Ürəkləri yandıran Xocalı faciəsi

Məhəmməd Şükürov Xocalı soyqırımının canlı şahidi olub. Taleyi minlərlə xocalının taleyinə bənzəyir. Faciə zamanı anası Əntiqə Şükürovanı, əmisi Rəşid Kərimovu itirib. Qardaşları Akif və Vaqif də şəhid olublar. Qanlı günlər onun gözü önündə qəlbinin başından keçib. Məcburi köçkün həyatı yaşayır. Xocalı təhsil şöbəsinin müdiridir. Ötən günlər həmişə qəlbini dağlayır. Bu yaxınlarda Xocalı soyqırımının iyirminci ildönümü ərəfəsində "Xocalı: Daş yaddaşım, qan yaddaşım" adlı sənədlər toplusunu hazırlayaraq nəşr etdirib. Elə bu qeydlər də həmin məcmuədəki faktlar əsasında yaranıb.

Misli görünməmiş faciə

Ermənilərin Xocalıya ilk irimiqyaslı hücumu 1988-ci il sentyabrın 18-də oldu. Həmin gün Xankəndidəki nümayişdən çıxan beş minə qədər erməninin bir qismi piyada, bir qismi maşınlarla Xocalıya hücum etdilər. Şəhərə azca qalmış hücumdan xəbər tutan xocalılar onun qarşısını aldılar və ermənilərə layiqli cavab verdilər.

Vəziyyətin getdikcə gərginləşdiyini görən xocalılar könüllü müdafiə dəstələri yaradırdılar. O dövrdə Xocalının müdafiə qüvvələrinin ixtiyarında çox az sayda avtomat, bir top, iki "Alazan" tipli raket qurğusu var idi. Həmin vaxtlar Xocalının ətrafında, ermənilər yaşayan kəndlərdə - Daşbulaq, Mehdikənd, Ballıca, Pirəməki, Noraguğ və Mirzəcanda ermənilərin 515 nəfər canlı qüvvəsi, 3 "Alazan" raketi, 10 zirehli transpartyoru, 3 PDM-i və bir neçə tankı var idi.

1992-ci ilin yanvar ayında Paris yaxınlığında məxfi təlim düşərgəsi yaratmış "ASALA" erməni terrorçu təşkilatının 26 üzvü mayor Aşin Simonyanın başçılığı ilə Xankəndiyə gəldi. Digər ölkələrdən də terrorçular, quldur dəstələri cəlb olunurdu.

1992-ci il fevral ayının 12-də və 13-də Xocalı qonşu erməni kəndləri tərəfindən atəşə tutuldu və bundan çox keçməmiş erməni hərbi qüvvələrinin Xankəndidən Xocalıya tərəf yerdəyişməsi baş verdi.

Yaxınlaşmaqda olan fəlakət göz qabağında idi. Ölkəmizin o dövrkü səriştəsiz rəhbərləri isə laqeydcəsinə susurdular. Şəhər və kəndləri qoruya bilmirlərsə, heç olmasa əhalini xilas etmək lazım idi. Belə gərgin bir vaxtda, fevralın 13-də Xocalı İcra Hakimiyyətinin sabiq başçısı Elman Məmmədovun səyi ilə Xocalıya sonuncu vertolyotlar gəldi. Həmin vertolyotlarla üç yüz nəfər qoca, qadın, uşaq mühasirədən çıxarıldı. Vertolyotlar bir çox səbəbdən istənilən vaxtda uça bilmirdi. Ermənilər yanvar-fevral aylarında Xocalı və Şuşaya gələn yeddi sərnişin vertolyotunu gülləyə tutmuşdular. 1992-ci il yanvarın 28-də Şuşa şəhəri səmasında içərisində 44 nəfər dinc azərbaycanlının olduğu mülki vertolyotun vurulmasından sonra Xocalı ilə hava əlaqəsi də, demək olar, tamamilə kəsildi.

Xocalıya axırıncı dəfə avtomobil 1991-ci il oktyabrın 30-da gedib, noyabrın 1-dən şəhər artıq mühasirə vəziyyətində idi. 1992-ci il yanvarın 2-dən şəhərə elektrik enerjisinin verilməsi dayandırıldı. Fevral ayının 19-da saat 17.00-da Xocalı hər tərəfdən PDM-lərdən, iriçaplı pulemyot və avtomatlardan bir neçə saat ara verilmədən atəşə tutuldu.

