Bu da bir tarixdir, yaşadaq gərək

Yaşıllıqlar qoynunda böyük bir abidələr kompleksi ucalır. Baxdıqca heyran qalırsan. Möhtəşəm binaların yüz ildən çox yaşı var. Amma elə bil dünən tikilib. Memarlığı da gözəldir, inşa tərzi, məqsədi-məramı da. Sən demə bu, öz vaxtında böyük sənaye mərkəzi olub. Zəyəm neft kəməri stansiyası adlanırdı. Tovuz rayonunun Aşağı Ayıblı kəndində yerləşir. 1889-cu ildə tikilməyə başlanılıb, 1906-cı ildə son tamamlama işləri görülüb.

Dövrün zəruri ehtiyacından yaranmışdı. 1984-cü ilə qədər Bakıdan-Batumiyə xam neft ötürməklə məşğul olub. 1984-1985-ci illər isə elə bu xətlə əks istiqamətdən yəni, Gürcüstanın ərazisindəki Sacdağ deyilən yerdən Bakıya neft gəlib. Tərkibində parafin çox olduğuna görə qışda trubalar tez sıradan çıxırdı. 1980-ci illərə qədər neft dizel mühərrikləri ilə ötürülüb, 1980-1985-ci illər isə dizellər elektrik mühərriki ilə əvəz olunub.

Stansiya bir inzibati bina və bir neçə yardımçı korpusdan ibarətdir. Dörd ədəd çox iri çəni vardır. Əsas bina üç hissəyə bölünür. Dizel şöbəsi, nasos bölməsi və ocaqçı, yəni buğ verən sahə. Bundan əlavə, neft, dizel yanacağı və su üçün hərəsi üç min tonluq ehtiyat çənləri var. Bütün kompleks daş özül üzərində bişmiş kərpiclə inşa edilib. Yanında da çox uca bir tüstü qülləsi hündürlüyü 42 metr! Üstündə də tarixi var: 1903.

Stansiyanın 2,5 hektarlıq sahəsi dəmir torla əhatə olunub. Hasardan kənarda isə fəhlələr üçün dörd yaşayış binası inşa edilib.

Belə bir tarixi obyektin taleyi necə olacaq? Bu qeydləri hazırlayarkən mühəndis Kərim Kərimovla görüşdük. 1963-cü ildən burada işləyir. Əvvəl mexanik, sonra stansiya rəisi olub. İndi isə könüllü surətdə mühafizəçi rolunu oynayır. Kərim Kərimov deyir ki, Bakı-Batumi xətti ilə sutkada dörd-beş min ton xam neft ötürülürdü. Yeddi məntəqəsi olub: Saloğlu, Zəyəm, Gəncə, Kürəkçay, Yevlax, Sığırlı, Bərgüşad stansiyaları. İndi onların bir hissəsi batıb gedib. Salamat olanları isə sahibsiz qalıb. O vaxtı Bakıdan borular vasitəsilə gələn neft bu stansiyada qəbul olunur, çənlərə yığılır, sonra da yola salınırdı. 1985-ci ilə kimi normal işləyib. Zəyəm stansiyası əvvəllər Azərbaycan Neft Satışı və Təchizatı İdarəsinin tabeliyində idi. 1985-ci ildə Ceyrançöl neft kəşfiyyatı idarəsinin balansına verilib. Tarixi obyektin dönəlgəsi dönmüşdü.

1989-cu ildə o "Keramika" Elm-İstehsalat Birliyinə ötürüldü. Onda Gəncə çini qablar zavodunun mütəxəssisləri gələrək burada üç il məhsul buraxıblar. 1992-ci ilin iyun ayında çini qab ustaları da getdilər. Obyekt qeyri-müəyyən şəkildə sahibsiz qalıb.

Ölkədə tarixi abidələrin mühafizəsinə və turizmin inkişafına xüsusi diqqət verildiyi indiki dövrdə bu tarixi memarlıq kompleksinin taleyi ciddi narahatlıq doğurur. Onun adını Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli 132 saylı qərarı ilə təsdiq olunmuş dövlət tərəfindən mühafizə olunan abidələrin siyahısında tapa bilmədik. Özəlləşdirilməsi və ya bərpa edilməsinin qeydinə qalan da yoxdur! Düşünürsən, belə bir memarlıq kompleksi nə üçün nəzər-diqqətdən kənarda olmalıdır. Axı bu da bir tarixdir, yaşadaq gərək!

Əhməd İSAYEV

Azərbaycan.- 2012.-1 fevral.- S. 7.