Eks-prezidentlər barədə qanunun qəbul edilməsi Azərbaycanda demokratik islahatların, siyasi mədəniyyətin və milli birliyin inkişafında yeni mərhələnin başlanğıcıdır

Azərbaycan dövləti müstəqilliyinin bərpasının ilk illərindən hüquqi dövlət və demokratik cəmiyyət quruculuğunu strateji xətt kimi müəyyənləşdirərək onu ardıcıl olaraq reallaşdırmaqdadır. İnkişafın yeni mərhələsində, 2009-cu ildə keçirilən referendumda hüquqi qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, eks-prezidentlərə status verilməsi nəzərdə tutulmuş və Konstitusiyanın 108-ci maddəsinə belə bir əlavə edilmişdi: "Əvvəllər Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmiş şəxsin təminatı qaydaları Konstitusiya qanunu ilə müəyyən edilir".

"Azərbaycan Respublikasının keçmiş prezidentinin və onun ailə üzvlərinin təminatı haqqında" Konstitusiya qanununun layihəsi dövlət müstəqilliyinin bərpasının 20-ci ildönümündə, 2011-ci ilin noyabrında müzakirəyə çıxarılaraq təsdiq edilmiş və Konstitusiya qanunu olduğundan 6 aydan sonra parlamentdə ikinci səsvermədən keçərək iyunun 12-də qəbul edilmişdir.

Beləliklə, son illər ən çox müzakirə edilən, Azərbaycanı dünyanın inkişaf etmiş, sivil, demokratiya ölkələrindəki qanunvericilik səviyyəsinə daha da yaxınlaşdıran qanun qəbul edilib. Demokratiyanın inkişaf etdiyi ölkələrdə bu qanun sabiq dövlət xadimlərinə öz vəzifələrini icra edərkən həyata keçirdikləri fəaliyyətin hüquqi çərçivədə dəyərləndirilməsinə təminat verir.

İndiyə qədər səslənən mövqelərdə, kimlərsə qanunun gec qəbul edildiyini, kimlər isə prosedurların ləngidildiyini və s. məqamları qeyd edirdi. Nəzərə alsaq ki, ABŞ-da analoji qanun 1958-ci ildə, yəni ABŞ-ın 34-cü prezidenti dövründə qəbul edilmişdir, yaxud da hazırda ABŞ-da 44-cü, bizdə isə 4-cü prezidentdir, o zaman qanunun gec, yoxsa tez qəbul edildiyi, dövlətimizin öz siyasətində demokratik islahatlara nə dərəcədə həssas yanaşdığı birmənalı məlum olur.

İndiyə kimi Azərbaycanda eks-prezidentlər var idi. Lakin onlar haqda qanun yox idi. Qanunda hər şeydən əvvəl ali dövlət vəzifəsini tutmuş şəxsin təhlükəsizliyi və maddi təminatı ilə bağlı məsələlər öz əksini tapmış, ali dövlət vəzifəsini tutmuş şəxsin prezident toxunulmazlığına malik olması müəyyənləşdirilmişdir. Eks-prezident statusu Azərbaycanda müstəqillik illərində dövlət başçısı vəzifəsini yerinə yetirmiş bütün şəxslərə aid edilmişdir. Dünya təcrübəsində xüsusi istisnalar mövcuddur və qanunla müəyyən edilən hallarda həmin status şamil olunmaya da bilir.

Bu qanunun qəbul edilməsi böyük tarixi əhəmiyyətə malikdir və geniş tədqiqatların mövzusudur. Qanunun qəbul edilməsi Azərbaycan dövlətçiliyinə həm siyasi, həm hüquqi, həm də mənəvi baxımdan böyük töhfə verəcəkdir. Burada qanunun Azərbaycan dövlətçiliyi və cəmiyyətimiz üçün nə kimi əhəmiyyət daşıdığına bir neçə aspektdə toxunmaq istərdik. Bunlar ilk növbədə, qanunun hüquqi, siyasi, milli-mədəni və beynəlxalq aspektləridir.

