Ali təhsil sistemində innovativ layihələr Azərbaycanın gələcək inkişafına etibarlı təminatdır

Azərbaycan 2020: təklif edirəm

Azərbaycanın hərtərəfli müasirləşməyə zəmin yaradan iqtisadi siyasəti son illərdə həm də milli inkişaf modelinin formalaşmasını təmin edən başlıca amilə çevrilmişdir. 2003-cü ildən respublikamızın regionda analoqu olmayan inkişaf mərhələsinə qədəm qoyması, ümumi daxili məhsulun artım tempi, büdcə gəlirlərinin ildən-ilə əhəmiyyətli dərəcədə çoxalması iqtisadi sektorda islahatların genişləndirilməsi ilə yanaşı, sosial-mədəni modernləşməyə də imkan yaratmışdır.

2009-cu ildə iqtisadi sahədə keçid dövrünü başa vuran Azərbaycan mövcud uğurların qorunub saxlanması üçün daxili potensialını məqsədyönlü şəkildə səfərbər edərək inkişaf perspektivlərini düzgün müəyyənləşdirməyə çalışır. 2003-cü ildən ölkəyə inamla rəhbərlik edərək onu davamlı tərəqqi və yüksəliş yoluna çıxaran Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın müasir dövlətə çevrilməsini, tam, müstəqil siyasət yürütməsini, ən əsası, inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsinə yüksəlməsini milli ideyanın başlıca hədəfi kimi müəyyənləşdirmişdir. "Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasının hazırlanması barədə" 29 noyabr 2011-ci il tarixli sərəncam da bunun bariz təcəssümüdür.

Belə bir sərəncamın imzalanması deməyə əsas verir ki, dövlət başçısı Azərbaycanın gələcək inkişaf perspektivlərinin indidən dərin elmi əsaslarla müəyyənləşdirilməsini vacib sayır. Burada vurğulanır ki, ölkənin inkişafının hazırkı mərhələsində əsas hədəf çoxşaxəli, səmərəli və innovasiya yönümlü iqtisadiyyatın formalaşdırılması, sosial sahədə önləyici inkişaf trendinin təmin olunması və əhalinin rifahının layiqli, qabaqcıl beynəlxalq standartlara uyğun səviyyəyə çatdırılması, habelə elmin, mədəniyyətin inkişafında, ictimai həyatın bütün istiqamətlərində yeni nailiyyətlərin əldə olunmasıdır. Sərəncama əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyası 2020-ci ilədək dövrü əhatə edən "Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasını bu ilin sonunadək işləyib hazırlamalıdır. Əminliklə demək olar ki, belə bir konsepsiyanın qəbulu Azərbaycanın inkişaf etmiş ölkələr sırasına yüksəlməsində mühüm rol oynayacaqdır.

Azərbaycan hazırda öz inkişafının elə bir mərhələsindədir ki, ölkədə elm və təhsilin inkişafına müvafiq şərait yaradılmadan, əhalinin aktiv təbəqələri tərəfindən müasirləşməyə pozitiv yanaşma formalaşmadan modernləşmə məqsədlərini həyata keçirmək mümkün deyildir. Respublikamızın sosial-mədəni modernləşməsi təkcə yeni texnologiya və bazar mexanizmlərinin tez bir zamanda keyfiyyətli tətbiqini deyil, həmçinin yeni qarşılıqlı münasibətlərin, kreativ və innovasion şüurun köməyi ilə millətin sivil yeniləşməsini şərtləndirə bilən institutların yaranmasını nəzərdə tutur.

Ümumilikdə müasir iqtisadi sistemlərin evolyusiyasında başlıca ənənəni xammal və postindustriyal iqtisadiyyat paradiqmindən "Elm əsasında qurulmuş iqtisadiyyat" (knowledge based esonomy) paradiqminə keçid təşkil edir. Yeni iqtisadiyyatın əsasları innovasiya cəmiyyətinin müasir mərhələsinin - biliyin generasiyası, yayılması və istifadəsi zəminində formalaşmış cəmiyyətin yaranma strategiyasına yönələcəkdir. Unikal vərdişlər və qabiliyyətlərin mənimsənilməsi, onların daim yeniləşməkdə olan fəaliyyət sahələrinə adaptasiya olunması, yüksək peşəkarlıq və s. əsas istehsal resurslarının, maddi firavanlığın və şəxsiyyətin ictimai statusunun mahiyyətini təşkil edir.

"Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyası suveren Azərbaycan Respublikasının təhlükəsiz, stabil, ekoloji cəhətdən dayanıqlı, dinamik inkişaf edən iqtisadiyyata malik dünya dövlətlərindən birinə transformasiya olunması perspektivlərinin hədəf və istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsinə yönəlmiş mühüm dövlət sənədidir. Ölkənin gələcək inkişafının müxtəlif sahələr üzrə konkret planlarının tərtib edilməsi və həyata keçirilməsində bir çox prinsiplər müəyyənedici əhəmiyyət daşıyır: iqtisadiyyatın şaxələnməsinin sürətləndirilməsi, əlverişlı iqtisadi mühitin formalaşdırılması; milli innovasiya sisteminin formalaşdırılması; investisiyalar; vətəndaşlar üçün xidmətlər; millətlərarası həmrəyliyin, təhlükəsizliyin, beynəlxalq münasibətlərin stabilliyinin təmini.

Göründüyü kimi, strateji inkişaf prioritetlərindən və onların həyata keçirilmə prinsiplərindən hər biri bu və ya digər dərəcədə Azərbaycan vətəndaşının təhsili ilə əlaqədardır. "2009-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının ali təhsil sistemində islahatlar üzrə Dövlət Proqramı"nın əsas məqsədi ölkənin ali təhsilinin Avropa təhsil məkanına inteqrasiyası, onun məzmununun Bolonya prosesinin prinsiplərinə uyğun qurulması, cəlbedici və rəqabətqabiliyyətliliyinin təmin edilməsi; ölkə iqtisadiyyatının inkişaf tələblərinə uyğun ali təhsilli kadrlara yaranan tələbatın ödənilməsi; habelə informasiya cəmiyyətinin və biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın tələblərinə uyğun olaraq kadr potensialının yaradılması; əhalinin müasir tələblərə cavab verən ali təhsil almaq imkanlarının təmin edilməsi üçün iqtisadi və sosial baxımdan səmərəli ali təhsil sisteminin formalaşdırılması; təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və nəticələrinin tanınması nöqteyi-nəzərindən texniki ali məktəblər üçün vacib əhəmiyyət kəsb edir.

İnteqrasiyanı həm bir ölkə hüdudlarında, həm də təhsil sistemləri oxşar ölkələr arasında vahid təhsil məkanı yaratmaqla həyata keçirmək mümkündür. Elm tutumlu texnologiyaların işlənməsində istifadə olunan laboratoriya və eksperimental avadanlıqların fiziki və mənəvi köhnəlməsi ali məktəblər arasında kooperasiya əsasında kollektiv istifadə mərkəzlərinin, o cümlədən də superkompyuter, elektron mikroskop, 3D skaner əsasında sürətli prototipləşdirmə və hazırlama avadanlıqları ilə təchiz olunmuş mərkəzlərin, nanotexnologiya və biotexnologiya mərkəzlərinin, ali məktəb innovasiya infrastrukturlu mərkəzlərin, texnoparkların və texnologiyaları transfer mərkəzlərinin yaradılması məsələsinin aktuallığını ön plana çıxarır.

Elmtutumlu texnologiyaların işlənməsi və transferi iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətini artırmaq və texnoloji modernləşdirilməsini həyata keçirməyin vacib şərtləridir. Elm və təhsilin nüfuzunun yüksəldilməsi işi, mövcud intellektual potensialın imkanlarından rassional istifadə etməklə bərabər, həm də dünyanın qabaqcıl universitetlərində təcrübə keçmiş, yüksək texnologiyaların yaranmasında iştirak etmiş, Avropa dillərini bilən gənc mütəxəssislər axını kontekstində aparılmalıdır. Ölkədə dövlət himayəsinə ehtiyacı olan elm-təhsil müəssisələrinin sayı çoxdur. Bu da dövlət vəsaitlərinin qeyri-rassional sərfinə, elmin və təhsilin perspektiv istiqamətlərində maliyyə çatışmazlığına gətirib çıxarır. İri şirkətlər və korporasiyalar daxilində korporativ elm və təhsil adlandırılan elmi-tədqiqat və təhsil komplekslərinin yaradılması ilə bu problemi aradan qaldırmaq mümkündür. Klaster tipli regional və sahə strukturlarının yaradılması da elm-təhsil müəssisələrinin və iqtisadiyyatın yüksək texnoloji sektorlarının qarşılıqlı fəaliyyətini təmin edə bilən vasitələrdir.

