Zəngin ənənələrə malik Azərbaycan neftçisi bu gün də ölkənin sosial-iqtisadi inkişafının önündədir

Vətənimiz Azərbaycan tarix boyu dünyada qədim neft diyarı kimi tanınmış, dünya neft-qaz sənayesinin inkişafına danılmaz töhfələr bəxş etmişdir. Neftin sənaye üsulu ilə çıxarılması, tankerlərlə, dəmiryolu ilə daşınması, boru kəmərləri vasitəsilə nəql edilməsi kimi əlamətdar hadisələrin başlanğıcı Azərbaycanda qoyulmuşdur. Bakı dünyanın neft elminin paytaxtı sayılmış, "Neft akademiyası" adlandırılmışdır. Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən işlənilmiş neft strategiyasının önəmli cəhətlərindən biri də budur ki, bu strategiya Azərbaycana əvvəlki şan-şöhrətini qaytardı, dünyanın nəzərlərini yenidən respublikamıza cəlb etdi. Bu strategiya mahiyyət etibarilə müstəqil Azərbaycan dövlətinin uzunmüddətli inkişaf və tərəqqi konsepsiyası idi və bu gün də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi altında uğurla davam etdirilir.

Xaricdən və daxildən çoxsaylı müqavimətlərə baxmayaraq, 1994-cü il sentyabrın 20-də dünyanın 11 transmilli neft şirkəti ilə ARDNŞ arasında "Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda "Azəri", "Çıraq" yataqlarının və "Günəşli" yatağının dərinsulu hissəsinin birgə işlənilməsi və hasilatın pay bölgüsü haqqında" Sazişin imzalanması ilə Xəzər dənizində beynəlxalq əməkdaşlığın bünövrəsi qoyuldu. Tarixə "Əsrin müqaviləsi" adı ilə düşmüş bu Saziş təkcə dünya bazarının yüksək keyfiyyətli neftlə təminatına deyil, eyni zamanda, ölkəmizin və bütövlükdə Cənubi Qafqazın makroiqtisadi dirçəlişinə rəvac vermiş, Qərbin bir sıra aparıcı, habelə Mərkəzi Asiya regionu dövlətləri üçün strateji əhəmiyyət daşımışdır. Ən əsası isə bu Saziş ötən əsrin 90-cı illərində hərbi təcavüzə məruz qalmış, ciddi siyasi və iqtisadi sınaqlarla qarşılaşmış gənc Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin mühüm təminatına çevrilmiş, onun dünya birliyinə sıx inteqrasiyasını təmin etmişdir.

Təsadüfi deyil ki, xalqımız artıq neçə illərdir "Əsrin müqaviləsi"nin imzalandığı günü - sentyabrın 20-ni Azərbaycan neftçilərinin peşə bayramı günü kimi təntənə ilə qeyd edir. Neftçilər ulu öndərin bizə bəxş etdiyi bu şərəfli gündə keçilən yola nəzər salır, görülən işləri təhlil edir, gələcək perspektivləri müəyyənləşdirirlər.

Ötən dövrdə qazanılan nailiyyətlərdən danışarkən, ilk növbədə, zəngin tarixi ənənələrə malik neft-qaz sənayemizin yeniləşdiyi qeyd olunmalıdır. 1994-cü ildən indiyədək neft sektoruna təqribən 50 milyard ABŞ dolları həcmində sərmayə qoyulmuş, ölkənin mövcud yataq və strukturları üzrə irimiqyaslı layihələr həyata keçirilmişdir. Bu gün Azərbaycanda Hasilatın Pay Bölgüsü sazişi üzrə 32 iş aparılır ki, həmin layihələrdə də dünyanın 19 ölkəsini təmsil edən 41 şirkət iştirak edir. Bu sazişlərin, habelə ARDNŞ-nin müstəqil surətdə həyata keçirdiyi layihələrin müvəffəqiyyətlə icra olunması yeni texnologiyaların, müasir avadanlıqların, maşın və mexanizmlərin istehsalatda tətbiqinə, yeni idarəçilik metodlarının mənimsənilməsinə, neft sənayesinin beynəlxalq standartlar səviyyəsində yenidən qurulmasına böyük imkanlar yaratmışdır.

