Daşınmaz əmlakın vahid kadastrı, qeydiyyatı və idarə edilməsinə dair elektron sistem yaradılır

Ulu öndər Heydər Əliyevin möhkəm təməl üzərində yaratdığı və zamanın sınağından çıxan siyasətinin Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilməsi nəticəsində ölkəmiz bu gün həm forma, həm də məzmun etibarilə yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Dünya dövlətlərini narahat edən hazırkı qlobal maliyyə böhranına baxmayaraq, ölkəmizdə tənzimlənən bazar iqtisadiyyatının qanunlarının tətbiqi ilə formalaşan iqtisadi münasibətlər, iqtisadiyyatda dövlət inhisarçılığının ləğvi Azərbaycanın milli iqtisadiyyatının dinamik və davamlı inkişaf yolu ilə irəliləməsinə səbəb olmuşdur.

Məlum olduğu kimi, keçmiş sovetlər məkanında daşınmaz əmlak obyektlərinin (torpaq, zavod və fabriklər, təbii sərvətlər və s.) mütləq əksəriyyəti dövlətin müstəsna mülkiyyətində idi. Ona görə də dövlətin əmlak məsələlərinə dair siyasəti çox sadə və hamıya bəlli olmuşdur. Bugünkü vəziyyət isə fərqlidir. Çoxmülkiyyətli vətəndaş cəmiyyəti qurduğumuz üçün mülkiyyət məsələsi bu gün daha qabarıq şəkildə gündəmdədir. Belə şəraitdə əmlak məsələlərinə dair siyasətin hazırlanması və həyata keçirilməsi, çoxşaxəli əmlak münasibətlərinin tənzimlənməsi dövlətin prioritet sahəsini təşkil edir.

Hazırda Azərbaycan tənzimlənən bazar iqtisadiyyatının qanunları ilə yaşayır və bu səbəbdən mülkiyyətçilərin (dövlətin, yerli özünüidarəetmə orqanlarının, vətəndaşların) özlərinin mülkiyyətləri üzərində müstəsna maraqları vardır: mülkiyyətlərində olan əmlakın sivil idarəetməsini təmin etmək, onların qorunub saxlanılması şərti ilə idarəetmədən daha çox mənfəət götürmək və s. Amma dövlət digər mülkiyyətçilərdən fərqli olaraq, ümumdövlət əhəmiyyəti kəsb edən maraqlarını qoruyur. Bu maraq ölkəmizin hüdudları daxilindəki bütün əmlak növlərinin mülkiyyət mənsubiyyətindən asılı olmayaraq düzgün idarə edilməsinə, əmlak münasibətlərinin dövlətçiliyimizin möhkəmləndirilməsinə, ölkə iqtisadiyyatının qüdrətlənməsinə, hər bir Azərbaycan vətəndaşının və ailəsinin rifah halının yaxşılaşdırılmasına xidmət edir.

Lakin bir sıra hallarda idarəetmə orqanları sərəncamlarında olan daşınmaz əmlak obyektləri barədə idarəetmə üçün zəruri sayılan bir sıra məlumatlara malik olmadıqlarından əmlakların idarə edilməsi ilə bağlı qərar çıxarmada problemlərlə üzləşirlər. Odur ki, Azərbaycan hökuməti sivil dünya ölkələrinin qabaqcıl təcrübələrinə istinad edərək əmlak idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi, əmlak münasibətlərinin tənzimlənməsi istiqamətlərində ciddi addımlar atır.

XXI əsrdə əmlak münasibətlərinin idarə edilməsinə dair bütün məsələlər elmin son nailiyyətlərinə söykənməli, idarəetmədə ən yeni texnologiyalar tətbiq olunmalıdır. Daşınmaz əmlak obyektinin elmi əsaslarla idarə olunması isə onun sistemli, hərtərəfli şəkildə tədqiqini tələb edir. Bu tədqiqin məzmun və mahiyyəti ölkədə mövcud olan bütün daşınmaz əmlak obyektləri barədə elektron məlumat bazasını özündə ehtiva edən daşınmaz əmlakın vahid dövlət kadastrının tərtibindən və aparılmasından ibarətdir.

Qabaqcıl dünya ölkələrinin daşınmaz əmlakın kadastrı sahəsindəki təcrübələrinin təhlili göstərir ki, məlumatların toplanması, emalı və saxlanması sahələrindəki təkrarçılığı aradan qaldırmaqla əmək və maliyyə xərclərində qənaətə nail olmaq mümkündür. Artıq Avropa ölkələrinin əksəriyyətində ayrı-ayrı sahəvi kadastrların daşınmaz əmlakın dövlət kadastrında, vahid informasiya məkanında cəmləşdirilməsi prosesi yekunlaşmışdır.

İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinə əsaslanan Azərbaycan dövləti də ölkədə daşınmaz əmlakın vahid dövlət kadastrının tərtibinə və aparılmasına qərar vermişdir. Azərbaycanda mülkiyyət münasibətlərinin nizamlanması, daşınmaz əmlakın elmi əsaslarla idarə edilməsinə yönələn dövlət əhəmiyyətli kadastr işlərinin icrasını həyata keçirmək üçün Prezident İlham Əliyevin 24 iyun 2009-cu il tarixli "Azərbaycan Respublikası Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin fəaliyyətinin təmin edilməsi haqqında" fərmanı ilə Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin tabeliyində Daşınmaz Əmlakın Kadastrı və Texniki İnventarlaşdırma Mərkəzi təsis edilmişdir və bu gün Azərbaycanda Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi tərəfindən artıq müasir dünya təcrübələrinə əsaslanan yeni kadastr sistemi formalaşdırılır. Ölkədə daşınmaz əmlakın kadastrı sahəsində qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi üçün normativ-hüquqi baza yaradılır, özəl kadastr mərzçəkənlər institutu formalaşdırılır, beynəlxalq əməkdaşlıq çərçivəsində kadastr sahəsində qabaqcıl dünya təcrübəsi öyrənilir, müxtəlif beynəlxalq layihələr həyata keçirilir, ölkəmizin kadastr sisteminə ən müasir texnika və texnologiyalar gətirilir. Ümumiyyətlə, qabaqcıl dünya ölkələrinin təcrübələrinə istinad etməklə ölkə üzrə daşınmaz əmlakın vahid dövlət kadastr məlumat bazasının yaradılması işinin tamamlanması, daşınmaz əmlakın kadastrının elektron məhsullarının hazırlanması, daşınmaz əmlak obyektlərinin vahid dövlət kadastr uçotuna alınması, elektron xidmətlərin göstərilməsi, daşınmaz əmlakın kadastrı və əmlak üzərində hüquqların qeydiyyatı sahələrində vahid elektron informasiya sisteminin yaradılması ölkədə daşınmaz əmlakın kadastrı fəaliyyətinin inkişaf hədəfləri kimi müəyyənləşdirilmişdir.

Bu gün Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi (ƏMDK) daşınmaz əmlakın vahid dövlət kadastrının, qeydiyyatının, ünvan reyestrinin tərtibi və aparılması sahələrində qabaqcıl dünya ölkələrinin təcrübələrinin öyrənilməsi və əməkdaşlıq əlaqələrinin qurulması istiqamətində ciddi işlər görür. Azərbaycan hökümətinin maliyyə vəsaiti hesabına "Sumqayıt şəhəri üzrə daşınmaz əmlaklar haqqında elektron kadastr məlumat bazasının yaradılması və rəqəmsal kadastr xəritəsinin tərtibi" layihəsi artıq başa çatmaq üzrədir. Bundan əlavə, "Bakı şəhəri üzrə daşınmaz əmlaklar haqqında elektron kadastr məlumat bazasınn yaradılması və rəqəmsal kadastr xəritəsinin tərtibi" layihəsinin birinci mərhələsinin icrasına da başlanılmışdır. Layihə açıq tenderin qalibi olmuş Türkiyənin "Kutlubey Harita İnşaat Mühendislik Sanayi Ticaret" Anonim Şirkəti tərəfindən həyata keçirilir. İcra müddəti 12 ay olan layihənin birinci mərhələsi çərçivəsində Sabunçu və Suraxanı rayonlarında mövcud olan daşınmaz əmlak obyektləri barədə elektron kadastr məlumat bazası yaradılacaq, həmin rayonların rəqəmsal kadastr xəritələri tərtib ediləcək. Bu müddət ərzində həmçinin Bakı şəhərinin digər 9 rayonunun daşınmaz əmlaka dair rəqəmsal kadastr xəritələrinin tərtibi üçün zəruri kameral hazırlıq işləri görüləcək. Ümumiyyətlə, yaxın 2 il ərzində paytaxtda daşınmaz əmlak obyektlərinin, şəhər təsərrüfatının idarə edilməsinə, əmlak üzərində hüquqların qeydiyyatına və digər məqsədlərə xidmət edəcək müfəssəl məlumat bazasının yaradılması ən vacib vəzifələrdəndir. Yaxın 3 il ərzində isə Sumqayıt, Bakı, Gəncə şəhərləri və Şəki rayonu üzrə "mükəmməl kadastr"ın, respublikamızın digər şəhər, rayon, qəsəbə və kəndləri üzrə "sadə kadastr"ın yaradılmasına nail olmaq niyyətindəyik. Sonrakı illərdə "mükəmməl kadastr"ın yaradılması işləri ölkənin bütün ərazisini əhatə edəcək. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Azərbaycan və Almaniya hökumətləri arasındakı "Maliyyə Əməkdaşlığı haqqında" sazişə əsasən, Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi ilə Almaniyanın KFW Bankı arasında bağlanmış müqavilə şərtlərinə uyğun olaraq, Gəncə şəhərində və Şəki rayonunda "Kadastr və daşınmaz əmlakın qeydiyyatı" layihəsinin birinci fazasına dair işlər də artıq yekunlaşmışdır.