İnteqrasiya olunmuş iri strukturlar daxilində müəssisələrin mühəndis-texniki işçiləri və ixtisaslı fəhlələri üçün ixtisasartırma, yeni ixtisasalma və digər əlavə təhsil xidmətlərinin təşkili ideyası da diqqətəlayiqdir. Belə mərkəzlər, həmçinin müxtəlif beynəlxalq assosiasiyalar çərçivəsində, məsələn, MDB Ölkələri Texniki Universitetləri Assosiasiyası, Xəzəryanı Ölkə Universitetləri Assosiasiyası, Qara Dəniz Hövzəsi Ölkə Universitetləri Assosiasiyası və s. çərçivəsində də yaradıla bilər. Bu məqsədlə AzTU-da tədris prosesində yeni texnologiyaların tətbiqi və transferi, texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış layihələndirilməsi və idarə olunması, tələbələrdə unikal vərdişlərin və qabiliyyətlərin formalaşdırılması, ixtisasartırma və yeni ixtisasalma, elmi nəricələrin kommersiyalaşdırılması və digər əlaqədar fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi məqsədilə "Virtual Layihə-Texnoloji Tədris Mərkəzi" (VLTTM) yaradılmışdır.

Mərkəzin texnoloji təminatı "HAAS Automation" şirkətinin SL-10 SNS+ markalı torna və VF-1 SNS+ markalı emal mərkəzi, proqram təminatı isə "R.&S. KELLERGmbH" şirkətinin SoftWare SYMplus proqram məhsulları əsasında yaradılmışdır. LTTM-in bazasında tərkibində İNTERNET-ə qoşulmuş Pentyum 1V markalı kompyuterlər, elektron proyektor, interaktiv lövhə və "HAAS Automation" şirkətinin imitatorları olan sinif fəaliyyət göstərir.

Mərkəzdə təhsilin müxtəlif səviyyələrində rəqəmli proqramla idarə olunan dəzgahların, onlar üçün idarəedici proqramların və mexaniki emal texnologiyalarının SAD/SAM sistemləri əsasında layihələndirilməsi və tətbiqi ilə əlaqədar fənlərin tədrisi və respublikanın maşınqayırma və cihazqayırma müəssisələrinin mütəxəssisləri üçün ixtisasartırma, yeni ixtisasalma və digər əlavə təhsil xidmətlərinin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

Avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemlərinin tədris prosesində kompleks tətbiqi üçün VLTTM-də lazımi texniki, proqram, informasiya və metodoki təminatlar yaradılmışdır. Mərkəzdə həmçinin maşınqayırma və cihazqayırma təyinatlı müəssisələrdə mövcud mühəndis texniki işçilərin ixtisasartırma, təkmilləşdirmə və yeni ixtisas alma məsələlərinin əyani və distant formada təşkili üçün SAD/SAM/SAE sistemlərinin universal modulları nəzərdə tutulmuşdur:

- Konstruktiv layihələndirmənin və konstruktiv sənədlərin hazırlanmasının avtomatlaşdırılması SAD - Somputer-aided design;

- Texnoloji layihələndirmənin və son nəsil rəqəmli proqramla idarə dəzgahları üçün idarəedici proqramların avtomatlaşdırılmış layihələndirilməsi-SAM - Somputer-aided Manufasturing;

- SALS - "Sontinuous Asquisition and Life Sysle Support" - texnologiyaları çərçivəsində, real vaxt rejimində və məkan fərqində mütəxəssislər qrupunun vahid texniki və texnoloji layihələr üzərində birgə fəaliyyətini təmin etmək;

- Layihə rəhbərləri və tələbələr üçün daimi fəaliyyət göstərən sorğu-məsləhət mərkəzinin təşkili.

