Goranboydan
gəlirəm...
Goranboydan gəlirəm yuxulu, səksəkəli,
Yatammıram yuxumu səngər ərşə
çəkəli.
Tarixlərdə qalmasın vicdanımız ləkəli,
İşığı sönmüşlərə
Ulduz verin, Ay verin,
Goranboydan gəlirəm,
Goranboya hay verin!
Çalbayır
əsir düşüb, Qarabağ əsir qalıb,
Tülkülər
caynağında Laçın kimi şir qalıb,
Şuşanın
verilməyi millət üçün sirr qalıb,
Düşmənin
tapdağında görün neçə pir qalıb,
Anamı
ağladanın anasına vay verin,
Goranboydan gəlirəm,
Goranboya hay verin!
Goranboydan gəlirəm...
Yol boyu vaxtilə Goranboyun o ağır günlərində
xalq şairi Zəlimxan Yaqubun yazdığı bu misralar yadıma
düşür, bir də Goranboyun neçə-neçə
kitaba sığmayan igidlik, cəsarət, qəhrəmanlıq
dolu tarixi.
Bu
tarixi əslən Goranboydan olan jurnalist həmkarım Vəsimə
İsmayılqızının kitabından oxuyuram. Kürək, Goran və Korçay vadisində
yerləşən Goranboy Bakıdan 327 kilometr məsafədə,
şimal-şərqdə Yevlax, cənub və cənub-qərbdə
Tərtər, cənub-qərbdə Kəlbəcər,
şimal-qərbdə Samux rayonları ilə həmsərhəddir.
Goranboy adı ilə 1930-cu ildə yaradılıb.
Həmin vaxt Goranboyun tarixi torpaqları
hesabına Aşağı Ağcakənd rayonu da
yaradılıb. 1938-ci ildə Goranboyun
adı dəyişdirilərək Qasım İsmayılov,
Aşağı Ağcakənd rayonunun adı Şaumyan (kənd)
rayonu adlandırılıb. Qarabağ hadisələrinin
vüsət aldığı 1991-ci il 12
fevralda tarixi ədalətsizliyə son qoyuldu - Şaumyan (kənd)
rayonu ləğv edilərək Goranboya birləşdirildi. Həmin
dövrün məlumatlarına əsasən, Goranboyun sahəsi
1791 kv.km, əhalisi 91,5 min nəfər
olub. Dünya şöhrətli Naftalan şəhəri
də bu rayonun ərazisindədir.
Bu qədim
türk torpaqlarındakı abidələr tarixin ən qədim
dövrlərindən xəbər verməkdədir. Azərbaycan tarixinin iki
mühüm hadisəsi də bu ərazilərdə qeydə
alınıb - xalqımızın parçalanmasına
yönəlmiş "Gülüstan" müqaviləsi və
Qarabağ xanı ilə rus canişini arasında imzalanan məşhur
"Kürəkçay" müqaviləsi. Həmin Gülüstan qalası yenə
yaşamağında, Kürəkçay çayı isə
ilin fəsillərindən asılı olmayaraq Arana doğru
yenə axıb getməyindədir.
Qarabağdan
Gəncəyə, ordan da Azərbaycanın digər bölgələrinə
uzanan, vaxtilə Kərəmin də Əslisinin dalınca
getdiyi qədim Qarabağ yolu da bu ərazidən keçir. İndi dağların ətəyindən keçən
magistral yollar onun əhəmiyyətini azaltsa da, xalqın
yaddaşı o yolu hələ də qoruyub saxlamaqdadır.
