Azərbaycan orta gəlirli ölkələr sırasında mövqeyini gücləndirir

2012-ci ilin 9 ayında da qeyri-neft sektorunda ciddi artım müşahidə edilmişdir

Siyasi hakimiyyətin müəyyən zaman intervalında əldə etdiyi uğur və nailiyyətləri şərtləndirən başlıca amillərdən biri sosial məsuliyyət prinsipidir. Cəmiyyət qarşısında götürdüyü öhdəliklərə sadiqlik nümayiş etdirən hakimiyyət komandası xalqa layiqli xidmət məramını əsas tutmaqla, ölkənin bütün resurslarını qarşıya qoyduğu strateji məqsədlərin gerçəkləşdirilməsi naminə səfərbər edir. Səmərəli və şəffaf idarəçiliyi hökumət qarşısında mühüm vəzifələrdən biri kimi müəyyənləşdirmiş Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin idarəçilik konsepsiyasında da bu mütərəqqi prinsip daim önə çəkilir.

Hələ hökumətin 2003-ci il noyabr ayında keçirilən iclasındakı çıxışında "Biz xalqın xidmətçisiyik" - deyən dövlət başçısı İlham Əliyev ötən 9 ildə görülmüş işlər, qarşıda duran məqsədlər və həyata keçiriləcək layihələr barədə ictimaiyyətin məlumatlandırılmasını da zəruri saymışdır. Bu cür hesabatlar ilk növbədə, hər rüb üzrə əldə edilmiş iqtisadi nailiyyətlərin qiymətləndirilməsi, müstəqil dövlətimizin uğurlarının ictimaiyyətə düzgün, obyektiv çatdırılması, mövcud problemlər ətrafında müzakirələrin aparılması, bu problemlərin həlli yollarının tapılması baxımından səmərəli vasitəyə çevrilmişdir. Səmərəli, məqsədyönlü və praqmatik idarəetmənin bariz təcəssümü kimi cənab İlham Əliyev xalq qarşısına daim yeni iqtisadi uğurlarla, inkişafı stimullaşdıran perspektivli layihələrlə çıxır. Dövrün tələblərinə uyğun formalaşdırılmış bu idarəetmə sistemi respublikanın sürətli sosial-iqtisadi tərəqqisinə, siyasi sabitliyə, vətəndaş sülhünə, insanların maddi rifah halının yaxşılaşmasına, ölkədə demokratiyanın inkişafına yönəlmiş mühüm qərarlara, habelə bu qərarların icrasına xalqla birgə nəzarət formuluna əsaslanır.

Makroiqtisadi sabitlik qorunur

2012-ci ilin ötən 9 ayında Avropanın bir sıra ölkələrində maliyyə böhranının doğurduğu çətinliklər özünü qabarıq göstərmiş, büdcə xərcləri azaldılmış, vergilər artırılmış, dövlət və özəl sektorlarda iş yerlərinin ixtisara salınması geniş vüsət almış, ümumi daxili məhsulun kəskin azalması müşahidə edilmişdir. Bəzi ölkələrdə büdcə kəsiri ümumi daxili məhsulun 10 faizi, dövlət borcu isə onun 100 faizindən yuxarıdır. Azərbaycan iqtisadiyyatı isə mənfi təzahürləri hələ də qabarıq sezilən qlobal böhrana yüksək dayanıqlıq nümayiş etdirərək müvazinətini itirməmiş, artım dinamikasını və əldə olunmuş inkişaf səviyyəsini qoruya bilmişdir. Nazirlər Kabinetinin 2012-ci ilin sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş iclası da göstərdi ki, uğurla həyata keçirilən qabaqlayıcı tədbirlər nəticəsində ölkədə güclü sabitlik potensialının yaradılması şəraitində gerçəkləşdirilən antiböhran siyasəti maliyyə sabitliyinin qorunmasına etibarlı zəmin yaratmışdır. Hesabat dövründə neft hasilatının nisbətən azalması və digər obyektiv səbəblərlə bağlı ümumi daxili məhsul 1,1 faiz artsa da, qeyri-neft sektorunda artım 10,3 faiz təşkil etmiş, nəticədə son 4 ildə bu sahənin ÜDM-də payı 5 faizdən çox yüksəlmişdir.

