Azərbaycanda alternativ enerji mənbələrindən istifadə üçün potensial imkanlar çoxdur

Prezident İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin 2010-cu ilin sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş iclasında bu mənbələrdən səmərəli istifadənin vacibliyini bir daha vurğulamışdır

İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş dövlətlərin təcrübəsi göstərir ki, siyasi hakimiyyətin müəyyən zaman intervalında əldə etdiyi uğur və nailiyyətləri şərtləndirən başlıca amillərdən biri sosial məsuliyyət prinsipidir. Cəmiyyət qarşısında götürdüyü öhdəliklərə sadiqlik nümayiş etdirən hakimiyyət komandası xalqa layiqli xidmət məramını əsas tutur, ölkənin bütün resurslarını qarşıya qoyduğu strateji məqsədlərin gerçəkləşdirilməsinə səfərbər edir. Səmərəli və şəffaf idarəçiliyi hökumət qarşısında mühüm vəzifələrdən biri kimi müəyyənləşdirmiş Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin idarəçilik konsepsiyasında da bu mütərəqqi prinsip daim əsas tutulur.

Hələ hökumətin 2003-cü il 17 noyabr tarixində keçirilmiş ilk iclasındakı çıxışında "Biz xalqın xidmətçisiyik" - deyən dövlət başçısı İlham Əliyev ötən 7 ildə görülmüş işlər, qarşıda duran məqsədlər və həyata keçiriləcək layihələr barədə ictimaiyyətin məlumatlandırılmasını zəruri saymışdır. Bu cür hesabatlar hər rüb üzrə iqtisadi nailiyyətlərin qiymətləndirilməsi, müstəqil dövlətimizin uğurlarının ictimaiyyətə düzgün, obyektiv çatdırılması, mövcud problemlər ətrafında müzakirələrin aparılması, bu problemlərin həlli yollarının tapılması baxımından səmərəli vasitəyə çevrilmişdir.

Nazirlər Kabinetinin 2010-cu ilin sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş iclası da bir daha göstərdi ki, uğurla həyata keçirilən qabaqlayıcı tədbirlər sayəsində Azərbaycan iqtisadiyyatı qlobal böhrana yüksək dayanıqlıq nümayiş etdirərək artım dinamikasını və əldə olunmuş sosial inkişaf səviyyəsini qorumuşdur. Eyni zamanda respublikamız inkişafının elə həlledici mərhələsindədir ki, əldə olunmuş makroiqtisadi uğurlar əhalinin sağlamlığı, ekoloji tarazlığın qorunması ilə bağlı tədbirləri uğurla reallaşdırmağa imkan verir. Hökumətin son iclasında respublikanın sosial-iqtisadi sahədə əldə etdiyi uğurlarla yanaşı, "Ekologiya ili" elan olunmuş 2010-cu ildə bu sahədə görülmüş işlərə də toxunulmuş, onların davam etdirilməsi vacibliyi bildirilmişdir.

Bu gün respublika əhalisinin təqribən 40 faizi, sənaye potensialının isə 70 faizi Abşeron yarımadasında cəmləşdiyindən, bu inzibati rayonun üzləşdiyi ekoloji problemlərin həlli xüsusilə aktualdır. Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev insanların sağlamlığını əsas götürərək ekoloji problemlərin həllinə xüsusi qayğı göstərir. Abşeron yarımadasında, o cümlədən Azərbaycanın digər regionlarında mövcud ekoloji problemlərin planlı surətdə həlli məqsədilə dövlət başçısı hələ 2006-cı il 28 sentyabr tarixində "Azərbaycan Respublikasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına dair 2006-2010-cu illər üçün Kompleks Tədbirlər Planı"nı təsdiq etmişdir. Cənab İlham Əliyevin 30 oktyabr 2007-ci il tarixli "Avtomobil yollarının mühafizə zolaqlarının yaşıllaşdırılması" haqqında sərəncamı da paytaxtın yaşıllaşdırılması baxımından vacib əhəmiyyətli sənəddir. Dövlət başçısının 3 aprel 2009-cu il tarixli "Bakı şəhərinin yaşıllaşdırılması ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında" sərəncamı ilə isə paytaxtın yaşıllaşdırılması və ətraf landşaftın müasir dizaynla tərtib edilməsi üçün Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə 5 milyon manat məbləğində vəsait ayrılmışdır.

