Sənət sərhəd tanımır

Hindistanda dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin

870 illik yubileyinə həsr olunmuş sərgi keçirilib

Azərbaycanın görkəmli şairi Nizami Gəncəvinin yaradıcılığı səkkiz əsrdən artıqdır ki, xalqımızın mənəvi düşüncəsinin ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Böyük sənətkarın bütün həyatı və ədəbi fəaliyyəti o dövrün mədəniyyət mərkəzi kimi tanınmış Gəncənin adı ilə bağlıdır. Şair ömrü boyu burada yaşayıb-yaratmış, dünya poeziyasına bir-birindən dəyərli, qiymətli söz inciləri bəxş etmişdir.

Şair ümumbəşəri mahiyyət daşıyan, ecazkar poetik qüvvəyə malik yaradıcılığı ilə Şərq bədii təfəkkürünü elmi-fəlsəfi fikirlərlə zənginləşdirmiş və şeiriyyəti görünməmiş yüksəkliklərə qaldırmışdır. Onun məşhur "Xəmsə"si insanlığın mənəvi sərvətlər axtarışının zirvəsində dayanaraq, dünya ədəbiyyatının şah əsərləri sırasında layiqli yer tutmuşdur.

Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyinin layiqincə keçirilməsini təmin etmək məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 23 dekabr 2011-ci il tarixində sərəncam imzalamışdır. Sərəncamın icrasına uyğun olaraq, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən 14 mart 2012-ci il tarixdə Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyi ilə bağlı müvafiq Tədbirlər Planı təsdiq olunmuşdur. Tədbirlər Planına müvafiq, Hindistanda dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyinə həsr olunmuş silsilə tədbirlər keçirilmişdir. Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyinə həsr olunmuş konfransı respublikamızın Hindistandakı səfiri İbrahim Hacıyev açmış, hər iki xalqın görkəmli nizamişünas alimləri irsini təhlil və tədqiq edərkən, əsərlərinin dünya bədii-fəlsəfi fikrinə töhfələrini qeyd etməklə yanaşı, onun Azərbaycan torpağı və millətinə mənsubluğunun danılmaz olduğunu bildirmişlər.

Məruzə və çıxışlarda xüsusi olaraq qeyd edilmişdir ki, irqi, milli və dini ayrı-seçkiliyi qətiyyətlə rədd edən şairin əsərlərində türk, fars, ərəb, çinli, hindli, zənci, yunan, gürcü və s. xalqların nümayəndələrinə rast gəlirik. Humanist hisslərə malik şair müxtəlif dinlərə mənsub olan qəhrəmanların heç birinin milliyyətinə, dini baxışlarına qarşı çıxmırdı. Onun qəhrəmanları haqq-ədalət, öz xalqının xoşbəxtliyi uğrunda mübarizə aparırdılar. İnsan şəxsiyyətinə, əməyinə ehtiram onun yaradıcılığının əsas mövzusudur.

Qüdrətli söz ustasının bəşəriyyətin bədii fikir salnaməsində yeni parlaq səhifə açmış ölməz əsərləri bu gün də insanların mənəvi-əxlaqi kamilləşməsinə misilsiz xidmət göstərir. Dahi sənətkar öz ənənələri ilə seçilən ədəbi məktəb yaratmış, zəngin kitabxanaları bəzəyən əsərləri Şərqdə incəsənətin, xüsusən də miniatür sənətinin inkişafına təkan vermişdir.

Nizami Gəncəvi poemalarında xalq sənətlərinə də xüsusi yer ayırmışdır. Uludan-ulu xalçaçılıq sənətinə dərin məhəbbət isə özünü daha parlaq və obrazlı göstərir. Çünki saraylar bəzəyən gözəl xalça təsvirlərinə əsərlərində daha geniş yer verilmişdir. "İsgəndərnamə" əsərinin "Şərəfnamə" hissəsində İsgəndərin Bərdə şəhərinə Nüşabənin sarayına qonaq getməsi haqqında belə yazır:

Bir çox ip əyrilmiş, toxunsun palaz,

Palazın yerini tapmışdır atlas.

"Xosrov və Şirin"də Xosrovun Şirinin qəsrinə getməsini təsvir edərək yazır:

Şahın yollarına göndərib adam

Xalça ilə, palazla bəzətdi tamam.

Azərbaycanda çox geniş yayılmış xalça məmulatı olan heybə haqqında isə "Yeddi gözəl" əsərində belə misralar var:

Yeməyə azuqə götürüb hərə

Qoyub heybəsinə çıxdı səfərə.

"Xosrov və Şirin" poemasında Xosrovun ova çıxmasını təsvir edərkən məfrəş haqqında şair belə yazır: "Min dəvə, içi gözəl bəzək şeyləri ilə dolu olan ipək toxunuşlu məfrəşlərlə yüklənmişdir". Bu məlumatlar Azərbaycanda yüksək keyfiyyətli xalça məmulatları istehsal edildiyini göstərir.