Qeyri-neft sektoru üzrə vergi daxilolmalarının 14 faizlik artımı da bu sahənin ciddi inkişaf potensialından xəbər verir. Bu fakt Azərbaycanın iqtisadiyyatının sadəcə neft amili üzərində qurulmadığını, əldə olunmuş uğurlu nəticələrdə qeyri-neft sektorunun da mühüm paya malik olduğunu təsdiqləyir. Respublika iqtisadiyyatının inkişafında qeyri-neft sektorunun xüsusi çəkisinin yüksəlməsi həm də ölkədəki əlverişli biznes və investisiya mühiti ilə şərtlənir. Prezident İlham Əliyevin Nazirlər Kabinetinin son iclasında vurğuladığı kimi, ölkədə sahibkarlığın inkişafı üçün əlverişli biznes mühitinin mövcudluğunu dünyanın aparıcı maliyyə-iqtisadi qurumları da təsdiqləyirlər: "Keçən rübdə dünyanın ən mötəbər iqtisadi qurumlarından biri olan Davos İqtisadi Forumu ölkələrin rəqabət qabiliyyətliliyi ilə bağlı yeni cədvəl dərc etmişdir və Azərbaycan o siyahıda 46-cı yerdədir. MDB məkanında birinci, dünya miqyasında 46-cı. Keçən ilə nisbətən biz 9 pillə yuxarı qalxmışıq. Yəni, bu, onu göstərir ki, Azərbaycanın iqtisadi inkişafı və uğurları iqtisadi islahatlarla bağlıdır və bu hesabatda, eyni zamanda, makroiqtisadi vəziyyətlə bağlı cədvəl dərc edilmişdir. Makroiqtisadi sabitliyə görə Azərbaycan dünya miqyasında 18-ci yerdədir. Yəni, dünya miqyasında bu sahədə 18-ci yerdə olmaq nə deməkdir, hesab edirəm ki, bunu izah etməyə lüzum yoxdur. Əsas reytinq agentlikləri ki, hazırda Avropanın inkişaf etmiş ölkələrinin kredit reytinqlərini endirirlər, aşağı salırlar, Azərbaycanın kredit reytinqlərini artırırlar. "Fitch", "Standard & Poor's", "Moody's" - yəni, 3 əsas reytinq agentliyi bizim kredit reytinqlərimizi artırıblar və bu da görülən işlər, aparılan islahatlar nəticəsində mümkün olmuşdur".

İnvestisiya reytinqi yüksəlir

Dinamik inkişaf fonunda respublikamızın beynəlxalq reytinqinin güclənməsi Azərbaycanı dünya top-reytinq şkalasında "A zonası"na, yəni, ən yüksək investisiya-kredit reytinqinə yaxınlaşdırır. Respublikada biznes mühitinin vəziyyəti, ticarət qaydalarının sadələşdirilməsi, sahibkarlıq sektorunda rəqabət qabiliyyətinin təmin olunması, idxal-ixrac əməliyyatlarının sadələşdirilməsi, tikinti üçün icazələrin verilməsi, əmlakın qeydiyyatının aparılması, investorların hüquq və maraqlarının qorunması, gömrük rəsmiləşdirilməsi və digər parametrlər Azərbaycanın yaxın 2-3 ildə dünya reytinq şkalasında "A zonası"na çatmasını şərtləndirir.

Ölkənin investisiya reytinqinin yüksəlməsi həm də ölkə sahibkarlarının maliyyə resurslarına çıxış imkanlarının genişləndirilməsi, bu sahədə səmərəli mexanizmlərin tətbiqi ilə şərtlənir. Dövlət-sahibkar münasibətlərinin institusionallaşdırılması çərçivəsində gerçəkləşdirilən bu tədbirlər sahibkarların güşəştli kreditlərdən istifadə imkanlarını genişləndirmişdir. Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu (SKMF) Azərbaycan təcrübəsində sahibkarın dövlətin maliyyə imkanlarından əlverişli şərtlərlə bəhrələnməsinin, xüsusilə, qeyri-neft sektorunda səmərəli investisiya layihələrinin reallaşdırılması məqsədilə uzunmüddətli kreditlər almasının pozitiv nümunəsinə çevrilmişdir. Ölkənin maliyyə imkanları genişləndikcə, SKMF-yə ayrılan vəsaitlərin həcmi artır, eyni zamanda, bu vəsaitlərdən istifadə imkanlarını sadələşdirən çevik və işlək mexanizmlər tətbiq edilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2002, 2004, 2005, 2006, 2009 və 2011-ci il tarixli sərəncamları ilə fondun vəsaitlərindən istifadə qaydaları təkmilləşdirilmiş, bu sahədə fəaliyyətin genişləndirilməsinə imkan yaradılmışdır. Nəticədə güzəştli kreditlərin daha aşağı faizlərlə alınması, məqsədəuyğun, rentabelli şəkildə yerləşdirilməsi mümkün olmuşdur.

