İdeyanı reallığa çevirəcək sənəd

"Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin səmərəliliyini artırmaq sahəsində Milli Fəaliyyət Proqramı" ulu öndərin insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi sahəsində ideyalarının reallığa çevrilməsinə yönəlmiş sənəddir

Milli Fəaliyyət Proqramının üçüncü fəsli dövlət orqanlarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsinə həsr olunmuşdur. Bu fəsildə şəxsin tutulması, həbs edilməsi, müvafiq saxlama yerlərində və istintaq təcridxanalarında saxlanılması zamanı qanunvericiliyin tələblərinin, insan hüquqlarının pozulması, pis rəftar, vəzifədən sui-istifadə və digər bu kimi halların araşdırılması və qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş tədbirlərin yerinə yetirilməsi barədə müddəalar məhkəmələrin fəaliyyəti ilə də bağlıdır.

Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi plenumunun 30 mart 2006-cı il tarixli qərarında məhkəmələrə tövsiyə edilmişdir ki, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı "Vətəndaş və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt"ın 9-cu maddəsinin 3-cü bəndinə istinad edərək həbs qətimkan tədbirinin tətbiqinin ümumi təcrübəyə çevrilməsinə imkan verməsinlər. Şəxsin məhkəməyə gəlməsinə təminatların mövcud olduğu təqdirdə onun azadlıqda qalmasına üstünlük verilməlidir.

Həbs qətimkan tədbirinə müstəsna tədbir kimi baxılmalı və başqa qətimkan tədbirinin tətbiqinin qeyri-mümkün olduğu, son dərəcə zəruri hallarda tətbiq olunmalıdır.

Məhkəmələr nəzərə almalıdırlar ki, təqsirləndirilən şəxsin uzunmüddətli həbsi üçün tutarlı əsaslar yoxdursa, iş üzrə ehtimal həmişə şəxsin azadlığa buraxılmasının xeyrinə olmalıdır. Azadlığa buraxılmanın əsasları məhkəməyəqədərki bütün müddət ərzində istənilən vaxt tətbiq edilə bilər.

Məhkəmələrin şəxsin tutulması, həbs edilməsi, müvafiq saxlama yerlərində və istintaq təcridxanalarında saxlanılması zamanı qanunvericiliyin tələblərinin, insan hüquqlarının pozulması, pis rəftar, vəzifədən sui-istifadə və digər bu kimi halların araşdırılması və nəzərdə tutulmiş tədbirlərin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar məhkəmələrin fəaliyyətinin səmərəliliyinin təmini məqsədi ilə məhkəmələrdə işlərə baxılarkən aşkar olunan neqativ faktlara dərhal reaksiya verilməklə araşdırmaların səmərəliliyinin təmini üçün tədbirlərin (müvafiq prokurorluq orqanlarına məlumat verilməsi) görülməsinə diqqət artırılmalıdır. Bu sahədə məhkəmələrin fəaliyyətinin səmərəliliyinin təmini məqsədi ilə həmin sahələrdə milli qanunvericiliklə yanaşı, BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsinin, İşgəncə Əleyhinə Komitəsinin, Avropa İşgəncə Əleyhinə Komitəsinin qərar və hesabatlarının, xüsusən, Azərbaycanla bağlı hesabatlarının, o cümlədən İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedent hüququnun öyrənilməsi və işlərə baxılarkən tətbiqi zəruridir. Bu məqsədlə Bakı şəhərində və bölgələrdə hakimlər üçün seminarlar keçirilmiş, Ali Məhkəmənin hakimi tərəfindən yazılmış kitab və digər zəruri materiallar hakimlərə paylanmışdır. Hesab edirik ki, bu sahədəki fəaliyyət gələcəkdə də davam etdirilməlidir.

Korrupsiyaya qarşı mübarizə sahəsində tədbirlərin icrasının davam etdirilməsi ilə əlaqədar Milli Fəaliyyət Proqramının müddəaları ulu öndərin ideyalarının həyata keçirilməsinin bariz nümunəsidir.

