İnsanlıq və elm zirvəsini fəth etmiş nəcib ziyalı

Yaradıcı şəxsiyyətlər həyatın bütün sevincini istedadın onları məhkum etdiyi ağır zəhmətdən alırlar. Qarşıya qoyduqları amallara yetişmək sözü və zəkası ilə ucalan bu insanlar üçün dünyanın ən böyük xoşbəxtliyidir. Yaradıcı adam həm də nəcib keyfiyyətləri xarakterində yaşadan ziyalıdır - yazıb-yaratmaq, hamıya xidmət etmək istəyi onun mənəvi dünyasından qaynaqlanır. Bütün zaman və məkanlarda xalqın döyünən qəlbi, düşünən beyni olan belə ziyalılar həm də milli yaddaşın, milli ruhun daşıyıcısı kimi zirvələr fəth edirlər. Onların keçdikləri ömür yolu gələcək nəsillər üçün örnəyə çevrilir, özləri isə yaddaşlarda əbədi yaşamaq hüququ qazanırlar. Bu ziyalılar yaşadıqları dövrün, mühit və məkanın hüdudlarına sığmayaraq mənəviyyat və kamillik zirvəsində yer tuturlar. Onlar ucaldıqları zirvəyə qeyri-adi əməksevərlikləri, intəhasız ürək genişliyi, təmənnasız xeyirxahlıqları, səmimi duyğuları, fitri istedad, nadir bilik və qabiliyyətləri sayəsində qovuşurlar.

Mənsub olduğu xalqın, millətin tarixi yaddaşını elmi-publisistik yaradıcılığında yaşadaraq milli ruhun daşıyıcısına çevrilən belə görkəmli ziyalılar arasında Aida Nəsir qızı İmanquliyevanın adı xüsusi xatırlanır. Bu nəcib insan - şərqşünaslıq elminin görkəmli siması ömrü boyu insanlığın zinəti sayılan saf və münis dəyərləri parlaq xarakterində cəmləşdirmiş, fani dünyadan yeganə umacağı isə elmdə özünəməxsus məktəb yaratmaq, xalqının tərəqqisinə töhfələr vermək olmuşdur. Filologiya elmləri doktoru, professor Aida xanım İmanquliyevanın həyat və tale kitabını vərəqlədikcə onun həm nəcib insan, fədakar alim, həm də xalqını, elini, yurdunu böyük məhəbbətlə sevən vətəndaş olduğunu aydın görmək olur. Xalqımıza məxsus xeyirxahlıq, mərhəmət kimi ali keyfiyyətləri, saf mənəvi dəyərləri, müasirliyi və əməksevərliyi şəxsiyyətində cəmləyən bu Azərbaycan xanımının, elm xadiminin nurlu çöhrəsi bütöv bir dövrün, zamanın obrazı kimi qarşıda durur. Dünya şərqşünaslığı tarixində xüsusi yeri olan professor Aida İmanquliyevanın həyatı, elmi və yaradıcılıq fəaliyyəti ilə yaxından tanış olduqca, haqqındakı xatirələri oxuduqca göz önündə sadə, xeyirxah və mütəfəkkir bir şəxsiyyət, mədəni, intellektual, kübar qadın obrazı canlanır.

Geniş məlumat dairəsinə, dərin biliyə, qibtə ediləcək təfəkkürə sahib olmuş professor Aida İmanquliyeva mənalı həyat yolu keçərək çoxsaylı elmi əsərlərinə əbədi ömür bəxş etmiş, elm zirvələrinə doğru məhz yuxusuz gecələrinin, gərgin zəhmətinin sayəsində ucalmışdır. Aida xanım bütün varlığı - canı, qanı, ruhu ilə milli kökə, xalqa bağlı şəxsiyyət olmuşdur. Onun əsərlərində xalqın maariflənməsi, milli yaddaşın qorunması, tərəqqiyə doğru irəliləməsi kimi nəcib niyyətlər daim özünü qabarıq göstərmişdir. Elmi tədqiqatlarını əsl alim təəssübkeşliyi ilə aparan, ərəb filologiyası sahəsində özünəməxsus məktəb yaradan Aida İmanquliyeva ərəb ədəbiyyatının bir sıra korifeylərinin yaradıcılığını tamamilə yeni rakursdan tədqiq edərək onları Azərbaycan ədəbi mühitinə yaxınlaşdırmışdır. Bununla da Aida xanım ərəb və Azərbaycan ədəbiyyatı arasında sağlam körpü yaratmağa, ədəbi xəzinəmizi daha da zənginləşdirməyə çalışmışdır.