Sahibkarlara ayrılan güzəştli kreditlərin maksimum həddi də iqtisadi inkişafın dinamikasına adekvat olaraq yüksəlir. Ölkə rəhbərinin 13 oktyabr 2011-ci il tarixli "Azərbaycan Respublikası Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vəsaitlərindən istifadə mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi haqqında" fərmanına əsasən, sahibkara 5 min manatdan 10 milyon manatadək kredit verilə bilər. 2011-ci ildə sahibkarlara 138 milyon manat güzəştli kredit verən fond 2012-ci ildə bu məbləği 200 milyon manata çatdırmağı planlaşdırır. Bunun 110 milyon manatı məhz qaytarılan kreditlər hesabına təmin edilməlidir. Fondun güzəştli kreditləri əsasən soyuducu anbar, istixana, taxıl, cins mal-qara, quşçuluq komplekslərinin, damazlıq yumurta, broyler, üzümçülük, çayçılıq, balıqçılıq təsərrüfatlarının, çörək, süd, ət emalı, quru meyvə, süfrə suları, tikinti materialları, mebel istehsalı müəssisələrinin inşasına, yeni turizm obyektlərinin və s. yaradılmasına sərf olunur. Dövlətin güzəştli kreditləri hesabına 2012-ci ilin 9 ayında regionlarda 284 yeni müəssisə fəaliyyətə başlayıb, daha 444 müəssisə isə yaradılmaqdadır.

Prezident İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin 2012-ci ilin 9 ayının sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrin müzakirəsinə həsr olunmuş iclasında real iqtisadiyyata qoyulan investisiyaların daha da artırılmasının vacibliyini xüsusi diqqətə çəkmişdir: "Bu il Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun xətti ilə 200 milyon manat güzəştli kreditlər nəzərdə tutulur, onların böyük əksəriyyəti artıq verilmişdir. Mən göstəriş verdim ki, gələn il biz bu məbləği artıraq və gələn il fond vasitəsilə üç yüz milyon manat məbləğində güzəştli kreditlər verilməlidir. Çünki bu, çox vacib sahədir, bu, real iqtisadiyyata qoyulan investisiyalardır, dövlət nəzarəti altında qoyulan investisiyalardır. Ancaq özəl sektor da bu investisiyaları qoyur. Biz bu proqramı icra edərkən həm özəl sektoru stimullaşdırırıq, ucuz kreditlər verməklə onların fəaliyyətini genişləndiririk, eyni zamanda, daxili istehsalı da stimullaşdırırıq. Yəni, bu, çox işlək və səmərəli mexanizmdir".

Qeyri-neft sektorunun inkişafının mühüm göstəricilərindən biri də ötən 9 ayda investisiya qoyuluşlarının həcminin və keyfiyyətinin yüksəlməsidir: hesabat dövründə investisiyalar 27 faiz artmış, o cümlədən qeyri-neft sektorunda bu artım 31 faiz təşkil etmişdir. Ölkə iqtisadiyyatına 16 milyard dollar sərmayə qoyulmuşdur və bu prosesdə artıq yerli sərmayədarların üstünlüyü daha qabarıq duyulur. Sərmayələrin təqribən 70 faizinin daxili investisiyalar olması isə ilk növbədə dövlətin investisiya siyasətinin uğurlu olduğunu göstərir. Bu, bütün dünyada maliyyə resurslarının məhdudlaşdığı, sahibkarların investisiya qoyuluşlarına son dərəcə ehtiyatlı yanaşdığı bir şəraitdə kifayət qədər normal göstərici sayıla bilər. Həmin göstərici eyni zamanda, regionlarda əlverişli biznes və investisiya mühitinin formalaşması, iş adamlarının fəaliyyət imkanlarının genişlənməsi, bölgələrin istehsal potensialının səmərəli realizəsi, daxili istehsalın təşviq edilməsi ilə şərtlənir. Daxili investisiya qoyuluşlarının həcminin əhəmiyyətli dərəcə artması, xaricdən maliyyə asılılığının minimuma endirilməsi, real sektorun, istehsalla məşğul olan müəssisələrin hərtərəfli dəstəklənməsi, daxili bazarın qorunması bu baxımdan xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Qeyri-neft sənayesində ciddi artım var