Ulu öndər dövlət başçısı kimi cəmiyyətdəki neqativ hallara, xüsusən də, korrupsiyaya qarşı mübarizəni həmişə ön plana çəkərək hesab edirdi ki, korrupsiya ölkəyə həm maddi, həm də, mənəvi cəhətdən ziyan vuran amildir: "Biz korrupsiyaya qarşı mübarizə aparırıq, bütün vasitələrdən istifadə edib bundan sonra da aparacağıq. Biz elan etmişik ki, korrupsiya birinci növbədə mənəviyyatımıza və sərbəst iqtisadiyyat, hüquqi dövlət yaratmaq barədə prinsiplərimizə zidd olan bir ünsürdür. Hazırda korrupsiyaya qarşı mübarizə dövlət siyasətinin bir istiqaməti kimi aktuallıq kəsb edir. Bu sahədə müvəffəqiyyət qazanılması həm dövlətin, həm cəmiyyətin, həm hüquq-mühafizə orqanlarının, məhkəmə orqanlarının uğuru kimi çıxış edəcəkdir. Məhkəmə hakimiyyəti ölkə başçısının bu sahədəki fəaliyyətini dəstəkləyir, korrupsiyanın qarşısının alınması üçün bütün imkanlardan istifadə edərək, müstəqil, demokratik Azərbaycan dövlətinə layiq mühit yaratmağı qarşısına məqsəd qoymuşdur.

Milli Fəaliyyət Proqramında dövlət orqanlarında elektron xidmətlər göstərilməsinin təmin edilməsinin nəzərdə tutulması insan hüquq və azadlıqlarının səmərəli təminində mühüm rol oynayır. Hazırda ölkədə həyata keçirilən məhkəmə-hüquq islahatları, bu sahədə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin gördüyü tədbirlər xüsusi vurğulanmalıdır. Belə ki, Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilən layihə çərçivəsində məhkəmələrin Vahid İnformasiya İnfrastrukturu strategiyası hazırlanmışdır. Strategiya ölkədə fəaliyyət göstərən bütün (100-dən çox) müxtəlif instansiyalı məhkəmələri, məhkəmə özünüidarə orqanları (Məhkəmə-Hüquq Şurası) və Ədliyyə Nazirliyi üçün əlverişli olan qarşılıqlı əlaqəli kommunikasiya sistemlərinin, avtomatlaşdırma vasitələri komplekslərinin, informasiya resurslarının yaradılmasını əhatə edir. Bu texnoloji sistem qanunvericiliyə dair məlumat bankına, məhkəmə təcrübəsinin, xüsusilə, hüququn yeni və inkişaf edən sahələrində ümumiləşdirmə materiallarına çevik çıxışı təmin etməklə, analitik tədqiqatların imkanlarını artırır, məhkəmə kargüzarlığının unifikasiyasına, məhkəmə sənədlərinin icrasının yüksək keyfiyyətini təmin etməyə imkan yaradır. Strategiyanın həyata keçirilməsində artıq müəyyən nailiyyətlər də var. Belə ki, ölkə qanunvericiliyinin ən dolğun, dəqiq və daim yeniləşən internet-bazası yaradılmışdır (www.e-qanun.az). Bundan əlavə, qanunvericilik aktlarına çıxışın əldə olunmasının yalnız hakimlər, prokurorlar, vəkillər və digər hüquqşünaslar üçün deyil, həmçinin sadə vətəndaşlar üçün zəruriliyi nəzərə alınaraq, bütün əhalinin bazaya pulsuz çıxışına imkan yaradılmışdır. Biz həmin tədbirlərin daha da inkişaf etdiriləcəyinə əminik. Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsində də bu sahədə əhəmiyyətli işlər görülmüşdür. Tərəflərin, ictimaiyyətin, kütləvi informasiya vasitələrinin məhkəmə baxışının vaxtı və yeri barədə məlumatlandırılması üçün müasir texniki vasitələrdən istifadə olunur, Ali Məhkəmənin xüsusi internet səhifəsində işlərə baxılması vaxtı barədə məlumatlar verilir. Ali Məhkəmənin qərarları bütünlüklə internet səhifəsində dərc olunur. Ali Məhkəmədə elektron sənəd dövriyyəsi tətbiq olunmuş, iclasların video yazısı aparılır, iclas zallarında tərcümə xidmətini təmin edən sistem fəaliyyət göstərir. Ali Məhkəmədə yaradılmış kommunikasiya sistemi müxtəlif idarələrlə video-konfransların keçirilməsinə imkan yaradır.