AzTU-nun professor-müəllim heyəti və tələbələri mərkəzdə istifadə edilən informasiya kommunikasiya texnologiyaları vasitəsilə hüquqi cəhətdən bir-birindən asılı olmayan müəssisələrin, o cümlədən də "HAAS Automation", "R.&S.Keller Gmbh", "Abplanalp Engineering AG" və digərləri mühəndis-texniki işçiləri və tələbələri ilə birlikdə virtual bir müəssisə təşkil edərək real vaxt rejimində və informasiya mübadiləsinin vahid standartları daxilində birgə layihələr həyata keçirmək imkanlarına malikdirlər.

Son illərdə ali ixtisas təhsili sisteminin inkişafı ilə əlaqədar genişmiqyaslı tədbirlər planı həyata keçirilir, vahid təhsil məkanı formalaşdırılır, təhsil xidmətlərinin mobilliyi təmin olunur, yeni təhsil standartları işlənir və təhsilin təşkilini reqlamentləşdirən normativ sənədlər işlənir. Ali ixtisas təhsili sisteminin Bolonya prosesi kontekstində modernləşdirilməsinin, təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və nəticələrinin tanınmasının əsas istiqamətlərindən biri də tədris prosesində və idarəetmə strukturlarında müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqidir.

Mühəndis hazırlığında SAD/SAM/SAE sistemlərinin tətbiqinə diqqət artırılmalıdır. Kafedra və laboratoriyaların müvafiq aparat-proqram vasitələri ilə təmin olunması daim diqqət mərkəzində saxlanmalıdır. İstehsalın texnoloji hazırlığı məsələlərinin həllində müasir proqram komplekslərindən: Uniqraphiqs, Satya, Pro/E, SolidWorks, İnventor, Solid Edge, AutoSAD və s. istifadə edilməlidir. Tərkibində qrafiki əməliyyatların xüsusi çəkisi yüksək olan avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemlərindən istifadə edən kafedraların yüksək məhsuldarlıqlı, etibarlı və yaddaş həcmli qrafiki prosessorlara malik işçi stansiyalarla təmin edilməsinə diqqət artırılmalıdır. Bu stansiyalar, informasiyanın kompyuterə daxil edilmə vasitələri: digitayzerlər, interaktiv lövhələr, 3D-skanerlər, vizualizatorlar və plotterlərlə təmin olunmalıdır.

Hazırda iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə yeni nəsil kompyuterlərin (matris və hüceyrə səciyyəli proseslər, sistoloji strukturlar, neyron şəbəkələr və s.) yaradılması istiqamətində intensiv fəaliyyət həyata keçirilir. İnformasiya texnologiyaları üzrə ixtisaslaşmış kafedralar bu proseslərin seyrçisindən iştirakçısına çevrilməli, yeni arxitektura, sistemotexniki həllər, böyük inteqral sxemləri hazırlama texnologiyasının təkmilləşdirilməsi, optik prinsiplərlə qurulan optoelektron element bazasının yaradılması və başqa istiqamətlərdə elmi-tədqiqat və layihə texnoloji fəaliyyətin gücləndirilməsinə diqqəti artırmalıdırlar.

Tədris prosesində müasir təhsil texnologiyalarından istifadə edilməlidir. Bu məqsədlə elektron prezentasiya üsuluna xüsusi fikir verilməlidir. Elektron prezentasiyanın əsas məqsədi tələbələrin vizual təfəkkür tərzinə təsir göstərmək, təqdim olunan materialların dinamikliyini və animasiyasını təmin etmək, müxtəlif çeşidli qrafiklər, cədvəllər, audio və video effektlərlə müşayiət olunmasına geniş imkanlar yaratmaqdır.

