Azərbaycan-Avropa əməkdaşlığında yeni səhifə

"Cənub qaz dəhlizi" hər iki tərəf üçün böyük perspektivlər vəd edir

Avropaya inteqrasiya xətti götürmüş Azərbaycan indiyədək bu istiqamətdə xeyli irəliləyişə nail olmuşdur. Ölkəmiz bir çox Avropa təsisatlarının tamhüquqlu üzvüdür və bu təsisatlar çərçivəsində qitə dövlətləri ilə səmərəli əməkdaşlıq edir. İqtisadiyyat, mədəniyyət, elm, təhsil və digər sahələrdə qarşılıqlı faydalı əlaqələr ildən-ilə genişlənir. Avropa İttifaqının (Aİ) "Şərq tərəfdaşlığı" proqramının əhatə etdiyi ölkələrdən biri də Azərbaycandır. İkitərəfli tərəfdaşlıq artıq elə bir səviyyəyə gəlib çatmışdır ki, indi Azərbaycanla Aİ arasında assosiasiya sazişi hazırlanır.

Məqsəd strateji əlaqələri genişləndirmək və Azərbaycanı Avropa bazarına daha da yaxınlaşdırmaqdır. Eyni zamanda, vizaların sadələşdirilməsi haqqında sazişin imzalanması ilə əlaqədar danışıqlara başlamaq nəzərdə tutulur. Bu isə Azərbaycan vətəndaşlarının Aİ-nin üzvü olan ölkələrə səfərlərini asanlaşdırmağa və beləliklə, insanlar arasında ünsiyyəti sıxlaşdırmağa şərait yaradacaq.

Azərbaycan-Aİ tərəfdaşlığının digər mühüm istiqaməti enerji təchizatı ilə bağlıdır. Zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına malik olan ölkəmiz neft və qazının potensial istehlakçısı kimi Avropanı görür. Artıq bu sahədə əhəmiyyətli addımlar atılmışdır. Əsası "Əsrin müqaviləsi" ilə qoyulmuş milli neft strategiyasının reallaşdırılması naminə neft və qaz ixracının bütöv şəbəkəsi yaradılmışdır. Hazırda Azərbaycan nefti üç kəmər vasitəsilə Qara dəniz və Aralıq dənizi sahillərinə çıxaraq dünya bazarlarına ixrac edilir.

Azərbaycan həm də zəngin təbii qaz ehtiyatlarına malikdir. Ölkəmizin təsdiqlənmiş qaz ehtiyatları 2,2 trilyon kubmetr həcmindədir, potensial ehtiyatlar isə bundan da çoxdur. Neftdən fərqli olaraq, təbii qazın ixracı üçün əvvəlcədən bazar müəyyənləşdirilməlidir. Üstəlik, tranzit ölkələrlə müvafiq razılaşmalar əldə edilməlidir. Azərbaycan bu sahədə də xeyli iş görmüşdür. Bu gün təbii qazımız dörd boru kəməri vasitəsilə ixrac edilir və üç ölkəni "mavi yanacaq"la təmin edir. Dünya bazarında, xüsusən, Avropada isə qaza tələbat çoxdur. Həm də Azərbaycanın qaz ixracı potensialı böyükdür. "Şahdəniz-2" layihəsinin işə düşməsi ilə qaz ixracının həcmi indikindən xeyli çox olacaq.

Azərbaycan qazına ən çox maraq göstərən Avropadır. Hazırda Aİ ölkələrinin gündəliyində duran ən vacib məsələlərdən biri təbii qaz təchizatı marşrutlarının və mənbələrinin şaxələndirilməsidir. Xatırladaq ki, Avropanın qaza tələbatının təqribən yarısını Rusiya ödəyir. Qaz təchizatında bir ölkədən asılılıq Avropa üçün ciddi problemlər yaradır. Təkcə iki il əvvəl yaranmış vəziyyəti yada salmaq kifayətdir. 2009-cu ilin qışında Rusiya tranzit ölkə - Ukrayna ilə ixtilaflar ucbatından Avropaya qaz nəqlini dayandırmış, nəticədə qitə ölkələri böyük çətinliklərlə qarşılaşmışdı, çünki alternativ təchizat mənbələri yox idi. Odur ki, Avropa enerji təhlükəsizliyini möhkəmlətmək üçün üzünü Mərkəzi Asiya, Azərbaycan və Yaxın Şərqə çevirməli olmuşdur.

