Ana dilinin keşiyində dayanan lider

Müasir tədqiqatçıların məhəbbət və ehtiramla söylədiyi kimi, unudulmaz Heydər Əliyev ən böyük azərbaycanlı idi. Ümummilli liderin azərbaycançılıq ideyasının, təliminin əsasında məhz doğma ana dilimiz dayanırdı. Heydər Əliyev çıxış və nitqlərində bu dilin gözəlliyindən, zənginliyindən məharətlə istifadə edərək dilçi və ədəbiyyatçılardan daha səlis və rəvan danışardı. Tərifində də, ən kəskin tənqidində də elə ifadələr, sözlər işlədərdi ki, bəzən ən təcrübəli dilşünas alim də Heydər Əliyevin yaddaşına, sözdən istifadə etmək bacarığına, Azərbaycan dilinə yanaşmaq istedadına heyrətlənməyə bilmirdi. Heydər Əliyev dönə-dönə deyərdi ki, hər bir millətin dili onun üçün çox əzizdir. Bizim üçün Azərbaycan dili, ana dilimiz həddindən artıq əzizdir. Müşahidələr göstərir ki, Heydər Əliyev Azərbaycan dilinə millətin taleyi kimi yanaşaraq onu nəinki sevir, keşiyində dayanır, həm nüfuzuna çalışır, həm də tərəqqisi üçün uzun illərlə mübarizə aparırdı.

Bu səbəbdən də ana dilinin inkişafına ümummilli lider Heydər Əliyevin həmişə xüsusi diqqəti, qayğısı olub. Hər bir dilin özəlliyi və özünəməxsus gözəlliyi var. Bunu kimsə inkar edə bilməz, amma bir vətəndaş olaraq bizim üçün Azərbaycan dilinin analoqu yoxdur. Ümummilli lider Heydər Əliyevin hələ sovet dövründə quruluşun müəyyən təzyiqlərinə, diktələrinə baxmayaraq, Azərbaycan dilinin ölkəmizdə dövlət dilinə çevrilməsində böyük xidməti olmuşdur. Dilin inkişafı üçün ulu öndərin müntəzəm olaraq imzaladığı fərman və sərəncamlarda, eləcə də tövsiyələrində, çıxışlarında vaxtaşırı ortaya çıxan ciddi problemlərin həlli yolları dəqiq göstərilib.

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin dil siyasətinin müəyyənləşməsində ümummilli lider Heydər Əliyevin müstəsna xidmətləri var. 18 iyun 2001-ci il tarixli "Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında"kı fərmanda deyilir: "Azərbaycan dili bu gün dərin fikirlərin ən incə çalarlarınadək olduqca aydın bir şəkildə ifadə etmək qüdrətinə malik dillərdəndir. Düşüncələrdəki dərinliyi, hisslərdəki incəlikləri bütünlüklə ifadə etmək kamilliyinə yetişə bilməsi üçün hər hansı xalqdan bir neçə minillik tarixi yaşaması lazım gəlir". Bu mənada biz xoşbəxtik ki, doğma Azərbaycan xalqı həqiqətən də dünyanın ən qədim xalqlarından biridir.

Ümummilli lider Heydər Əliyev bütün fəaliyyəti boyu Azərbaycan dilinin dövlət dilinə yalnız sözdə deyil, əməldə çevrilməsi üçün bütün gücü, qüdrəti, iradəsi və cəsarəti ilə çalışmışdır. Dünyaya səpələnmiş azərbaycanlılar arasında bir daha ünsiyyət vasitəsi, milli-mənəvi körpülər olması üçün əsl mübarizə aparmışdır. Ana dilimizi Azərbaycan xalqının ən böyük sərvəti hesab edən ulu öndər çıxışlarında tez-tez vurğulayırdı ki, milli dövlət quruculuğu prosesinin çox mühüm şərtlərindən biri milli ədəbi dil zəminində xüsusi rəsmi dil üslubunun formalaşmasıdır. Bu səbəbdən də Azərbaycan dilini dövlətçiliyin əsas rəmzlərindən sayaraq onun saflaşması naminə vaxtaşırı olaraq xüsusi tədbirlər həyata keçirirdi. "Azərbaycan əlifbası və Azərbaycan dili gününün təsis edilməsi haqqında" 9 avqust 2001-ci il tarixli sərəncam da məhz bu niyyətlə imzalanmışdır. Beləliklə, hər il avqustun 1-i ölkəmizdə Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü kimi qeyd edilir.

