Davamlı və sabit inkişafın göstəricisi

2012-ci ilin dövlət büdcəsi Azərbaycanın sürətli inkişaf yolunda olduğunu bir daha təsdiqləyir

Cəmiyyətdə mütləq çoxluğun mənafeyini ifadə edən, real təminatlara söykənən iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsi müasir dövrdə dövlətlərin davamlı tərəqqisinin vacib şərtlərindən biridir. Müasir dövrdə hər bir xalqın milli inkişaf strategiyası özündə həm də ictimaiyyətin müəyyən gözləntilərini, arzu və istəklərini təcəssüm etdirir. İqtisadi inkişaf prioritetlərinin düzgün müəyyənləşdirilməsi ümumi məqsəd və strategiyanın reallaşdırılmasına imkan yaradır, habelə modernləşmənin vacib amilinə çevrilir. Bu prizmadan əminliklə söyləmək olar ki, müstəqil Azərbaycanın son illərdə əldə etdiyi böyük makroiqtisadi uğurlar ilk növbədə sistemli və ardıcıl şəkildə gerçəkləşdirilən islahatların nəticəsidir.

Bazar münasibətlərinə söykənən liberal iqtisadi sistemin qurulmasının, vətəndaşların iqtisadi azadlığına, təşəbbüskarlığına geniş meydan verilməsinin, Azərbaycanın zəngin təbii sərvətlərindən səmərəli istifadə edilməsinin, respublikanın investisiya cəlbediciliyinin yüksəldilməsinin və digər konseptual əhəmiyyətli tədbirlərin nəticəsi olaraq son illərdə Azərbaycan iqtisadiyyatı təkcə sürətli inkişafla deyil, eyni zamanda yeni keyfiyyət parametrləri ilə özünü təsdiqləmişdir. Ən müxtəlif iqtisadi mərkəzlər respublikanın davamlı iqtisadi yüksəlişi timsalında XXI əsrin yeni iqtisadi fenomenini görür, Azərbaycan modelinin mahiyyətini öyrənməyə çalışırlar.

Dünya İqtisadi Forumunun hesablamaları göstərir ki, Azərbaycan 2011-ci ildə rəqabət qabiliyyətinə görə Müstəqil Dövlətlər Birliyi məkanında birinci yerdədir. Dünyanın nüfuzlu reytinq agentliklərinin Azərbaycanla bağlı göstəriciləri də kifayət qədər qənaətbəxşdir. Məsələn, "Moods İnvestors Servises" beynəlxalq reytinq agentliyi respublikamızın istiqrazlarına təyin etdiyi "Ba1" reytinqini təsdiq edərək xarici valyuta üzrə "Baa2" və yerli valyuta üzrə "A3" reytinqlərinin proqnozunun "sabit"dən "pozitiv"ə qaldırılması barədə qərar qəbul etmişdir. Eyni zamanda, "Fitch Ratings" beynəlxalq reytinq agentliyi təyin etdiyi uzunmüddətli yerli və xarici valyuta reytinqini "BBB" investisiya səviyyəsində saxlayaraq, reytinq üzrə proqnozun "sabit"dən "pozitiv"ə dəyişdirilməsi barədə qərar vermişdir.

Son illər respublikada milli əhəmiyyətli daha bir məsələ uğurlu həllini tapmış, Azərbaycan iqtisadi sahədə keçid dövrünü uğurla başa vuraraq sosiomədəni modernləşmənin keyfiyyətcə yeni mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında həyata keçirilən dövlət siyasəti iqtisadi sahədə ənənəvi hesab edilən neft-qaz sektoru ilə bərabər, investisiya, sahibkarlıq, maliyyə-bank sektoru, tədiyə balansı, kənd təsərrüfatı kimi bölmələrdə dinamik inkişafı təmin etmişdir. Eyni zamanda, beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin milli maraqların qorunması çərçivəsində gücləndirilməsi qlobal strukturlara səmərəli inteqrasiyanı daha da sürətləndirmişdir. Bu fonda əhalinin sosial müdafiəsi məsələsi daim ön planda tutulmuş, bunun üçün əməli addımlar atılmış, müvafiq dövlət proqramları qəbul olunmuş, qanunvericilik bazası daha da təkmilləşdirilmişdir.

