Bu ömür ki var...

Azərbaycanlı cüdoçu - Mövlud Mirəliyev

Azərbaycanda cüdonun inkişafından söhbət düşəndə onun adı hörmətlə çəkilir. Onu həm də acı və uzun bir tale yolu keçən insan kimi sevir və hörmət edirlər. Bu tale yolu ona insanları necə sevməyi və sevilməyi də öyrədib. Atası Mustafa kişi 1944-cü ildə bir gecədə Gürcüstandan Orta Asiyaya sürgün olunan minlərlə axıskalının arasında idi. Mövlud özü də elə Orta Asiyada, 1974-cü il fevralın 29-da Özbəkistanda doğulub. Amma bir vaxt ata, əmi və dayılarının, bütün nəslinin çəkdiyi məşəqqəti illər sonrası o da çəkməli olub.

Sovetlər birliyi dağılanda Fərqanədə baş verən hadisələr onu yenidən nəsillikcə Azərbaycana qaytardı. Başqa cür ola da bilməzdi. Axı elə onlara da həmişə bir türk, bir azərbaycanlı, kimi baxıblar. Bəlkə də çəkdikləri zillətin, məşəqqətin çoxu da bununla bağlı idi...

Artıq neçə ildir Şəmkirdə yerləşiblər. Bir vaxtlar yük vaqonlarında buradan gözüyaşlı keçib getdiklərini xatırlayan Mustafa kişinin o illərlə bağlı qəmli söhbətləri isə hələ də bitib tükənmir. Ac-susuz yollarda qırılan, soyuqdan donan insanların ahı, fəryadı hələ də onun yaddaşındadır. Hər gecə yenə yuxularından qatarlar keçir, hər gün vaxtsız dünyadan köçən insanlarla, doğmalarla üz-üzə qalır.

M.Mirəliyevi idmana, cüdoya, samboya gətirən də bəlkə elə bunlar oldu - milləti, xalqı kimi dözmək, dayanmaq və hər şeyə yenidən başlaya bilmək hissi. Bütün bunlar onun xarakterinə, həyat tərzinə çevrilib. Üzündəki zahiri sakitlik və təmkin, içindəki təlatümlər onun idman seçimində də özünü göstərdi. Əvvəlcə sambo, daha sonra cüdo ilə məşğul olmağa başladı. O, ömrünü həsr etdiyi bu idmanın tarixini də yaxşı bilirdi, fəlsəfəsini də. Bu idman növünün dünyadakı yerini, respublikamızdakı inkişaf yollarını və bu illər ərzində tanınan, seçilən idmançıları da yaxşı tanıyırdı.

Bu cüdo ki var...

Azərbaycan Cüdo Federasiyasının yaranması və inkişafı 40 ildən artıqdır. Hələ 1972-ci ildə SSRİ Nazirlər Soveti yanında Bədən Tərbiyəsi və İdman Komitəsinin cüdonun SSRİ ərazisində yayılması haqqında qərarı ilə elə həmin il, yəni 1972-ci ildə SSRİ-nin hər yerində olduğu kimi, respublikamızda da cüdo idman növü kimi yayılmağa, təbliğ olunmağa başladı və tezliklə Cüdo Federasiyası təşəkkül tapdı. Əvvəlcə ona Arif Ələkbərov, 1980-ci ildən isə Rəhim İsmayılov rəhbərlik edib. 1996-cı ildən Fizuli Ələkbərov Azərbaycan Cüdo Federasiyasının prezidentidir.