Əlbəttə, qanun ilk növbədə, hüquqi sənəddir. Konstitusiyaya uyğun olaraq bu qanun impiçment yolu ilə vəzifəsindən azad edilməmiş bütün prezidentlərə şamil oluna bilər. Söhbət məsuliyyətdən azad olmaqdan deyil, məsuliyyətə cəlb edilmənin müxtəlif prosedurlarından və fərqli vaxtlarından gedir.

Hər bir sıravi vətəndaş üçün olduğu kimi, hər bir dövlət başçısı üçün də fəaliyyətinin qanunverici əsasları, hüquqi statusu olmalıdır. Sivil dünya qanunları belədir. Müasir tarixdə keçmiş dövlət başçılarına qarşı müxtəlif, qeyri-sivil münasibətlərə dair çoxsaylı nümunələr var. Nə qədər təqdirəlayiq haldır ki, demokratik cəmiyyət quruculuğuna yeni qədəm qoymasına, mürəkkəb bir tarix yaşamasına baxmayaraq, Azərbaycanın müstəqillik tarixində bu kimi presedentlər olmamış, bundan sonra da heç zaman olmayacaqdır.

Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğu yolunda ardıcıl islahatlar həyata keçirilir. Eks-prezidentlər haqda qanun müstəqillik dönəmində ali vəzifələri icra edən prezidentlərlə bağlı hüquqi qərarı əks etdirən sənəd kimi dövlət quruculuğunda gedilən yolun konkret mərhələsini əks etdirir. Azərbaycan bu qanunla dünyanın demokratik baxımdan yüksək inkişaf etmiş, sivil cəmiyyətlərində eks-prezidentlərin statusunu, hüquqi təminatını müəyyənləşdirən ölkələr sırasına daxil oldu.

Eyni zamanda hər bir qanuna çoxçalarlı prizmadan baxılır və dəyərləndirilir.

Bu qanun bir tərəfdən, Azərbaycanda prezidentlik institutunun hüquqi modernləşməsi və təkmilləşməsinə yol açır, demokratik siyasi mübarizədə hakimiyyətə gəlməyin və hakimiyyətdən getməyin sivil ənənələrinin formalaşdığının artıq dönməz şəkil almasına dəlalət edir, digər tərəfdən isə, Azərbaycanda eks-prezidentlik ənənələrinin qanunvericiliklə təminatı həyata keçirilir.

Siyasi əhəmiyyəti baxımından qanun Azərbaycanın dövlətçilik ənənələrinin, siyasi sistemin inkişafında demokratiya yolunu seçən dövlətin islahatların hansı mərhələsində olduğunu dəyərləndirmək üçün mükəmməl bir indikatordur. Yəni keçid dövründə olan bir dövlətdə belə qanunlar qəbul edilə bilməz. Dünyanın yalnız demokratik baxımdan inkişaf etmiş, ardıcıl irəliləyən ölkələrində bu qanun qəbul edilir. Deməli, Azərbaycanda siyasi sistem daha yüksək mərhələyə qədəm qoymuş, inkişafın yeni mərhələsində irəli sürülən keyfiyyət dəyişiklikləri reallaşmaqdadır. Dövlət başçısı bəyan etdiyi kimi, "Hər bir azərbaycanlının prezidenti olduğunu" əməli şəkildə sübut edir. Qanun ali siyasi səviyyədə ölkəmizdə milli barış, dialoq və vətəndaş sülhü üçün hər cür şərait yaratmaq məramının, cəmiyyətdə siyasi mədəniyyətin daha da inkişaf etməsinin göstəricisidir.

Qanun onu göstərir ki, Azərbaycanda demokratiya və siyasi mədəniyyət paralel olaraq inkişaf etməkdədir. Bu gün dünyanın qeyri-sabit bölgələrinin ən çox Şərqdə olduğu bir vaxtda Azərbaycan yenə də Şərq məkanında eks-prezidentlər haqda qanun qəbul edən ilk dövlətlər sırasında yer alır. Belə qanunlar qəbul edilənə qədər dünyanın bir sıra ölkələrində zaman-zaman problemlər yaşanıb.

