Qaçqınlara dövlət qayğısı

1 iyul 2004-cü ildə Prezident İlham Əliyev "Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı"nı təsdiq edib

Dövlət başçısı İlham Əliyevin 1 iyul 2004-cü il 298 saylı sərəncamı ilə təsdiq olunan "Bərpa və Repatriasiya (Böyük Qayıdış) Proqramı"nın fəaliyyətə başlamasından 8 il ötür. Dövlət proqramında "Böyük Repatriasiya (Böyük Qayıdış) proqramı"nın Azərbaycan hökuməti və beynəlxalq maliyyə qurumları, BMT agentlikləri, beynəlxalq, yerli humanitar və onların təsis etdikləri inkişaf təşkilatları ilə birgə hazırlanması nəzərdə tutulmuşdur.

Bu, həm işğal olunmuş ərazilərə dəymiş ziyanın dəqiq hesablanmasına, həm ərazilər işğaldan azad ediləndən dərhal sonra bərpa və yenidənqurma işlərinə başlamağa imkan verəcək, həm də beynəlxalq maliyyə qurumlarında və təşkilatlarda tərtib olunmuş proqramın düzgünlüyünə inam yaradacaqdır. Hazırda beynəlxalq maliyyə qurumları, BMT agentlikləri, beynəlxalq humanitar təşkilatlarla birlikdə "Böyük Repatriasiya (Böyük Qayıdış)" proqramının layihəsinin hazırlanması üzərində iş aparılır. Artıq 32 dövlət orqanından və 14 beynəlxalq təşkilatdan müvafiq təkliflər alınmışdır.

"Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 1 iyul tarixli 298 nömrəli sərəncamının icrası ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin tədbirlər planı da işlənib hazırlanmışdır.

Bunlar son illər müstəqil Azərbaycan Respublikası sürətli inkişaf yoluna çıxaraq regionda lider dövlətə çevrilməsi şəraitində baş verir. Söz yox ki, qazanılan nailiyyətlər uzun illər aparılan düşünülmüş iqtisadi siyasətin, davamlı islahatların nəticəsində mümkün olmuşdur.

Azərbaycan müharibə şəraitində yaşayır, bir milyondan çox qaçqın və məcburi köçkün öz ata-baba yurdlarını tərk edib. Onlardan 250 mini 1988-1992-ci illərdə Ermənistandan qovulmuş azərbaycanlılar, 50 mini 1992-ci ildə Özbəkistandan Fərqanə hadisələri zamanı çıxarılmış Axıska türkləri, eləcə də Əfqanıstan, Fələstin, İraq və digər münaqişələrin alovlandığı regionlardan ölkəmizə pənah gətirən insanlar, 600 minə qədəri isə Azərbaycanın işğal olunmuş rayonlarından zorla çıxarılan məcburi köçkünlərdir. Ermənistan silahlı qüvvələrinin ölkəmizə hərbi təcavüzü nəticəsində torpaqlarımızın 20 faizi - Dağlıq Qarabağ, eləcə də ona bitişik olan 7 rayonun ərazisi işğal altında qalmaqdadır. BMT Təhlükəsizlik Şurası 1993-cü ildə bu münaqişənin sülh yolu ilə həlli, işğal olunmuş ərazilərin azad edilməsi, qaçqın və məcburi köçkünlərin doğma yurdlarına qaytarılması haqqında 822, 853, 874, 884 nömrəli qətnamələr qəbul etsə də, Ermənistan indiyə kimi bu sənədlərin heç birinə əməl etməyib.

Azərbaycan dövləti buna baxmayaraq məcburi köçkünlərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində konkret tədbirlər həyata keçirməkdədir. Bu məqsədlə son 20 ildə qaçqın və məcburi köçkünlərə 4,8 milyard dollar vəsait sərf olunub. Bunun 2,6 milyard dolları büdcə vəsaiti, 1 milyard dolları Dövlət Neft Fondunun vəsaiti, 900 milyon dolları isə beynəlxalq humanitar təşkilatların vəsaitidir. İlk vaxtlar beynəlxalq təşkilatların yardımı öz təsirini göstərdisə, bu gün Azərbaycan hökuməti artıq öz vəsati hesabına qaçqın və məcburi köçkünlərin bütün sosial problemlərini tam həll etmək gücündədir.