O illərdə
Goranboy Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı
olmuş İrşad Əliyev hakimiyyət
strukturlarındakı hərc-mərcliyi yada salır. O vaxt belə
gərgin bir dövrdə Milli Məclisdə ümummilli
liderin Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə
bağlı çıxışını bəzi
deputatların dinləmək istəməməsini, ancaq onun həmin
iclasda israrla öz fikirlərini söylədiyini
xatırlayır: "Bəlkə o vaxt onu dinləyən
olsaydı, bu qədər fəlakətlə üz-üzə
qalmazdıq." Milli Məclisin həmin
sessiyasında ən axırda çıxış edən
İrşad Əliyev həmişəki kimi hamını
birliyə və problemin kökünü görməyə
çağırdı. Ordan
qayıtdıqda artıq bilirdi ki, "yuxarılar"dan
kömək olmayacaq. Bircə yol qalır: əhalini bir
yerə yığıb ermənilərə qarşı
mübarizə aparmaq. Uzun müddət ermənilərin
arasında çalışdığı üçün
onların məkrli planlarını yaxşı
anlayırdı. Artıq rayonun azərbaycanlılar
yaşayan Başqışlaq və Ballıqaya kəndləri
yandırılmış, ermənilərin arxasında azərbaycanlı
kəndi qalmamışdı. Artıq
söhbət strateji əhəmiyyətli Todan kəndindən
gedirdi. Azərbaycanlıların
yaşadığı, ermənilərin əhatəsində
olan bu kənd alınsa, Gəncəyə birbaşa yol
açılmış olurdu. Bir yandan da
Şəfəq, Zeyvə, Gürzalılar təhlükə
altında idi.
Ermənilərin
planı məlum idi
Ermənistan ərazisindən əvvəlcə
azərbaycanlılar qovulmalı, Dağlıq Qarabağdan azərbaycanlılar
çıxarılmalı, Goranboy ərazisi
boşaldılmalı və Kürün sağ sahilinə qədər
olan torpaqlar işğal olunmalı idi. Ermənilərin
bu sonuncu planı Qarabağın bir hissəsi olan Goranboyda
iflasa uğradı, bir arzu olaraq ürəklərində
qaldı. Tarixə həm "Goranboy", həm də
"Gülüstan əməliyyatı" kimi daxil olan bu möhtəşəm
qələbədən 20 il ötür. 1991-ci
ilin əvvəllərindən müəyyən fasilələrlə
davam edən bu əməliyyat 1992-ci ilin iyun ayının
12-13-də uğurla başa çatdı. Qarabağ hadisələrinin başlanması ilə
ölkə rəhbərliyindəki hərc-mərcliyin davam
etdiyi, ictimai-siyasi gərginliyin gündən-günə
artdığı, sadə xalqın özünü müdafiədən
başqa bir yol tapmadığı bir dövrdə Goranboy əməliyyatı
baş tutdu.
"Goranboy əməliyyatı"nı xatırlayarkən
Bəyaz ƏLİYEVA:
- Ermənilərin
bizə qarşı nifrətini həmişə hiss
etmişik. Hələ 1974-cü il idi. Aşağı Ağcakənddə
yaşayırdıq. Körpə oğlum
Vüqarla evdə idik. Gecə idi. İrəvandan gələn ermənilər evimizdə
işıq yanmadığını görüb elə
güman etdilər ki, biz burda yoxuq. Ona
görə xalqımızın, millətimizin ünvanına
ağızlarına gələni danışdılar. Uşağımın kolyaskasını da
sındırmışdılar. Mən onda bir daha hiss elədim
ki, onlar heç vaxt bizimlə barışmayacaqlar.
Rafiq QORÇİYEV:
- Mən o
vaxtlar burda kolxoz sədri idim. 1991-ci ilin avqustunda ermənilər
pusqu qurub işə gedəndə məni tutmaq istəyirdilər.
Atışdıq, güclə xilas ola
bildik. O döyüşdə yaralandım da. Hara
şikayət edirdik baxan yox idi. Hamı
başını itirmişdi. Hamımız Heydər Əliyevin
hakimiyyətə gələcəyini, bu qanların
dayanacağını gözləyirdik, amma elə olmadı...
Ümid bir özümüzə qalmışdı...
Krım ƏMİRASLANOVA:
- Bizim
Tapqaraqoyunlu kəndini tanımayan olmaz. Bu müharibədə
çox əziyyətlər çəkdik, amma kənddən
çıxmadıq. Ərimi orta məktəbdə
oxuyan oğlumla, bir neçə qohumumla birlikdə ermənilər
əsir aparmışdılar. Beş aydan
sonra qaytara bildik. Sonra yaşına
baxmayaraq həyat yoldaşım əsirlikdən qayıdan kimi
cavanları başına yığıb düşmənlərlə
axıra qədər vuruşdu, şəhid oldu.
