Sosial şəbəkələr həm də yeni ünsiyyət formasıdır

Əsas odur ki, istifadəçilər ondan düzgün faydalansınlar

Texnologiya və yeniliklər həyatımıza sürətlə daxil olur. Yenilikləri göz qırpmadan izləyən azyaşlılar və gənclər isə böyükləri xeyli qabaqlayıblar. Virtual məkan genişləndikcə sosial şəbəkələr də genişlənir, nəticədə dünya "kiçilərək" az qala ovcumuzun içinə yerləşir. Məlumat üçün bildirək ki, dünyada çox önəmli yenilik sayılan sosial şəbəkə anlayışı 1979-cu ildə yaradılsa da, həmin illər uğur qazana bilməmişdi. İndi isə təkcə 700 milyona yaxın üzvü olan "feysbuk"un illik gəliri 551 milyard dolları ötür. Mütəxəssislər deyirlər ki, 2015-ci ildə 3,5 milyard insanın, başqa sözlə, bəşəriyyətin tən yarısının internetə giriş imkanı olacaq. Belə düşünmək olar ki, qapalı dünyada bir inqilab baş verəcək.

Nə zamandır sosial şəbəkələrdən söz düşəndə bir qayda olaraq onun mənfi tərəflərini qabartmağa çalışır, az qala icad edəni lənətləyirlər. Nə edək, son hesablamalara görə dünyada 5 milyondan çox uşaq və yeniyetmənin tərbiyəsinə pis təsir edən pornoqrafik çat var. Məhz bu səbəblərə görə internetə nəzarət edən dövlət qurumunun yaradılması təklifi də gündəmdədir. Qeyd edək ki, bir çox ölkələrdə belə nəzarət sistemləri neçə ildir ki, yaradılıb, şərtləri də çox sərtdir. Ancaq bir az dərindən düşünsək, internetin, sosial şəbəkələrin faydalı tərəflərinin də olduğunu görərik. Əsas odur ki, bu texnologiyanın yeniliklərindən yaxşı məqsədlər üçün istifadə edəsən, öyrənəsən, faydalanasan.

Bu yazının ərsəyə gəlməsinə səbəb qohumlarımızdan birinin çox böyük fiziki qüsuru olan oğlu Qadirin internet və sosial şəbəkələrdən necə yararlanması oldu. Uşaq 3 yaşında ikən güclü qızdırmadan ağır iflic keçirmişdi. Bir neçə il hərarəti 40 dərəcədən düşməyən Qadir sonda həm yeriməkdən məhrum oldu, həm də əl-qolunun hərəkəti məhdudlaşdı. Valideynləri aparmadıqları ölkə, həkim qalmadı, bu illər ərzində uşaq nəinki sağaldı, əksinə, xəstəliyin fəsadları getdikcə artdı. Övladının halından saçları ağappaq ağaran ana son illərədək yalnız uşaq yuxuda olanda ondan ayrıla bilirdi. İndi Qadirin vəziyyəti tamam dəyişib. Anası Esmira xanım deyir ki, hərdən onu evdə tək qoyub dükan-bazara da gedə bilir: "Bir neçə il öncə yoldaşım evə kompyuter aldı, böyük oğlum da Qadiri yazmağa öyrətdi. İndi uşaq günün bir neçə saatını internetdə oturur, yazılar yazır, hətta xəstəliyi ilə bağlı bəzi xarici ölkə həkimləri ilə də yazışır. Bir bolqar həkimlə dostluq edir, o, uşağa hər gün müxtəlif əl-qol hərəkətləri etməyi başa salır, mənəvi dəstək olur oğluma. Ən birincisi odur ki, onun əhval-ruhiyyəsində dəyişiklik baş verib, uşaq elə bil yenidən dünyaya gəlib, özünə dostlar tapır, bütün informasiyaları öyrənir". Anasının sözlərini təsdiqləyən Qadir deyir: "Böyüdükcə daha çox fikirləşir, çox dərd çəkirdim, indi başım qarışır, pis şeylər düşünməyə vaxtım qalmır. Mənim kimi yüzlərlə fiziki çatışmazlığı olan gənclər evdən çıxa bilmir, cəmiyyətlə təmasımız yoxdur, təcrid olunmuşuq! Sosial şəbəkələr bizi fəal həyata qovuşdurur! Bu yaxınlarda anamın yeni kitabını kompyuterdə mən yazdım, korrekturasını etdim. Virtual aləmdə çoxlu dostlarım var. Hərdən elə olur ki, bir məsələni müzakirə edirik, axşama qədər vaxtım gedir, yeməyi belə unuduram. Dərdimi bölüşdüyüm dostlarımın hamısı məni anlayışla qarşılayır, hər biri dost olmaq istəyir, təskinlik verir, yaşamaq həvəsimi artırırlar. Bu çox yaxşıdır, anamdan asılılığım da azalıb".