Ümumiyyətlə, Azərbaycan iqtisadi sahədə islahatları uğurla başa çatdırmaqla MDB məkanında keçid dövrünü başa vurmuş öncül dövlətlər sırasındadır. Bundan sonrakı dövrü isə daha çox bazar münasibətlərinin möhkəmləndirilməsi və inkişaf etdirilməsi, modernləşmə strategiyasının reallaşdırılması mərhələsi kimi səciyyələndirmək olar. Dövlət başçısı İlham Əliyev praqmatik siyasətçi kimi bu mərhələdə də qarşıda duran vəzifələri düzgün qiymətləndirir, xalqın mənafeyi baxımından bir sıra strateji məqsədləri önə çəkir. Dövlət başçısının 29 noyabr 2011-ci il tarixli "Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasının hazırlanması barədə" sərəncamı da ölkənin uzunmüddətli inkişaf strategiyasının müəyyənləşdirilməsi baxımından vacib əhəmiyyətə malikdir. Sərəncamın preambula hissəsində göstərildiyi kimi: "Son dövrdə ölkəmizdə həyata keçirilən islahatlar bütün sahələrdə müsbət nəticələrin əldə olunmasına şərait yaratmışdır. Bu illər ərzində, xüsusilə də son onillikdə Azərbaycanda makroiqtisadi sabitliyə, dinamik iqtisadi artıma nail olunmuş, yoxsulluğun azaldılmasında və əhalinin sosial rifahının yüksəldilməsində ciddi uğurlar qazanılmışdır. Bütün bunlarla bərabər, sərbəst bazar iqtisadiyyatı institutlarının yaradılması və sahibkar təşəbbüskarlığına söykənən iqtisadiyyat modelinin bərqərar olması, iqtisadi və sosial infrastrukturun təkmilləşdirilməsi ölkəmizin gələcək inkişafı üçün geniş imkanlar açmışdır".

Sərəncamda həmçinin vurğulanır ki, hazırda Azərbaycanın yeni inkişaf mərhələsinin əsas hədəfi çoxşaxəli, səmərəli və innovasiyayönümlü iqtisadiyyatın formalaşdırılması, sosial sahədə önləyici inkişaf trendinin təmini, əhalinin rifahının layiqli, qabaqcıl beynəlxalq standartlara uyğun səviyyəyə çatdırılması, habelə elmin, mədəniyyətin inkişafında, ictimai həyatın bütün istiqamətlərində yeni nailiyyətlərin əldə olunmasıdır.

2020-ci ilə qədərki dövrü əhatə edən milli inkişaf konsepsiyasının hazırlanması zərurəti həm də mövcud iqtisadi uğurların davamlılığını təmin etmək, istifadəsi zəruri resursları fəal dövriyyəyə cəlb etmək niyyətindən irəli gəlir. Eyni zamanda, iqtisadi sahədə qazanılan uğurların miqyası hökumətə inkişafın perspektivləri barədə qlobal düşünməyə və irimiqyaslı layihələr hazırlamağa imkan verir. 2011-ci ilin ötən dövründə dünyada qlobal iqtisadiyyatın inkişaf istiqamətində hərəkətə gəlməsi, enerji daşıyıcılarının qiymətlərinin yüksəlməsi, habelə əlverişli xarici mövqe və daxili tələbin genişlənməsi fonunda Azərbaycan iqtisadiyyatında artım meyilləri davam etmişdir. İqtisadi aktivliyin hökumət tərəfindən dəstəklənməsi iqtisadiyyatın inkişaf dinamikasına müsbət təsir göstərmiş, xaricdən gələn müəyyən inflyasiya meyillərinə baxmayaraq, makroiqtisadi sabitlik qorunmuşdur. Eyni zamanda, yüksək iqtisadi inkişaf meyilləri respublikanın maliyyə resurslarının kəskin artımına, qeyri-neft sektoruna böyük həcmdə investisiyaların yatırılmasına imkan vermişdir. Bu müddətdə ölkənin valyuta ehtiyatları 26 faiz artaraq 37,4 milyard ABŞ dollarını ötmüşdür. İlin sonunadək respublikanın valyuta ehtiyatlarının ÜDM-ə nisbətinin hazırkı 65 faizdən 75 faizə yüksələcəyi gözlənilir.

