“Sarı gəlin”in yallısı da var

2012-ci ilin Naxçıvan Muxtar Respublikasında "Milli dəyərlər ili" elan olunması biz jurnalistlərin də üzərinə mühüm vəzifələr qoyub. Bunlardan biri də unudulmaqda olan milli dəyərlərimizin üzə çıxarılması, onların araşdırılması, təbliği və gələcək nəsillərə ötürülməsidir. Bu baxımdan Şərur rayonunda yaşayan yaşlı qohumlarımdan adını tez-tez eşitdiyim, lakin ifa olunduğunu görmədiyim "Sarı gəlin" yallısı barədə yazı hazırlamaq qərarına gəldim. Onu da deyim ki, bu yallı indi "Şərur" xalq yallı ansamblının nə repertuarında var, nə də hər hansı bir toyda oynanılır. Bəs niyə?

"Sarı gəlin" yallısını ən çox qadınlar oynayardı

Bəs yallının vətəni olan Şərur rayonunda sakinlər bu barədə nə bilirlər? Bunun üçün biz də, necə deyərlər, yallının təməlinin qoyulduğu Şərur rayonunun Çərçiboğan kəndinə üz tutduq. Yallının mahir ifaçıları olan insanlarla görüşdük. "Nurani" ansamblının ilk ifaçılarından biri, hazırda onun tərkibində böyük şövqlə yallı gedən 80 yaşlı Ələsgər Məmmədov "Sarı gəlin" yallısı barədə dedi:

- Əvvəllər toylarımızda digər yallılarla yanaşı, "Sarı gəlin" yallısı da tez-tez çalınardı. Asta hərəkətlərlə ifa edilən yallı olduğu üçün ən çox qadınlar bu yallını gedərdilər. Böyük Vətən müharibəsinin başlaması ilə kənddə toylar da dayandı, təbii ki, yallılar da, o cümlədən "Sarı gəlin" də yaddan çıxdı.

- "Sarı gəlin" digər yallılardan nə ilə fərqlənir? - sualına Ələsgər Məmmədov belə cavab verdi:

- Bu yallı çalınanda bir nəfər zurnaçının yanında durub oxuyardı:

Bu dərənin uzunu,

Oğlan, qaytar quzunu.

Get babana deginən,

Versin mənə qızını.

Bundan sonra yallı gedənlər xorla ona səs verirdilər:

"Sarı gəlin hey, Sarı gəlin hey!"

Ələsgər kişi yallı ilə bağlı yalnız bunları xatırlaya bildi.

"Nurani" ansamblının üzvlərindən olan Sabir Cabbarov isə "Sarı gəlin" yallısı haqqında bunları söylədi:

- "Sarı gəlin" yallısı "Sarı gəlin" xalq mahnısı əsasında yaranmışdır. Çünki yallı "Sarı gəlin" mahnısının ritminə uyğundur. Atam kənddə yallının mahir ifaçılarından biri olduğu üçün onun bütün yallılar barədə ətraflı məlumatı var idi. Toylarda "Sarı gəlin" yallısını çaldırmasını, qadınları yallıya dəvət etməsini yaxşı xatırlayıram. Mən də ona baxıb bu yallının hərəkətlərini əzbərləmişdim.

Sevindirici haldır ki, Sabir Cabbarov "Sarı gəlin" yallısının həm musiqisini, həm də ayaq hərəkətlərini unutmayıb.

Azərbaycan Respublikasının əməkdar mədəniyyət işçisi, zurna ifaçısı Kamal Babayev "Sarı gəlin" yallısı haqda eşitdiklərini diqqətimizə çatdırır:

- Rayonun Tənənəm kəndində yaşamış zurnaçalan İsa Allahverdiyevdən "Sarı gəlin" yallısının adını çox eşitmişdim. O deyirdi ki, ötən əsrin 30-cu illərində Moskvada festival keçirilirdi. Həmin festivalda Həsən bəy adlı bir nəfərin rəhbərliyi ilə "Şərur" xalq yallı ansamblı " Sarı gəlin" yallısını ifa etmişdi. O zaman bu yallı böyük əks-sədaya səbəb olmuş, onu ayaq üstə alqışlamışlar.

Qeyd etdiyimiz kimi, "Sarı gəlin" yallısı Kəngərli rayonunun Qarabağlar kəndində keçirilən toylarda da çalınırmış. Bu haqda kənd sakini 75 yaşlı Əsmər Tarverdiyeva belə deyir:

- O zamanlar kəndimizdə Cəbi Tağıyev adlı bir nəfər vardı. Həmin yallının mahir ifaçısı idi. Onun dediyinə görə, "Sarı gəlin" yallısı başlayanda yallı gedən də, getməyən də oxuyarmış:

Bu dərə, uzun dərə,

Getdikcə uzun dərə.

İstərəm, bir bağ salam,

Yar gələ, üzüm dərə.

Əsmər nənə əlavə edir:

- Hərdən televiziyada izləyirəm. "Sarı gəlin" mahnısını ermənilər öz adlarına çıxmaq istəyirlər. Qəlbim sızlayır. Belə bir şey ola bilməz! Mənim nənəm deyərdi ki, "Sarı gəlin" mahnısı məhz Naxçıvanda yaranıb. O mahnı əsnasında da "Sarı gəlin" yallısı. Bu yallı bizim toylarda çalınanda ermənilərin bu mahnıdan heç xəbəri belə yox idi!