Görkəmli alim Şərq filologiyasının müxtəlif aspektləri üzrə apardığı tədqiqatlarla, yaratdığı fundamental əsərlərlə müasir elm tariximizə sanballı möhür vurmuş, müasir ərəb ədəbiyyatının tədqiqində yeni səhifə, uğurlu yol açmışdır. Aida xanım İmanquliyeva təkcə Azərbaycan və keçmiş sovet şərqşünaslığının deyil, bütövlükdə dünya şərqşünaslığının inkişafına misilsiz töhfələr vermişdir. Geniş coğrafi arealda - Rusiyada, Ukraynada, Almaniyada, İngiltərədə, Fransada, Özbəkistanda, Gürcüstanda, eləcə də bir sıra ərəb ölkələrində yaxşı tanınan, əsərlərinə tez-tez istinad edilən görkəmli alim müasir ərəb ədəbiyyatının sanballı tədqiqatçılarından biri kimi şərqşünaslıq tarixinə əbədi daxil olmuş elm xadimlərindəndir.

Mənəvi keyfiyyətləri ilə fərqlənən kamil insan dünyagörüşü, sözü, fikri, düşüncəsi ilə, ilk növbədə yetişdiyi mühiti, ailəni ifadə edir. Aida xanım kimi nüfuzlu alimlərin formalaşmasında, elmdə peşəkarlıq zirvəsinə ucalmasında istedad, bilik və yaradıcı proseslə yanaşı, onun formalaşdığı, yetişdiyi mühit, ailə tərbiyəsi də öz sözünü demişdir. Görkəmli yazıçı İlyas Əfəndiyev haqlı olaraq yazırdı ki, "hər bir insanın tale yolu, yaradıcılıq qabiliyyəti onu əhatə edən mühitə, məkana və zamana bağlıdır".

Aida xanım İmanquliyeva 1939-cu il oktyabrın 10-da Bakıda ziyalı aliəsində anadan olmuşdur. Atası - bütün həyatı jurnalistika və Bakı Dövlət Universiteti ilə bağlı olmuş filologiya elmləri doktoru, professor Nəsir İmanquliyev hər zaman mətbuat işi və ali jurnalistika təhsilinin görkəmli təşkilatçılarından, habelə tanınmış ictimai xadimlərdən biri kimi böyük ehtiramla xatırlanır. Ötən əsrin 40-50-ci illərində "Yeni yol", "Gənc işçi", "Kommunist", "Bakı" kimi nüfuzlu mətbu orqanlarda çalışmış Nəsir müəllim milli mətbuatın klassik simalarının yolu ilə getmiş, onların zəngin yaradıcılığından, mütərəqqi ənənələrindən bəhrələnmiş, özündən sonra böyük irs qoyub getmişdir.

Anası Gövhər İmanquliyeva (Sultanzadə) isə Şamaxıda əsilzadə ailəsində anadan olmuşdur. Belə nəcib insanların ailəsində yetkinləşən və həyata sağlam baxışı formalaşan Aida xanım İmanquliyeva erkən yaşlarından təhsilə, elmə, yaradıcılığa böyük maraq göstərməsi ilə müəllimlərinin diqqətini cəlb etmişdi. Bakıdakı 132 saylı orta məktəbi 1957-ci ildə qızıl medalla bitirdikdən sonra sənədlərini Azərbaycan Dövlət Universitetinin Şərqşünslıq fakültəsinin o vaxtlar yenicə açılmış ərəb bölməsinə vermişdir. Tələbəlik həyatının ilk günlərindən fitri istedadı, dərin zəkası, geniş dünyagörüşü, iti məntiqi təfəkkürü, alicənablığı, təvazökarlığı və sadəliyi, zəhmətsevərliyi və çalışqanlığı ilə seçilmiş, müasir Azərbaycan ərəbşünaslığının banisi, professor Ələsgər Məmmədovun peşəkar müəllimliyi ilə ərəb dilini mükəmməl öyrənmişdi.