Respublikamızda cüdo yarışlarına da elə o vaxtdan - 22 noyabr 1972-ci ildən start verilib. Bakı, Sumqayıt və Gəncə şəhərlərində cüdo klubları fəaliyyət göstərməyə başlayıb. İsmayıl Əhmədov, Sabir Hüseynov, Əhməddin Rəcəbli, Ağarza Əhmədov, Rauf Şəfiyev, Viktor Kuznetsov, Ənvər İskəndərov, Tərlan Həsənov, Cərulla Şinqarov, Səməd Şəhniyarov Azərbaycanın ilk cüdo məşqçiləridir. İlk idman ustası Sahib İsmayılov, ilk beynəlxalq dərəcəli idman ustası Qüdrət Pəncəliyev, ilk əməkdar idman ustası adına isə Nazim Hüseynov layiq görülüb. Respublikanın ilk əməkdar məşqçisi Əhməddin Rəcəbli, keçmiş SSRİ-nin ilk əməkdar məşqçisi adını isə Ağayar Axundzadə alıb. Qızlar arasında ilk idman ustası Arzu Atayeva, ilk beynəlxalq dərəcəli idman ustası isə Gülşən Şirinova, ilk ümumittifaq dərəcəli hakim Rauf Şəfiyev, ilk beynəlxalq dərəcəli hakimlər isə Zair Məmmədov və Valeh Məhərrəmov olub. Keçmiş SSRİ birinciliklərində Ələkbər İsmayılov 1975-ci ildə qızıl, Sahib İsmayılov 1972-ci ildə bürünc, Ənvər Əhmədov 1982-ci ildə gümüş mükafata layiq görülüblər. Fərhad Rəcəbli isə Azərbaycan cüdoçuları arasında İlk dəfə Avropa miqyaslı yarışlarda medal qazanaraq 1978-ci ildə Macarıstanda gənclər arasında keçirilən Avropa birinciliyində III yerə layiq görülüb.

Bu Pekin ki var...

Mövlud 2008-ci ilin avqustunda Pekində keçirilən Olimpiya Oyunlarında 100 kq çəki dərəcəsində ilk olaraq əlcəzairli Həsən Azzuannanı, ikinci görüşdə isə gürcü idmançı Levan Jorjoliyanini xal hesabı ilə məğlub edib. Yarımfinal mərhələsində isə rəqibinə məğlub olaraq bürünc medal qazanıb. Amma o günə - o qələbəyə gətirib çıxaran yol çox çətinliklərin şahidi olub. "Artıq 25 ildən çoxdur idmandayam. Əvvəllər məşğul olduğum samboda bütün nailiyyətləri qazanmışam, Dünya və Avropa çempionatlarında mükafatlara sahib çıxmışam. Özümü Olimpiya növü olan cüdoda 2002-ci ildən yoxlamaq qərarına gəldim. Təbii ki, Yay Olimpiya Oyunlarından medalla qayıtmaq və adını tarixə yazdırmaq bütün idmançıların arzusudur. 2004-cü il Afina Olimpiadasında da medal qazanmağa yaxın idim. Bürünc medal uğrunda görüşdə almaniyalı cüdoçuya uduzaraq 5-ci yeri tutdum. Pekin Yay Olimpiya Oyunlarına isə məşqçilərimizlə birgə daha ciddi hazırlaşmışdıq. Əldə etdiyimiz bir qızıl, bir bürünc medal düzgün hazırlıq proqramı qurduğumuzu sübuta yetirdi",- deyə Mövlud bildirir.

Pekin Yay Olimpiya Oyunlarında Azərbaycan 10 idman növü üzrə 44 idmançı ilə təmsil olunaraq 1 qızıl, 2 gümüş və 4 bürünc medal qazanmışdı. Mükafat qazananlar bunlardır: cüdoda 73 kq çəkidə Elnur Məmmədli

(I yer), 100 kq çəkidə Mövlud Mirəliyev (III yer), yunan-Roma güləşində Rövşən Bayramov, Vitali Rəhimov, sərbəst güləşdə Xetaq Qazyumov, boksda Şahin İmranov. Qadınlar arasında isə Mariya Stadnik fərqlənərək medala layiq görüldü.