Gördüklərimi tanış ekspertlərə danışdım. Onlar da etiraf etdilər ki, sosial şəbəkələrin faydası çoxdur, sadəcə, biz bəzən onun pis tərəfindən "bəhrələnirik". Travmatologiya və ortopediya xəstəxanasında müalicə alan Çiçək Hüseynova ilə də çoxdan tanışlığımız var, ona baş çəkməyə getdik. Özü-özünü idarə edən əlil arabasından istifadə edən Çiçək kimsəyə möhtac deyil, özünün dediyi kimi, bahalı noot-buku da var. O, bizə maraqlı əhvalat danışdı: "Bir dəfə Fransadan Piko adlı bir nəfərdən mənə dostluq məktubu gəldi, rusca yazmışdı: "Mən Azərbaycanı çox sevirəm, doxsanıncı illərdə ölkənizdə BMT-nin humanitar məsələlər üzrə təmsilçisi işləmişəm. Uşaq ikən atamla qar üzərində sürüşərkən mənim hər iki ayağım dizdən aşağı üzülmüşdü, ölümün qarşısını almaq məqsədilə ayaqlarım dizdən amputasiya olundu. Uşaqlıqdan protezdə gəzirəm. Ancaq bu vəziyyətdə universitet bitirdim, BMT kimi nüfuzlu təşkilat məni işə qəbul etdi və Azərbaycana göndərdi, münaqişə yaşayan bir çox ölkələrdə humanitar missiya yerinə yetirmişəm. 1993-cü ildə "Azərbaycan" adlı dövlət qəzeti məndən böyük məqalə yazıb, taleyimi oxuculara danışmışdı. Mən o qəzeti arxivimdə saxlayıram. Bundan sonra azərbaycanlılar məni daha çox sevirdilər, qayğı göstərirdilər, mən də onları sevirdim". Mən həmin vaxtdan Piko ilə dostam, o, ailə də qurub, övladlarından da yazır. Sağalacağımla bağlı mənə çoxlu ümidlər verir, Azərbaycana gəlmək istəyir. Bu cür dostlarım çoxdur, sosial şəbəkələrin çox faydalı tərəfləri var, bizi evin küncündə sıxılıb qalmaqdan xilas etdi. Bir neçə türkiyəli qüsurlu uşaqlarla da əlaqələrimiz möhkəmdir".

Gülbəniz xanımı çoxumuz tanıyırıq. Anadangəlmə beli qurşaqdan aşağı işləməyən bu qadın Ağdamdan məcburi köçkün düşəndə 18 yaşında idi. Onda əlil arabası da yox imiş, atası qucağında çıxarıb. Neçə illərdir buğdadan və meyvə toxumlarından misli-bərabəri olmayan gözəl sənət əsərləri yaradır. Böyük Yaradan ona vəfalı həyat yoldaşı və bir gözəl oğul da bəxş edib. Nəzərbəy bu il 11-ci sinifə keçir. Gülbəniz neçə illərdir ki, sosial şəbəkələr vasitəsilə virtual aləmdə bu gözəllik sənətinin məktəbini açıb. Dünyanın bir çox ölkələrində onun əl işlərindən ibarət sərgilər keçirilib. Ötən il M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Milli Kitabxanasında uşaqlar üçün müxtəlif kitab və jurnallardan ibarət sərgi keçirilərkən Gülbənizin əl işlərindən və onların işlənmə texnikasından bəhs edən bir neçə jurnal da sərgiyə çıxarılmışdı. Müəllif danışırdı ki, biz bu jurnalları internet vasitəsilə dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan insanlara göndəririk, işləmə mexanizmini başa salırıq ki, istəsələr öyrənsinlər. Çünki bu sənətlə məşğul olmaq gözəllik yaratmaqdır ki, dünyamızı da o xilas edəcək: "Dünyanın hər yerindən "şagirdlərim" bilmədiklərini internet vasitəsilə öyrənirlər".