Xarici neft şirkətləri ilə birlikdə axtarış-kəşfiyyat, qazma, tikinti və hasilat üzrə böyük iş görülmüş və uğurlu nəticələr alınmışdır. Nəhəng "Şahdəniz" qaz-kondensat yatağı, ortasəviyyəli "Əşrəfi" və "Qarabağ" yataqları, son illərdə "Abşeron" yatağı, habelə SOCAR-ın daxili qüvvələri hesabına "Ümid" yatağı aşkar edilmiş, "Azəri-Çıraq-Günəşli" kontrakt sahəsində ehtiyatlar iki dəfəyə yaxın artırılmışdır. 1994-cü ildə müqavilə imzalanan zaman bu blok üzrə çıxarıla bilən ehtiyatlar 511 milyon ton neft, 160 milyard kubmetr qaz həcmində idisə, aparılmış səmərəli kəşfiyyat qazması nəticəsində artıq bu ehtiyatlar 1 milyard ton neft və 350 milyard kubmetr qaz həcmində qiymətləndirilir.

"Əsrin müqaviləsi" çərçivəsində ilk neftin çıxarılması ölkədə neft hasilatının sürətli templərlə inkişafına güclü təkan vermişdir. Bu il "Çıraq" yatağından ilkin neftin hasil olunmasının 15-ci ildönümüdür. Bu da təsadüfi deyil. Çünki məhz həmin dövrdən ölkə üzrə neft hasilatı təxminən 4,1 dəfə artaraq 1997-ci ildəki 9 milyon tondan 2011-ci ildə 45,6 milyon tona çatmışdır. "Azəri-Çıraq-Günəşli" yataqlar blokundan indiyədək 143 quyu qazılmışdır ki, onların da 64-ü uğurla istismar olunur. Ötən müddət ərzində bu quyulardan təxminən 280 milyon ton neft və 74,4 milyard kubmetr qaz hasil edilmişdir. 2011-ci ildə ARDNŞ tərəfindən 8,4 milyon ton neft hasil olunmuşdur. Cari ilin yanvar-avqust aylarında ölkədə 29,6 milyon ton neft hasil edilmişdir ki, bunun da 5,5 milyon tonu ARDNŞ-nin payına düşmüşdür. Hazırda ölkə üzrə gündəlik neft hasilatının həcmi 898 min barel - təxminən 120 min ton təşkil edir.

Hələ qədim dövrlərdən dünyada neft diyarı kimi məşhur olan Azərbaycan 2006-cı ildən etibarən dəniz akvatoriyalarında ən iri qaz-kondensat yataqlarından hesab olunan "Şahdəniz" layihəsi üzrə aparılmış işlər nəticəsində beynəlxalq bazarlarda özünü həm də yeni, alternativ təbii qaz mənbəyi, etibarlı "mavi yanacaq" təchizatçısı kimi təqdim etməyi bacarmışdır. Azərbaycan qısa bir müddətdə qaz idxal edən ölkədən qaz ixrac edən ölkəyə çevrilmişdir. Yatağın ümumi ehtiyatları 1,2 trilyon kubmetr qaz və 240 milyon tondan artıq kondensat həcmindədir. 2011-ci ildə burada 6,7 milyard kubmetr qaz, 1,8 milyon ton kondensat hasil olunmuşdur. Yataq istismara veriləndən indiyədək isə 35,2 milyard kubmetr qaz, 9,3 milyon ton kondensat çıxarılmışdır. Hazırda "Şahdəniz" yatağında orta gündəlik qaz hasilatı 24-26 milyon kubmetr, kondensat hasilatı isə 6,4 min ton təşkil edir.

Artıq layihənin 2-ci mərhələsinə hazırlıq işləri yekunlaşmaq üzrədir. İşlənilmiş inkişaf konsepsiyasına əsasən, əlavə hasilat ildə minimum 16 milyard kubmetr səviyyəsinə çatdırılmalı, bunun üçün 30 hasilat quyusu istismara verilməli, yeni platforma və kommunikasiya sistemi tikilməlidir. 2-ci mərhələ üzrə ilk qazın alınması 2017-ci ilə proqnozlaşdırılır.

Hazırda dünyada təbii qaza tələbat artmaqdadır. Bu baxımdan, qaz hasilatının yüksəldilməsi qarşımızda duran əsas vəzifələrdəndir. 2004-2011-ci illərdə ölkə üzrə qaz hasilatı ilbəil artırılaraq 5,5 milyard kubmetrdən 26 milyard kubmetrə çatdırılmışdır ki, bunun da 7,1 milyard kubmetri ARDNŞ-nin payına düşmüşdür. Bu il isə ölkədə 28,3 milyard kubmetr qaz hasil olunacağı nəzərdə tutulur.

Ötən il Fransanın "Total" və GdF şirkətləri ilə əməkdaşlıq şəraitində Xəzərin Azərbaycan sektorunda "Abşeron" yatağı kəşf olundu. 2011-ci ilin əvvəllərində dənizin dərinliyi 473,5 metr olan sahəsində başlanılmış axtarış-qazma işləri ilin sonunda 6874 metr dərinlikdə öz bəhrəsini verdi. Yatağın ehtiyatları ilkin qiymətləndirmələrə görə, 350 milyard kubmetr qaz, 45 milyon ton kondensat həcmindədir.