Əsmər nənənin qohumlarından biri, əslən Qarabağlar kəndindən olan, hazırda Ordubad rayonunun Xurs kənd tam orta məktəbində Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi işləyən Zəka Mirzəyev isə 1970-ci illərdə toylarda "Sarı gəlin" yallısının çalındığını yaxşı xatırladığını dilə gətirdi. O, maraqlı bir faktı diqqətimizə çatdırdı. Bildirdi ki, yallı zamanı yaxşı səsi olan ifaçılar "Sarı gəlin" xalq mahnısı ilə yanaşı, "Apardı sellər Saranı" da səsləndirərmişlər.

Bu faktı Kəngərli rayon mədəniyyət evinin bədii rəhbəri Vəzir Qasımov da təsdiq edir:

- 1986-cı il idi. Kəndimizdə toy çalınırdı. Mən də yenicə toylarda oxumağa başlamışdım. Toyda iştirak edənlərdən biri musiqiçilərə yaxınlaşıb "Sarı gəlin" yallısını çalmasını xahiş etdi. Mənə: "Sən də mahnısını oxuyarsan" - dedi. Düzü, mən yaxşı oxuya bilmədim. Ancaq musiqisi çalındı. Toyda hamı - kişili-qadınlı "Sarı gəlin" yallısı getdilər. Yadımdadır ki, bu yallını oynayanların ayaq ucları yerə dəyirdi. O zamandan toylarda müntəzəm iştirak etmişəm. Toylarda bu yallının çalınması ilə qarşılaşmamışam.

Kəngərli rayon mədəniyyət və turizm şöbəsinin müdiri Kərim Qazıbəyovdan öyrəndik ki, neçə gündür rayon mədəniyyət evində bu yallı barədə müzakirələr aparılır. Yaxın günlərdə yallı nota köçürüləcək və ansamblın repertuarına salınacaq.

Milli dəyərlər sahiblik sevir

Göründüyü kimi, bizim "Sarı gəlin" adlı yallımız da olub. Amma bu gün yallı barədə məlumatı olan çox az adam var. Elm ocaqlarında bu haqda heç bir məlumata rast gəlmədik. Bir jurnalist kimi xalq təfəkkürünün məhsulu olan "Sarı gəlin" yallısı barədə xalqın dilindən eşitdik. Amma təbii ki, bunun elmi cəhətdən araşdırılmasına da ehtiyac var. Ən önəmli və etibarlı mənbə isə elə xalqın özüdür. Xalq heç bir musiqi təhsili almadan bu yallını yaradıb, nəsildən-nəslə ötürüb. Çünki Naxçıvanın incisi sayılan yallı bizim qanımızdan, milli kökümüzdən gəlir. İmkan verməməliyik ki, nə zaman keşməkeşləri, nə də ki, müasirləşmə, yeniləşmə yallılarımızı unutdursun! Onları göz bəbəyi kimi qorumalıyıq! Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin "Milli dəyərlərimiz - milli sərvətimiz" folklor və muğam müsabiqəsinin yekun konsertində dediyi kimi: "Xalqın milli dəyərlərini qorumaq onun gələcəyini qorumaq deməkdir. Azərbaycan xalqına məxsus milli dəyərlər min illər boyu formalaşaraq bizə çatmışdır. Ona görə də bu dəyərləri qorumaq və yaşatmaq hər birimizin ən ümdə vəzifəsi olmalıdır. Bu gün uşaq və gənclərimiz musiqi məktəblərində təhsil almadan xarici musiqi alətlərində ifa edə bilmirlər. Lakin tarı, sazı, balabanı, zərb alətlərini musiqi təhsili almadan da ifa edirlər. Bu, milli kökümüzə bağlılıqdan irəli gəlir. Bu həm də bizim qədim mədəni irsimizə hörmət və ehtiramımızın ifadəsidir. Ümumiyyətlə, mədəni inkişaf olmadan heç bir inkişafdan söhbət gedə bilməz. Hər bir xalqın da inkişafının əsas göstəricisi onun mədəniyyətidir. Azərbaycan xalqının keçmişdən bu günə daşıdığı belə dəyərli nümunələr xalqımızın böyüklüyünün və yüksək mədəni səviyyəsinin göstəricisidir".

Heç şübhə yoxdur ki, "Milli dəyərlər ili" bu yallımıza da yaşıl işıq yandıracaq. Tezliklə səhnələrdə, toylarda, digər el şənliklərində "Sarı gəlin" yallısını da görəcəyik. Əlbəttə, milli sərvət sahiblik sevir! Laqeydlik, unutqanlıq dəyərlərimizin əldən getməsinə səbəb ola bilər. Bir gün ermənilər mahnımızı oğurlayırlar, bir gün xalçamızın surətini istehsal edirlər, gah abidələrimizi özlərininki etmək istəyir, gah da başqa mədəni sərvətlərimizi. Biz öz dəyərlərimizin keşiyində durduqca onlar heç vaxt öz arzularına çata bilməyəcəklər. Əsas odur ki, biz öz sərvətimizin keşiyində dayanaq, onu özümüz işlədək, nümayiş etdirək, göstərək, qoruyaq və gələcək nəsillərə çatdıraq.

Sara ƏZİMOVA,

Naxçıvan Mətbuat Şurası

idarə heyətinin üzvü

Azərbaycan.- 2012.- 26 avqust.- S. 7.