Mövlud o günü belə xatırlayır: "Monqolustan idmançısı Naydan, demək olar ki, bütün güclü idmançılara qalib gəlmişdi. Onun məğlub etdiyi cüdoçular arasında Olimpiya və Dünya çempionları da var idi. O, yorulmaq nədir bilmirdi. Sanki hər döyüşə yeni qüvvə ilə çıxırdı. Onunla görüşüm 7 dəqiqəyədək çəkdi. Əsas vaxtda heç birimiz xal qazana bilmədik. Ardından qızıl xal prinsipi üzrə mübarizə apardıq. Görüş vaxtı onun dopinq qəbul etdiyini duymuşdum".

Çox güman ki, rəqibi dopinq qəbul etməsəydi, Mövlud onu məğlub edərək finalda qazaxıstanlı Asxat Jitkeyevlə güləşəcəkdi. Bu isə qızıl medal qazanmaq şansını bir az da artırırdı...

"...Düzü, mən Jitkeyevlə bir neçə dəfə üz-üzə gəlmişəm və həmişə qələbə qazanmışam. Elə Afina Olimpiadasında da onu məğlub etmişdim. Bu dəfə də finala çıxsaydım, qazaxıstanlı cüdoçunu üstələyəcəkdim. Amma nə etmək olar? Qayda belədir ki, dopinq-testi müsbət nəticələnən idmançı medaldan məhrum olunarsa, onun mükafatı özündən sonrakı yeri tutana verilməlidir. Biz də qaydalara əməl etməliyik".

XIX Pekin Yay Olimpiya Oyunlarında çıxış edən Mövlud Mirəliyev ardıcıl üç qələbə qazanıb.

Şöhrətin və yaşın belə bir vaxtında Pekin Olimpiadasının bürünc mükafatçısı Mövlud Mirəliyev idmançı karyerasını bitirdiyini bəyan edir. Uzun müddət cüdo üzrə Azərbaycan yığmasının şərəfini qoruyan 38 yaşlı Mövlud bunu zədə problemi ilə əlaqələndirir: " Aldığım zədədən yaxa qurtara bilmirdim. Onurğa sütunumda problem yaranmışdı. Müalicə etdikdən sonra tatamiyə qayıdırdım, amma yenə zədəm özünü göstərirdi. Buna görə də idmançı kimi karyeramı başa vurmağı qərara aldım". Bu onun ən böyük qərarlarından biridir - vaxtında kənara çəkilə bilmək, şəraiti və gücünü dəqiq hesablaya bilmək qabiliyyəti hamıya nəsib olmur. O, yorulmasaydı və daim onu narahat edən zədələri olmasaydı, yəqin ki, Londondakı Olimpiya Oyunlarına qatılacaqdı. Bunu dəfələrlə demişdi.

Bu işlər ki var...

Müxtəlif illəri əhatə edən qəzetləri, jurnalları vərəqlədikcə onunla bağlı xeyli məlumata rast gəlirsən: "Cüdoçumuz sentyabrın 9-da Yaponiyanın paytaxtı Tokioda start götürəcək dünya çempionatında iştirak etməyəcək", "Onun çəkisində - 100 kq-da tatamiyə Avropa çempionu Elmar Qasımov çıxacaq. Mirəliyev bildirib ki, planetin ən mötəbər yarışını buraxmaq məcburiyyətində qalsa da, növbəti turnirlərdə qüvvəsini sınamağı planlaşdırır: "Zədəmin sağalması üçün vaxt lazımdır. Ağırçəkili olduğum üçün məşqləri buraxa bilmirəm. Çünki istəyirəm ki, daima formada olum. Dünya çempionatında yığmamızın digər üzvü - Elmar Qasımov mübarizə aparacaq. O, güclüdür və mən lisenziya qazana bilməsəm də, gənc idmançımızın Londona yollanmaq şansı var". Yenə qəzetlər: "M.Mirəliyev London-2012-yə lisenziyaya sahib ola bilməsə, karyerasını bitirmək barədə düşünür. O, artıq özünə yeni iş yeri də tapıb: "Hələ dəqiq heç nə deyə bilmərəm. Ola bilsin, Olimpiadaya gedə bilməsəm, karyeramı bitirəm. Artıq yeni planlar üzərində də iş gedir. Azərbaycan Cüdo Federasiyasının prezidenti Fizuli Ələkbərovla söhbətim olub. Gəncəbasar zonasında məşqçi işləməyi və perspektivli cüdoçular yetişdirməyi planlaşdırıram. Fizuli müəllim bunun üçün artıq avtobus verib və tatamilər də göndərəcəyini deyib".