ARDNŞ-nin öz qüvvələri hesabına 2010-cu ildə kəşf etdiyi "Ümid" yatağında qazılmış 10 saylı ikinci quyu cari ilin iyun ayında mənimsənilmiş və işə salınmışdır. Quyunun gündəlik məhsuldarlığını 1 milyon 200 min kubmetr qaz, 150 ton kondensat təşkil edir. Alınmış nəticələr "Ümid" yatağının böyük karbohidrogen ehtiyatlarına malik olduğunu bir daha əyani şəkildə sübut etmişdir. Hazırda bu ehtiyatlar 200 milyard kubmetr qaz, 40 milyon ton kondensat həcmində qiymətləndirilir. Paralel olaraq "Ümid" platformasını ölkənin qaz kəmərləri sistemi ilə birləşdirmək məqsədilə yeni kəmər çəkilmiş və neftçilərin peşə bayramı ərəfəsində quyu istismara verilmişdir.

Yaxın vaxtlarda Almaniyanın RWE şirkəti ilə "Naxçıvan", BP şirkəti ilə "Şəfəq-Asiman" perspektiv strukturlarında kəşfiyyat işlərinə başlayacağıq. "AÇG" yataqlar blokunun dərinlikdə yerləşən qaz ehtiyatlarının işlənilməsi məsələsi də baxılma mərhələsindədir. İlkin qiymətləndirmələrə əsasən, buradakı qaz ehtiyatları təqribən 300 milyard kubmetr civarındadır.

Respublikada qaz hasilatının və ixracının artması ilə əlaqədar dövlət başçısı İlham Əliyev tərəfindən Azərbaycanın təbii qaza olan tələbatının davamlı təminatı və ixrac imkanlarının genişləndirilməsi məqsədilə neft şirkəti qarşısında yeraltı qaz anbarlarının aktiv tutumunun iki dəfə artırılaraq 3 milyard kubmetrə çatdırılmasına dair qoyulmuş tapşırığa təxirə salınmadan və yüksək keyfiyyətlə əməl olunmuşdur. Nəticədə 2011-ci ilin qazvurma mövsümünün sonunda anbarlarda yığılan qazın həcmi 3,3 milyard kubmetr olmuşdur, cari ildə isə mövsümün sonuna kimi bu həcmin 3,5 milyard kubmetrə çatdırılması təmin ediləcək. Artıq Qaradağ qaz anbarında yenidənqurma işləri tamamlanmışdır. Qalmazda aparılan işlər də uğurla davam etdirilir.

Son hesablamalara görə, Azərbaycanın təsdiq olunmuş karbohidrogen ehtiyatları şərti yanacaqla 4,5 milyard tondan çoxdur. Proqnozlaşdırılmış karbohidrogen resursları ilə birlikdə ümumi ehtiyatlarımız isə neft ekvivalentində 10 milyard ton həcmində qiymətləndirilir. ARDNŞ perspektivli strukturların müstəqil surətdə işlənilməsi xəttini əsas götürmüşdür və bunun üçün bütün zəruri imkanlara malikdir. Yeni yataqların açılması ilə etibarlı qaz ixracatçısı kimi Azərbaycanın strateji əhəmiyyəti də ilbəil artır. Biz bu gün Gürcüstan, Türkiyə, Rusiya, İran və Yunanıstanın qaz təminatında mühüm rol oynayırıq. Hazırda Azərbaycan qazının uzunmüddətli sazişlər əsasında Avropa İttifaqı (Aİ) ölkələrinə tədarük olunması üçün əlverişli variantlar araşdırılır. "Cənub enerji dəhlizi"nə dair Aİ ilə imzalanmış birgə Bəyannaməyə uyğun olaraq, təklif edilən marşrutlar, o cümlədən Transadriatik (TAP) və "Nabucco-West" qaz kəmərləri layihələri nəzərdən keçirilir. Avropa ölkələrinə qazın hansı yolla nəql olunacağı haqda son qərar 2013-cü ildə veriləcək.