Bunlardan savayı, 2007-ci ildən ölkəmizdə Dünya Bankının maliyyə dəstəyi ilə "Daşınmaz əmlakın qeydiyyatı" layihəsi həyata keçirilir. Layihənin idarə edilməsinə və həyata keçirilməsinə ABŞ-dan, Avropa İttifaqı ölkələrindən kadastr və daşınmaz əmlak üzərində hüquqların dövlət qeydiyyatı sahəsində böyük təcrübəyə malik alimlər, mütəxəssislər cəlb olunmuşlar. Layihə çərçivəsində ölkədə daşınmaz əmlakın kadastrını tərtib edən ƏMDK-nın tabeliyində olan Daşınmaz Əmlakın Kadastrı və Texniki İnventarlaşdırma Mərkəzinin, daşınmaz əmlak üzərində hüquqların dövlət qeydiyyatına alınmasını həyata keçirən ƏMDK yanında Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidmətinin maddi-texniki bazalarının möhkəmləndirilməsi, onların müvafiq proqram təminatlarıyla təchiz edilməsi, bu sistemə müasir texnikanın və texnologiyanın gətirilməsi istiqamətlərində mühüm işlər görülmüşdür. İstər dövlət orqanlarında, istərsə də özəl qurumlarda kadastr işində çalışan işçilərin peşəkarlıq səviyyələrinin artırılması, qabaqcıl dünya ölkələrinin bu sahədəki iş təcrübələrinin öyrənilməsi üçün layihənin dəstəyi ilə müxtəlif kurslar, treninqlər, Avropa ölkələrinə ezamiyyətlər təşkil edilmişdir.

Bu gün inkişaf etmiş ölkələrin əksəriyyətində müasir informasiya-kommunuikasiya texnologiyalarının tətbiqi ilə mükəmməl daşınmaz əmlak kadastrı, qeydiyyatı və idarə edilməsi sistemi mövcuddur. Vətəndaşlara "vahid pəncərə" sistemi ilə xidmət göstərən bu şəbəkə yerli xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla respublikamızda da qurulur və bu istiqamətdə ciddi addımlar atılır.

"Daşınmaz əmlakın qeydiyyatı" layihəsi çərçivəsində yaradılan Daşınmaz Əmlakın Kadastrı, Qeydiyyatı və İdarə Edilməsi İnformasiya Sistemi (DƏKQİİS) bir çox ümumdövlət və regional idarəetmə məsələlərinin həllinə dəstək verəcək. Sistemin məlumatlarından müxtəlif mərkəzi icra hakimiyyəti, yerli özünüidarəetmə orqanları, hüquqi və fiziki şəxslər müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edəcəklər. Sistem, ilk növbədə, hüquqi münasibətlərin tənzimlənməsi sahəsində informasiya rolunu oynacaq. Belə ki, bu sistem fiziki və hüquqi şəxslərin, Azərbaycanın ayrı-ayrı subyektlərinin, bələdiyyələrin daşınmaz əmlak üzərində hüquqlarının dövlət və məhkəmə müdafiəsinin, habelə hüquq subyektləri arasında əmlak hüquqlarının bölgüsü prosesini informasiya dəstəyi ilə təmin edəcək.