Tariyel ABBASOV:
- Bizim camaat
mərddir, qorxmazdır, döyüşkəndir. Bu balaca kənd 40-dan çox şəhid verib.
Aralarında Milli Qəhrəman da var. Bir saat da
olsa kəndimizi tərk etməmişik. Elə
bir ailə yoxdur ki, şəhid verməsin.
Analarımız yaxşı bilirlər ki, o şəhid
övladları bir də doğub böyüdə bilərlər, bu vətəni
isə - yox. Erməni
səngərləri düz kəndimizin böyründədir.
Amma heç kim qorxmur, çəkinmir. Yollar çəkilir, evlər tikilir. Bu ətrafda ən uca bayraq da bizim kənddədir.
Ermənilər onu da yaxşı görürlər.
Rahilə ABBASOVA:
- Bu
döyüşdə 4 qardaşım iştirak edib. İkisi yaralanıb, ikisi şəhid olub. İki əmimoğlu da onlarla birlikdə torpaq
uğrunda qurban getdi. Həmişə bir
yerdə olmağa çalışırdılar ki, bir-birlərinə
arxa olsunlar. Hamı görsün ki, bir yerdədirlər.
Sonuncu dəfə
Gülüstan meşələrində axıra
kimi vuruşublar. Onların meyitini gətirməyə gedən
döyüşçü dostları mənə belə dedilər...
İrşad ƏLİYEV:
- O vaxt Şəfəq
kəndi getsəydi, Goranboy birbaşa atəş altında
qalardı və onu müdafiə etmək mümkün
olmazdı. Todan-Erkəc qarşıdurması olan mövqelərdə
məğlub olsaydıq, Çaykənd və Hacıkəndin
üstü götürülərdi ki, oradan da Gəncəyə
15-16 km-dir. Gürzalılar-Erməni Borisi-Erkəc
qarşıdurmasında azərbaycanlılar yaşayan
Gürzalılar kəndini itirsəydik, 21 km uzunluğunda Gəncə-Bakı
şosesinə ermənilər üçün yol
açılardı. Vəziyyət gündən-günə
ağırlaşırdı...
Tofiq ƏMRAHOV:
- Mən o
vaxt Todan rotasının komandiri idim. Onda ermənilər
kəndimizin bir hissəsini tutub 28 evimizi
yandırmışdılar. İyunun 13-də
biz erməniləri kənddən geri oturdub Erkəcə
doğru irəlilədik. "Qatır Məmməd"
filmində göstərilən Çınqıllı Dərədən
keçib səhər tezdən Erkəci azad elədik. Xocalıdan, Şuşadan, Laçından sonra
gözləri qızmış ermənilər nələri
vardı atıb qaçırdılar. Biz
elə həmin gün onları Rus Borisindən də vurub
çıxartdıq. Sonra yuxarı
Ağcakəndi düşmənlərdən təmizləyib
Gülüstana doğru irəlilədik.
Arif CABBAROV:
- Mən
Todan kəndindəki əməliyyatın
iştirakçısıyam. Məni elə o vaxtdan
"Todan Arif" deyə çağırırlar. Mən bundan qürur duyuram. Döyüşən
oğullarımızın şücaətindən
danışdıqca qurtarmaz. Hamı
Xocalıdan sonra bunun həm də bir namus davası olduğunu
gözəl bilirdi. Ermənilər də
artıq qisas vaxtının yetişdiyini dərk edirdilər.
Sonra Talış kəndini götürüb
Gülüstanı geri qaytardıq. Üzümüz Xankəndiyə,
Şuşaya tərəf idi... Heyf, o vaxtkı
hakimiyyətsizlik, dərəbəylik, "mənəm-mənəmlik"
buna imkan vermədi. Mən indi də
döyüşməyə hazıram. Mənim kimi
oğulların on mini, yüz mini qurban olsun bu yurdun,
torpağın daşına-qayasına...