Ulu öndərə məxsus fikirdir: "Hər bir xalqın milliliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir". Bir faktı da xatırlatmaq yerinə düşər ki, Azərbaycana rəhbərlik etdiyi birinci dövrdə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə dövlət mükafatı verilən ilk kitablardan biri məhz 1974-cü ildə çap edilmiş "Müasir Azərbaycan dili" dərsliyidir. Bu, adi fakt deyildir. O dövrdə uzun illər Azərbaycan dilinin tədqiqi ilə məşğul olan Ə.Dəmirçizadəyə, S.Səfərova, M.Hüseynzadəyə, Ə.Abdullayevə, Y.Seyidova və A.Həsənova dövlət mükafatı verildi. Azərbaycan dilinə, dilçiliyinə, azərbaycandilli təhsilə sovet dövründə dövlət qayğısı göstərmək asan məsələ deyildi. Dilşünas-alim Yusif Seyidov sonralar haqlı olaraq yazırdı ki, "Müasir Azərbaycan dili" dərsliyinin belə yüksək səviyyədə qiymətləndirilməsi, əslində, rus şovinizminə meydan oxumaq idi.

Ötən əsrin 70-80-ci illərində Heydər Əliyevin yürütdüyü dil siyasətinin əsasında mühüm amillər dururdu. Dilə milli-mənəvi sərvət kimi yanaşılırdı, onun siyasi nüfuzunun gücləndirilməsi üçün mütəşəkkilliyinə, təşəkkül tapmasına real meydan yaradılırdı. Dilimizin yüksəlişi üçün Azərbaycan dilinin dövlət dili olaraq siyasi statusunun təmin edilməsi məhz ulu öndər Heydər Əliyevlə bağlıdır. Təkcə ana dilimizin dövlət dili olması üçün şərait yaradılmadı. Bu gün Azərbaycan dili Azərbaycan dövlətinin dünyada nüfuzunun artması ilə əlaqədar beynəlxalq arenaya çıxıb. Dil siyasətinin əsaslarını yaradan isə məhz Heydər Əliyevdir. İstər siyasi, ictimai, istərsə də mədəni aspektdə Azərbaycan dilinin mövqeyinin möhkəmləndirilməsi üçün bir sıra islahatlar həyata keçirilib.

Hansı ölkədə yaşamasından asılı olmayaraq, hər bir azərbaycanlı öz ana dilini, milli adət-ənənələrini unutmamalıdır. Dəfələrlə sınaqdan çıxıb ki, millətin milliliyini qoruyub saxlayan onun dilidir, adət-ənənəsidir. Təbii ki, dil təkcə söz sərvətinin yaradıcısı deyil, o, həm də bir döyuşçü kimi xalqımızın mənəvi keşikçisidir. Bu səbəbdən də dilimizi elə sözlə yükləməliyik ki, o, döyüşlərdən qələbə ilə qayıtsın. Heydər Əliyevin fikridir: "Nə yaxşı ki, Azərbaycan dili bütün tələblərə cavab verir. Daha doğrusu, onun böyük potensialı buna imkan verir ki, o, artıq dünya dilləri içərisində öz layiqli yerini tutmuşdur". Bu deyim dilimizin hərtərəfli və zəngin xüsusiyyətlərə malik olduğunu bir daha təsdiqləyir. Təbii ki, Azərbaycan dili olmasa, bu dildə ədəbiyyat da yaranmaz, mahnılar da oxunmaz, musiqilər də bəstələnməz. Xalqımızın milli sərvəti olan ana dilinin inkişafına yönələn qərarların qəbulu və həyata keçirilməsi hər birimizdən asılıdır. Bu, həm də bizim vətəndaşlıq borcumuzdur.

Dünya Azərbaycanlılarının I qurultayında ümummilli lider Heydər Əliyev yaddaşlara iz salan nitqində üzünü həmvətənlərimizə tutaraq demişdir: "Hər bir insan üçün onun milli mənsubiyyəti onun qürur mənbəyidir. Həmişə fəxr etmişəm, bu gün də fəxr edirəm ki, mən azərbaycanlıyam". Müstəqil Azərbaycan dövlətinin əsas ideyası azərbaycançılıqdır. Hər bir azərbaycanlı öz milli mənsubiyyətinə görə, qürur hissi keçirməlidir və biz azərbaycançılığı - Azərbaycan dilini, mədəniyyətini, milli-mənəvi dəyərlərini, adət-ənənələrini yaşatmalıyıq. Həmin qurultayda Heydər Əliyevin bir tövsiyəsi də diqqət çəkdi. Ulu öndər Vətəndən kənarda çalışan soydaşlarımıza məsləhət gördü ki, siz yaşadığınız ölkənin dilini bilməlisiniz. Bu təbiidir, amma öz dilinizi unutmayın. Bu qətiyyətli xəbərdarlığın arxasında böyük bir vətəndaşlıq, təəssübkeşlik, dilə bağlılıq və yurd sevgisi duyulurdu. Bütün etirafların mayasında bir fikir xüsusilə diqqət çəkir. Heydər Əliyev təkcə böyük ideoloq, dövlət xadimi deyil, cəmiyyətin gedişatını müdrikcəsinə təyin edən mütəfəkkir idi. Professor Nizaməddin Şəmsizadə yazır: "Heydər Əliyev həmişə "Azərbaycan dili" sözlərini təkrar etməkdən, tez-tez dilə gətirməkdən dərin zövq alır, milli qürur duyurdu". Bu səbəbdən də ümummilli lider üzünü dünya azərbaycanlılarına tutaraq tələb edirdi ki, Azərbaycan dilini unutmayın, onu yaşadın və inkişaf etdirin.