Elektron təhsil (E-Learning) informasiya - sənaye ölkələrində gələcəyin təhsili sayılır. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları tədrisdə tədqiqat və əyani vasitə obyektləri olmaqla yanaşı, təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi vasitəsi kimi də ənənəvi kağız və kitabxana texnologiyalarının imkan vermədiyi informasiyanın əldə edilməsinə və işlənməsinə imkan yaratmalıdır. Elektron təhsil kontentinə hər bir ixtisas üzrə tədris planı, fənn proqramları, əsas və əlavə ədəbiyyatlar, tədris-metodiki kartlar, elektron mühazirələr, imtahan sualları (testlər), laboratoriya və kurs işlərinə aid metodiki göstərişlər daxil edilməlidir. Belə komplekslər bazasında fərdi və distant tədris texnologiyaların, onlayn texnologiyaların tətbiqi və inkişafı aktuallıq kəsb edən məsələlərdir. Təhsildə yeni tədris texnologiyaları açıq və distant təhsil üçün tədris vasitələrinin, elektron dərsliklərin, təhsil portallarının yaradılmasını, multiagentli - multimediya və hiper-mediya texnologiyalarından istifadəni, animasiya texnologiyaları vasitəsilə tədris materiallarının əyanilik dərəcəsinin artırılmasını, telekonfrans texnologiyaları vasitəsilə respublika və beynəlxalq miqyaslı telekonfranslarda iştirak etməyi və s. əhatə edir.

Elektron tədris komplekslərinin işlənməsində pedaqoji və psixoloji proseslərin ümumi prinsipləri və elektron dərslikdən istifadənin səmərəlilik şərtləri nəzərə alınmalıdır. Elektron dərslik həm konkret fəaliyyətin informasiya modeli, həm də tədris prosesinin modeli kimi: informasiya, transformasiya, sistemləşdirici, özünə nəzarət, alınmış biliyin mənimsənilməsi, biliyin artırılması, inteqrasiya etmə, koordinasiya etmə, tədrisin fərdiləşməsi və diferensasiyası funksiyalarını yerinə yetirməlidir.

İKT infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi və təhsildə İKT-nin tətbiqinin dünya standartları səviyyəsinə çatdırılması ölkədə prioritet istiqamətlərdən biridir. Bu gün İKT tətbiqi üzrə elmi-metodiki bazanın təkmilləşdirilməsi, vahid elektron təhsil məkanının formalaşdırılması günün əsas tələbi olaraq qalır. Qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaq üçün aşağıdakı istiqamətlərdə müvafiq vəzifələrin yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulur:

təhsil sistemində İKT infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi;

elektron təhsil texnologiyalarının genişləndirilməsi;

təhsil sistemində idarəetmənin informasiyalaşdırılması;

kadr potensialının güsləndirilməsi;

normativ hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi.

Təhsildə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının ən son nailiyyətləri isə universitetlərin idarə olunmasının avtomatlaşdırılmış sistemi olan - Elektron Universitet (EU) layihəsində əksini tapmışdır. Elektron Universitet anlayışı faktiki olaraq təhsilin distant və onlayn formalarının inkişafının yeni mərhələsini əhatə edir; təhsil müəssisəsinin potensial sifarişçisi olan tələbələrin təhsil problemlərinin iqtisadi əlverişli üsullarla həlli və təhsil xidmətləri üzrə elektron biznes həyata keçirmək imkanları yaradır.

Respubilkanın müdafiə sənayesi kompleksinin elmtutumlu texnologiyalar əsasında inkişafı dövlətin yüksək prioritetlərindən biridir. Müdafiə sənayesi kompleksində həyata keçirilən inteqrasiya prosesləri, son nəsil rəqəmli proqramla idarə olunan çoxməqsədli texnoloji avadanlıqlar və texnoloji xətlərin tətbiqi və yeni texnologiyaların transferi müdafiə təyinatlı ixtisaslar üzrə mütəxəssis (bakalavr və magistr səviyyəli mühəndis texniki işçilər, elmi işçilər, idarəetmənin bütün səviyyələrində menecerlər və ixtisaslı fəhlələr) hazırlığı həyata keçirməyi tələb edir. MSK-nın inkişaf səviyyəsi ölkənin milli təhlükəsizliyinin qarantı olmaqla bərabər, iqtisadiyyatın maşın və cihazqayırma, nəqliyyat, rabitə, yanacaq-enerji kompleksi kimi vacib sahələrində də elmi-texniki tərəqqinin səviyyəsini müəyyənləşdirir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 22 may 2009-cu il tarixli sərəncamı ilə təsdiq olunmuş "2009-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının ali təhsil sistemində islahatlar üzrə Dövlət Proqramı"na uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin müəssisələrinin cari və perspektiv tələbatlarını nəzərə almaqla AzTU-da, ali ixtisas təhsilinin bütün səviyyələri üzrə yüksək ixtisaslı mühəndis kadrların hazırlığının həyata keçirilməsini təmin edə biləcək "Xüsusi texnika və texnologiya fakültəsi" yaradılmışdır.

