İpək yoluna düzülən incilər

Bir abidənin tarixçəsi

Naxçıvan Muxtar Respublikasının ən ucqar dağlıq rayonu sayılan Şahbuzun ərazisi yaşı minilliklərlə ölçülən tarixi-memarlıq abidələri və yaşayış məskənləri ilə zəngindir. Biçənək kəndindən şərqdə, Batabat yaylağında Fərhad evi adlı abidə də qiymətli memarlıq nümunəsi kimi qorunmaqdadır. Abidə tuf qayada külüng tipli metal alətlə qazılmış dörd otaqdan ibarətdir. Əsrlərin yadigarı olan bu abidənin içərisindəki otaqların heyrətamiz zəkaya malik bir insan tərəfindən inşa olunduğu, daha doğrusu, yonulduğu aydındır. Dəqiq və düzgün hesablamalarla qurulan və həndəsi fiquru xatırladan otaqlar bir istiqamətdə gedən düz keçid yolu vasitəsilə birləşir. Tavanları tağşəkilli, döşəmələri isə ovaldır. Abidənin divarlarında şam, yaxud çıraq qoymaq üçün kiçik taxçalar qazılmış, divarların dibində isə səkilər yonulmuşdur. Tarixi İpək yolunun üstündə qurulan Fərhad evi, rəvayətlərə görə, tacirlərin dincəlməsi və gecələməsi üçün istifadə olunurmuş.

Evin giriş qapısının hündürlüyü 2 metrdən artıq, eni isə 1,5 metrdir. Fərhad evinin qapısının sağındakı qayanın üzərində uzun saçlı kişi başı, solunda isə qadın rəsmi həkk olunmuşdur. Qədimdə Naxçıvan-Laçın-Yevlax yolu Yaxın Şərqi Cənubi Qafqazla əlaqələndirən ən əlverişli yollardan sayılardı. Batabat yaylağındakı Fərhad evi də elə buna görə dayanacaq məntəqəsi kimi istifadə edilirmiş. Orta əsrlərdə Naxçıvan-Batabat yolunda gediş-gəliş artdığından Fərhad evindən bir qədər şimalda iri karvansara da tikilmişdi. Yerli əhali bunu Şah Abbas karvansarası adlandırmışdı. Tədqiqatlar Fərhad evi abidəsinin miladdan əvvəl I minilliyin sonlarına və eramızın əvvəllərinə aid olduğunu söyləməyə imkan verir.

Naxçıvan bölgəsində qədim prototürk mədəniyyətinin, bəşəriyyətin ikinci atası sayılan Nuh peyğəmbərin yadigarlarının olması buranın qədim sakinlərinin mifik-dini təsəvvürlərini və genetik köklərini araşdırmağa imkan verən qiymətli tarixi qaynaqlardır. Arxeoloji araşdırmalar muxtar respublikanın ərazilərində qədim boyalı qablar dövrünə aid eksponatların olduğunu sübut etmişdir. Bu faktlar ibtidai çağlardan, eləcə də qədim Nuh dövründən bu yerlərdə oturaq mədəniyyətin formalaşdığını isbat edir. Buna görə tarixçilər regionumuzu ilk insan məskənləri olan ərazilərin sırasına daxil edirlər. Elə Şahbuz şəhərindəki tarix- diyarşünaslıq muzeyində bu yerlərin ilkin yaşayış məskənlərindən biri olduğunu sübut edən eksponatlar qorunub saxlanmaqdadır. Regionumuzda olan tarixi, arxeoloji abidələr vaxt var idi ki, saxta erməni tarixçiləri tərəfindən oğurlanaraq özəlləşdirilirdi. İndi düşmənlərimiz əvvəlki kimi özbaşınalıq edə bilmirlər. Həmçinin Naxçıvan MR Ali Məclisi Sədrinin "Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisindəki tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması və pasportlaşdırılması işinin təşkili haqqında" sərəncamı bütünlükdə abidələrin qorunmasını elmi əsaslarla təşkil etməyə imkan vermişdir.

Şəhla NƏBİYEVA,

Şahbuz rayonu

Azərbaycan.-2012.- 23 sentyabr.- S. 6.