Məhkəməyə müraciətin əlçatan olması, əhalinin müraciətinin asanlaşdırılması məqsədilə Ali Məhkəmədə internet portal fəaliyyət göstərir. İnternet portalda məhkəmədə baxılan işlər, çıxarılan qərarlar, qəbul günləri və sair barədə məlumatlar öz əksini tapır.

Görülən işlər nəticəsində əhalinin məhkəməyə inamı artmışdır. Bu, hər şeydən əvvəl, məhkəməyə müraciətlərin sayının artmasında öz ifadəsini tapır. Məhkəmələrə müraciətlərin sayının artmasının göstəricisi kimi qeyd etmək olar ki, 2007-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinin Mülki Kollegiyasında 2754 işə, 2010-cu ildə 3924 işə, 2011-ci ildə isə 4023 işə baxılmışdır. Ali Məhkəmənin məhkəmə kollegiyalarında və plenumunda 2007-ci ildə cəmi 3629 işə, 2010-cu ildə 5354 işə, 2011-ci ildə 5789 işə baxiımışdır.

Milli Fəaliyyət Proqramında məhkəmə qərarlarının icrası ilə əlaqədar müddəaların nəzərdə tutulması məhkəmə hakimiyyətinin nüfuzunun təminində əhəmiyyət kəsb edir.

Qanunvericiliyə müvafiq olaraq məhkəmə qərarları bütün dövlət hakimiyyəti, yerli özünüidarə orqanları, onların vəzifəli şəxsləri, ictimai birliklər, siyasi partiyalar, həmkarlar ittifaqları, onların vəzifəli şəxsləri, həmçinin fiziki və hüquqi şəxslər üçün məcburidir və Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində hökmən icra olunmalıdır.

İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsi "Hornsbi Yunanıstana qarşı iş"də (19 mart 1997-ci il) qeyd etmişdir ki, iştirakçı dövlətlərin məhkəmə sistemi məhkəmənin məcburi və yekun qərarının icra olunmamasına və beləliklə, tərəflərin birinin maraqlarına zərər vurulmasına imkan verirsə, deməli, konvensiyanın 6-cı maddəsində nəzərdə tutulan "ədalətli məhkəmə baxışına hüquq" xəyali xatakter alacaqdır. Məhkəmə qərarlarının vaxtında icra olunması bir tərəfdən pozulmuş hüquqların vaxtında bərpa olunmasını təmin edirsə, digər tərəfdən məhkəmə hakimiyyətinin nüfuzunun yüksəlməsinə səbəb olur. Biz hesab edirik ki, məhkəmə qərarlarının vaxtında icra olunması məhkəmə hakimiyyətinə inamdan və hüquq mədəniyyətinin yüksək səviyyəsindən xəbər verir.

Hakimlərin və hakimliyə namizədlərin, hüquq-mühafizə orqanları əməkdaşlarının və vəkillərin tədrisində insan hüquqları sahəsində beynəlxalq konvensiyalarla bağlı mövzuların geniş istifadə edilməsi, insan hüquqlarının müdafiəsini tənzimləyən beynəlxalq sənədlərin müddəalarının Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri tərəfindən tətbiqi ilə bağlı müddəaların Milli Fəaliyyət Proqramında nəzərdə tutulması məhkəmə hakimiyyəti üçün önəmlidir.

Azərbaycan Respublikası 25 yanvar 2001-ci il tarixdə Avropa Şurasına daxil olmaqla özünün qanunvericiliyi və onun tətbiqi təcrübəsini Avropa standartlarına uyğunlaşdırmaq barədə öhdəlik götürmüşdür. Dövlətin Avropa Şurasının üzvü olması və İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin yurisdiksiyasını tanımasından ilkin olaraq Azərbaycan vətəndaşı faydalanacaqdır: vətəndaşlar İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinə çıxış əldə etmiş, məhkəmə və hüquq-mühafizə orqanlarının iş fəaliyyətinə olan tələblər daha da yüksəlmişdir.

Məhkəmə-hüquq sistemində ardıcıl olaraq həyata keçirilən islahatlar da insan hüquqlarının təmini, ədalət mühakiməsinin müasir standartlara uyğunlaşdırılması - məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin təmin olunması və səmərəliliyinin artırılması ilə bağlıdır.