2011-ci ilin ötən dövründə əldə olunmuş əhəmiyyətli sosial-iqtisadi göstəricilər əhalinin rifah halının yaxşılaşdırılmasına, o cümlədən gəlirlərin və orta aylıq əməkhaqqının artmasına real şərait yaratmışdır. 11 ayın göstəricilərinə əsasən, ümumi daxili məhsul istehsalının artımı 0,2 faiz təşkil etsə də, qeyri-neft sektorunda qeydə alınmış 9,5 faizlik artımı mühüm makroiqtisadi göstərici kimi səciyyələndirmək olar. Ölkə əhalisinin banklardakı əmanətləri 27,3, pul gəlirləri 19,2, orta aylıq əməkhaqqı 8,7 faiz (10 ayın nəticələrinə əsasən) artmışdır. Ötən ilin 9 ayında əhalinin gəlirlərinin artım sürəti inflyasiya səviyyəsini 10,8, adambaşına düşən gəlirlərin artım sürəti isə 9,2 faiz bəndi üstələmişdir. Bu da, öz növbəsində, ölkədə məcmu tələbi yüksək səviyyədə saxlamaqla, pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin 10,3 faiz artmasına səbəb olmuşdur.

Müasir dövrdə dövlət büdcəsi hər bir dövlətin inkişafının mühüm göstəricisi sayılır. Büdcənin real göstəriciləri və artım səviyyəsi hər hansı dövlətdə təkcə vətəndaşların yaşayış səviyyəsini deyil, ümumən hökumətin fəaliyyətinin səmərəliliyini, faydalı iş əmsalını dəyərləndirməyə imkan verir. Büdcə dövlətin hərtərəfli inkişafı baxımından zəruri olan sosial infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi üçün əsas maliyyə mənbəyi rolunu oynayır. Bu baxımdan, Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il dövlət büdcəsi respublikamızın qlobal böhranın tam səngimədiyi bir şəraitdə dinamik inkişaf edən, məqsədlərinə doğru inamla addımlayan, qlobal layihələri daxili imkanları hesabına gerçəkləşdirən dövlət olduğunu bir daha təsdiqləyir. "Büdcə sistemi haqqında" qanuna, habelə respublikanın sosial-iqtisadi inkişaf konsepsiyasına uyğun olaraq tərtib edilən dövlət büdcəsində qlobal proseslərin milli iqtisadiyyatda təsirləri, habelə 2013-2016-cı illərdə gözlənilən nəticələr də ciddiliklə nəzərə alınmışdır.

Növbəti il üçün büdcə siyasətinin əsas məqsədləri maliyyə intizamının gücləndirilməsinə, şəffaflığın daha da artırılmasına, qeyri-neft sektorunun dayanıqlı inkişafına, makroiqtisadi vəziyyətin sabit saxlanılmasına, dinamik inkişafın stimullaşdırılmasına nail olmaqdan ibarətdir. Bu reallıqlara nəzərən hazırlanmış 2012-ci ilin dövlət büdcəsi əhalinin maddi rifahının yaxşılaşmasını, investisiya qoyuluşlarının həyata keçirilməsini və makroiqtisadi sabitliyin təmin olunmasını strateji məqsəd kimi müəyyənləşdirməklə yanaşı, davamlı inkişafın ümumi nəticələrini özündə əks etdirir. Büdcə qanununun məzmunu ölkə iqtisadiyyatının inkişaf tempinin qorunub saxlanmasını, sosial-iqtisadi islahatların əvvəlki illərdə olduğu kimi davam etdirilməsini, əhalinin maddi rifahının təmin olunmasını, sosial şəraitinin yaxşılaşmasını, investisiya qoyuluşlarının həyata keçirilməsini, iqtisadiyyatın diversifikasiyasını və digər tədbirləri nəzərdə tutur.

2012-ci ildə dövlət büdcəsinin gəlirləri ənənəvi olaraq fiziki və hüquqi şəxslərin gəlir, əmlak, torpaq vergiləri, habelə respublika ərazisinə malların idxalına görə dəyər və aksiz vergiləri, yol vergisi, mədən vergisi, gömrük rüsumları, dövlət əmlakının icarəsi və digər mənbələr əsasında formalaşacaqdır. Təsdiq edilmiş büdcəyə əsasən, gəlirlər 16,438 milyard, xərclər hissəsi isə 17,072 milyard manat həcmində proqnozlaşdırılır. 2012-ci ilin büdcə gəlirləri 2011-ci ilin proqnozundan 5,7 faiz çoxdur.

2012-ci ildə Vergilər Nazirliyi üzrə büdcəyə daxilolmalar 5 311,6 milyon manat, o cümlədən neft-qaz sazişləri çərçivəsində işləyən podratçı şirkətlərin əlavə dəyər vergisi üzrə ödənişlər 810 milyon manat, ARDNŞ üzrə birləşdirilmiş vergilər və digər ödənişlər (mənfəət vergisi istisna olmaqla) 1 321,6 milyon manat, qeyri-neft sektorundan vergi və qeyri-vergi ödənişləri 3 180 milyon manat təşkil etməlidir. Dövlət Gömrük Komitəsi üçün proqnoz isə 1,2 milyard manat həcmində müəyyənləşdirilmişdir.