Daşınmaz əmlakın vahid dövlət kadastrı mülkiyyət növündən, mənsubiyyətindən, habelə təyinatından asılı olmayaraq bütün növ daşınmaz əmlak obyektlərini kadastr uçotuna almaqla ölkənin və bələdiyyələrin büdcələrinin formalaşdırılmasında xüsusi yüklərə malik torpaq və əmlaka dair vergitutma bazasının genişləndirilməsinə xidmət edəcək, əmlakın fərdi və kütləvi bazar qiymətləndirilməsinə şərait yaratmaqla vergitutma fəaliyyətini təkmilləşdirəcək, əmlak bazarını intensivləşdirəcək. Dövlət ehtiyacları üçün bələdiyyə və xüsusi mülkiyyətdə olan torpaq sahələri, habelə torpaq sahəsi ilə bağlı daşınmaz əmlak (sututarlar, meşələr, çoxillik əkmələr, tikililər, qurğular və bu kimi digər obyektlər) obyektlərinin (onun müəyyən hissəsinin) mülkiyyətçidən könüllü və ya məcburi qaydada əvəzi ödənilməklə dövlət tərəfindən satın alınması, habelə həm istifadədə, həm də icarədə olan dövlət torpaqlarının müvafiq istifadəçidən və ya icarəçidən geri alınması zamanı kompensasiyanın həcmi müəyyənləşdirilərkən bu informasiya sisteminin məlumatlarından istifadə ediləcək. Sistem ölkədə bank sektorunun və sığorta sisteminin inkişafına da dəstək verən informasiya mənbəyi olacaq. Belə ki, sonradan hüquqi quvvəyə minən dayanıqlı kadastr məlumatlarının mövcudluğu ipoteka predmeti olan daşınmaz əmlak obyektlərinin ipoteka bazarına cəlbini daha şəffaf edəcək, ipoteka kreditləşməsinin inkişafına təkan verəcək.

Sistem əmlak idarəçiliyində də əvəzsiz rol oynayacaq. Belə ki, əmlak planlaşdırılması və əmlak idarəçiliyi üçün zəruri olan informasiyanın əsasını daşınmaz əmlakın kadastr uçotu məlumatları təşkil edir. İri infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi və ya digər səbəblər üzündən daşınmaz əmlak obyektlərinin yenidən qurulması, təşkili, formalaşdırılması zamanı idarələrarası (sahələrarası) qarşılıqlı fəaliyyətin əlaqələndirilməsi kadastr məlumat bazası əsasında təmin olunacaq. Daşınmaz əmlak obyektləri üzərində dövlət, bələdiyyə nəzarətlərinin həyata keçirilməsi, daşınmaz əmlakın vəziyyəti və istifadəsi ilə bağlı monitorinqlərin aparılması, ölkənin, onun ayrı-ayrı bölgələrinin, bələdiyyələrin ərazilərinin planlaşdırılmasına, funksional zonalaşdırılmasına, yaşayış məntəqələrinin inkişaf planlarına dair tədbirlər də daşınmaz əmlakın vahid dövlət kadastrının dayanıqlı və davamlı məlumat bazasına istinadən həyata keçiriləcək.

Elektron məlumat bazası icra və qanunvericilik orqanlarının strukturlarını, məhkəmələri, bankları, fiziki və hüquqi şəxsləri, bələdiyyələri qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydalar çərçivəsində dövlət tərəfindən mövcudluğu tanınmış kadastr uçotu obyektləri barədə dolğun kadastr məlumatları ilə təchiz edəcək. Bu baza həmçinin ölkədə ünvan, əhali, hüquqi şəxslərin reyestri ilə informasiya mübadiləsi aparmağa, onlara daşınmaz əmlak obyektləri ilə bağlı kadastr informasiya dəstəyi verməyə imkan yaradacaq.

Məlumat bazasından, ilk növbədə, daşınmaz əmlak üzərində hüquqların qeydiyyatı sistemi bəhrələnəcək. Məlumatların elektron şəkildə mövcudluğu mülkiyyət üzərində hüquqların qeydiyyatı sisteminin sadələşdirilməsinə şərait yaradacaq, daha çox sayda hüquqların dövlət tərəfindən tanınmasına və qorunmasına zəmanət verəcək. Eləcə də DƏKQİİS-in təşkili yaxın gələcəkdə vətəndaşlarımızın daşınmaz əmlak bazarında apardığı əməliyyatlar zamanı üzləşdikləri vaxt itkisi ilə bağlı problemlərinin aradan qaldırılmasına imkan verəcək. Bir sözlə, dövlət orqanlarının informasiya bazalarının qarşılıqlı inteqrasiyasının yaradılması, elektron xidmətlərin təşkili, bütövlükdə "Elektron hökümət" sistemində fəaliyyət baxımından daşınmaz əmlakın vahid kadastrı, qeydiyyatı və idarə edilməsinə dair elektron sistem əvəzsiz mənbə rolunu oynayacaq.