Məlumdur ki, ekoloji problemlərin həlli baxımından alternativ enerji mənbələrindən istifadə müasir dünyada əksər ölkələri düşündürən məsələlərdəndir. Karbohidrogen ehtiyatlarının tükənməsinin və ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısının alınması üçün alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinin tapılması zərurəti indi dünya alimlərinin də birmənalı qənaətidir. Bu istiqamətdə müsbət təcrübə də mövcuddur, bir sıra ölkələrdə günəş, külək, habelə digər təmiz və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə ildən-ilə genişlənir.

Son illər Azərbaycan da bu prosesin fəal iştirakçısıdır. İlin əksər günləri Günəş istisi ilə qızınan Azərbaycan özünün əlverişli təbii şəraiti ilə kifayət qədər alternativ və bərpa olunan enerji potensialına malikdir. Təəssüf ki, dövlət başçısının imzaladığı fərman və sərəncamlara rəğmən, aidiyyəti dövlət qurumları bu istiqamətdə hələ lazımi fəallıq göstərmirlər. Dövlət başçısı Nazirlər Kabinetinin son iclasında bununla bağlı demişdir: "...Bərpa olunan digər enerji mənbələrindən istifadə üçün daha da ciddi tədbirlər görülməlidir. Bu vəzifəni mən keçən ilin əvvəlində qoymuşam, üstündən bir il keçibdir. Hələ ki, bizim, demək olar, nə günəş, nə külək enerji qurğularımız var. Varsa da, çox cüzi xarakter daşıyır. Mən hesab edirəm ki, biz il ərzində bu sahədə müəyyən işlər görə bilərdik. Təəssüf edirəm ki, buna nail ola bilməmişik. 2011-ci ildə Azərbaycanda günəş batareyalarının quraşdırılması işinə mütləq başlanmalıdır. Mən bilirəm ki, Azərbaycanda günəş batareyaları istehsal edən müəssisələr də tikiləcək, özəl sektor da buna maraq göstərir. O müəssisələr tikilənə qədər biz xaricdən günəş batareyaları almalıyıq".

Xatırlatmaq yerinə düşər ki, dünya təcrübəsindən geniş istifadə etməklə ölkədə mövcud alternativ və bərpa olunan enerji mənbələri hesabına yeni enerji güclərinin yaradılmasını təmin etmək məqsədilə 21 oktyabr 2004-cü ildə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən "Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması üzrə Dövlət Proqramı" təsdiqlənmişdir. Dövlətin bu sahə üzrə müəyyən etdiyi siyasətin həyata keçirilməsi üçün müvafiq dövlət qurumu - Sənaye və Energetika Nazirliyinin tərkibində Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyi yaradılmışdır.

Ənənəvi enerji mənbələrinin tədricən tükənməsini və onlardan istifadə zamanı ətraf mühitə dəyən ziyanı nəzərə alaraq, dünyanın bir sıra inkişaf etmiş ölkələrində ekoloji cəhətdən təmiz alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən bir neçə onillikdir ki, istifadə edilir. Belə mənbələr sırasında günəş və külək enerjisi, kiçik su elektrik stansiyaları, termal sular, biokütlə enerjisi populyardır. Göstərilən enerji mənbələrindən istifadə sahəsində ABŞ-ın, Kanadanın, Almaniyanın, Finlandiyanın, Norveçin, Danimarkanın, İspaniyanın, Yaponiyanın və Çinin daha üstün olduğu nəzərə çarpır. Aparılan statistik hesablamalara əsasən, dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində ümumi istehsal edilən enerjinin tərkibində, su elektrik stansiyaları də daxil olmaqla alternativ enerji mənbələrinin payı təxminən 13,5 faizdir.