O
ağır günlərdə Şəfəq kəndində
ermənilərlə üz-üzə duran Şəmməd Rəcəbov,
Teymur Süleymanov, Tahir Məmmədov və Mübariz Pənayev
də xalqın birliyindən, mübarizliyindən
danışdılar. Danışmaq rahat idi, çünki o qələbənin və birliyin
nümunəsini görmüşdülər. Bugünkü
ordumuzun və dövlətimizin gücü isə onlarda tamam
başqa bir əhval-ruhiyyə yaradırdı, qələbənin
nə qədər yaxın olduğundan xəbər verirdi.
Əməliyyatdan sonra
Bu
tarixi əməliyyatdan sonra Goranboyun Gülüstan hissəsi
düşmənlərdən təmizləndi. Onların dövlətimizin,
millətimizin gələcəyi ilə bağlı məkrli
planlarının qarşısı alındı. Bölgədə nisbi sakitlik bərqərar oldu.
Ermənilərin xaraba qoyduqları yurd yerləri
bərpa olunmağa başlandı. Dərdi
dünyaya sığmayan Xocalı camaatı da ölkə
Prezidentinin tapşırığı ilə bu füsunkar
bölgədə müvəqqəti yerləşdi. Onlar üçün gözəl evlər tikildi, qəsəbələr
salındı. Xocalının
dağılmış məktəbləri indi burada fəaliyyət
göstərir.
Xocalı
Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Şahmar
Usubov Goranboyda gördükləri qonaqpərvərlikdən
olduqca razıdır. "Biz burda, eləcə də bütün
Qarabağda tökülən qanları heç vaxt
unutmayacağıq. Bizim şəhidlərin
ruhu ancaq o torpaqlara qayıtdıqdan sonra rahatlıq
tapacaqdır" - bunu da o deyir.
"1993-cü
ildə ümummilli lider hakimiyyətə gəldikdən sonra
bütün cəbhə boyu - Füzuli, Ağdam, Kəlbəcər,
Tərtər istiqamətində düşmənə
sarsıdıcı zərbələr vuruldu. Bundan sonra ermənilər atəşkəsə
razılıq verdilər. O atəşkəs razılaşmasına
gedən nümayəndə heyətinin tərkibində mən
də vardım." Bunu isə indi Kürdəmir
Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı
İrşad Əliyev deyir.
Goranboydan dönərkən
Başıqarlı Murova, Kəpəzə, dağlardan baş
alıb gələn, Ağcakəndin içindən axıb
gedən çaya bir daha baxdım. Düşündüm
ki, bu dağlar nələri görməyib, bu çay nələri
eşitməyib? Bu qayaların
yaddaşında daha nələr yoxdu? 20 il
əvvəlki tarix bu dağların-daşların, bu
çayların, bulaqların yaddaşına başqa cür də
yazıla bilərdi. Bu dağlar-daşlar, bu
güllü-çiçəkli yamaclar bizim olmaya da bilərdi. Necə ki, Xocalı, Laçın,
Ağdam, Şuşa bizim ola-ola əsirlikdədir...
Onda
kimsə bütün bu məğlubiyyətlərdən, mənəvi
sarsıntılardan sonra hər hansı bir qələbənin
olacağına inanmırdı. Az qala bütün
bunlardan sonra hər hansı qələbə, uğur
mümkünsüz sayılırdı. Dövr
ziddiyyətlərlə dolu idi - hamı
danışırdı. Heç kim
heç kimi eşitmirdi. Eşitmək istəmirdi.
İtirilən torpaqların, yerindən-yurdundan
didərgin düşən insanların, düşmən əlində
qalan körpələrimizin harayını da eşidən yox
idi. Amma QƏLƏBƏ
oldu. Bunu qarşıdakı böyük Qələbənin
başlanğıcı da adlandırmaq olar.
Bəxtiyar QARACA
Azərbaycan.- 2012.- 13 iyun.- S. 7.