Ünvan reyestrinin tərtibi və aparılması da əmlak idarəetməsində çox böyük praktiki əhəmiyyət kəsb edən məsələdir. Çünki ünvan sahəsindəki çatışmazlıqlar fəaliyyətləri bilavasitə ünvanlarla sıx bağlı olan müxtəlif orqanların iş rejimini bəzən pozur, onların fəaliyyətlərinin səmərəliliyini azaldır, hətta bu fəaliyyəti iflic vəziyyətinə salır. "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 27 noyabr tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında ünvan reyestrinin aparılması və daşınmaz əmlak obyektlərinə ünvan verilməsi Qaydaları"nda dəyişikliklər edilməsi barədə" Prezidentin 2012-ci il 10 fevral tarixli fərmanı ilə 2013-cü il yanvarın 1-dən daşınmaz əmlak obyektlərinə ünvan verilməsi sahəsində yeni yanaşma - giriş ünvanı konsepsiyası tətbiq olunacaq. Bundan əlavə, Prezidentin "Azərbaycan Respublikasında ünvan reyestrinin aparılması ilə bağlı tədbirlər haqqında" 2012-ci il 18 iyul tarixli sərəncamı ilə ayrılmış maliyyə mənbəyi əsasında nəqliyyat infrastrukturu obyektlərinin adlarını və daşınmaz əmlak obyektlərinin nömrələrini əks etdirən lövhələrin sənaye üsulu ilə hazırlanması və yerləşdirilməsi istiqamətində tədbirlər həyata keçirilir.

Ölkə ərazisində ünvan reyestrinin aparılması üçün qabaqcıl dünya ölkələrinin təcrübəsi və müasir informasiya-kommunikasiya texnologiyaları əsasında avtomatlaşdırılmış idarəetmə sisteminin tətbiq edilməsinə zərurət yaranır. Bu məqsədlə ƏMDK ünvan reyestrinin tərtibi və aparılması sahəsində qabaqcıl dünya ölkələrinin təcrübələrinin öyrənilməsi, əməkdaşlıq əlaqələrinin qurulması istiqamətində mühüm işlər görür. Belə ki, ünvan reyestrinin yaradılması işinin vacibliyini nəzərə alaraq Norveç Krallığının "Statens Kartverk" təşkilatı ilə "Azərbaycanda ünvan reyestrinin informasiya sisteminin yaradılması" qrant layihəsinin icrası Azərbaycan höküməti tərəfindən məqsədəuyğun hesab edilmişdir. Layihənin ümumi məqsədi ünvan məlumatlarının daxil edilməsi, saxlanılması və istifadəçilərə yayılması üçün istifadə olunacaq Ünvan Reyestri İnformasiya Sisteminin yaradılmasıdır. Ünvan reyestrinin tərtibi və aparılması, eləcə də ünvan lövhələrinin yerləşdirilməsi nəticəsində ünvanlar haqqında istənilən anda müfəssəl məlumat əldə etmək imkanı yaranacaq, axtarış sistemi sadələşəcək, daşınmaz əmlaka yeni ünvan verilən zaman daşınmaz əmlakın ünvanının dəqiq təyin olunmasına şərait yaranacaq, poçt xidmətlərində, eləcə də əhali tərəfindən lazımi ünvanların axtarışında vaxt itkisinin qarşısı alınacaq, müxtəlif xidmət sahələrinin fəaliyyətində, eyni zamanda, təcili tibbi yardım, fövqəladə hallar və s. xidmətlərin fəaliyyəti zamanı operativlik təmin ediləcək, referendum, seçkilər zamanı seçici siyahılarının tərtibi daha dəqiq həyata keçiriləcək, qarışıq düşmüş unvan problemlərinin həll edilməsi və yeni təkrarolunmaz ünvanların verilməsinə zəmin yaranacaq.

Ölkədə mövcud olan sağlam işgüzar mühit, uzun illərə hesablanmış işlər üçün hədəfin düzgün seçimi, layihələrin həyata keçirilməsi zamanı elmin təcrübə ilə vəhdətinin təmin olunması, qarşıya çıxan problemlərin qısa zaman kəsiyində həlli, sivil dünya təcrübəsinə istinad əminlik yaradır ki, böyük bilik və bacarıq, maliyyə vəsaiti tələb edən daşınmaz əmlakın kadastrına, qeydiyyatına və ünvan reyestrinə dair işlər müvəffəqiyyətli həllini tapacaq. Bütün bunlar isə ölkədə əmlak münasibətlərinin sivil inkişafına, daşınmaz əmlakın kadastrı və qeydiyyatı sisteminin müasirləşdirilməsinə və nəhayət, əmlakın elmi əsaslarla idarə edilməsinə zəmin yaradacaq.

Ramiz QULİYEV,

ƏMDK-nın Daşınmaz Əmlakın

Kadastrı və Texniki İnventarlaşdırma

Mərkəzinin direktoru, professor

Azərbaycan.-2012.- 9 oktyabr.- S. 11.