1962-ci ildə ADU-nu fərqlənmə diplomu ilə bitirən Aida xanım filoloq-ərəbşünas ixtisasına yiyələnmişdir. Elə həmin il doğma universitetin Yaxın Şərq xalqları ədəbiyyatı tarixi kafedrasının aspiranturasına daxil olmuş, az sonra Moskvaya ezam olunaraq təhsilini SSRİ Elmlər Akademiyasının Asiya xalqları İnstitutunun aspiranturasında davam etdirmişdir. Aida xanım aspiranturada tədqiqat obyekti kimi ərəb məhcər (mühacirət) ədəbiyyatını seçmişdir. Gərgin zəhmətin bəhrəsi kimi 1966-cı ildə dissertasiya işini uğurla müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır.

Elmi titulla Bakıya qayıdan Aida İmanquliyeva Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunda işə düzəlmiş, zəhməti, istedadı, zəkası, qabiliyyəti sayəsində enişli-yoxuşlu elm yolunda pillə-pillə irəliləmişdir. Kiçik elmi işçi və böyük elmi işçi vəzifələrində çalışmış, 1976-cı ildə isə institutda ərəb filologiyası şöbəsinə müdir təyin olunmuşdur. 1988-1991-ci illərdə həmin institutda elmi işlər üzrə direktor müavini işləmiş Aida İmanquliyeva 1991-1992-ci illərdə direktor vəzifəsində çalışmışdır. 1989-cu ildə Tbilisi şəhərində doktorluq dissertasiyası müdafiə etmiş, tezliklə bu ixtisas üzrə professor dərəcəsi almış, elmin ən uca pilləsinə yüksəlmişdir.

Professor Aida xanım İmanquliyevanın Azərbaycan tarixində ilk qadın ərəbşünas alim olması da onun şərəfli və zəngin həyat salnaməsində diqqəti cəlb edən maraqlı məqamlardandır. Tanınmış alim elmi fəaliyyətlə yanaşı, Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsində ərəbşünas mütəxəssislərin hazırlanması ilə yaxından məşğul olmuşdur. Vaxtilə onun dərslərində iştirak etmiş, mühazirələrini dinləmiş tələbələri Aida xanımı - təcrübəli pedaqoqu bu gün böyük ehtiramla xatırlayırlar. Görkəmli alim sağlığında bir çox tələbələrində elmi tədqiqata həvəs oyatmağa nail olmuş, onların dissertasiya müdafiəsi prosesinə elmi rəhbərlik etmişdir. Onun bilavasitə rəhbərliyi altında ərəb filologiyası şöbəsində güclü kadrlar hazırlanmış, 10-dan çox namizədlik dissertasiyası müdafiə edilmiş, ərəb ədəbiyyatının, ərəb-Azərbaycan ədəbi əlaqələrinin müxtəlif sahələrini araşdıran monoqrafiyalar, kitablar hazırlanıb dərc olunmuşdur.

Görkəmli elm fədaisi Şərqşünaslıq İnstitutunda fəaliyyət göstərən "Asiya və Afrika ölkələri xalqları ədəbiyyatı" ixtisası üzrə müdafiə şurasının üzvü, sədr müavini və sədri olmuşdur. Bununla yanaşı, Azərbaycan şərqşünaslıq elminin beynəlxalq səviyyədə tanınmasına, məşhurlaşmasına vətənpərvərliklə, ziyalı təəssübkeşliyi ilə səy göstərən Aida xanım İmanquliyeva Moskva, Küveyt, Poltava, Sankt-Peterburq, Düşənbə, Tbilisi, Hamburq və digər şəhərlərdə keçirilən elmi konfranslarda məzmunlu məruzələrlə çıxış etmişdir.