Cari ilin dövlət büdcəsi xərclərində dövlət xidməti üçün 1202,5 milyon manat, müdafiəyə 1 381,4 milyon manat, məhkəmə, hüquq-mühafizə orqanları və prokurorluqlara 945,1 milyon manat, təhsilə 1582,9 milyon manat, səhiyyəyə 658,7 milyon manat, sosial müdafiə və sosial təminata 1785,8 milyon manat, mədəniyyət və incəsənətə 254,8 milyon manat, kommunal və mənzil təsərrüfatına 344,4 milyon manat, kənd təsərrüfatı, balıqçılıq, meşə təsərrüfatı, ovçuluq təsərrüfatı və ətraf mühitin mühafizəsinə 472,7 milyon manat, sənaye və tikinti sektoru, eləcə də faydalı qazıntılara 5794,1 milyon manat, nəqliyyat və rabitəyə 87,91 milyon manat, iqtisadi fəaliyyətə 185,9 milyon manat nəzərdə tutulur. Dövlət büdcəsinin defisiti 387 milyon manat və ya ÜDM-in 0,9 faizi səviyyəsində proqnozlaşdırılır. 2012-ci il dövlət büdcəsinin kəsiri isə ÜDM-in 1,3 faizi səviyyəsində olacaqdır.

2012-ci ildə Dövlət Neft Fondundan büdcəyə transfertlərin məbləği 9 milyard 905 milyon manat proqnozlaşdırılır. Eyni zamanda, Dövlət Neft Fondundan əlavə olaraq 200 milyon manat Samur-Abşeron suvarma sisteminin yenidən qurulmasına, 252,2 milyon manat Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihəsinə, 15 milyon manatı "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı" ilə bağlı xərclərin maliyyələşdirilməsinə, həmcinin 110 milyonu qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasına yönəldiləcəkdir.

Dövlət Neft Fondundan büdcəyə daxilolmaların əvvəlki illərlə müqayisədə nisbətən artmasına normal yanaşmaq lazımdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan hökuməti Dövlət Neft Fonduna daxil olan vəsaitləri ölkənin ümumi gəlirlərindən təcrid edilmiş halda götürmür. Daha dəqiqi, bu və digər layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün Fondun vəsaitlərindən hər il dövlət büdcəsinə müəyyən həcmdə transfertlər edilir. Bu, davamlı inkişafa xidmət edən strateji əhəmiyyətli infrastruktur layihələrinin böhran şəraitində də uğurla davam etdirilməsi baxımından son dərəcə vacibdir.

Nəzərə almaq lazımdır ki, bu ilin büdcəsində neftin qiymətləri nisbətən ehtiyatlı yanaşma ilə bazar qiymətlərindən xeyli az - 80 ABŞ dolları səviyyəsində götürüldüyü halda, Dövlət Neft Fonduna vəsaitlər bazar qiymətləri ilə daxil olacaqdır. Ekspertlər məhz bu fərqi nəzərə alaraq gələn il Fondun vəsaitlərinin nəzərəçarpacaq dərəcədə artacağını proqnozlaşdırırlar. Habelə ortamüddətli dövrdə bu məbləğ daha az, yəni 75 ABŞ dolları səviyyəsində nəzərdə tutulmuşdur. Ekspertlərin fikrincə, xam neftin bir barelinin qiymətinin 100 ABŞ dollarından yuxarı olmaqla qərarlaşan qiymət səviyyəsi ilə müqayisədə proqnoz məbləğlərin əhəmiyyətli dərəcədə aşağı səviyyədə göstərilməsi neftin qiymət konyunkturundakı ciddi risklərdən sığortalanmanın təminatçısı və məqbul mühafizəkar yanaşma kimi müsbət dəyərləndirilməlidir.

Yeri gəlmişkən, Azərbaycanda hər ilin ortalarında dövlət büdcəsinə yenidən baxılması, gəlir və xərcləri artırması dinamik inkişaf göstəricisi kimi təqdirəlayiqdir. Bu cür sürətli artıma və büdcə dəqiqləşdirmələrinə dünyanın çox az ölkələrində rast gəlinir. Azərbaycan hökuməti isə ilk növbədə şəffaflıq, ədalətlilik, dürüstlük, sosial ədalət prinsipini rəhbər tutaraq, habelə vətəndaşların rifah halının davamlı şəkildə yüksəldilməsi məramını qarşıya məqsəd qoyaraq bu təcrübədən məqsədyönlü şəkildə bəhrələnir. Dövlət büdcəsinə dəyişikliklərin edilməsi hökumətin fəaliyyətinin effektivlik əmsalını daha da artırır, qarşıya qoyulmuş məqsədlərin realizəsinə yaxşı imkanlar açır.