1992-ci il fevral ayının 25-dən 26-na keçən gecə tarixdə ən böyük faciələrdən biri - Xocalı soyqırımı baş verdi. Həmin gecə ermənilər üç istiqamətdən Xocalıya hücum etdilər. Genişmiqyaslı hücumda Ermənistan Respublikası silahlı qüvvələrinin tabeliyində olan qruplar, muzdlu əsgərlər, özünü "Arsak" xalq azadlıq ordusu adlandıran Dağlıq Qarabağın erməni bölmələri və 366-cı sovet hərbi alayı iştirak etmişdi.

Bu faciəli gecədə dinc əhalidən 613 nəfər, o cümlədən 63 uşaq, 106 qadın, 70 qoca xüsusi amansızlıq və işgəncə verilməklə öldürülmüş, 76-sı uşaq olmaqla, 487 nəfərə ağır bədən xəsarəti yetirilmiş, 1275 sakin - uşaqlar, qadınlar və qocalar girov götürülərək ağlasığmaz zülmə, təhqirlərə və həqarətə məruz qalmışlar. Onlardan 150 nəfər itkin düşmüşdür. Sonradan onlardan - əsir götürülənlərdən yalnız 1165 nəfərini geri almaq mümkün olmuşdur. Bu qətliam zamanı 8 ailə tamamilə məhv edilmiş, 25 uşaq hər iki valideynini, 224 uşaq bir valideynini itirmişdir. Bundan başqa, 230 ailə öz başçısnı itirib. 200 nəfərin ayaqları soyuqdan qanqrena olmuşdur. Girov götürülənlərdən 150 nəfərin, o cümlədən 68 qadının və 26 uşağın taleyi bu günədək məlum deyil.

Ermənilərin Xocalıdakı vəhşiliyini əks etdirən çoxsaylı sənədlər göstərir ki, Ermənistan Respublikası silahlı qüvvələrinin, onların tabeliyində olan muzdlu əsgərlərin, terrorçu dəstələrin törətdikləri vəhşilik məhz soyqırımı aktıdır və bunu o qanlı günlərin şahidləri də açıq-aydın etiraf edirlər.

"Məxfi arayış"dan sətirlər

Vladimir Savelyev Rusiya Federasiyası baş hərbi kəşfiyyat idarəsinin polkovniki, o zaman Dağlıq Qarabağda hərbi hissənin əks-kəşfiyyat şöbəsinin rəisi olub. Qanlı qırğının canlı şahidi olmuş polkovnik deyib: "Mən bütün bunları yazmaya bilmərəm. Hər şey gözlərimin önündə baş verib. İnsanların, uşaq və qadınların, hamilə gəlinlərin güllədən keçmiş bədənlərini unuda bilmərəm. Qoy azərbaycanlılar məni bağışlasınlar ki, bütün bu qanlı və amansız sonluğu olan hadisələr zamanı əlimdən heç nə gəlmədi. Yalnız insanlara əsl həqiqəti söyləyə bilərəm. On doqquz səhifəlik məxfi arayışı həm BMT-yə, Avropa Şurasına, həm də Kremlə, Müdafiə Nazirliyinə, Baş Kəşfiyyat İdarəsinin generallarına göndərdim. "Oxuyun" - dedim. Biz rusların zabit şərəfi görün necə ləkələndi... Bu oyunlara rusları qoşmaqla onları alçaltdılar və zabit şərəfimizə lənət damğası vurdular. Mən on addımlıqda güllə yarasından can verən səkkiz-doqquz yaşlı qızcığaza heç cür kömək əlimi uzada bilmədim, sözün tam mənasında, sarsılmışdım..."

Ermənilərin öldürülən azərbaycanlıları dəfnetmə üsulları, ümumiyyətlə, insanlığa yaraşmayan bu alçaq hərəkətləri də qəzəb və nifrət doğurur. Bu məsələdən bəhs edərkən V.Savelyev yazır: "Onları yarım metr qazılmış çalalara atıb üstünü torpaqlayırdılar. Axşamlar çalaların ətrafında itlərin və çaqqalların səs-küyündən, dartışmalarından qulaq tutulurdu, adam vahimələnirdi. Hər yerdən laxtalanmış qan və cəsəd iyi gəlirdi".

Polkovnik V.Savelyev bu gərgin günlərdə Bakının da biganəliyinə aydınlıq gətirirdi: "Mən Bakı hadisələrini də izləyirdim. Hiss olunurdu ki, prezident Ayaz Niyazoviçi aldadıb tora salıblar. O, kələfin ucunu itirmiş, hər şeyi nəzarətdən çıxarmış, qarşıdurmanın mərkəzində dayanmış, nüfuzunu itirmiş Ali Baş Komandandır...