Professor Aida xanım İmanquliyeva yüksək elmi yaradıcılıq potensialı ilə yanaşı, həm də təşkilatçılıq qabiliyyəti ilə seçilmiş, işlədiyi vəzifələrdə daim fərqlənmişdir. AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun əldə etdiyi böyük uğurlar məhz Aida xanımın adı ilə bağlıdır. Onun yüksək təşkilatçılığı və təşəbbüskarlığı sayəsində institutun maddi-texniki bazası möhkəmlənmiş, aparılan elmi tədqiqat işlərinin miqyası genişlənmiş, onların nəzəri səviyyəsi yüksəlmiş, elm ocağının beynəlxalq əlaqələri dərinləşmişdir. Dünyanın bir sıra aparıcı şərqşünaslıq mərkəzləri ilə əlaqələrin inkişafında maraqlı olan Aida xanım Ümumittifaq Şərqşünaslar Cəmiyyəti Rəyasət Heyətinin, habelə Şərq Ədəbiyyatlarının Tədqiqi üzrə Ümumittifaq Koordinasiya Şurasının üzvü olmuşdur.

Professorun elmi-fəlsəfi düşüncələri, hadisələrə orijinal baxışı, onlara yeni məzmun və xarakter verməsi, elmi tələbkarlığı və bir o qədər də qayğıkeşliyi onun ziyalı portretinin ayrılmaz cizgiləridir. Görkəmli alimin müxtəlif illərdə dərc olunmuş əsərləri bugünün özündə də təkcə gənc şərqşünaslar üçün deyil, ümumilikdə bu sahənin peşəkar tədqiqatçıları üçün sanballı mənbə rolunu oynayır. Aida xanım Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunun ötən əsrin 80-ci illərində nəşr etdirdiyi "Ərəb filologiyası məsələləri" məcmuəsinin tərtibçisi və redaktoru olmuşdur. "Xarici Şərqin problemləri: tarix və müasirlik", "Yaxın Şərq xalqları ədəbiyyatı imperializmə qarşı mübarizədə", "Sovet Azərbaycanı və xarici Şərq", "Yaxın Şərq xalqlarının müasir ədəbiyyatında tərəqqi və ictimai ədalət uğrunda mübarizə problemi", "Yaxın və Orta Şərqdə milli azadlıq hərəkatı məsələləri", "Şərq filologiyası məsələləri", "Şərq ədəbiyyatında ənənə və novatorluq" kimi məcmuə və topluların redaksiya heyətinin üzvü, müəllifi və redaktorlarından biri olmuşdur.