Xatırladaq ki, Gülbənizin buğdalardan ibarət üçrəngli bayrağın fonunda yaratdığı Heydər Əliyevin rəsmi vaxtilə ulu öndərin özünü də heyrətləndirmişdi. Şahidi olduğumuz belə misalların sayını artırmaq da olar, bunlar virtual dünyanın çox faydalı, təqdir olunan tərəfləridir, ondan imtina etmək və pisləmək insafsızlıq olar. Həkim-travmatoloq Novruz Dünyamalıyev bizimlə söhbət edərkən bildirdi ki, fiziki qüsuru olan insanların həyatdan, cəmiyyətdən, dünyadan təcrid olmaması üçün onların müalicə aldıqları sağlamlıq mərkəzlərində, müəssisələrdə elə şərait yaradılmalıdır ki, sosial şəbəkələr vasitəsilə təmas qursunlar, fikirlərini, duyğularını paylaşsınlar, özlərinin gərəkli olduqlarını dərk etsinlər.

Düzdür, sosial şəbəkələrdə qiymətli vaxtını itirib faydasız işlərlə məşğul olan insanlar, xüsusən, gənclər də çoxdur. Ancaq bu o demək deyil ki, bir andaca dünyanı evinə gətirən bu texniki yenilik tamamilə zərərlidir və heç bir faydası yoxdur! Bu gün şəbəkə sisteminin inkişafı o dərəcəyə çatıb ki, insanlara yeni ünsiyyət sistemi təqdim olunub. İnsanlar məkanından asılı olmayaraq, bir araya toplaşır, fikirlərini paylaşa bilirlər. Sadəcə, bu şəbəkələrə necə yanaşmaqdan çox şey asılıdır. Yəni, ilk növbədə, hər kəs özünün təhlükəsizlik sistemini təmin etməlidir, onun zərərlərindən qorunmalıdır.

Mütəxəssislər deyirlər ki, internetdə arzuolunmaz halların qarşısını almaq və gəncləri bu nailiyyətdən daha faydalı məqsədlər üçün istifadəyə yönəltməkdən ötrü mütləq Azərbaycanda internetlə bağlı təhlükəsizlik sistemi yaradılmalıdır, hətta bu sahədə bəzi uğurlu nəticələr də əldə olunub. Belə ki ilk müzakirələrdən sonra internetdə uşaqların əleyhinə yönələn, onlara mənfi psixoloji təsir edən informasiyaların qarşısını almaq qərarı verilib. Qısası, təhsil sistemində informasiya, təhlükəsizlik sistemi qurulub. Həmin sistemdə zərərli informasiyalar - ekstremizm, terrorçuluğa çağırış, pornoqrafik, erotik və başqa bu kimi mövzular avtomatik olaraq süzgəcdən keçirilib təhsil şəbəkəsinə verilir. Lakin burada da 100 faiz nəticə əldə etmək mümkün olmadığına görə nazirliyin əmri ilə müvafiq şura da yaradılıb. Təhsil müəssisələri üçün yararlı olmayan informasiyaların oraya getməməsi ilə bağlı müvafiq tədbirlər görülür. Həmin şurada qanunverici baza formalaşıb ki, hansı informasiyalar internet üzərindən təhsil müəssisələrinə verilə bilər, hansı yox! Başqa müəssisələrdə, məsələn, evlərdə, internet-klublarda bu məsələlər həll olunmamış qalıb.

Göründüyü kimi, sosial şəbəkələr və başqa virtual əlaqələr əslində, yaxşı məqsədlər üçün yaradılıb, ondan arzuolunmaz məqsədlər üçün istifadə edənlər isə müxtəlif dünyagörüşlü insanlardır. Deməli, bircə yol var, internetin və sosial şəbəkələrin yalnız faydalı tərəflərindən yararlanmaq üçün bu sistemə "süzgəc" qoyulmasını təmin etmək!

Rəsmiyyə RZALI

Azərbaycan.- 2012.- 5 sentyabr.- S.5.