Azərbaycan və Türkiyə arasında TANAP-"Transanadolu" qaz kəmərinin inşasına dair ikitərəfli sənədlərin imzalanması bu baxımdan mühüm addımdır. "Cənub enerji dəhlizi" layihəsinin əsasını təşkil edəcək TANAP Türkiyə və Avropa istehlakçılarını Azərbaycan qazı ilə təchiz etmək məqsədi daşıyır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanın birgə təşəbbüsü və siyasi qətiyyəti nəticəsində qısa bir müddətdə beynəlxalq birliyin enerji gündəmində möhkəm qərarlaşmış TANAP layihəsi nəinki iki qardaş ölkə arasında strateji əməkdaşlığı yeni səviyyəyə qaldırmış, eyni zamanda, Avropanın enerji təhlükəsizliyi məsələsinin praktiki həlli üçün mühüm təkan olmuşdur. Kəmərin ilkin ötürücülük qabiliyyəti 16 milyard kubmetr həcmində planlaşdırılır. Gələcəkdə isə "Şahdəniz-2" layihəsi və Xəzərin Azərbaycan sektorundakı digər yataqlarından hasil olunacaq qaz həcmləri yüksəldikcə, bu göstərici artırıla bilər. Kəmərin layihələndirilməsi məqsədilə ARDNŞ (80 faiz) və Türkiyənin "BOTAŞ" və TPAO şirkətləri (20 faiz) tərəfindən birgə müəssisə yaradılmışdır. "Şahdəniz" konsorsiumunun üzvləri olan BP, "Statoyl" və "Total" şirkətləri bu layihədən pay almaq üçün müraciət etmişlər. Bütün qüvvələr səfərbər olunmuşdur ki,

TANAP layihəsi "Şahdəniz" yatağının işlənilməsinin 2-ci mərhələsi çərçivəsində təbii qazın hasil olunmasına qədər başa çatdırılsın.

Azərbaycanda hasil olunan təbii qazın Avropaya nəql edilməsi istiqamətində digər variantlar üzrə də işlər intensiv surətdə davam edir. AGRİ (Azerbaijan-Georgia-Romania İnterconnector) layihəsi Avropa ölkələrinə qaz tədarükü sahəsində yaranmış yeni imkanlara bariz nümunədir. Məlum olduğu kimi, 2010-cu ildə Buxarestdə Azərbaycan, Gürcüstan və Rumıniya arasında bu layihənin reallaşdırılması ilə bağlı "Qaz tədarükü sahəsində əməkdaşlıq haqqında" Memorandum imzalanmış, 2011-ci ilin sonlarında isə layihənin texniki-iqtisadi əsaslandırma sənədinin hazırlanmasına start verilmişdir. AGRİ- Xəzər bölgəsində hasil edilən təbii qazın Azərbaycan və Gürcüstan ərazisindən nəql edilərək mayeləşdirilməsini, daha sonra Qara dəniz üzərindən Rumıniya və Macarıstana, habelə potensial olaraq digər Avropa bazarlarına daşınmasını nəzərdə tutan bir layihədir. Son vaxtlar bu layihəyə daha çox ölkə maraq göstərir. Ukrayna da bu layihəyə qoşulmaq istəyini bildirmişdir.

Azərbaycan hasil etdiyi təbii qaz həcmlərini dünyada get-gedə artmaqda olan enerji tələbatının təminatına yönəltməyə, bu məqsədlə nəqliyyat marşrutlarının diversifikasiyasına tərəfdardır. Mövcud layihələr üzrə görülən işlər, eləcə də perspektiv strukturların potensialı nikbin proqnozlar üçün əsas verir. 2015-ci ildə ölkə üzrə qaz hasilatını laylara vurulan qaz istisna olunmaqla, 20 milyard, 2025-ci ilə qədər isə 40 milyard kubmetrə çatdırmaq üçün real imkanlarımız var. Bu, regionun və Avropa ölkələrinin enerji təhlükəsizliyinin qorunmasında Azərbaycanın rolunu daha da artıracaq.

"Azərbaycan Respublikasının yanacaq-energetika kompleksinin inkişafı (2005-2015-ci illər) üzrə Dövlət Proqramı"nda işlənmədə olan yataqlarda istismarın intensivləşdirilməsi, yeni quyuların qazılması, lazımi təmir-bərpa işləri aparmaqla köhnə quyuların istismar fonduna daxil edilməsi və s. məsələləri ARDNŞ qarşısında başlıca vəzifə kimi qoyulmuşdur. Proqrama uyğun olaraq, neftçilər dəniz və quru yataqlarında hasilatın artırılması üçün mövcud imkanları səfərbər edir, səylərini əsirgəmirlər. Ötən ilin göstəriciləri də bunu təsdiq edir. Həyata keçirilmiş tədbirlərin nəticəsidir ki, 2011-ci il ərzində ARDNŞ üzrə (Müştərək Müəssisələr və Əməliyyat Şirkətləri istisna olmaqla) 147287 metr qazma işi görülmüşdür ki, bunun da 133343 metri istismara aid olmuşdur. Ötən il qazmadan istismara daxil edilmiş 121 quyudan 280,5 min, bu ilin yanvar-avqust aylarında qazmadan istismara verilmiş 75 quyudan isə 136,2 min ton neft hasil edilmişdir. 2012-ci il sentyabrın 1-nə olan məlumata əsasən, ARDNŞ üzrə 9140 quyu istismar olunur. Ötən il fəaliyyətsiz fonddan 287 quyu istismara qaytarılmış, nəticədə əlavə olaraq 77,9 min ton neft hasil edilmişdir. Bu ilin yanvar-avqust aylarında isə 188 quyu fəaliyyətsiz fonddan işlək quyu fonduna daxil edilmiş, bu quyulardan əlavə 46,1 min ton neft alınmışdır.