Qanun mühüm milli-mənəvi əhəmiyyətə malikdir. Ölkədə demokratik dəyərlərə üstünlük verilməsinin, ali dövlət vəzifəsini icra etmiş şəxslərə siyasi mədəniyyət və sayğı ilə yanaşmağın, Azərbaycanda siyasi dialoq mühitinin formalaşmasının yeni bir mərhələsinin yarandığını göstərir.

Demokratiyanın inkişafına aparan yol sabitlikdən, sivil siyasi mübarizədən keçir. Adətən hüquqların təmin edilməsindən danışılırsa, bu, insan ləyaqətinə hörmətdən ayrı başa düşülən məsələ deyil. Hüquqlara hörmət insan ləyaqəti ilə yanaşı, dövlətin bütövlüyünü və milli birliyini təmin edir. Demokratiya və humanizm ayrılmaz anlayışlardır. Qanunun bütün eks-prezidentlərə şamil edilməsi bunu bir daha göstərir: dövlətimiz humanizm prinsiplərinə dönmədən əməl edir. Qanunun qəbulu ölkədə barışa, dialoq mühitinin daha da inkişaf etməsinə mühüm təsir göstərərək hər şeydən əvvəl dövlətin cəmiyyətdə dialoq, konsensus, vətəndaş sülhünün, barış mühitinin və sabitliyin bərqərar olması üçün siyasi iradəsinin olmasına dəlalət edir.

Qanunun qəbul edilməsi beynəlxalq əhəmiyyətə malikdir. Dünya birliyində Azərbaycanda siyasi islahatların mütərəqqi məzmununa dair təsəvvürlərin və nüfuzunun artmasına xidmət edir. Son illər ölkəmizin dünya siyasətində beynəlxalq təşkilatlarda təmsil olunması da bu artan nüfuzun göstəricisidir. Beynəlxalq aspektdə digər məqam odur ki, bu gün dünya parlamentlərində uydurma tarixi hadisələrə siyasi qiymət verənləri, keçmişi bu günün gözü ilə təhlil edənləri qınayırıq. Azərbaycan tarixə obyektiv qiymət verilməsini "siyasiləşdirməyin" doğru olmadığına dair örnək nümunəni ortaya qoyur.

Bəzi fikirlərdə qanunun qəbul edilməsi siyasi islahatların "ilk addımı" adlandırılır. Reallıqda isə, müstəqilliyin ilk illərindən bu siyasət həyata keçirilir və inkişafın yeni mərhələsində daha qətiyyətlə davam etdirilir. Qəbul edilən qanun Azərbaycanda məhz inkişafın hansı mərhələsində olduğunu və demokratik islahatlar yolunun dönməzliyini sübut edir.

Qanun Azərbycanın gələcəyi baxımından olduqca böyük əhəmiyyətə malikdir. Dövlətimizin müəyyən etdiyi və hədəfə aldığı məqsədlərin ardıcıl həyata keçirilməsinin sübutu kimi qanun bir daha onu göstərir ki, Azərbaycan sürətli inkişaf edir, demokratikləşmə prosesi genişlənir.

Bu irəli sürülən və "Güclü dövlət və yüksək rifah"ın təmin edilməsinə yönələn siyasətin reallaşmasına doğru atılan qətiyyətli addımlardandır. Azərbaycanın müasir, qabaqcıl dövlət olmaq siyasəti yönündə qəbul edilən ilk qanunlardan biridir.

Əminliklə demək olar ki, "Azərbaycan Respublikasının keçmiş prezidentinin və onun ailə üzvlərinin təminatı haqqında" Konstitusiya qanunu qəbul edilməsi Azərbaycan dövlətçiliyinin tarixinə yeni ənənə, cəmiyyətimizə yeni siyasi və sivil mədəniyyət amilini, nümunəsini gətirəcəkdir. Siyasi sistemdə proseslərin yalnız Konstitusiya və qanun çərivəsində aparılması hüquqi dövlətçiliyin daha da möhkəmləndirlməsinə böyük töhfədir.

Tahirə ALLAHYAROVA,

Azərbaycan Respublikasının

Prezidenti yanında Strateji

Araşdırmalar Mərkəzinin

şöbə müdiri

Azərbaycan.- 2012.- 17 iyun.- S. 3.