2012-ci ilin ötən 9 ayında qeyri-neft sənayesində 7,7 faiz artım müşahidə olunmuşdur. Prezident İlham Əliyev bunu Azərbaycan üçün kifayət qədər yaxşı göstərici kimi xarakterizə etmiş, sənayeləşmə prosesinin mühüm nəticələr verdiyini bildirmişdir: "...Bir tərəfdən bu, yenə də bizim iqtisadi və sənaye sahələrində apardığımız islahatların məntiqi nəticəsidir. Çünki ölkəmizdə geniş sənayeləşmə prosesi gedir. Bir neçə il bundan əvvəl mənim tərəfimdən bu məsələ ilə bağlı konkret tapşırıqlar verilmişdir və biz bu tapşırıqların gözəl nəticələrini görürük. 7,7 faiz artan qeyri-neft sənayemiz böyük nailiyyətdir".

Son illər Bakı şəhərində metal konstruksiyalar zavodu, Sumqayıt şəhərində "Azgüntex" zavodu, Sumqayıt Texnologiyalar Parkında ağır maşınqayırma və dəqiq emal mərkəzləri və digər obyektlər istifadəyə verilmişdir. Son illərdə yaradılan müasir istehsal infrastrukturuna malik sənaye parkları iqtisadiyyatın ixrac qabiliyyətinin, eləcə də rəqabətqabiliyyətli, idxalı əvəz edən məhsulların istehsalının artırılması, məşğulluğun təminatı, investisiyaların və müasir texnologiyaların cəlb edilməsi baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir.

İlin əvvəlində açılışı olmuş Sumqayıt Texnologiyalar Parkının (STP) sənayenin yeni sahələrinin inkişafına əsaslı təkan verdiyini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Müəssisədə müasir texnologiyalar əsasında respublika üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən və ixrac potensialına malik elektroenergetika və maşınqayırma sənayesi məhsulları hazırlanır. 17 zavoddan ibarət olan STP-də o cümlədən müxtəlif tip kabellər, transformatorlar, yüksək gərginlikli avadanlıqlar, hidroturbinlər, su nasosları, elektrik mühərrikləri, borular, texniki qazlar istehsal edilir. Həmin sənaye müəssisələrinin fəaliyyətə başlaması həm də çoxlu sayda yuxarı məvacibli iş yerləri açılmasına imkan yaratmışdır.

Son illər sənayenin metallurgiya sahəsində əsaslı irəliləyişlər hiss olunur. Metallurgiya sənayesini qara və əlvan metal filizlərinin hasilatı, saflaşdırılması, habelə flüs və odadavamlı materialların istehsalı ilə məşğul olan müəssisələr, boru-prokat, alüminium, poladtökmə və təkrar emal zavodları təmsil edir. Respublikada dəmir, mis, polimetal, nadir və qiymətli metal filizləri kimi metallurgiya xammalının olması sözügedən sənaye sahəsinin inkişafına əlverişli zəmin yaradır. Neft-qaz sənayesinin tələbatı ilə əlaqədar qara metallurgiya sənayesi zavodları əsasən Gəncə-Daşkəsən və Abşeron metallurgiya bazalarında formalaşmışdır. Qara metallurgiyanın əsas müəssisələrindən olan Daşkəsəndəki "Filizsaflaşdırma" ASC-nin yenidən qurulması respublikada qara metallurgiya sənayesinin inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır.

Dövlət proqramları çərçivəsində yüngül sənayenin inkişafı istiqamətində də mühüm addımlar atılır. Proqramın icrası toxuculuq və tikiş sənayesinin inkişafına müsbət təsirini göstərmiş, regionlarda çoxsaylı analoji sənaye müəssisələri fəaliyyətə başlamışdır. Hazırda Azərbaycanda pambığın ilkin emalından tutmuş, onun son məhsula qədər çatdırılmasını nəzərdə tutan kompleks müəssisələr mövcuddur. 19 zavodu və bunlara təhkim olunmuş 106 tədarük məntəqəsini özündə birləşdirən pambıqtəmizləmə sənayesinin ümumi istehsal gücü 1300 min tondur. Bundan başqa, son illərdə ölkədə barama, yun, gön-dəri və həmçinin kimyəvi liflərə əsaslanan toxuculuq müəssisələri fəaliyyət göstərir. Yüngül sənaye məhsullarının istehsalı üzrə ixtisaslaşmış müəssisələr əsasən Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Şəki, Yevlax, şəhərlərində, eləcə də Naxçıvan MR-də fəaliyyət göstərir.

İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi yolu ilə dövlət büdcəsinin neft gəlirlərindən asılılığının azaldılmasını, qeyri-neft sektorunun inkişafını qarşıda prioritet məqsədlərdən biri kimi müəyyənləşdirən Azərbaycanın informasiya-kommunikasiya sektorunda nəzərəçarpacaq irəliləyişlərə nail olması beynəlxalq miqyasda müsbət dəyərləndirilir. Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının bir müddət əvvəl açıqladığı hesabatda respublikamız informasiya-telekommunikasiya texnologiyalarının inkişafı indeksi (İDİ) üzrə beş pillə irəliləyərək 73-cü yerdən 68-ə yüksəlmişdir. Hesabatda göstərilir ki, 2011-ci il üzrə Azərbaycanda İDİ indeksi 4,39 faiz təşkil etmişdir. Respublikamız həm mütləq, həm də nisbi ifadədə İDİ indeksi üzrə əhəmiyyətli irəliləyişə nail olmuşdur. Ölkəmizdə həm subindeksə çıxış, həm də subindeksdən istifadə üzrə yüksək templər müşahidə olunur, bu da informasiya cəmiyyətinin dinamik inkişafını göstərir.

Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının hesabatında əksini tapmış digər bir mühüm göstəriciyə əsasən, Azərbaycanın İKT xidmətlərinin orta qiyməti üzrə dünyanın 155 ölkəsi arasında 52-ci yerdə qərarlaşmışdır və ötən illə müqayisədə 1 pillə irəliləmişdir. Respublikamızda İKT xidmətlərinin orta qiyməti adambaşına düşən ÜDM-in 1,8 faizini təşkil edir. İKT qiymətlərinə fiksə olunmuş telefon rabitəsi, mobil rabitə və internetə genişzolaqlı çıxış xidmətlərinin orta dəyəri daxildir.

Respublikamızın informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sahəsində əldə etdiyi mühüm göstəricilər bu sahədə ciddi inkişaf potensialının olması ilə şərtlənir. Son illər İKT-nin Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun ən rentabelli, perspektivli sahəsi kimi özünü təsdiqləməsi bu sahədə həm yerli, həm də xarici sərmayələrin yatırılmasını stimullaşdırır. Ölkə rəhbəri İlham Əliyevin dəfələrlə bəyan etdiyi kimi, qarşıda mühüm hədəflərdən biri də İKT-nin neftdən sonrakı estafeti üzərinə götürməsinə, inkişafın əsas lokomotivinə çevrilməsinə nail olmaqdır.

Prezident İlham Əliyevin 2012-ci il 15 mart tarixli "Azərbaycan Respublikası Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin tabeliyində İnformasiya Texnologiyalarının İnkişafı Dövlət Fondunun yaradılması haqqında" sərəncamı isə informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sektorunda fəaliyyətin stimullaşdırılmasına, bu sahədə innovasiyaların tətbiqinin, habelə tətbiqi elmi-tədqiqat işlərinin genişləndirilməsinə xidmət edir. Bu yaxınlarda fəaliyyətə başlayacaq fondun əsas məqsədi informasiya texnologiyaları sahəsində istehsal yönümlü fəaliyyəti dəstəkləmək, bu sahəyə yerli və xarici investisiyaların cəlb olunması üzrə işlərə təkan verməkdir.

Azərbaycan orta gəlirli ölkədir

Nazirlər Kabinetinin axırıncı iclasında qeyd olunduğu kimi, respublikamız hesabat dövründə dinamik inkişafını davam etdirərək orta gəlirli dövlətlər qrupunda mövqeyini daha da möhkəmləndirmişdir. Manatın paritet qiymətlərdə adambaşına düşən ÜDM həcmi 10 min ABŞ dollarını ötmüş, respublikamız bu göstəriciyə görə dünyanın 100-dən çox ölkəsini geridə qoymuşdur. Bununla yanaşı, 2012-ci ilin əvvəlindən ölkənin strateji valyuta ehtiyatlarının 5 milyard dollar artması da kifayət qədər ümidverici göstəricidir. Hökumət ilin sonunadək ölkənin strateji valyuta ehtiyatlarının həcminin 50 milyard dolları ötəcəyini proqnozlaşdırır. Hazırda strateji valyuta ehtiyatları ÜDM-in 70 faizini təşkil edir və bu göstərici üzrə respublikamız dünyada ilk onbeşlikdədir. Respublikanın dövlət borcu ümumi daxili məhsulun cəmi 8 faizini təşkil edir, valyuta ehtiyatları xarici dövlət borcunu 9 dəfə üstələyir. Hesabat dövründə valyuta ehtiyatlarının idarə edilməsindən əldə olunan gəlirlər yarım milyard dolları ötmüşdür. Prezident İlham Əliyevin tapşırığı əsasında ölkənin qızıl valyuta ehtiyatlarının coğrafi şaxələndirilməsinə başlanmışdır. Burada əsas məqsəd valyuta ehtiyatlarının idarə olunmasının səmərəliliyinin daha da artırılmasıdır.