Ölkə üzrə qazma işləri həcminin ilbəil artırılması planlaşdırılır. Xəzər akvatoriyasında neft-qaz əməliyyatlarının genişləndirilməsi məqsədilə qarşıdakı illərdə dənizin 1000 metrədək dərinliklərində 8-10 min metr qazma gücünə malik son nəsil yeni üzən qazma qurğularının tikilməsini nəzərdə tuturuq. Eyni zamanda, "Azneft" İstehsalat Birliyinin neft və qazçıxarma idarələrində neft hasilatının artırılması məqsədilə mütəmadi olaraq geoloji-texniki tədbirlər görülür. 2011-ci il ərzində 5065 belə tədbir həyata keçirilmiş, nəticədə əlavə olaraq 470 min ton neft hasil edilmişdir. 2012-ci ilin 8 ayında isə 2978 texniki-geoloji tədbir həyata keçirilmişdir ki, bu da 176 min ton əlavə neft hasilatına zəmin yaratmışdır.

Qazma işlərinin ümumi həcmində kəşfiyyat və struktur axtarış qazmasının xüsusi çəkisi xeyli artmışdır. Bu da təsadüfi deyil. Qarşıdakı dövrdə perspektiv strukturlarda planlaşdırdığımız genişmiqyaslı işlərlə əlaqədar, 2008-2015-ci illərdə 110000 metrlik kəşfiyyat qazması nəzərdə tutulmuşdur. Qazmaçılarımız bu istiqamətdə intensiv çalışırlar. 2011-ci ildə 13944 metr kəşfiyyat qazması aparılmışdır ki, bunun da 2550 metri struktur axtarış qazmasına aid olmuşdur.

Neft və qaz hasilatında davamlı artıma nail olmaq üçün yeni platformaların inşası xüsusi önəm daşıyır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə hələ sovet dövründə Bakıda tikilmiş, bu gün də MDB məkanında dərin dəniz özüllərinin inşası sahəsində ixtisaslaşmış yeganə müəssisə kimi aktuallığını saxlayan Bakı Dərin Özüllər Zavodu Azərbaycanın yeni neft strategiyasının həyata keçirilməsində özünəməxsus yer tutur. "Günəşli", "Çıraq", "Mərkəzi Azəri", "Şərqi Azəri", "Qərbi Azəri", "Dərinsulu Günəşli" blokları, eləcə də müvafiq üst tikililəri ulu öndərin adını daşıyan bu zavodda inşa olunmuşdur. Ötən illərdə zavodun imkanları genişləndirilmiş, burada yeni sexlər, istehsal sahələri yaradılmışdır. Xəzərin Azərbaycan sektorunda, eləcə də akvatoriyanın digər sektorlarında neft-qaz əməliyyatlarının intensivliyi artdıqca bu müəssisənin əhəmiyyəti də yüksəlir.

Qısa müddət ərzində ölkədə hasil olunan neftin və qazın qəbulu, saxlanılması və dünya bazarlarına çıxarılması istiqamətində böyük uğurlar qazanılmışdır. Şaxələndirilmiş ixrac neft və qaz kəmərləri sisteminin qurulması ölkəmizin enerji təhlükəsizliyini təmin etmiş, Avropa və digər uzaq ölkələrin enerji təminatı istiqamətində yeni perspektivlər açmışdır. Şimal istiqaməti üzrə mövcud olan Bakı-Novorossiysk kəməri ilə yanaşı, 1999-cu ildə Qərb marşrutu üzrə Bakı-Supsa, 2006-cı ilin mayında isə Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft ixrac kəmərləri işə salındı. Hazırda bütün Avrasiya regionunda mövcud olan analoji mühəndis qurğuları arasında unikallığı ilə seçilən BTC əsas ixrac neft kəməri artıq neçə ildir dünyada enerji təhlükəsizliyinin əsas elementlərindəndir. Kəmərin ötürücülük qabiliyyəti 60 milyon tondur və bu həcmin artırılması istiqamətində mütəmadi iş aparılır. Hazırda sutkada 1,2 milyon barel Azərbaycan nefti bu kəmər vasitəsilə Aralıq dənizi üzərindən dünya bazarına çıxarılır.