Azərbaycanda bütün çadır şəhərcikləri ləğv olunaraq əvəzində müasir tələblərə cavab verən, hər cür infrastruktura malik 71 qəsəbə tikilib istifadəyə verilib. Keçən il bütün kommunal xərcləri (qaz, su, işıq və s.), eləcə də qaçqın-köçkün ömrü yaşayan tələbələrin təhsil haqları ödənilməklə dövlət tərəfindən xeyli vəsait xərclənib. Buna baxmayaraq, qaçqın və məcburi köçkünlərin beynəlxalq qurumlarla ünsiyyət qurması, xarici mütəxəssislərin ölkəmizlə tanışlıq imkanı və çoxtərəfli inteqrasiya prosesləri baxımından Azərbaycan hökuməti beynəlxalq donorların fəaliyyətini hələ də əlverişli hesab edir. Qaçqınların və məcburi köçkünlərin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasına xüsusi diqqət göstərən Azərbaycan hökuməti bu sahədə beynəlxalq və yerli qurumlarla yaxından əməkdaşlıq edir. Qaçqın və məcburi köçkünlərin yaşayış yerləri, onların sosial problemlərinin həlli istiqamətində görülən işlər onlar öz doğma yurd-yuvalarına qayıdacaqları günə kimi, eləcə də ondan sonra da davam edəcəkdir.

Hələ o illərdə ölkədə iqtisadi problemlərin mövcudluğuna baxmayaraq, yaranan hər bir cüzi iqtisadi imkanı ulu öndər ilk növbədə qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial qayğılarının həllinə yönəltməyə çalışırdı. Məhz onda aparılan uğurlu xarici siyasət sayəsində beynəlxalq ictimaiyyətdə bu problemə olan münasibət Azərbaycan həqiqətlərinə uyğun olaraq dəyişdi və problemin əsl mahiyyəti düzgün dərk edilməyə başlandı. Azərbaycan tədricən öz mövqeyini möhkəmlətdi.

Məhz bu diqqət və qayğının nəticəsi olaraq qaçqın və məcburi köçkünlərin həyat səviyyəsi, yaşayış şəraiti getdikcə yaxşılaşdı. Çadır şəhərcikləri tədricən ləğv edilərək hər cür infrastruktura malik yeni qəsəbələr salınmağa başlandı. Azərbaycan Prezidentinin 17 sentyabr 1998-ci il tarixli sərəncamına əsasən "Qaçqınların və məcburi köçkünlərin problemlərinin həlli üzrə uzunmüddətli Dövlət Proqramı" təsdiq edildi. Ümumiyyətlə, 1993-2003-cü illərdə qaçqınların və məcburi köçkünlərin sosial müdafiəsi ilə əlaqədar beynəlxalq normalara uyğun tam hüquqi baza yaradıldı. Ölkə Prezidenti tərəfindən fərmanlar və sərəncamlar imzalandı. Qaçqınların və məcburi köçkünlərin sosial problemlərinin operativ həlli və problemin vahid mərkəzdən idarə olunması məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin strukturunda Baş nazirin müavini, Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri vəzifəsi təsis edildi.

Ulu öndərin siyasi kursunun ləyaqətli davamçısı Prezident İlham Əliyevin hakimiyyəti illərində isə məcburi köçkünlərin sosial vəziyyəti ildən-ilə yaxşılaşmaqdadır. Hələ ümummilli lider Heydər Əliyevin 6 dekabr 1999-cu il tarixli fərmanı ilə yaradılan MKSİF-in əsas məqsədi də məcburi köçkünlərin mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasına, onlar üçün iş yerlərinin açılmasını təmin edən tədbirlərin həyata keçirilməsinə kömək etməkdən ibarət idi. Onun maliyyələşməsinə dövlət büdcəsindən ayırmalar, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Fondu və Dövlət Neft Şirkəti, Dünya Bankı, İslam İnkişaf Bankı, Yaponiya Sosial İnkişaf Fondu və digər donorlar daxildir.