Respublika iqtisadiyyatının, o cümlədən müdafiə-sənaye kompleksinin innovasiya prinsipləri əsasında qurulmasının vacibliyi müxtəlif səviyyələrdə idarəetmə strukturlarının rəhbərlərinin, elmi işçilərin, mütəxəssislərin və fəhlə kadrların peşə hazırlığının keyfiyyətinə və rəqabət qabiliyyətinə qarşı prinsipcə yeni tələblər irəli sürür. MSK-nın mövcud kadr potensialına təkmilləşdirmə, yeni ixtisasalma, ixtisasartırma və ali təhsildən sonrakı təhsil xidmətlərinin göstərilməsi də diqqət mərkəzində olmalıdır.

Təbiət elmlərinin və texniki fənlərin tədrisinin ali məktəb standartları, əmək bazarının və işverənlərin tələb və təklifləri nəzərə alınmaqla hazırlanmalı və ölkənin innovasiya sisteminin ehtiyaclarına adaptasiya olunmalıdır. İxtisaslı fəhlə kadrların hazırlanması tsikli səciyyə daşıyır. İqtisadiyyatın texnoloji yeniləşdirilməsindən söhbət getdikdə qısa müddətlərdə və böyük miqyasda ixtisaslı fəhlələrin hazırlığı və təkmilləşdirilməsi tələb edildikdə peşə təhsili sistemi müəssisələrə qovuşur, (onların nəzarəti altına keçir və kifayət dərəcədə onlar tərəfindən maliyyələşdirilir. Mövcud texnoloji əsaslarla inkişaf etdikdə isə peşə təhsili sistemi müəssisələrdən ayrılır, başlıca olaraq dövlət təhsil orqanları tərəfindən maliyyələşir və nəzarət olunur. Azərbaycanda texnoloji yenidənqurmanın yeni dalğası başlanır və bizneslə peşə təhsili məktəblərinin əməkdaşlığını gücləndirmək tələb olunır. Kadr hazırlığının maliyyələşdirilməsi daha çox məqsədli səciyyə daşımağa başlayır. Bu halda bütün dünyada olduğu kimi müxtəlif səviyyəli peşə təhsili müəssisələri arasındakı sərhədlər aradan qalxır: orta məktəb (şagirdlərə istehsalat təcrübəsi keçmək və sənət öyrənmək imkanları verilir), peşə texniki məktəb, texniki lisey, texnikum (tətbiqi bakalavriat), kollec və universitet. Böyük bisnes strukturlarının tərkibində peşə məktəbləri, texnikumlar, korporativ universitetlər və sahələr üzrə kadr hazırlığı mərkəzləri yaradılır.

Texnopark universitet və elmi-tədqiqat institutlarında yaradılan yeni texnologiyaların kommersiya reallaşdırılmasını həyata keçirən, gənc mütəxəssislər üçün yeni iş yerləri yaradan və yerləşdiyi şəhərin sosial-iqtisadi həyatında səmərəli rol oynayan güclü bir qurumdur. Universitetin tədris xidmətləri, elmi fəaliyyəti və sosial aktivliyi ilə texnopark şirkətlərinin iqtisadiyyatı və rəqabət qabiliyyəti vahid bir arxitektura daxilində fəaliyyət göstərir. Vahid bir kompleksdə birləşdirilmiş universitetin intellektual potensialı və yüksək texnoloji təyinatlı şirkətlər texnoparkın ümumi innovasiya strukturunu formalaşdırır.