"Şahdəniz-1" layihəsi üzrə hasil olunan qazın Gürcüstan və Türkiyəyə ixrac edilməsi məqsədilə 2006-cı ildə BTC əsas ixrac neft kəmərinə paralel olaraq çəkilib istismara verilmiş Cənubi Qafqaz qaz boru kəmərinin ümumi uzunluğu 997 km, ötürmə qabiliyyəti ildə 20 milyard kubmetrdir. 2011-ci ildə "Şahdəniz" yatağından hasil edilən 6,7 milyard qazın 2,1 milyard kubmetri Azərbaycana verilmiş, 0,7 milyard kubmetri Gürcüstana, 3,7 milyard kubmetri isə Türkiyəyə ixrac olunmuşdur.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə "Azəriqaz" İstehsalat Birliyi ARDNŞ-nin tərkibinə daxil edildikdən sonra ölkənin qaz təchizatı sisteminin yenilənməsi, əhalinin və sənayenin fasiləsiz təbii qazla təmin edilməsi məqsədilə qaz təsərrüfatının əsaslı inkişaf proqramı işlənilmiş, prioritet sahələr müəyyənləşdirilmişdir. Görülən işlər nəticəsində respublikanın elektrik stansiyaları tam qaz yanacağına keçmiş, qısa müddətdə 1000 kilometrdən artıq yüksək təzyiqli sualtı və magistral qaz kəmərləri çəkilmiş, yüzlərlə kilometr uzunluğunda magistral kəmər təmir edilmişdir. Təkcə 2011-ci ildə 5000 kilometrdən çox yeni qaz kəməri çəkilmiş, 1536 kilometr uzunluğunda müxtəlif diametrli qaz kəməri və 8 qazpaylayıcı stansiya əsaslı təmir edilmiş, bütün bunların nəticəsində əhali kateqoriyasına aid olan 90 min abonent, cari ilin 8 ayı ərzində isə daha 63 min abonent təbii qazla təchiz edilmişdır. Son bir il ərzində 143 yaşayış məntəqəsində qazlaşdırma aparılmış və ya qaz təminatı bərpa edilmişdir. Aparılan işlər onu deməyə əsas verir ki, 2013-cü ilədək ölkə ərazisinin 95 faizi "mavi yanacaq"la tam təmin olunacaq.

Azərbaycan bu gün dünyada təkcə neftin və qazın deyil, eyni zamanda, neft emalı məhsullarının ixracatçısı kimi də layiqli yer tutur. Hazırda ölkədə ARDNŞ-ə məxsus və ümumi gücü ildə 16 milyon ton olan 2 neft emalı zavodu fəaliyyət göstərir - Heydər Əliyev adına Bakı Neft Emalı Zavodu və "Azərneftyağ" Neft Emalı Zavodu. Bu müəssisələrdə istehsal olunan neft məhsulları öz həcminə görə ölkədaxili tələbatı üstələyir və qalan hissə ixraca göndərilir. Neft məhsullarının ixrac coğrafiyası əsas etibarilə Gürcüstan, Xəzər və Qara dəniz hövzəsi ölkələrini əhatə edir. 2011-ci ildə şirkətin neft emalı zavodlarında ümumilikdə 6 milyon 326,9 min ton xam neft emal olunmuşdur ki, bu da 2010-cu illə müqayisədə 1,7 faiz çoxdur.

Ölkəmizdə neft-kimya sənayesinin inkişaf tempi də yüksəlmişdir. Ötən il "Azərikimya" İB üzrə xammalın emal həcmi əvvəlki ilə nisbətən 26,8 faiz artaraq 284,5 min ton təşkil etmişdir. İB-nin aparıcı müəssisəsi olan Etilen-Polietilen Zavodunda etilenin çıxım faizi proqnoza nisbətən 1,4 faiz artmışdır. Lakin etiraf etmək lazımdır ki, artıq ölkənin neft emalı və neft kimyası kompleksi fiziki və mənəvi cəhətdən köhnəlmişdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi altında həyata keçirilən inkişaf və tərəqqi strategiyası çərçivəsində enerji sektorunda qazanılmış nailiyyətlərin məntiqi davamı olaraq, bu gün qarşımızda qoyulmuş əsas məqsədlərdən biri də respublikamızda rəqabətədavamlı, müasir standartlara cavab verən məhsullar istehsal edə biləcək yeni Neft-Qaz Emalı və Neft-Kimya Kompleksinin (NQNK) inşa edilib istismara verilməsidir. Hazırda kompleksin layihəsi işlənir. NQNK layihəsi üzrə texniki-iqtisadi əsaslandırma hazırlanmış, seçilmiş konfiqurasiya üzərində müəyyən optimallaşdırma işləri aparılmış və hazırda kompleksin konfiqurasiyasına daxil olan qurğulara dair lisenziya seçimi mərhələsi üzərində işlər davam etdirilir. Neft-qaz emalı və neft-kimya sahələrində dünyada tanınmış UOP, "Fluor" (ABŞ), "Technip" (Fransa), "Foster Wheeler" (İsveçrə) şirkətləri ilə sıx əməkdaşlıq şəraitində aparılan araşdırma işlərində Azərbaycan mütəxəssislərinin də potensialından geniş istifadə olunur. Yeni kompleksin 3 böyük zavoddan - Qaz Emalı Zavodu, Neft Emalı Zavodu, Neft-Kimya Zavodundan və Enerji Blokundan ibarət olacağı və burada 40-a yaxın texnoloji qurğunun fəaliyyət göstərəcəyi nəzərdə tutulur. Kompleksin strukturuna daxil olan zavodların istismara verilməsi mərhələli şəkildə 2017-2020-ci illərdə planlaşdırılır. NQNK layihəsi Bakı şəhərində ekoloji durumun yaxşılaşdırılması baxımından da xüsusi önəm daşıyır.