Bu məqsədlə məhkəmə hakimiyyətinin özünüidarə orqanı olan Məhkəmə-Hüquq Şurası səmərəli fəaliyyət göstərir. Məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin təmin olunmasında hakimlərin şəffaf və obyektiv seçiminin müstəsna rolu vardır. Avropa Şurası ilə birgə aparılmış iş nəticəsində hakimliyə namizədlərin ən mütərəqqi və şəffaf üsullarla seçilməsi qaydası müəyyən edilmişdir. Azərbaycan hakimlərinin seçimi prosedurlarına yaxşı təcrübə kimi maraq göstərən Avropa Şurasının Ədalət mühakiməsinin səmərəliliyi üzrə Komissiyasının (CEPEJ) nümayəndələri sonuncu imtahanda iştirak edərək onu müşayiət etmiş və öz müsbət rəyini bildirmişlər. Avropa İttifaqı və Avropa Şurası tərəfindən həyata keçirilən Şərq Tərəfdaşlığı ölkələrində məhkəmə islahatlarının gücləndirilməsi layihəsi üzrə hesabatda ölkəmizdə hakimliyə namizədlərin seçimi proseduru üzrə fəaliyyət metodunu (modus operandi) müsbət nümunə kimi qiymətləndirmiş və digər üzv-dövlətlərə bu təcrübəyə əsaslanmağı tövsiyə etmişdir.

Məhkəmə-hüquq islahatlarının bir istiqamətini də ədalət mühakiməsini həyata keçirən hakimlərin beynəlxalq hüquq normalarını, insan hüquqları sahəsində beynəlxalq standartları, onların tətbiqi təcrübəsini mənimsəmələri təşkil edir.

İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedentləri ilə tanışlıq, onların mənimsənilməsi və gündəlik təcrübədə onlardan istifadə olunması hakimlərin qarşısında duran vəzifələrdən biridir. Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən 2006-cı ildə imzalanmış iki mühüm sənəddə həmin məsələlərə məhkəmələrin diqqətini cəlb etmişdir. "Azərbaycan Respublikasında məhkəmə sisteminin müasirləşdirilməsi və "Azərbaycan Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər və əlavələr edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 19 yanvar 2006-cı il tarixli fərmanı insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin təmininə, məhkəmə sisteminin müasirləşdirilməsinə, məhkəmə hakimiyyətinin möhkəmlənməsinə yönəlmişdir. Fərmanda Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə və digər yuxarı instansiya məhkəmələrinə İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedent hüququnun öyrənilməsi işini təşkil etmələri və onu məhkəmə təcrübəsində nəzərə almaları tövsiyə edilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 28 dekabr 2006-cı il tarixli "Azərbaycan Respublikasında insan hüquqlarının müdafiəsi üzrə Milli Fəaliyyət Planının təsdiq edilməsi haqqında" sərəncamında isə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi və Ali Məhkəməsinə insan hüquqlarının müdafiəsini tənzimləyən beynəlxalq sənədlərin müddəalarının məhkəmə təcrübəsində tətbiqini təmin etmək tövsiyə edilmişdir.

Həmin fərman və sərəncamın icrası ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi tərəfindən ardıcıl işlər görülmüşdür. Belə ki, 30 mart 2006-cı il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinin Plenumu "Ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi zamanı "İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında" Avropa Konvensiyası müddəalarının və İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedentlərinin tətbiqi haqqında" qərar qəbul etmişdir. Həmin qərarda qeyd olunur ki, "Azərbaycan Respublikası "İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında" Avropa Konvensiyasının iştirakçısı və onu ratifikasiya etmiş dövlət kimi 2002-ci ilin aprel ayının 15-dən konvensiya və onun protokollarının təfsiri və tətbiqi məsələləri üzrə İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin yurisdiksiyasının məcburiliyini tanıyır. Azərbaycan Respublikası konvensiyanı ratifikasiya etdiyi dövrdən sonra yurisdiksiyası altında olan insanların konvensiyada nəzərdə tutulan hüquqlarını təmin etməlidir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq, o cümlədən İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin həmin hüquqların təmininə yönəlmiş qərarlarının icrası məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcudur.

İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə bağlı məhkəmələr konvensiya müddəalarını rəhbər tutmalı və bu zaman İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin təcrübəsinə istinad etməlidirlər". Bu sahədə əlbəttə ki, ardıcıl olaraq iş aparılır.

İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin təcrübəsinin öyrənilməsi və presedentlərinin tətbiqi vərdişlərinə yiyələnmək məqsədilə Ali Məhkəmənin hakimləri tərəfindən birinci və apelyasiya instansiyası məhkəmələrinin hakimləri üçün Bakı şəhəri və regionlarda seminar və treninqlər, zona məşğələləri keçirilmiş, Ali Məhkəmədə mütəmadi olaraq İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin qərarlarının öyrənilməsi və müzakirəsi təşkil olunmuşdur. Bu sahədə Ali Məhkəmə bir sıra beynəlxalq təsisatlarla - Avropa Şurası, ATƏT-in Bakı ofisi, Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Təşkilatı ilə əməkdaşlıq edir. İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin təcrübəsinin öyrənilməsinin bir istiqamətini də hakimlərin müvafiq qərarlar və ədəbiyyat ilə təmin olunmasıdır. Ali Məhkəmənin hakimi tərəfindən İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin mülkiyyət hüququ, sərbəst toplaşmaq və birləşmək azadlığı ilə bağlı presedentlərinə həsr olunmuş iki kitab yazılaraq hakimlər arasında paylanmış, bu sahədə müxtəlif məqalələrin yazılması davam edir. Avropa Məhkəməsinin qərarları Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək öyrənilməklə yanaşı, məhkəmələr arasında yayılması təşkil olunur.

18 iyun 2011-ci ildə Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin və Məhkəmə Hüququ Şurasının birgə təşkilatçılığı ilə Bakı Apelyasiya Məhkəməsində respublikanın bütün rayon, şəhər və apelyasiya məhkəmələrinin hakimlərinin iştirakı ilə geniş seminar-müşavirə keçirilmişdir. Müşavirədə "İnsan hüquqları və əsas azadlıqları haqqında" Avropa Konvensiyasının tələbləri, İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedentlərinin tətbiqi vəziyyəti və mövcud problemlər ətraflı müzakirə edilmişdir. 2011-ci ildə bu cür seminarlar Şirvan və Şəki apelyasiya məhkəmələrinin yurisdiksiyasına daxil olan hakimlərlə də keçirilmiş, bölgələrdə işləyən hakimlərin fəaliyyətində insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi məsələləri müzakirə edilmiş, bu sahədə işlərin səmərəliliyinin artırılması üçün tövsiyələr verilmişdir.

Görülən işlərin nəticəsi kimi demək olar ki, milli məhkəmələr İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedentlərinə istinad edir və insan hüquq və azadlıqlarının bərpası məqsədilə milli qanunvericiliyi məhz həmin presedentlər prizmasından şərh edir, İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedentlərinə müvafiq qaydada tətbiq edilir.

Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi qanunvericiliyin məhkəmələr tərəfindən tətbiqinin vahid təcrübəsinin yaradılması üçün mütəmadi tədbirlər həyata keçirir. Bu məqsədlə ayrı-ayrı sahələr üzrə məhkəmələr tərəfindən baxılan işlər ümumiləşdirilir, işlərə baxılarkən yol verilmiş nöqsanlar üzə çıxarılmaqla ümumiləşdirmənin nəticələri Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin plenumunda hakimlərin, o cümlədən pozuntuya yol vermiş hakimlərin iştirakı ilə müzakirə olunur. 2011-ci ildə keçirilmiş müzakirələr nəticəsində Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin plenumu 31 mart 2011-ci il tarixdə "Ərizənin baxılmamış saxlanılması barədə qanunvericiliyin məhkəmələr tərəfindən tətbiq edilməsi təcrübəsi haqqında", 28 oktyabr 2011-ci il tarixdə "Valideynlərin və digər qohumların uşaqla ünsiyyətdə olmaq hüquqları ilə əlaqədar qanunvericiliyin məhkəmələr tərəfindən tətbiqi təcrübəsi haqqında" qərarlar qəbul etmişdir.