Qeyri-neft sektorunun davamı və dinamik inkişafı ölkədə işsizlik probleminin həllinə də ciddi təkan vermişdir. Hazırda Azərbaycanda əhalinin məşğulluq səviyyəsi 95 faiz təşkil edir. Təkcə 2012-ci ilin 9 ayında respublikada 94 min yeni iş yeri açılması da hökumətin siyasətinin səmərəliliyini göstərir. Hazırda respublikada iqtisadi fəal əhalinin sayı 4 milyon 634 min nəfərdən çoxdur. Onların da 4 milyon 388 min nəfərini məşğul əhali təşkil edir. 250 minə yaxın vətəndaş işsiz sayılır və bu da iqtisadi fəal əhalinin cəmi 5,4 faizi deməkdir. Ümumilikdə, Qərb ölkələri ilə müqayisədə Azərbaycanın əmək bazarındakı mövcud vəziyyəti qənaətbəxşdir. Son illər respublikada yeni iş yerlərinin yaradılması istiqamətində həyata keçirilən ardıcıl tədbirlər nəticəsində işsizliyin və yoxsulluğun səviyyəsi nəzərəçarpacaq dərəcədə aşağı düşmüşdür. Əgər ötən əsrin 90-cı illərində Azərbaycanda işsizliyin səviyyəsi təxminən 20, 2003-cü ildə isə 10,6 faiz təşkil edirdisə, hazırda bu göstəricinin 5,4 faizə düşməsi kifayət qədər normal göstəricidir. Bu baxımdan Azərbaycan MDB ölkələri arasında ən yaxşı göstəriciyə malikdir.

Bir zamanlar iş axtarmaq üçün Rusiya və digər MDB ölkələrinə üz tutan Azərbaycan vətəndaşları son illər geri qayıdırlar. Nəinki MDB-dən, ümumilikdə dünyanın bir çox ölkələrindən işaxtaranlar iqtisadi baxımdan cəlbedici məkan kimi respublikamıza üz tuturlar. Bu, ilk növbədə, respublikamızda yüksək gəlirli iş yerlərinin sayının çoxluğu ilə izah olunmalıdır. MDB Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, Azərbaycan hazırda orta aylıq əməkhaqqının səviyyəsinə görə yalnız Rusiya və Qazaxıstandan geri qalır.

Prezident İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin axırıncı iclasında ölkədə orta aylıq əməkhaqqının və pensiyaların yüksək olduğunu bildirmişdir: "Orta aylıq əmək- haqqı, orta aylıq pensiya artıb və MDB məkanında bu göstərici ən yüksək göstəricilər arasındadır. Müqayisə aparmaq üçün daha çox dollarla hesablanır. Belə ki Azərbaycanda orta maaş 500 dollara bərabərdir, orta pensiya 190 dollara bərabərdir. Artım sürətlidir, ancaq bu, bizi qane edə bilməz. Baxmayaraq ki, müqayisə aparmaq və uğurlarla öyünmək üçün imkan var, hesab edirəm ki, gələcək illərdə bu sahədə daha da böyük uğurlar əldə ediləcəkdir. Bu, davamlı bir prosesdir, pensiyalar, əməkhaqları ildən-ilə qaldırılır. Hazırda Azərbaycanda pensiyalar əməkhaqlarının 40 faizini təşkil edir ki, bu da Avropanın inkişaf etmiş ölkələrinin kriteriyaları səviyyəsindədir".

Hesabat dövründə sosial məsələlərin də xüsusi diqqət mərkəzində olması respublikamızın sosialyönümlü iqtisadi siyasətinin mahiyyətindən irəli gəlmişdir. Bu ilin iyun ayından vətəndaşların SSRİ dövründən qalmış əmanətlərin qaytarılmasına başlanılmış, 871 min əmanətçiyə nəzərdə tutulan vəsaitin artıq 30 faizi, təxminən 370 milyon manat ödənilmişdir. Bundan başqa, qeyd olunan müddətdə əhalinin real pul gəlirləri 12 faiz artmış, 2008-ci ildən bəri isə bu artım 2 dəfə olmuşdur. Əhalinin real pul gəlirlərinin inflyasiyanı 7 faiz üstələməsi də vətəndaşların sosial rifah halının yaxşılaşdığını göstərir.