ARDNŞ bu gün həmçinin Türkiyə Respublikasının neft-kimya sənayesinin inkişafında mühüm rol oynayır. Qardaş ölkənin ən böyük neft-kimya holdinqi "Petkim"in səhmlərinin 61,32 faizi bizə məxsusdur. İdarəçiliyimiz dövründə "Petkim" ümumi məhsul istehsalı, gəlir, mənfəət və ixrac üzrə rekord göstəricilərə nail olub. Lakin biz bununla kifayətlənmirik. Holdinqin istehsal gücünün durmadan artırılması məqsədilə apardığımız ardıcıl tədbirlər yaxın illərdə "Petkim"in Türkiyədə ən böyük, Avropada isə aparıcı istehsal komplekslərindən birinə, regionun iri logistika mərkəzinə çevrilməsinə yönəldilmişdir.

Ötən ilin oktyabrında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanın iştirakı ilə İzmirdə, holdinqin Əliağa kompleksi ərazisində "STAR" neft emalı zavodunun təməlqoyma mərasimi keçirildi. "Petkim"in xammala, əsasən naftaya olan tələbatının ödənilməsi, idxaldan asılılığının aradan qaldırılması məqsədini daşıyan bu zavodun inşası Türkiyədə özəl sektor xətti ilə həyata keçirilən ən böyük investisiya layihəsidir. Emal gücü 10 milyon ton təşkil edəcək, ən qabaqcıl texnologiyalar əsasında qurulacaq "STAR" zavodunda 11 çeşiddə məhsul istehsal olunacaqdır.

"Petkim" limanının genişləndirilməsi, burada böyükhəcmli konteyner terminalının inşası və kompleksin enerji tələbatını tam şəkildə təmin edəcək yeni sistemin tikilib quraşdırılması istiqamətində də intensiv işlər görülür. İllik gücü 1,5 milyon TEU tutumuna malik konteyner limanının logistik dəstək sahəsi ümumən 53 hektarlıq bir ərazini təşkil edir. Limanın gücünün bazardakı tələbatdan asılı olaraq 3 milyon TEU-ya qədər artırılması planlaşdırılır. "Petkim" limanının genişləndirilməsi ilə Türkiyədə limançılıq işi yeni bir mərhələyə qədəm qoyacaq, ölkə dünya bazarlarına açılacaq və iri limanlar arasında körpü yaranacaqdır. Bu isə öz növbəsində iki qardaş ölkənin iqtisadi inkişafına əhəmiyyətli töhfə verəcək.

Son illər ARDNŞ 10-dan artıq ölkədə fəaliyyət göstərən nümayəndəlikləri, İsveçrə, Türkiyə, Gürcüstan, Rumıniya, Ukrayna və digər ölkələrdəki müəssisələri vasitəsilə aparılmış uğurlu marketinq və koordinasiya işləri nəticəsində dünya enerji bazarına inamla daxil olmuşdur. Bu gün Gürcüstan enerji bazarının 60 faizindən çoxunu biz təmin edirik. Tbilisi istisna olmaqla, ölkənin bütün regionlarının qaz təchizatı şirkətimiz tərəfindən həyata keçirilir. 2009-2012-ci illər ərzində qonşu respublikada təxminən 2100 kilometrə yaxın qaz xətti çəkilmiş və 128000-dən artıq abonentə qaz verilmişdir. Yaxın perspektivdə təbii qazla təmin edilən abonentlərin sayının 200000-ə çatdırılması nəzərdə tutulur. ARDNŞ-nin törəmə şirkəti olan "SOCAR Georgia Petroleum" fəaliyyət göstərdiyi 2007-ci ildən etibarən Gürcüstana təqribən 2 milyon tona yaxın neft məhsulları ixrac edərək ümumi ixracda 50 faiz paya sahib olub. Ölkədə "SOCAR" brendi ilə 100-ə yaxın yanacaqdoldurma məntəqəsi fəaliyyət göstərir. Pərakəndə neft məhsullarının satışı Rumıniya və Ukraynada da həyata keçirilir. Bu ölkələrdə də "SOCAR" brendi ilə fəaliyyət göstərən iri yanacaqdoldurma şəbəkələri, neft bazaları mövcuddur.