Külək enerjisi bərpa olunan enerji mənbələri arasında xüsusilə mühüm yer tutur. Onun enerjisindən istifadəyə görə dünya ölkələri arasında liderliyi Almaniya edir.

Bərpa olunan enerji mənbələri haqqında qanunun qəbulu həmin ölkədə külək enerjisindən istifadə prosesinə güclü təkan vermişdir. İndi Almaniyada təkcə külək enerjisi qurğularının istehsalı, quraşdırılması və istismarı sahəsində 35 mindən çox işçi çalışır.

Elektrik enerjisinin istehsalında suyun potensialı da ekoloji baxımdan yüksək dəyərləndirilir. 1990-cı ildən başlayaraq sudan alınan elektrik enerjisinin istehsalı getdikcə genişlənməkdədir. Böyük su ehtiyatlarına malik Latın Amerikasında, Asiya və Afrikanın bəzi ölkələrində, həmçinin Avropanın şimal ölkələrində digər alternativ enerji qaynaqları ilə yanaşı, bu mənbədən də istifadə əsas istiqamətlərdən biri kimi müəyyən edilmişdir.

Günəş enerjisinin birbaşa istilik enerjisinə çevrilməsinə gəlincə, dünyada bu təcrübə də getdikcə genişlənir, əksər inkişaf etmiş ölkələrdə enerji strategiyasının başlıca istiqamətlərindən biri kimi nəzərdən keçirilir. Bu gün ABŞ-da, Almaniyada, Yaponiyada, Çində günəş enerjisini birbaşa elektrik enerjisinə çevirən günəş stansiyalarının əsas işçi elementinin hazırlanması üçün yüksək səmərəliliyə malik texnologiyalar tətbiq edilir.

Xarici təcrübəni əks etdirən məlumatlardan da göründüyü kimi, Azərbaycan hazırda dünya ölkələrində istifadə olunan bütün enerji mənbələri üzrə geniş imkanlara malikdir. Özünün maya dəyərinə, ekoloji təmizliyinə və tükənməzliyinə görə külək enerjisi digər alternativ enerji mənbələri sırasında ən sərfəlisidir. Paytaxtının adı bir çox tarixi qaynaqlarda "Badi-kubə - küləklər şəhəri" kimi yozulan Azərbaycanın bu sahədəki potensialı kifayət qədər böyükdür. Aparılan hesablamalar Azərbaycan Respublikasının özünün coğrafi vəziyyətinə, təbii şəraitinə və iqtisadi infrastrukturuna görə 800 MVt-a yaxın illik külək enerji ehtiyatına malik olduğunu göstərir ki, bu da ildə təxminən 2,4 milyard kVt/saat elektrik enerjisi deməkdir. Bu imkandan faydalanmaqla, il ərzində 1 milyon tona yaxın şərti yanacağa qənaət etmək, ən əsası, külli miqdarda sənaye tullantılarının qarşısını almaq olar.

Məlumat üçün bildirək ki, hələ 1999-cu ildə Yaponiyanın "Tomen" şirkətinin mütəxəssisləri Azərbaycan alimləri ilə birgə Abşeronda hündürlüyü 30 və 40 metr olan iki qüllə quraşdırmışlar. Burada küləyin orta illik sürətinin saniyədə 7,9-8,1 metr olması müəyyən edilmiş, Qobustan rayonu ərazisində ümumi gücü 30 MVt olan külək elektrik stansiyasının quraşdırılmasına dair texniki iqtisadi əsaslandırma hazırlanmışdır. Ümumiyyətlə, əldə edilən ilkin nəticələr külək enerjisinin yaxın illərdən başlayaraq Azərbaycanda enerji probleminin həllində mühüm rol oynayacağından xəbər verir.