Azərbaycanın hərbi əks-kəşfiyyatına gəlincə, belə bir qurum iflic olmuşdu. Aldığımız məlumata görə, bu qurumun əməkdaşları orduda kartof kisələrinin, soğan və ətin... oğurlanıb-oğurlanmaması ilə maraqlanır, əsas məsələlərə girişə bilmirdilər. Prezident Xocalıda nəyin baş verməsini dərk etmirdi. Azərbaycan ordusunun Baş Qərargahında hamı özünü qərargah rəisi kimi aparırdı. Ümumordu qoşun birləşmələrində isə gərginlik hökm sürürdü. Bu qoşun birləşmələrində hər şey Azərbaycan əleyhinə idi. Vəziyyət nəzarətdən çıxmışdı. Zabitlər başlarını itirmişdilər...

Məlumat aldıq ki, Azərbaycanın Prezident Aparatında və güc nazirliklərində ikitirəlik yaranıb. Fikirlər bir-birini tamamlamır. Hamı siyasi məqsədlər üçün "məqsəd kartından" yapışıb. Bu kartı paylayanlara gəlincə, onların bir qismi Azərbaycanın Ali Baş Komandanının, bir qismi də müxalifətin və əslində, nəyə xidmət etdiklərini anlamayan savadsız və küt generalların yanını kəsdirmişdilər".

Ermənilər isə ruslarla birləşib at oynadır, torpaqları zəbt edir, əhalini qəddarcasına qətlə yetirir, şəhər və kəndləri talayırdılar.

Ermənilərin özləri etiraf edirlər ki...

Xocalı soyqırımının birbaşa iştirakçısı, türkün qatı düşməni Zori Balayan "Ruhumuzun canlanması" adlı bədnam əsərində qanlı cinayət barədə ağızdolusu, fəxrlə danışır: "Biz Xaçaturla ələ keçirdiyimiz evə girərkən əsgərlərimiz 13 yaşlı bir türk uşağını pəncərəyə mismarlamışdılar. Türk uşağı çox səs-küy salmasın deyə, Xaçatur uşağın anasının kəsilmiş döşünü onun ağzına soxdu. Sonra onun başından, sinəsindən və qarnından dərisini soydum. Saata baxdım, türk uşağı 7 dəqiqə sonra dünyasını dəyişdi. İlk sənətim həkimlik olduğuna görə humanist idim, buna görə də türk uşağına etdiyim bu əməllərə görə özümü xoşbəxt sayıram. Amma ruhum xalqımın bir faizinin belə qisasını aldığı üçün sevincdən qürurlanırdı. Xaçatur daha sonra ölmüş türk uşağının cəsədini hissə-hissə doğradı və bu türklə eyni kökdən olan itlərə atdı. Axşam eyni şeyi daha üç türk uşağına etdik. Mən bir erməni vətənsevəni kimi öz vəzifəmi yerinə yetirdim. Xaçatur da çox tərləmişdi, amma mən onun və digər əsgərlərimizin gözlərində intiqam və güclü humanizmin mücadiləsini gördüm. Ertəsi gün bir kilsəyə gedərək 1915-ci ildə ölənlərimiz və ruhumuzun dünən gördüyümüz çirkabdan təmizlənməsi üçün dua etdik. Ancaq biz Xocalını - vətənimizin bir parçasını işğal edən otuz min nəfərlik çirkabdan təmizləməyi bacardıq".

Livanda məskunlaşmış erməni yazıçı-jurnalist David Xerdiyanın "Xaç uğrunda" kitabında oxuyuruq: "Səhərin soyuğunda biz Daşbulaq kəndi yaxınlığındakı bataqlıqdan keçmək üçün ölülərdən körpü düzəltməli olduq. Mən ölülərin üstü ilə getmək istəmədim. Bunu görən podpolkovnik Ohanyan mənə işarə etdi ki, qorxmayım. Mən ayağımı 9-11 yaşlı qız meyitinin sinəsinə basıb addımlamağa başladım. Mənim ayaqlarım və şalvarım qan içində idi. Və mən beləcə 1200 meyitin üstündən keçdim". D.Xerdiyan daha sonra yazır ki, "martın 2-də "Qafan" erməni qrupu 2000-ə yaxın monqolun (türklərin) cəsədlərini toplayıb ayrı-ayrı hissələrlə Xocalının bir kilometrliyində yandırdı. Axırıncı yük maşınında mən başından və qollarından yaralanmış təxminən on yaşlı bir qız uşağını gördüm. O, yavaş-yavaş nəfəs alır. Soyuq, aclıq və ağır yaralanmasına baxmayaraq, o, hələ də sağ idi. Ölümlə mübarizə aparan bu uşağın gözlərini mən heç vaxt unuda bilmərəm. Sonra Tiqranyan familiyalı bir əsgər onu qulaqlarından tutub üzərinə mazut tökülmüş cəsədlərin içərisinə atdı. Tonqaldan ağlamaq va imdad səsləri gəlirdi..."