Nizami Gəncəvinin süjetləri öz növbəsində Azərbaycan incəsənətinə xüsusi təsir göstərmişdir. Onun əsərləri ən yaxşı xəttatlar tərəfindən köçürülür, zəngin və gözəl cildlərə salınır, miniatürlərlə bəzədilirdi. Nizami poeziyasının özünəməxsusluğu Təbriz, Şiraz, İsfahan kimi miniatür məktəblərini sanki yenidən həyata qaytardı. Təsadüfi deyildir ki, Şərq təsviri sənətinin ən parlaq nailiyyəti Təbriz sənətkarlarının Nizami poemalarının süjeti əsasında yaratdıqları miniatürlər ("Dilənçi qadının Məcnunu Leylinin qapısına aparması", "Xosrovun çimən Şirini görməsi", 1539-1543-cü illər, Təbriz) olmuşdur. Miniatürlərlə yanaşı, Nizami obrazları dünya şöhrətli, qədim süjetli Azərbaycan xalçalarında mühüm yer tutur. Onun əsərlərinin gözəllik, ədalət və xoşbəxtlik uğrunda ölməz mübarizə ideyaları xalça sənətini də dolğunlaşdırdı. Təbriz xalçalarına xas olan yüksək dekorativ quruluş, rəsmlərin zərifliyi və incə kolorit artıq XVI əsrdə xalçaçılıq sənəti üçün örnək olmuş, klassik sənətin kamil nümunələri kimi Azərbaycan, İran, Türkiyə, Hindistan toxucuları tərəfindən istifadə edilmişdir. Nizami poeziyasının zəngin xəzinəsindən bəhrələnən xalçaçı-rəssamların yaratdığı əsərlər: "Leyli və Məcnunun görüşü" (Kaşan, XVI əsr), "Dörd fəsil" (Təbriz, XIX əsr), "Leylinin səhrada Məcnunun görüşünə getməsi", "Xosrovun çimən Şirini görməsi", "Bəhram Gur və çoban", "Məcnun vəhşi heyvanlar arasında" (L.Kərimov, 1939-cu il) və s. dahi şairin ölməz obrazlarının əbədi həyatının parlaq səhifələridir.

Konfrans çərçivəsində şairin yaradıcılığını özündə əks etdirən sərgi təşkil olunmuşdur. Sərgi Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, ölkəmizin Hindistandakı səfirliyi və Nyu-Dehlidə İndira Qandi adına Milli Mədəniyyət Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə keçirilmişdir.

Sərgidə Lətif Kərimov adına Azərbaycan Xalçası və Xalq Tətbiqi Sənəti Dövləti Muzeyinin fondlarında saxlanılan "Xovlu xalçalar" kolleksiyasından xalq rəssamı Kamil Əliyevin Nizami Gəncəviyə həsr etdiyi xalçalar, xalçaçı-rəssamlar Eldar Mikayılzadənin və Gülmurad Bəbirovun Nizami Gəncəvinin süjetlərindən bəhrələnərək toxuduğu xalçalar nümayiş olunmuşdur. Nizaminin yaradıcılığına, məşhur əsərlərinə, o cümlədən "Leyli və Məcnun"a müraciət edən xalçaçıların, xalq ustalarının süjet xətti biri-birindən maraqlı olan kompozisiyaları öz gözəlliyi ilə qonaqların diqqətini cəlb etmişdir. Onlar bu kompozisiyalara nikbin ştrixlər qataraq, bəşəriyyətin ən ülvi və əbədi olan məhəbbət hissinin gözəlliyini, şirinliyini ön plana çəkib, xalçada motivin ideyasını daha monumental, daha əsrarəngiz ifadə etmişlər.

Sərgidə xalçalarla yanaşı, "Bədii metal" toplusundan olan nümunələr, Saleh Məmmədovun dekorativ bulud nümunələri, Nailə Sultanovanın çini üzərində miniatürləri, Oqtay Əliyevin misdən hazırlanmış "Bəhram Gur ovda", Malik Qasımovun "Xosrov və Şirin", "Leyli və Məcnun" dekorativ məcməyiləri nümayiş olunmuşdur. Nizami Gəncəvinin əsərləri əsasında yaradılan ov səhnəsində Azərbaycan xalqının mərd, igid, mübariz, qəhrəman övladlarının obrazları canlandırılmışdır. Sərgidə təqdim olunan mis panno - "Ovçuluq" bu baxımdan diqqətəlayiqdir.

Sərgidə nümayiş etdirilən və tamaşaçıların marağına səbəb olan, muzey tərəfindən nəşr edilən "Azərbaycan xalçası" kataloqu və muzeyin direktoru, sənətşünaslıq elmləri doktoru, professor Röya Tağıyevanın "Nizami obrazları xalçalarda" adlı kitabı İndira Qandi adına Milli Mədəniyyət Mərkəzinin prezidenti cənab R.Qarexana və professor M.Haidara təqdim edilmişdir.

Tədbir çərçivəsində Azərbaycanın incəsənət ustaları maraqlı konsert proqramı ilə çıxış edərək Hindistan tamaşaçılarını bir daha əsrarəngiz musiqilərimizlə heyrətləndirmişlər.

Hindistanın Nyu-Dehli şəhərində keçirilən silsilə tədbirlər Azərbaycanın dahi şairinin qəlblərdə əsrlərlə yaşadığını və sevildiyini bir daha sübut etmişdir.

Rəma ZEYNALOVA,

L.Kərimov adına Azərbaycan Xalçası

və Xalq Tətbiqi Sənəti Dövlət Muzeyinin böyük elmi işçisi

Azərbaycan.-2012.- 16 dekabr.- S.8.