45 yaşlı Bakı metropoliteni

Ötən əsrin 30-cu illərinin əvvəllərində Bakı təkcə Qafqazın deyil, həm də bütün keçmiş SSRİ-nin əhalisi çox olan sənaye, mədəni və elmi mərkəzlərindən birinə çevrilmişdi. Bu səbəbdən hələ 1932-ci ildə Bakı şəhərinin inkişafının baş planının ilkin variantlarında burada metropolitenin tikintisi qərara alınmışdı.

Lakin İkinci Dünya müharibəsi bu planın həyata keçməsinə mane oldu. Yalnız 1947-ci ildə hökumət layihə-axtarış işlərinin aparılmasının başlanması barədə qərar qəbul etdi və 1949-cu ildə metropolitenin tikinti bazasının yaradılmasına başlandı. 1951-ci ildə isə birinci xəttin texniki layihəsi təsdiq olundu və metropolitenin 12,1 kilometrlik xəttinin inşasına başlanıldı. Baş yolun xətləri dəniz sahilindən 500-700 metr aralı keçərək buxtaya paralel uzanıb gedirdi. Təəssüf ki, müxtəlif səbəblərdən 1953-cü ildə tikinti işləri müvəqqəti dayandırıldı və yalnız 1960-cı ildə bərpa olundu. Nəhayət, 1967-ci il noyabrın əvvəlində Bakıda metropolitenin 5 stansiyası və 6,5 kilometrlik yeraltı xətləri olan I növbəsi istismara verildi. Həmin stansiyalardan 3-ü dərin özüllü idi. 1967-ci il noyabrın 25-dən isə metropolitenin mütəmadi istismarı və qatarların müntəzəm hərəkəti başlandı.

Bakı metropoliteninin tikintisi çox mürəkkəb hidrogeoloji şəraitdə həyata keçirilmişdi. Azərbaycan paytaxtında tunel qazılmasının çox ağır hidrogeoloji şəraitdə aparılmasını bütün aparıcı mütəxəssislər qeyd edirdilər. Onların sözlərinə görə, belə şəraitlə dünyanın heç bir şəhərində qarşılaşmamışlar. Axı, o zamanlar tunellərin dərinliyi qabaqcadan müəyyən olunurdu və onları sonradan təshih etmək üçün heç bir imkan qalmırdı. Buna görə də ən əlverişsiz sahələrdə tunellərin inşası zamanı kesson qazması, su səviyyəsinin azaldılması, yüksək məhsuldarlıqlı mexaniki alətlər və dağ-mədən avadanlıqları tətbiq olunmaqla qruntların süni möhkəmləndirilməsi kimi xüsusi qazma üsulları tətbiq edilirdi. Kesson üsulu ilə qazma isə yeni və ən mürəkkəb iş növü idi və Bakıda bu üsul üzrə iş təcrübəsi olan qazmaçılar yox idi. Odur ki, qısa müddət ərzində Bakıya müvafiq ixtisası olan onlarca təcrübəli qazmaçı göndərilmişdi.

Bütün bunlara baxmayaraq, ötən 45 ildə Bakı metrosu böyümüş, inkişaf etmişdir. Hazırda Bakı metropoliteni ümumi uzunluğu 34,56 kilometr olan 2 xətdən, 23 stansiyadan ibarətdir, həmin stansiyaların 39 vestibülü var. Stansiyaların 7-si böyük dərinlikdə yerləşir. Metropolitendə pilləkən zolağının ümumi uzunluğu 4500 metrdən artıq olan beş tipli 54 eskalator işləyir. Tunel tikililərinin ümumi uzunluğu 91,36 kilometrdən artıqdır. Bakı metropoliteninin nadirliyi bundan ibarətdir ki, onun xətləri təpəlik ərazidə yerləşən şəhərin bir-biri ilə kəsişən relyefi üzrə salınmışdır.

Bu gün metropolitendə istehsalat proseslərinin kompyuterləşdirilməsi, xidməti yerlərdə kompyuterlərin tətbiqi işin operativliyinini xeyli yaxşılaşdırmışdır. Sərnişinlərə xidmət mədəniyyətinin yüksəldilməsi, habelə ANM-lərdən keçən sərnişin axınının düzgün hesablanması məqsədilə məlumatların fərdi kompyuter və monitorlara verilməsi şərtilə gediş haqqının smart-kartlarla ödənilməsinin yeni sistemi tətbiq edilmişdir.

Gələcəkdə Bakı metropoliteninin ümumi şəbəkəsi 2 mövcud və 3 əlavə yeni xətt olmaqla 5 xətdən, 76 stansiyadan və 119 kilometr metro xəttindən ibarət olacaq. Bu o deməkdir ki, paytaxtda 53 yeni stansiya və 84,3 kilometr metro xətlərinin inşası nəzərdə tutulur. Həmçinin vaqon parkının təmiri, detalların, qovşaqların və ehtiyat hissələrinin hazırlanması üzrə güclü mexaniki bazanın inşası ilə birlikdə şəhərin dağüstü yaylasının şimal-qərb hissəsində ikinci elektrik deposu yaradılacaq.

Xüsusi qeyd olunmalıdır ki, metropolitenin inkişafında əldə edilən bütün nailiyyətlər ümummilli lider Heydər Əliyevin və Prezident İlham Əliyevin adı ilə bağlıdır. Məhz ulu öndərin təşəbbüsü ilə 1998-ci ildən Bakı metropoliteninin dünya standartlarına uyğunlaşdırılması prosesi başlanmışdır. Sonrakı illərdə də dövlət tərəfindən əsaslı vəsait qoyuluşu hesabına metropolitenin vaqon parkı tamamilə yenilənmiş (166 müasir tipli vaqonlar alınmışdır), əl əməyini yüngülləşdirməyə imkan verən və istənilən mürəkkəb geoloji-hidrogeoloji şəraitdə müvəffəqiyyətlə işləyən "Robbins" qazma qurğusu, yolun təhlükəsizliyini artırmağa imkan verən K-900A markalı rels qaynaqedici aqreqat, eləcə də digər müasir texniki avadanlıqlar və cihazlar alınmış, təmir-bərpa işlərində müasir texnologiyalar tətbiq edilmişdir. Bakı metropoliteninin 20 illik perspektiv inkişaf planının təsdiq olunması, dövlət investisiya fondlarının hesabına bir-birinin ardınca tikilib istismara verilən yeni-yeni müasir tipli stansiyalar bu əvəzsiz ictimai nəqliyyat növünün son illərdəki inkişafına parlaq sübutdur.

Azərbaycan.-2012.-7 noyabr.- S.5.