Azərbaycan Prezidentinin 2004-cü il 1 iyul tarixli sərəncamı ilə "Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı" təsdiq edildikdən sonra məcburi köçkünlər üçün nəzərdə tutulmuş yeni qəsəbələrin layihələndirilməsinə və tikintisinə start verildi. Proqrama əsasən, 2005-2007-ci illərdə Ağdam, Ağcabədi, Biləsuvar, Füzuli və Sabirabad rayonlarının ərazilərində 26 qəsəbə salındı və bu qəsəbələrdə 8 mindən artıq ev tikilb istifadəyə verildi. 2007-ci ilin sonunda ölkəmizdə son çadır düşərgələri tamamilə ləğv olundu və beləliklə, dövlət proqramı tam həyata keçirildi.

Ancaq hələ də mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasına ehtiyacı olan yüz minlərlə məcburi köçkünün olduğunu nəzərə alaraq onların yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı Azərbaycan Prezidentinin 2007-ci il 31 oktyabr tarixli sərəncamı ilə "Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı"na əlavələr təsdiq edilmişdir.

Bu proqrama uyğun olaraq 2008-ci ildə Xocavənd rayonundan olan məcburi köçkünlər üçün Beyləqan rayonunun ərazisində 500 ailəlik bir, Xocalı rayonundan olan məcburi köçkünlər üçün isə Goranboy rayonunun ərazisində 500 ailəlik 4 yeni yaşayış qəsəbəsinin tikintisi başa çatdırılıbdır. Goranboy rayonunun "Gülüstan" adlanan hissəsində, Yuxarı Ağcakənd kəndinin ərazisində tikilən 120 ailəlik yeni qəsəbənin tikintisi isə 2009-cu ildə başa çatdırılıb. Qəbələ rayonunda 155 mənzillik 2 ədəd 5 mərtəbəli, Bakı şəhərində 369 mənzillik 6 ədəd 9 mərtəbəli yaşayış binalarının, Göygöl rayonunda isə həyətyanı sahələri olan 26 ədəd fərdi evin tikintisi də artıq başa çatıbdır. 2009-cu ilin yayında Goranboy rayonunda fin tipli evlərdən ibarət düşərgədə müvəqqəti məskunlaşmış 596 məcburi köçkün ailəsi üçün həmin rayonunun ərazisində yeni qəsəbə salınmışdır.

Dövlət proqramına əlavələrdə 15 fin tipli qəsəbədə müvəqqəti məskunlaşmış 6227 məcburi köçkün ailələri və respublika üzrə məktəb binalarındakı 2768 köçkün ailələri üçün yeni qəsəbələrin salınması və ya hündürmərtəbəli yaşayış binalarının, fərdi evlərin tikintisi nəzərdə tutulurdu. Artıq Yevlax rayonu ərazisində 612 məcburi köçkün ailəsi üçün çoxmərtəbəli binalardan ibarət məhəllənin inşası başa çatmış, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin iştirakı ilə 10 noyabr 2010-cu ildə məhəllənin açılışı olmuşdur. Bakı, Naftalan, Bərdə, Mingəçevir və Şəki şəhərlərində, Abşeron, Qəbələ, Ağdam və Ağcabədi rayonlarında da bu istiqamətdə işlər görülməkdədir.

Ancaq hamı yaxşı bilir ki, bütün bu qəsəbələr, şəhərciklər məcburi köçkünlərimiz üçün müvəqqəti ünvandır. Dövlət başçısının sözləri ilə desək: "Qaçqın və məcburi köçkün soydaşlarımızın problemləri bizim üçün həmişə gündəlikdə bir nömrəli problemdir. Bizim qarşımızda duran ən vacib, ən önəmli məsələ Azərbaycan torpaqlarının işğalçı qüvvələrdən təmizlənməsi, soydaşlarımızın, qaçqın-köçkünlərimizin öz doğma torpaqlarına qayıtmasıdır. Bizim qarşımızda duran bundan daha önəmli vəzifə yoxdur. Çünki bütün başqa məsələlər öz həllini tapır və tapacaqdır.

...7 rayon qeyd-şərtsiz qaytarılmalıdır, eyni zamanda, azərbaycanlılar Dağlıq Qarabağa, o cümlədən Şuşaya qayıtmalıdırlar".

Bəxtiyar QARACA

Azərbaycan.- 2012.- 1 iyul.- S. 6.