Milli Fəaliyyət Proqramında şəxslərin təqsirsizlik prezumpsiyasının təmin edilməsi məqsədilə hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları, habelə kütləvi informasiya vasitələrinin əməkdaşları üçün təlimlərin keçirilməsi zəruri hesab olunmuşdur. Məhkəmələr təqsirsizlik prezumpsiyasına riayət olunması ilə əlaqədar Ali Məhkəmə plenumunun 30 mart 2006-cı il tarixli qərarındakı tövsiyəsini daim yadda saxlamalıdırlar. Məhkəmələrə izah edilmişdir ki, hər bir insan təqsirliliyi barədə məhkəmə tərəfindən qəti qərar qəbul edilənə kimi təqsirsiz hesab edilir. Təqsirsizlik prezumpsiyası cinayətkarlara verilən güzəşt kimi başa düşülməməlidir. Təqsirliliyin sübut edilməsinə aid tələb təqsirləndirilən şəxsin təqsirliliyinə inam olmadığı hallarda məhkəmənin bəraət hökmü çıxarmasını nəzərdə tutur.

Milli Fəaliyyət Proqramında seçki komissiyası üzvləri üçün seçki hüququ üzrə kursların davam etdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Ulu öndər seçkiləri Azərbaycanda demokratiyanın inkişafının göstəricisi hesab edərək qeyd edirdi: "Bu o vaxt həqiqi göstərici ola bilər ki, seçkilər tam demokratik şəraitdə, sərbəst şəraitdə keçirilsin, insanlar öz arzularını, istəklərini sərbəst ifadə edə bilsinlər və bunlar səsvermədə öz ifadəsini tapa bilsin".

Vətəndaşların seçki hüquqlarının təmin olunması sahəsində işin səmərəliliyinə nail olunması üçün beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsinə də önəm verilir. Bu məqsədlə müxtəlif beynəlxalq qurumlarla keçirilən konfransların xüsusi əhəmiyyəti var. Seçkilərin keçirilməsi ilə əlaqədar meydana çıxan mübahisələrin həllində beynəlxalq standartların tətbiqinə nail olunması üçün Ali Məhkəmədə Venesiya Komissiyası ilə birlikdə keçirilən konfrans xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Konfransda seçkilərə dair şikayətlərə baxılması sahəsində Avropa standartları, bu sahədə İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedentləri, MDB ölkələrində seçkilərə dair şikayətlərə baxılması sahəsində ortaya çıxan məsələlərlə bağlı beynəlxalq ekspertlərin məruzələri, məruzə ətrafındakı müzakirələr, milli hakimlərin həmin məsələlərlə bağlı fikir mübadiləsi çox faydalı olmuşdur. Bu sahədə təcrübənin səmərəliliyinə nail olmaq üçün 2011-ci ilin sentyabr ayının 7-də Ali Məhkəmədə Mərkəzi Seçki Komissiyasının dairə seçki komissiyalarının sədrləri üçün təşkil etdiyi seçki hüququ üzrə ixtisaslaşmış kursların dinləyiciləri ilə görüş keçirilmişdir. Görüşdə Ali Məhkəmənin hakimləri seçkilərin keçirilməsi zamanı meydana çıxan problemlərin həllinin hüquqi yolları barədə dinləyiciləri məlumatlandırmışlar. Hesab edirik ki, bu sahədə mövcud təcrübə davam və inkişaf etdirilməlidir.

Milli Fəaliyyət Proqramında "İşgəncə və digər qəddar, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəza əleyhinə Konvensiya"nın və onun Fakültativ Protokolunun öyrənilməsi, "İşgəncə və digər qəddar, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəza əleyhinə Konvensiya"nın və onun Fakültativ Protokoluna uyğun olaraq Milli preventiv mexanizmin funksiyalarının təmin edilməsi məqsədilə maarifləndirmə və digər tədbirlərin həyata keçirilməsi barədə müddəaların nəzərdə tutulması mühüm əhəmiyyətə malikdir.

Məhkəmələr heç kəsin işgəncələrə və digər qəddar insan ləyaqətini alçaldan rəftar və cəzaya məruz qoyulmaması ilə bağlı tələblərə riayət edilib-edilməməsini daim diqqət mərkəzində saxlamalıdırlar.

İşgəncələrin qadağan olunması ilə bağlı insanlara təqdim olunan müdafiə demokratik cəmiyyətin əsas dəyərlərindən birini əks etdirir. İşgəncələrin qadağan olunması ilk növbədə şəxsin fiziki toxunulmazlığını qorumaq üçün nəzərdə tutulub. Bundan əlavə, o, ciddi ruhi sarsıntılara səbəb olan əzab vermə hallarına qarşı insanı müdafiə edən müddəa kimi də şərh oluna bilər.