Dünya Bankının məlumatına görə, milli gəlirin ədalətli bölgüsünə görə Azərbaycan 110 inkişaf edən ölkəni geridə qoyur və bu da iqtisadi inkişafın səmərəliliyini göstərir. Bankın hesabatına görə, Azərbaycan dünyanın 153 ölkəsi arasında ən aşağı yoxsulluğa malik 20 ölkədən biridir.

Şəffaflığa xidmət edən islahatlar

Hesabat dövründə hökumət şəffaflıq və hesabatlılığa xidmət edən tədbirləri də uğurla davam etdirmişdir. Konkret olaraq "Korrupsiyaya qarşı mübarizəyə dair 2012-2015-ci illər üçün Milli Fəaliyyət Planı"nın konkret olaraq 12-ci maddəsində sahibkarlıq sahəsində mühitin liberallaşdırılmasına xidmət edən tədbirlər əksini tapmışdır. Həmin maddədə sahibkarların dövlət orqanları ilə münasibətlərində qarşılaşdıqları problemlərin öyrənilməsi və onların həlli üçün tədbirlərin müəyyənləşdirilməsi, sahibkarlıq sahəsində aparılan yoxlamaların vahid məlumat reyestrinin inkişaf etdirilməsi, o cümlədən reyestrə informasiya ötürülməsinin avtomatlaşdırılması, sahibkarlıq sahəsində qanunsuz yoxlamalar barədə məlumatların qəbul edilməsi üçün elektron portalın və telefon xidmətinin təkmilləşdirilməsi, qanunsuz yoxlama keçirilməsi, yoxlamaların təyin edilməsi, keçirilməsi və nəticələrinə əsasən tədbirlər görülməsi sahəsində yoxlayıcıların və yoxlayıcı orqanların məsuliyyətinin müəyyənləşdirilməsi üzrə təkliflərin hazırlanması və s. nəzərdə tutulmuşdur.

Dünya təcrübəsində vergilərdən yayınmanın qarşısının alınması, şəffaflıq və hesabatlılığın vacib amili kimi nəzərdən keçirilən nağdsız ödənişlərin həcminin genişləndirilməsi üçün maarifləndirmə və təbliğat vasitələrindən əlavə inzibati metodlardan da istifadəyə çox rast gəlinir. Nazirlər Kabinetinin oktyabrın 4-də təsdiq etdiyi "Azərbaycan ərazisində POS-terminalların quraşdırılması, istifadəsi və tətbiqi Qaydaları"nda ölkədə POS-terminalların quraşdırılması prosesinin 2015-ci ilin sonunadək başa çatdırılması nəzərdə tutulur. Qaydalara edilmiş əlavələrə görə, Bakıda, Gəncədə və Sumqayıtda bu proses 2012-ci ildə, Abşeron, Mingəçevir, Şirvan, Şəki, Lənkəran, Yevlax, Bərdə, Naxçıvan, Quba, Xaçmaz, Masallı, Göyçay, Şamaxı, Zaqatala, Şəmkir, Tovuz, Salyan, Sabirabad rayonlarında və şəhərlərində (kənd və qəsəbələr istisna olmaqla) 2013-cü ildə, digər rayon mərkəzlərində (kənd və qəsəbələr istisna olmaqla) 2014-cü ildə başa çatdırılmalıdır. Ölkənin bütün kənd və qəsəbələrində POS-terminallar 2015-ci ilin sonunadək quraşdırılmalıdır. Oktyabrın 1-dək Vergilər Nazirliyində qeydiyyatda olan POS-terminalların sayı 33744 olmuşdur ki, onlardan 30669-u Bakı şəhərinin, 3075 isə ərazi vergilər idarələrinin payına düşür.