Təqdirəlayiq haldır ki, ümummilli liderin ideyalarını layiqincə yerinə yetirən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də ana dilimizə, milli adət-ənənələrimizə, qədim mədəniyyətimizə böyük həssaslıqla yanaşır. İnam və qətiyyətlə deyə bilərik ki, bu gün dilimizin inkişafının əsas qarantı da məhz dövlət başçısının özüdür. Azərbaycan ədəbiyyatının, azərbaycanlı düşüncəsini əks etdirən sanballı əsərlərin latın qrafikasında yenidən nəşr edilməsi məhz cənab İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə baş tutdu. Dövlət başçısının 2004-cü il yanvarın 12-də imzaladığı "Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında"kı sərəncamı həm də əlifba ilə bağlı problemləri tamamilə həll etdi. Bunun da nəticəsində kütləvi nəşrlərin latın qrafikasına keçirilməsi baş tutdu. Dövlət başçısının sonrakı sərəncamlarında isə 150 cildlik "Dünya ədəbiyyatı kitabxanası", 100 cildlik "Dünya uşaq ədəbiyyatı kitabxanası", 100 cildlik "Azərbaycan ədəbiyyatı kitabxanası" seriyasından olan yeni nəşrlər respublika kitabxana şəbəkəsinin latın qrafikalı ədəbiyyat fondunu zənginləşdirdi.

Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi mühüm tədbirlərdən biri də 2004-cü il 13 yanvar tarixində imzaladığı "Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının nəşri haqqında"kı sərəncamı idi. Bu cür dəyərli kitabların çapı mənəvi xəzinəmizin zənginləşməsində mühüm rol oynadı. Prezident İlham Əliyev milli xüsusiyyətlərimizin saxlanmasında ana dili və ədəbiyyatımızın başlıca amillərdən olduğunu diqqətə çəkərək demişdir: "Bizi millət kimi qoruyub saxlayan məhz dilimiz, ədəbiyyatımız, tariximiz, ənənələrimizdir".

Müxtəlif çıxışlarında, insanlarla olan söhbətlərində, bölgələrdə keçirdiyi görüşlərdə Prezident İlham Əliyev dövlət atributlarına, xüsusilə də Azərbaycan dilinə, əlifbasına, mədəniyyətinə, incəsənətinə, milli adət-ənənələrinə ehtiramla yanaşmağın fəzilətlərindən danışmışdır.

...İnsan öz dilinin şirinliyini ilk dəfə anasından eşitdiyi həzin, dadlı laylaların ahəngində duyur. Yaşa dolduqca belə, o zümzümənin təsiri varlığımızdan çəkilmir. Elə söz sərvətinin ilk beşiyi də məhz o laylalardan başlayır. Yəqin ki, doğma lisanımıza elə bu səbəbdən də "ana dili" deyirik. Gəlin şərbət kimi varlığımıza çəkdiyimiz o şirin laylalardan süzülən sözlərin ahənginə yad kəlmələr qatmayaq! Anadan başlayıb Vətəndə şaxələnən, böyüyən, genişlənən dilimizin keşiyində dayanaq! Dünya Azərbaycanlılarının I qurultayında ümummilli lider Heydər Əliyevin bir alqışı da unudulmazdır. Nitqinin sonunda öz xalqına əbədi arzularını yetirən ulu öndər demişdir: "Qoy çaylarımız qurumasın! Qoy ağaclarımış kəsilməsin, qoy çırağımız sönməsin..." Bütün varlığından, baxışlarından, salona yetirdiyi iti nəzərlərindən bir alqış da hamımızı titrədirdi: "Dilimiz yaşasın!" Azərbaycan mənəviyyatını zirvələrə doğru çəkən, ana dilimizin keşiyində mətanətlə dayanan Heydər Əliyev həmişə bizimlədir.

Flora XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.- 2011.- 1 yanvar.- S.2.