Günəş enerjisinin birbaşa istilik enerjisinə çevrilməsinə gəlincə isə dünyada bu təcrübə də getdikcə genişlənir. Əksər inkişaf etmiş ölkələrdə enerji strategiyasının başlıca istiqamətlərindən biri kimi nəzərdən keçirilir. Bu gün ABŞ-da, Almaniyada, Yaponiyada, Çində günəş enerjisini birbaşa elektrik enerjisinə çevirən günəş stansiyalarının əsas işçi elementinin hazırlanması üçün yüksək səmərəliliyə malik texnologiyalar tətbiq edilir. Azərbaycanın təbii iqlim şəraiti günəş enerjisi ilə yanaşı, elektrik və istilik enerjisinin istehsalının artırılması baxımından da geniş imkanlar vəd edir. Mütəxəssislər günəş enerjisindən istifadənin Azərbaycanın bir çox rayonlarında enerji problemini qismən həll edə biləcəyi qənaətindədirlər.

Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafı, qeyd edilən enerji mənbələri ilə yanaşı, ölkəmizdə enerji istehsalı məqsədilə biokütlədən istifadə imkanlarını da genişləndirir. Aparılan tədqiqatlar iqtisadiyyatın bütün sahələrində istehsal tullantılarının tərkibinin əsas hissəsinin biokütlə maddələrindən təşkil olunduğunu göstərir. Həmin maddələrdən istifadə etməklə elektrik enerjisinin istehsalı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən bioqaz, biomaye və bərk biokütlənin alınması mümkündür. Hesablamalara görə, hər il Azərbaycanda tullantıların zərərsizləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş ərazilərə 2 milyon tondan çox bərk məişət və istehsalat tullantıları atılır.

Məişət və istehsalat tullantılarının emalı Bakı və ölkənin iri sənaye şəhərlərində ictimai binaların qızdırılmasındakı çətinlikləri həll edər, həm də bu tullantıların açıq mühitdə yandırılmasının ekoloji fəsadlarını aradan qaldırmış olardı. Bu sahədə bir çox Avropa ölkələrindən öyrənməyə dəyər. Həmin ölkələrdə əhalisi sıx olan ərazilərdə zavodlar tikərək məişət tullantılarını orada yandırırlar. Zibillərin yandırılmasından alınan enerji hesabına ətrafdakı yaşayış məntəqələri istilik və elektrik enerjisi ilə təmin edilir. Yandırılmış tullantıların qalıqlarından isə torpaqların məhsuldarlığını artırmaq məqsədilə gübrə kimi istifadə olunur. Bakının Balaxanı qəsəbəsində məişət tullantılarının emalı zavodunun tikilməsi bu istiqamətdə mühüm addımlardan biridir.

Azərbaycan ərazisinin termal sularla zənginliyi alternativ enerji mənbəyi kimi termal sulardan istifadə imkanlarını da təmin edir. Xüsusilə Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarında, Abşeron yarımadasında, Talış dağ-yamac zonasında, Kür çökəkliyində, Xəzəryanı-Quba ərazisində çox sayda termal su mənbələri mövcuddur. Həmin mənbələri istifadəyə cəlb etməklə məişətdə və digər sahələrdə istilik enerjisinə olan ehtiyacın müəyyən qismini aradan qaldırmaq olar. Geotermal enerji mənbələrindən enerji istehsalında istifadənin digər üstünlüyü isə ondan ibarətdir ki, onların tətbiqinə o qədər də böyük xərc sərf edilmir.

Göründüyü kimi, Azərbaycanda alternativ enerjidən istifadə üçün çox geniş potensial mövcuddur.

S.ELMANOĞLU

Azərbaycan.- 2011.- 29 yanvar.- S. 4.