Şübhəsiz, qeyri-nağd ödəniş sisteminin geniş yayılması Azərbaycanda maliyyə-bank sisteminin inkişafı ilə yanaşı, cəmiyyətdə şəffaf maliyyə mexanizmlərinin tətbiqi, vergi bazasının genişlənməsi baxımından vacibdir. Yəni, hər bir vətəndaş plastik kartlar vasitəsilə artıq ödəniş etmək (xüsusən də, rüsum və məcburi ödənişlər zamanı) riskindən xilas olur. Nəticədə korrupsiya və rüşvətxorluğa zəmin yaradan hallar aradan qalxır, ən müxtəlif ticarət və iaşə obyektlərində vergidən yayınmaların qarşısı alınır, büdcəyə daxilolmalar artır. Nəticədə iqtisadiyyat, büdcədən maliyyələşən təşkilatlarda çalışan vətəndaşların sosial rifah halı güclənir.

Müqayisə üçün bildirək ki, Avropanın inkişaf etmiş dövlətləri nağdsız dövriyyənin genişləndirilməsi üçün nağd hesablaşmalara qanunverici qaydada məhdudiyyətlər tətbiq etmişlər. Bu qaydaların gözlənilməsi üçün maliyyə sanksiyalarından istifadə edilmiş, eyni zamanda, prosesin stimullaşdırılması üçün ən müxtəlif tədbirlər həyata keçirilmişdir.

Nağd ödənişlərin yuxarı həddi üçün limitin tətbiqi təcrübəsindən təkcə yüksək gəlirli deyil, inkişaf etməkdə olan ölkələr də bəhrələnirlər. Məsələn, Qazaxıstan qanunvericiliyinə görə, hüquqi şəxslər arasında bir əqd üzrə nağd qaydada aparılan hesablaşmanın məbləğinin yuxarı həddi 26 min ABŞ dolları (3,9 mln tənqə) həcmində müəyyən olunmuşdur. Bundan yuxarı hesablaşmalar isə yalnız nağdsız qaydada aparıla bilər. Hüquqi şəxsin bir əqd üzrə nağd qaydada apardığı ödənişin məbləği bu həddən artıq olduqda, ona ödənişin 5 faizi həcmində cərimə tətbiq olunur. Rusiya Federasiyası qanunvericiliyinə əsasən, hüquqi və fiziki şəxslərin bir müqavilə üzrə nağd qaydada apardıqları hesablaşmaların maksimal məbləği 3,4 min ABŞ dolları (100,0 min rubl) təşkil etməlidir. Bundan artıq məbləğdə nağd hesablaşma aparıldıqda, vəsaiti ödəyənə qarşı 1,3-1,7 min ABŞ dolları məbləğində cərimə tətbiq olunur. Belarus Respublikasında təsərrüfat subyektləri arasında nağd qaydada aparılan hesablaşmaların maksimal məbləği 1,7 min ABŞ dolları təşkil edir. Avropa ölkələrindən Bolqarıstanda nağd qaydada aparılan ödənişlərin maksimal məbləği 3,3 min ABŞ dollarına bərabərdir.

Bu baxımdan, ölkədə nağdsız ödənişlərin həcminin əhəmiyyətli dərəcədə artırılması üçün maarifləndirmə tədbirləri ilə yanaşı, qanunvericilikdə nağd ödənişlər üçün müəyyən limitin müəyyənləşdirilməsi də zəruri sayılır. Nağdsız ödəniş sisteminin inkişafı baxımından elektron ticarətin vacibliyi də xüsusi vurğulanmalıdır. Ekspertlərin hesablamalarına görə, hazırda Azərbaycanda aparılan ticarət əməliyyatlarının cəmi 3 faizə qədəri elektron şəkildə həyata keçirilir. Amerika Birləşmiş Ştatlarında bu rəqəm 75 faiz, Avropa ölkələrində isə 60 faizdir.

Nazirlər Kabinetinin 2012-ci ilin 9 ayının sosial-iqtisadi yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrin müzakirəsinə həsr olunmuş iclası göstərmişdir ki, respublikamız Avropa ölkələrində qlobal böhranın təsirlərinin hələ də qabarıq duyulduğu bir şəraitdə sürətli sosial-iqtisadi inkişafını qoruyub saxlayır, böyük infrastruktur layihələri, regional proqramlar həyata keçirir, Avropanın enerji təhlükəsizliyində sözünü deyir. Cəmiyyətin bütün sahələrində dirçəliş, intibah meyilləri sosial-mədəni sferada da özünü qabarıq şəkildə büruzə verir. Ən başlıcası isə Azərbaycan cəmiyyətinin bütövlüyü və monolitliyi təmin olunmuş, insanlarda gələcəyə nikbin baxış formalaşmışdır.

Müşfiq ATAKİŞİYEV,

iqtisad elmləri doktoru,

professor

Azərbaycan.-2012.- 2 noyabr.- S.7.