Artıq xeyli vaxtdır ki, Şəmkirdədir. Cüdo üzrə Pekin olimpiadasınn bürünc mükafatçısı Şəmkir Olimpiya Kompleksinin direktorudur. Bu, Milli Olimpiya Komitəsi Prezidentinin, dövlət başçısının ona olan böyük inamının, etibarının bir nişanəsidir. O, bütün bunları gözəl bilir və gördüyü işin məsuliyyətini də yaxşı dərk edir. Onu əhatə edən qayğılar, problemlər indi tamam başqadır. Böyük bir Olimpiya idman kompleksinə rəhbərlik etmək nə qədər məsuliyyətli olsa da, Mövlud üçün bu o qədər də çətin olmadı. Çünki harada olursa-olsun işləmək istəyirdi: "Təyinatdan sonra bir neçə idman növü üzrə dərnək yaratdıq. Kompleksdə cüdo, güləş, karate, üzgüçülük və futbol üzrə dərnəklər fəaliyyət göstərir. Gənclərin diqqətini idmana yönəltməyə çalışırıq. Futbolda

60-a yaxın gənc məşq keçir. Mən, təbii, tək heç nə edə bilmərəm. Mənim işim ancaq gənc istedadları tapıb ortaya çıxarmaq ola bilər. Faiq Cabbarov gələcək üçün uşaqlar hazırlayır. Uşaqlardan ibarət komanda yaratmaq və həvəskarların çempionatına buraxmaq fikrindəyik. Gənclərin böyük potensialı var. Onlar futbolu sevir və həvəslə məşqlərə gəlirlər. Şəmkir futbolunun tarixi hamıya yaxşı məlumdur. Biz o şöhrəti qaytarmaq istəyirik. Peşəkar klubun sponsora ehtiyacı var... Amma mən sponsorlara necə deyə bilərəm ki, gəlin, klub yaradaq. Sonra deyəcəklər ki, Mirəliyev çox pul istəyir. Kompleksdə uşaqlar üçün futbol dərnəyi qurmuşam. Şəmkirdə həyatını futbola həsr etmək istəyən uşaqların sayı çoxdur. Buna görə də hesab edirəm ki, klubla başqa adamlar məşğul olmalıdır".

O, hər həftə stadionda olur. Özü də məşq edir və yarışlara hazırlaşır. Amma yığma komandanın və ya klubların beynəlxalq oyunları zamanı mütləq stadionda olmağa çalışır. Çünki onların - bizi təmsil edən futbolçuların hamı kimi onun da dəstəyinə çox ehtiyacı var.

Bu dostlar ki var...

Onun dostları çox olmalıdır. İstər idmanda, istər həyatda. Elə çoxdur da. Amma ən yaxşı dostu ailəsi və uşaqlarıdır. Onunla bütün sevinci, məğlubiyyəti, acını-şirini bölməyə hazır olan, Gəncə, Bakı və Şəmkir arasında bütün yolları gedib-gələn onlardan savayı kim ola bilər ki? Bu dostluğu qiymətləndirmək, dəyərləndirmək keyfiyyəti isə onun kimi illərdir haqsız yerə qaçqın, didərgin həyatı yaşayan bütün həmvətənlərinə, bütün axıskalılara xasdır - istər sürgündə, qürbətdə olsun, istər onun kimi idmanda, istər hamının yaxşı tanıdığı Topçu İsgəndər kimi Qarabağ savaşında...

Bəxtiyar QARACA

Azərbaycan.-2012.- 4 noyabr.- S.6.