Azərbaycan türklərinə qarşı olan qatı millətçi M.Şahnazaryan "Xocalı işi" adlı yazısında etiraf edir ki, "Xocalı faciəsinin əsl genosidi xatırlatmasına heç bir şübhə yeri yoxdur".

Günahsız insanlar qırılır,qatillər isə mükafat alırlar.

Xocalı soyqırımı zamanı dinc əhaliyə qarşı daha çox qəddarlıq edənlər, adam öldürənlər Ermənistanın xarici ölkələrdəki havadarları tərəfindən müxtəlif formalarda mükafatlandırılırdı. Bu məsələdən bəhs edən onlarca fakt və sənəddən yalnız bir neçəsini göstərmək istəyirik. Zabit İ.Karabelnikovun məlumatında deyilir ki, birinci batalyonun qərargah rəisi, mayor A.Çitçiyan 14 nəfərlik Babayevlər ailəsini güllədən keçirib. Bu "şücaətə görə" ona 1993-cü ildə Fransa erməni diasporu tərəfindən 150 min dollar və ən böyük "Kilsə mükafatı" verilib.

Ermənilərin özünümüdafiə dəstəsi adı ilə vuruşan, əslində, "ASALA" terror təşkilatının Xankəndidə yaradılmış özəyinin başçısı kimi tanınan İllarion Allahverdiyan 24 nəfər rus zabit və əsgərinə çoxlu pul paylamışdı. Məsələn, zabit Yevgeni Qolubyevə üstündə "ASALA" yazılmış 25 qramlıq qızıldan tökülmüş orden və beş min ABŞ dolları məbləğində mükafat təntənəli surətdə təqdim edilmişdi. Həmin gün insan qatillərindən biri Anastas İvanova 10 min dollar təqdim edilməklə İrəvanda onu gözləyən "Hunday" markalı avtomobilin sənədləri verilmişdi.

366-cı motoatıcı alayının komandiri Yevgeni Zaqviqarova amansız soyqırımı ərəfəsində ilk tanışlıq üçün 36 min ABŞ dolları "hədiyyə" edilmiş, 1992-ci il fevral ayının 24-də saat 21.15-də, yəni Xocalı soyqırımından bir gün əvvəl general rütbəsi verilmişdi.

Fikir verirsinizmi? Bir anın içində Zaqviqarov dəyərli "hədiyyə" alaraq general oldu. Ermənilər rus qatilini kütləvi qırğına belə təhrik etdilər. Fevralın 24-də general rütbəsi alan kimi V.Zaqviqarov zabitlər önündə çıxış edərək dedi ki, "regiondakı müharibə torpaq müharibəsi yox, islamın xristianlığa qarşı müharibəsidir. Xristianlığa qarşı bir yürüş var. Bu yürüşdə ya dinimizi, şərəfimizi qorumalıyıq, ya da şərəfsizliyi qəbul edib tabe olmalıyıq".

Erməni-sovet qoşunlarının əli ilə törədilmiş Xocalı soyqırımının əsl məğzi, mahiyyəti bax belə idi.

Bəs dünya niyə susur?

Bu amansız bəşəri cinayətin ilk qiymətini ümummilli lider Heydər Əliyev verdi. Ulu öndər deyirdi ki, "Bütövlükdə Azərbaycan xalqına qarşı yönəldilmiş Xocalı soyqırımı öz ağlasığmaz qəddarlığı və qeyri-insani cəza üsulları ilə bəşər tarixində bir vəhşilik aktıdır. Bu soyqırımı, eyni zamanda, bütün bəşəriyyətə qarşı tarixi bir cinayətdir". Ulu öndər Heydər Əliyevin yolunu uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyev 2012-ci il yanvarın 17-də "Xocalı soyqırımının iyirminci ildönümü haqqında sərəncam imzalamışdır. Bu mühüm dövlət sənədində deyilir: "Azərbaycanlılara qarşı erməni şovinist dairələrinin XIX-XX əsrlərdə mərhələ-mərhələ həyata keçirdiyi etnik təmizləmə siyasətinin tərkib hissəsi olan Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətlər dünya ictimaiyyətinə, xarici ölkələrin parlamentlərinə çatdırılmalı, Azərbaycan xalqının və ümumən insanlığın əleyhinə yönəldilmiş bu son dərəcə ağır hərbi cinayət beynəlxalq miqyasda öz hüquqi-siyasi qiymətini almalıdır".

Bu, bütün sivil dünyanın, zamanın tələbidir.

Əhməd İSAYEV,

Azərbaycan.- 2012.- 16 fevral.- S. 6.