Aida xanım İmanquliyevanın Şərq-Qərb qarşılıqlı ədəbi əlaqə və təsiri problemini sistemli şəkildə araşdıran ilk azərbaycanlı alim olduğunu da xüsusi vurğulamaq lazımdır. Böyük intuisiyası, uzaqgörənliyi sayəsində hələ ötən əsrin 70-ci illərində bu gün üçün aktual olan sivilizasiyalararası dialoq probleminə özünəməxsus tərzdə yanaşmış, onun fəlsəfi mahiyyətini açıqlamağa çalışmışdır. Alim Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin qarşılıqlı təsir və əlaqələrini öyrənərkən hər iki ədəbiyyatın ümumbəşəri dəyərlərini əsas götürmüş, mədəni tərəqqini şərtləndirən amillərə istinad etmişdir. Qərb və Şərq mədəni ənənələrinin sintezi, yaradıcı üslubun inkişafı və yeni bədii cərəyanların təşəkkülü kimi məsələləri tədqiq edən fədakar alim elmi araşdırmaları ilə təkcə Azərbaycanda deyil, ölkə hüdudlarından kənarda da böyük şöhrət qazanmışdır. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan hələ keçmiş İttifaq məkanında ərəb filologiyasının əsas tədqiqat mərkəzlərindən biri kimi tanınmışdır. Aida xanımın araşdırmaları da ərəb ədəbiyyatının yeni mərhələyə qədəm qoymasında böyük xidmətləri olmuş Əmin ər-Reyhaninin, Cübran Xəlil Cübranın, Mixail Nüaymənin yaradıcılığına həsr edilmişdir. O, adıçəkilən mütəfəkkirlərin yaradıcılığı barədə keçmiş İttifaq məkanında ilk tədqiqat aparan alimlərdən biri olmuşdur. Aida xanımın 1975-ci ildə Moskvada nəşr olunmuş ilk monoqrafiyası da Mixail Nüaymənin yaradıcılığına həsr olunmuşdur. Müəllif kifayət qədər ciddi elmi əsaslarla bu qənaəti diqqətə çəkir ki, "Qələmlər Birliyi"nin yaranması yeni ərəb ədəbiyyatının, mədəniyyətinin inkişafında müstəsna əhəmiyyəti olan yeni ədəbi məktəbin formalaşması kimi qiymətləndirilməlidir. Monoqrafiyada vurğulanır ki, M.Nüaymə, C.X.Cübran, İ.Abu Madi, R.Əyyub, H.Arida, A.M.Həddad kimi görkəmli ədibləri öz sıralarında birləşdirən bu birlik ərəb ədəbiyyatının inkişafında bütöv mərhələ təşkil etmiş, xeyli dərəcədə onun sonrakı inkişafını müəyyənləşdirmişdir.

Aida xanım İmanquliyeva məhcər ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin - Cübran Xəlil Cübranın və Əmin ər-Reyhaninin daha çox Qərb romantizminin, Mixail Nüaymənin isə rus tənqidi realizminin təsirinə məruz qaldığını göstərmiş, bunun əsas səbəbini onların dünyagörüşü, düşdükləri mühitin ədəbi-bədii qayəsi və yaradıcılıq istiqamətləri ilə bağlamışdır. Müəllif doğru olaraq belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, Cübran və ər-Reyhanidə R.U.Emersonun, U.Uitmenin, N.Toronun, Şellinin, Bayronun, Hüqonun təsiri daha çox hiss edildiyi halda Poltavada təhsil almış Mixail Nüaymənin bədii yaradıcılığında L.Tolstoyun, İ.Turgenevin, A.Çexovun, ədəbi-tənqidi məqalələrində isə V.Belinskinin təsiri müşahidə olunur. Aida xanım haqlı olaraq göstərmişdir ki, C.X.Cübran, Ə.ər-Reyhani, M.Nüaymə özlərinin çoxcəhətli bədii yaradıcılıqlarında Avropa və Amerika ədəbiyyatlarının nailiyyətlərini mənimsəmiş, onları ən yaxşı milli bədii ənənələrlə üzvi surətdə sintezləşdirmişlər.

Aida xanım romantik poeziyanı onun Qərbdə C.Bayron, U.Bleyk, R.Emerson, U.Uitmen, Şərqdə isə C.Cübran, Ə.ər-Reyhani, M.Nüaymə kimi məşhur nümayəndələrinin timsalında araşdırmış, bir tərəfdən, hiss və əqlin, digər tərəfdən isə Şərq ilə Qərb düşüncə tərzlərinin vəhdət məqamlarını üzə çıxararaq bəşəriyyətin məhz bu vəhdətə doğru inkişaf etmək əzmini təsbit etmişdir. Öz tədqiqatlarında da poetik ruhla fəlsəfi düşüncənin, romantizmlə realizmin ittifaqından çıxış edən Aida xanım Azərbaycan ədəbi və fəlsəfi fikrində ilk dəfə olaraq Şərq və Qərb romantiklərinin müqayisəli təhlilini aparmışdır.