İxtiraçıları, avadanlığı və ekspertləri olan bir qurumda toplamaq və onlarla ali məktəb bazasında işləmək daha məqsədəuyğundur. Çünki ali məktəblərdə müxtəlif sahələrdə elmlə məşğul olan mütəxəssislər var. İxtiraları isə müasir texnoloji durum səviyyəsində ekspertiza etmək, standartlar üzrə konstruktiv-texnoloji sənədlərini işləmək, istehsalın texnoloji hazırlığı məsələlərini həll etmək və ciddi elmi əsaslandırmaq tələb edilir. Bu halda ali məktəbin preferensiyası ondadır ki, tələbə və professor-müəllim heyəti ən qabaqcıl istehsal məsələlərinin həllində iştirak edirlər, ixtiraçının xeyri başa düşüləcəyi bir mühitdə işləməsidir, investorunku isə hər bir ixtiraçı ilə fərdi deyil, yüksək elmi-texnoloji potensiala malik, güclü bir struktur daxilində işləyəcəyidir. Texnopark dövlətə və yerləşdiyi şəhərə də preferensiyalar gətirir. Texnopark şəhər üçün yeni iş yerlərinin yaradılması və yeni texnologiyaların inkişaf etdirilməsidirsə, dövlət üçün də innovasiya əsaslı və rəqabətə davamlı iqtisadiyyatın yaradılması vasitəsidir.

Azərbaycan üçün kiçik istehsal biznesi vacibdir, çünki bilavasitə o, iqtisadiyyatda stabillik yaradır və ancaq innovasiya təyinatlı kiçik müəssisələrdə çoxsaylı ixtisaslı iş yerləri açıla bilər. Ölkə üçün ondan da vacib olan iqtisadiyyatı innovasiya əsaslı inkişaf prinsiplərinə keçirməkdir. İnnovasiya və texnopark eyni mahiyyətə malik iki anlayışdır. İnnovasiyalar əsasında inkişaf anlayışı ali məktəblər üçün çox vacib əhəmiyyət daşıyır. Çünki ali məktəblərin əksəriyyəti müəyyən maliyyə çətinlikləri ilə üzləşirlər. Texnopark ideyası isə istehsalat təyinatlı elmi ideyaların kommersiyalaşdırılması üçün geniş imkanlar açır. Azərbaycan Respublikasının ali təhsil müəssisələrinin elmi-texniki potensialının texnopark ideyası ətrafında təşkilatlanması respublika iqtisadiyyatının innovasiyalar və yüksək texnologiyalar əsasında inkişafına böyük töhfələr verə bilər.

Dünya təcrübəsi göstərir ki, Azərbaycan təhsil sisteminin modernləşdirilməsi vacibdir, mümkündür və həmçinin ölkənin iqtisadi inkişafının müəyyənedici amilidir. Ali təhsil müəssisələrinin ümumavropa təhsil məkanına adaptasiya olunması, bu məkanda yaşaması və inkişaf etməsi üçün təhsil xidmətləri bazarının konyukturası daim izlənməli və təhlil olunmalı, alınmış nəticələr əsasında ali məktəbin status-kvosu düzgün qiymətləndirilməlidir. Təhsil xidmətləri bazarının inkişaf istiqamətlərini proqnozlaşdırmaqla ölkədə və beynəlxalq aləmdə baş verən dəyişikliklərdən asılı olaraq gələcək fəaliyyəti planlaşdırmaq, qlobal trendlər üzrə beynəlxalq əmək bazarının tələblərini izləmək; alternativ variantlar işləmək, alternativ düşüncə, ömür boyu təhsil, onlayn təhsil vərdişlərinə yiyələnmək; istehsalat-təsərrüfat fəaliyyətini nizamlamaq və s. gələcəyə baxış konsepsiyasının hədəfləridir.

Yuxarıdakı təhlilin nəticələrini ümumiləşdirməklə ali və ali təhsildən sonrakı təhsildə və elmdə gələcəyə baxış konsepsiyasının aşağıdakı hədəflərinin strateji əhəmiyyətini qeyd etmək olar:

- Azərbaycanda ali təhsilin keyfiyyətinin dünya təcrübəsinin ən yaxşı nümunələrinə uyğunlaşdırılması, universitetlərin reytinqinin beynəlxalq səviyyədə tanınması;

- Ali təhsil sisteminin Bolonya prosesinin əsas parametrlərinə uyğun olaraq səmərəli və müvəffəqiyyətli fəaliyyət göstərməsi, universitet məzunlarının iş verənlər tərəfindən arzu olunması;