ARDNŞ cəmiyyət qarşısında sosial məsuliyyət daşıdığını daim xatırlayır, ölkənin ictimai həyatında fəal iştirak edir, respublikamızda həyata keçirilən mühüm sosial-iqtisadi layihələrə öz layiqli töhfəsini verir. Son illər dövlət başçısı İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmizdə ətraf mühit və ekoloji tarazlığın qorunması üçün genişmiqyaslı dövlət proqramları, iri maliyyə tutumlu proqramlar həyata keçirilir. Dövlət Neft Şirkəti bütün ölkə boyunca geniş vüsət alan bu ekoloji hərəkatın ön sıralarındadır. Neft-qaz əməliyyatları zamanı çirklənmə mənbələrinin ləğvi, lay sularının utilizasiyası, torpaqların təmizlənməsi və yaşıllaşdırılması mütləq şərtlər kimi irəli sürülür, yeni tikilən və yenidən qurulan obyektlərdə ekoloji təhlükəsizliklə bağlı beynəlxalq təcrübənin tətbiqinə üstünlük verilir. İndiyədək Bibiheybət, Balaxanı, Siyəzən, Kürovdağ, Qarabağlı və digər yataqlarda mexaniki rekultivasiya, bioremediasiya və fitoremediasiya üsulları ilə təxminən 1000 hektara yaxın torpaq sahəsi təmizlənmişdir. Ötən dövrdə reabilitasiya edilmiş mədən ərazilərində 500 minə qədər ağac əkilib və onlara mütəmadi olaraq aqrotexniki qulluq göstərilir.

Bundan əlavə, ARDNŞ-nin maliyyə vəsaiti ilə tikilmiş və müasir tibbi avadanlıqla təchiz olunmuş Lənkəran, Naxçıvan, Şirvan, Qazax, Zaqatala, Qəbələ, Bərdə, Gəncə, Quba, Şamaxı, Cəlilabad və Xızıdakı müalicə - diaqnostika mərkəzləri hazırda Səhiyyə Nazirliyinin tabeçiliyində uğurla fəaliyyət göstərir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə ötən ilin sonlarından şirkətin Sosial İnkişaf İdarəsinin balansında olan və bilavasitə ARDNŞ-nin fəaliyyət sahəsi ilə əlaqədar olmayan obyektlər, o cümlədən qeyri-yaşayış sahələri, inzibati binalar, su və kanalizasiya xətləri, nasosxana və qazanxanalar, yaşayış binaları, mədəniyyət sarayları və məktəbəqədər tərbiyə müəssisələri əvəzsiz olaraq aidiyyəti mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının balansına verilmişdir. Bununla belə, ARDNŞ ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı istiqamətində həyata keçirdiyi tədbirləri davam etdirir. Hər il şirkətimizin maliyyə vəsaiti hesabına ölkənin müxtəlif rayon və kəndlərində əhalinin rifahının gücləndirilməsi məqsədilə inşa olunan yeni məktəblər, kitabxanalar, xəstəxana və tibb məntəqələri, idman qurğuları, istirahət obyektləri, salınan körpülər, park və xiyabanlar neftdən əldə olunan gəlirlərin sosial infrastrukturun bərpasına yönəldildiyini təzahür etdirir.

Şanlı əmək ənənələrinə daim sadiq qalan neftçilərimiz hər zaman olduğu kimi, bu gün də ölkədə gedən sosial-iqtisadi proseslərin önündədirlər. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq nüfuz və mövqeyinin möhkəmləndirilməsi, dövlətimizin iqtisadi qüdrətinin durmadan artırılması naminə gecə-gündüz çalışan fədakar neftçilərimiz yaxşı bilirlər ki, çəkilən əziyyət, görülən işlər son nəticədə xalqımızın rifah halının yüksəldilməsinə xidmət edir.

Rövnəq ABDULLAYEV,

ARDNŞ-nin prezidenti,

Milli Məclisin deputatı

Azərbaycan.- 2012.- 20 sentyabr.- S.7.