Şərq ruhunu Qərb düşüncəsi, Qərb analitizmi ilə birləşdirmiş Cübran Xəlil Cübran, Əmin ər-Reyhani, Mixail Nüaymə, İlya Əbu Madi kimi görkəmli sənətkarlar Şərq-Qərb ədəbi sintezi prosesində mühüm rol oynamışlar. Bütün bu ümdə məsələlərin kompleks tədqiqi isə Aida xanımın elmi yaradıcılığında əksini tapmışdır. Ümumilikdə, alimin Şərq müdrikliyi ilə Qərb həssaslığını özündə cəmləşdirən ərəb məhcər ədəbiyyatının yaranması, inkişafı, sənətkarlıq xüsusiyyətləri, onun başqa ədəbi məktəblərdən fərqli cəhətləri barədə mülahizə və fikirləri bu gün də görkəmli şərqşünaslar tərəfindən bəyənilir və qəbul edilir.

Alimin fikrincə, yeni ərəb ədədiyyatının təşəkkülündə əhəmiyyətli rol oynamış "Suriya-Amerika məktəbi"nin nümayəndələri öz yaradıcılıqları ilə yalnız ərəb ədəbiyyatında deyil, həm də Şərq ölkələrinin milli ədəbiyyatlarında öz davamçıları üçün yol açmışlar. Bu, əsasən, onların əksər əsərlərini ingilis dilində yazması ilə əlaqədar olmuşdur. Ona görə də "Suriya-Amerika məktəbi"ni təmsil edən yazıçıların yaradıcılığı öz milli ədəbiyyatları çərçivəsindən kənara çıxaraq dünya ədəbiyyatında layiqli yer tutmuşdur. Onların ədəbi fəaliyyəti sanki Qərb və Şərq ədəbiyyatlarının mənəvi nailiyyətlərini mübadilə etdikləri informasiya kanalı rolunu oynamışdır.

Şərqşünas alimin qələmə aldığı əsərlər özünün orijinallığı, mövzu müxtəlifliyi, ensiklopedik səciyyə daşıyaraq bir sıra mətləblərə elmi işıq salması, bir sözlə, yüksək sanbalı ilə diqqəti çəkir. Onun "Qələmlər Birliyi" və Mixail Nüaymə", "Cübran Xəlil Cübran", "Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri" kitablarına bu gün də azərbaycanlı, əcnəbi tədqiqatçılar tez-tez istinad edirlər. Eyni zamanda Aida xanım İmanquliyevanın elmi tədqiqatlarının nəzəri və praktik əhəmiyyəti yüksək dəyərləndirilir. Alimin bir çox xarici dillərə tərcümə edilmiş "Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri" kitabı onun çoxillik gərgin araşdırmalarının yekunu olmaqla ərəb məhcər ədəbiyyatı haqda yazılmış ən sanballı tədqiqat əsəridir. Kitab ərəb dilinə tərcümə edildikdən sonra ərəb alimləri arasında da geniş maraq doğurmuş, mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.

Ümumiyyətlə, professorun 3 monoqrafiya, habelə 70-dən çox elmi məqaləsində Qərb və Şərq mədəni ənənələrinin sintezi, yaradıcı üslubun inkişafı və yeni bədii cərəyanların təşəkkülü geniş surətdə tədqiq edilmişdir. Aida xanım İmanquliyeva təkcə şərqşünaslıq sahəsində deyil, həmçinin Şərq və Qərb arasında elmi və mədəni əlaqələrin, ortaq mənəvi dəyərlərin aşkar edilməsində də səmərəli fəaliyyət göstərmişdir.

Hər bir filoloq-alimi tanıdan, məşhurlaşdıran əsas keyfiyyətlərdən biri də onun publisistik qələmi, kəsərli sözüdür. Açıq demək lazımdır ki, tərcüməçilik qabiliyyəti heç də bütün tədqiqatçılarda olmur. Aida xanım İmanquliyeva isə istedadlı qələm sahibi kimi özünü həm də tərcümə sahəsində sınamış, ərəb ədəbiyyatının bir sıra nümunələrini dilimizə məharətlə çevirmişdir. "İnsan və quş" (hekayələr), "Ağ günlərin sorağında (İraq ədəbiyyatından nümunələr)" kitablarını məharətlə təcrümə etməsi deməyə əsas verir ki, Aida xanım İmanquliyeva tərcümə işinin incəliklərinə dərindən bələd olmuş, tərcümələrində yüksək poetik ruhu, orijinal dəst-xətti, məna və məzmunu qoruyub saxlaya bilmişdir. Bundan başqa, o, Mixail Nüaymənin "Buz əriyəcək", "Qu-qu" saatı", Mahmud Zahirin "Üsyan", Məhəmməd Dibin "Hasın Dermək", Sahib Camalın "Yusif", Süheyl İdrisin "Azadlıq" və Qənəma Məcid Zeyyibin "Növbəyə dayanmaq" hekayələrini dilimizə peşəkarcasına tərcümə etmişdir.