- Ali təhsil sisteminin bütün səviyyələrdə transparent olması, müasir idarəetmə və maliyyələşdirmə mexanizmlərinin tətbiq edilməsi, universitetlərin maddi-texniki bazasının istehsalatın tələblərinə uyğun müasir avadanlıqlarla təchiz olunması;

- Ali məktəblərin beynəlxalq standartlar çərçivəsində müstəqil milli institusional akkreditasiya keçməsi;

- Universitetdaxili tədqiqat mərkəzlərində texnologiyaların müvəffəqiyyətlə transferi üçün mexanizmlər işlənməsi, universitetlərin elmi nəticələrinin "Web of Ssiense" bilik bazasında təmsil olunması;

- Ölkə iqtisadiyyatının inkişaf bazasının yüksək, elmtutumlu və innovasiya təyinatlı texnologiyalar əsasında formalaşması üçün yeni nəsil ixtisaslı mütəxəssislərin davamlı hazırlığının təmin edilməsi;

- Fasiləsiz olaraq yeniləşən mütərəqqi texnologiyalar axınında işləmək bacarığına malik ixtisaslı fəhlələrin hazırlığı və təkmilləşdirməsinin həyata keçirilməsi, ibtidai və orta peşə-texniki təhsilin səviyyəsinin yüksəldilməsi, hər bir texnoloji səviyyə üçün özünəməxsus kadr hazırlığı ardıcıllığının formalaşdırılması: məktəb-lisey-kollec-universitet.

- Dövlət planı üzrə mütəxəssis hazırlığının proqnozlaşdırılma və planlaşdırılmasının əmək bazarının monitorinqinə və ölkənin iqtisadi inkişaf strategiyasına əsaslanması;

- Təhsil sisteminin maliyyələşdirilməsinin ildən-ilə yüksəldilməsi ilə yanaşı, gənclərin ali məktəblərdə elm və tədris prosesinə cəlb olunması ilə bağlı lazımi tədbirlərin həyata keçirilməsi;

- Əmək bazarında bakalavr səviyyəli mütəxəssis hazırlığına tələbin aşağı düşmə səbəblərinin araşdırılması və müvafiq tədbirlərin görülməsi;

- Cəmiyyətdə yüksək əxlaqi və mənəvi dəyərlərə malik olan, ölkənin gələcəyi və inkişaf yollarını proqnozlaşdıra bilən, beynəlxalq səviyyəli və milli təəssübkeşliyə malik elitar gəncliyin formalaşdırılması;

- Gənclərdə ölkənin modernləşdirilmə strategiyasına zidd davranış modellərinin genişlənməsinin qarşısının alınması üçün müvafiq pedaqoji və psixoloji metodologiyaların işlənməsi və tətbiqi istiqamətində fəaliyyətın gücləndirilməsi;

- Büdcədənkənar vəsaitlərin cəlb edilməsi üçün sərbəstlik, təşəbbüskarlıq və hüquqi baza çərçivəsində maliyyə dividendləri əldə etməyə yönəldilmiş sahibkarlıq fəaliyyətinin dəstəklənməsi.

Beləliklə, ali təhsil sistemində yuxarıda sadalanan hədəflər əsasında aparılacaq məqsədyönlü islahatlar ölkənin ali təhsilinin Avropa təhsil məkanına inteqrasiyası, onun məzmununun Bolonya prosesinin prinsiplərinə uyğun qurulması, cəlbedici və rəqabət qabiliyyətliliyinin təmini, ölkə iqtisadiyyatının inkişaf tələblərinə uyğun ali təhsilli kadrlara yaranan tələbatın ödənilməsi, habelə informasiya cəmiyyətinin və biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın tələblərinə uyğun olaraq kadr potensialının yaradılması, əhalinin müasir tələblərə cavab verən ali təhsil almaq imkanlarının təmin edilməsi üçün iqtisadi və sosial baxımdan səmərəli ali təhsil sisteminin formalaşdırılması konsepsiyasının reallaşdırılmasına gətirib çıxaracaqdır.

Havar MƏMMƏDOV,

Azərbaycan Texniki Universitetinin

rektoru, texnika elmləri doktoru,

professor

Azərbaycan.- 2012.- 29 iyun.- S. 9.