Məhkəmə nəzarəti qaydasında işlərə baxılarkən məhkəmələr tutulmuş şəxslərin tutulduğu andan vəkillə təmin olunması, onlara tutulmaları barədə yaxın adamlarına məlumat verilməsi imkanı yaradılması və onların dərhal tibbi müayinədən keçirilməsi faktlarını yoxlamalı, bu hüquqların pozulduğu hallarda onların bərpası üçün tədbirlər görməlidirlər. Diqqət yetirilməlidir ki, şəxsin polis məntəqəsinə gətirilərkən sağlam vəziyyətdə olduğu, oradan buraxılarkən isə bədəni üzərində xəsarət olması, bunun səbəblərinin həqiqətəuyğun izahını tələb edir.

Şəxsin işgəncəyə məruz qalması barədə tələb irəli sürməsi hakimiyyət orqanları tərəfindən cavabdeh şəxslərin müəyyən edilməsi və cəzalandırılması ilə nəticələnən hərtərəfli və səmərəli təhqiqatın aparılmasını tələb edir. Lakin bu müddəa heç də pis rəftarda ittiham olunan şəxsin nəyin bahasına olursa-olsun cəzalandırılmasını deyil, cavabdeh şəxslərin müəyyən edilməsi və cəzalandırılmaq iqtidarında olan təhqiqatın aparılması kimi başa düşülməlidir.

Ləyaqəti alçaldan rəftar ifadəsi ona dəlalət edir ki, bu norma insan ləyaqətinə ağır qəsdə mane olmaq kimi ümumi maraqları müdafiə edir. Ona görə də şəxsin vəziyyət və ya reputasiyasını alçaldan tədbirlər müəyyən kəskinlik səviyyəsinə çatdıqda ləyaqəti alçaldan rəftar kimi qiymətləndirilə bilər. İnsanda qorxu, həyəcan, özünə natamamlıq hissini yaradan rəftar ləyaqəti alçaldan rəftar kimi qiymətləndirilir. Ona görə də şəxsin azadlıqdan məhrum edilməsi zamanı ona azadlıqdan məhrum edilmə üçün zəruri olandan artıq məhrumiyyətə məruz qalması yolverilməz hesab olunmalıdır.

Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkilinin (ombudsmanın) işgəncələrin qadağan olunması sahəsində milli preventiv mexanizm kimi müəyyənləşdirilməsi məhkəmə orqanları ilə ombudsman arasında qarşılıqlı əlaqələr üçün geniş perspektivlər açır.

Milli Fəaliyyət Proqramının beşinci fəsli insan hüquqları sahəsində beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığa həsr olunmuşdur. Azərbaycan dövlətinin, o cümlədən dövlətin ayrı-ayrı hakimiyyət qollarının beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığı ölkənin Beynəlxalq Birliyin tamhüquqlu üzvü kimi nüfuzundan xəbər verir. Azərbaycan dövləti ulu öndər Heydər Əliyevin böyük zəhməti hesabına müstəqilliyini qoruyub saxlamış, ölkədə demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğu bu günkü zirvəyə çatmış və bu yolda inamla irəliləməkdə davam edir. Artıq Azərbaycan dövləti beynəlxalq təşkilatlarda öz sözü, imici ilə dünya siyasətinə təsir göstərmək imkanına malikdir. 2011-ci ildə Azərbaycan Respublikasının BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvü seçilməsi də bunu sübut edir. Ona görə məhkəmə hakimiyyəti BMT-nin ixtisaslaşmış təsisatları, beynəlxalq regional təşkilatlar ilə birgə layihələrdə, həmçinin 2012-2013-cü illərdə Avropa Şurası ilə birgə Fəaliyyət Planının həyata keçirilməsində iştirak etməli, Azərbaycan dövlətinin nüfuzunun daim yüksəkdə qalmasına töhfəsini verməlidir.

əvvəli var

Ramiz RZAYEV,

Azərbaycan Respublikası

Ali Məhkəməsinin sədri

Azərbaycan.- 2012.- 9 fevral.- S.6.