Aida xanım İmanquliyevanın alimliyini onun Tanrının yalnız sevdiklərinə bəxş edə biləcəyi gözəl, bənzərsiz keyfiyyətləri tamamlayırdı. Yüksək vəzifələr, elmi titullar, ictimai həyatda fəallıq onu bu ümdə insani keyfiyyətlərdən əsla məhrum edə bilməmişdi. Zahiri və daxili gözəllik, sadəlik, mehribanlıq, həssaslıq, humanizm, insansevərlik onun müsbət aurasını daha da zənginləşdirirdi. Görkəmli alim alicənablığı, xeyirxahlığı, başqalarına diqqət və qayğısı ilə ondan dərs alan gənclərə təkcə ərəbşünaslıq elminin incəliklərini öyrətmirdi. Şəxsiyyət olaraq da Aida xanım ətrafındakılar üçün əsl insanlıq mücəssəməsi, canlı örnək idi. Onun daxili və zahiri gözəlliyini yüksək qiymətləndirənlər Aida xanımı ideal qadın obrazı kimi qəbul edir, ona daim ehtiram göstərirdilər. Bütün bunlar isə həddən artıq təvazökar insan olan görkəmli alimin özünəməxsus təmkinini qətiyyən pozmurdu.

Elmi və pedaqoji fəaliyyəti, hər kəsə nümunə sayılacaq şəxsi keyfiyyətləri, xeyirxah məqsədlərə köklənmiş nəcib xarakteri, ziyalılığı və sadəliyi ilə Aida xanım İmanquliyeva həm də ailəsini sağlam təməl üzərində qurmağa çalışırdı. Mir Cəlal Paşayev ocağının gəlini olan Aida xanım əsl azərbaycanlı qadın kimi ailəsinə bağlı olmuş, onun müqəddəsliyini daim qorumuşdur. Cəmiyyətdə tutduğu yüksək mövqeyə baxmayaraq birinci növbədə ailəsinin qayğıları ilə yaşamışdır. Bu mənada nüfuzlu şəcərənin layiqli davamçıları olan Paşayevlərin mənəvi təmələ, pak niyyət və arzulara tapınmış milli ailə modeli bu gün də cəmiyyətdə böyük rəğbət hissi doğurur.

Taleyin sərt üzündən Aida xanım İmanquliyeva həyatdan tez köçmüş, yaradıcılığının qol-budaq açan bir dönəmində - 1992-ci il sentyabrın 19-da əbədiyyətə qovuşmuşdur. Bu gün elmi ictimaiyyət onu daim ehtiramla xatırlayır. Aida xanımın adı dillərdən düşmür, xatirəsi ürəklərdən silinmir, ruhu aramızda dolaşır, əsərlərində yaşayır, yolumuzu işıqlandırır, bizi sabaha səsləyir. Kitabları dönə-dönə oxunur, təhlil və tədqiq edilir, tərcümə olunur, yenidən işıq üzü görür. Nə qədər ki, onun alim qələmi ilə uğrunda mübarizə apardığı ideya və amallar aktuallığını itirməyib, nə qədər ki, Şərq-Qərb münasibətlərində tam anlaşma bərqərar olmayıb, insanlar dönə-dönə professor Aida İmanquliyevanın əsərlərinə müraciət edəcək, gələcək nəsillər onu daim minnətdarlıqla xatırlayacaq.

İradə ƏLİYEVA

Azərbaycan.-2012.- 10 oktyabr.- S. 10.