Alternativ kimi Azərbaycan qazı Avropa üçün daha cəlbedicidir. Əvvəla, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Azərbaycan qazı artıq qonşu ölkələrə, oradan da Avropaya ixrac olunur və bunun üçün müəyyən infrastruktur yaradılmışdır. Digər tərəfdən, Azərbaycan etibarlı təchizatçı və tranzit ölkə imici qazanmışdır, qarşılıqlı əməkdaşlıq məsələlərində konstruktivliyi ilə seçilir, tərəfdaşlar üçün problem yaratmır. Ona görə də Avropanın Azərbaycanla əməkdaşlığa can atması tamamilə təbiidir.

İndi təbii qaz təchizatı sahəsində Azərbaycan-Avropa əməkdaşlığında yeni səhifə açılır. Bu günlərdə Avropa Komissiyasının sədri Xose Manuel Barozzunun ölkəmizə səfəri zamanı imzalanmış "Cənub qaz dəhlizi haqqında Birgə Bəyannamə" böyük perspektivlər vəd edir: bir tərəfdən Avropa alternativ qaz təchizatı mənbəyi əldə edir, digər tərəfdən isə Azərbaycan qaz ixrac etmək üçün yeni bazarlara çıxır. Birgə bəyannamənin imzalanmasının ardınca tərəflər konkret addımlar atmağa başlamışlar. Azərbaycanın sənaye və energetika naziri Natiq Əliyev və energetika məsələləri üzrə Avropa komissarı Günter Ottingerin imzaladıqları niyyət protokolu bir növ "yol xəritəsi"dir və "Cənub qaz dəhlizi" layihəsinin reallaşdırılması işlərini sürətləndirmək məqsədilə birgə işçi qrupunun yaradılmasını nəzərdə tutur. Həm Azərbaycanı, həm də Avropa Komissiyasını təmsil edən mütəxəssis və ekspertlərdən ibarət işçi qrupuna Birgə Bəyənnamədən irəli gələn məsələləri tez bir zamanda həll etmək tapşırılmışdır.

"Cənub qaz dəhlizi" kifayət qədər iddialı layihədir və Azərbaycanla Avropa arasında əməkdaşlığa güclü təkan verəcək. Qaz təchizatı marşrutlarının və mənbələrinin şaxələndirilməsinə xidmət edən bu layihədən çox ölkə yararlanacaq. "Cənub dəhlizi" NABUKKO, Transadriatik, "Ağ axın" (Azərbaycan-Gürcüstan-Ukrayna-Avropa) və İTGİ (Türkiyə-Yunanıstan, İtaliya) qaz kəmərləri layihələrini əhatə edir. Hazırda bu kəmərlərin işləyəni də var, üzərində iş gedəni də. Aİ ilə Azərbaycan arasında imzalanmış yeni sənədlər perspektiv qaz kəməri layihələrinin reallaşdırılmasını daha da sürətləndirəcək. Söhbət ilk növbədə, NABUKKO-dan gedir. Qeyd edək ki, bu kəməri Rusiyanın "Cənub axını" layihəsinə alternativ hesab edirlər. Elə Rusiyanın özü də NABUKKO-nu bəyənmir və onun gerçəkləşməsinə şübhə ilə yanaşır. Azərbaycan bu cür müzakirələrdə iştirak etmir, yalnız və yalnız real təklifləri qəbul etməkdə qərarlıdır. Bu, NABUKKO-ya da, digər layihələrə də aiddir. Yəni, Azərbaycan enerji təchizatı sahəsində bütün ölkələrlə qarşılıqlı faydaya əsaslanan əməkdaşlığa həmişə açıqdır və bəzi dairələrin iddia etdiyi kimi, hansısa siyasi maraq güdmür. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan Rusiyanın "Qazprom" konserni ilə də əməkdaşlıq edir və bu ölkəyə qaz ixrac edir. Qonşu dövlətə göndərilən qazın həcmini cari ildən etibarən 2 milyard kubmetrə (indiyədək illik ixracat 500 milyon kubmetr idi) çatdırmaq nəzərdə tutulmuşdur. Başqa sözlə, Azərbaycanın ixracat potensialı kifayət qədərdir və istər yaxın, istərsə də uzaq ölkələr bu potensialdan faydalana bilərlər.

A.MEHDİYEV

Azərbaycan.- 2011.- 18 yanvar.- S. 11.