2012-ci ildə büdcə xərclərinin əsas prioritetləri xərclərin sosial və investisiya yönümlüyünün təmin edilməsindən, dövlətin müdafiə qabiliyyətini gücləndirmək üçün tələb olunan maliyyə ehtiyatlarının yaradılmasından, ünvanlı sosial yardımın, regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair tədbirlərin, investisiya və sosial proqramların, xarici borc və öhdəliklərin maliyyə təminatından və digər tədbirlərdən ibarət olacaqdır. Gələn il dövlət büdcəsi strukturunun və icrası prosesinin təkmilləşdirilməsi, bu sahədə şəffaflığın və ünvanlılığın təmin edilməsi istiqamətində tədbirlər davam etdiriləcəkdir.

Büdcə xərclərinin əsas istiqamətləri sırasında isə birinci yeri yenə də dövlət əsaslı vəsait qoyuluşları tutur - bu təsnifat üzrə büdcədə 5777,1, milyon manat vəsait ayrılmışdır. Dövlət əsaslı vəsait qoyuluşu xərclərinin artırılması hazırkı mərhələdə sosial tələbat kimi ortaya çıxmışdır. Belə ki, müasir tələblərə cavab verən infrastruktur yaratmadan sahibkarlığın, turizmin, qeyri-neft sektorunun inkişafından, mədəni-intellektual inkişafdan danışmaq qeyri-mümkündür. Dövlət investisiyaları hesabına əhəmiyyətli infrastruktur, kommunal və sosial obyektlərin inşası və yenidən qurulması da məhz qeyd olunan məqsədlərin gerçəkləşdirilməsi baxımından vacibdir. İnfrastruktur layihələrinə dövlət büdcəsindən ayırmaların ildən-ilə yüksək templə artması ilk növbədə dövlət başçısı İlham Əliyevin ictimai həyatın bütün sahələrində modernləşməyə nail olmaq istəyindən irəli gəlir.

Sovet dövründən qalmış infrastrukturla müasir Azərbaycanın artan ehtiyaclarını təmin etməyin, iqtisadi inkişafda davamlı və sabit inkişafa nail olmağın qeyri-mümkünlüyü yaxşı məlumdur. Müasir tələblərə cavab verən infrastruktur yaratmadan sahibkarlığın, turizmin, qeyri-neft sektorunun inkişafından, mədəni-intellektual yüksəlişindən danışmaq qeyri-mümkündür. Dövlət investisiyaları hesabına əhəmiyyətli infrastruktur, kommunal və sosial obyektlərin inşası və yenidən qurulması da məhz qeyd olunan məqsədlərin gerçəkləşdirilməsi baxımından vacibdir. Ümumbəşəri sivilizasiyanın ən yüksək səviyyəyə çatdığı bir şəraitdə Azərbaycanın bir ölkənin vətəndaşının normal yaşayışı üçün kommunal xidmətlərin səviyyəsinin yüksəldilməsi, zəruri infrastruktur layihələrinin gerçəkləşdirilməsi, ilk növbədə, əhalinin fasiləsiz olaraq elektrik enerjisi, təbii qaz, içməli su ilə təminatı, yolların bərpası və yenidən çəkilişi, zəruri abadlıq işlərinin aparılması dövlətin bir nömrəli vəzifəsi sayılır.

Ümumiyyətlə, neftdən qazanılan vəsaitlərin müəyyən qisminin infrastruktur layihələrinin maliyyələşdirilməsinə yönəldilməsi də respublikamızın milli inkişaf modelinin obyektiv mahiyyətindən irəli gəlir. İnfrastrukturun yeniləşdirilməsi insanların firavan və rahat yaşayışı, sahibkarlığın dinamik inkişafı məsələləri ilə yanaşı, həm də ölkənin milli təhlükəsizliyi ilə bağlıdır. Ümumbəşəri sivilizasiyanın ən yüksək səviyyəyə çatdığı bir şəraitdə Azərbaycan kimi bir ölkənin vətəndaşının normal yaşayışı üçün kommunal xidmətlərin səviyyəsinin yüksəldilməsi, zəruri infrastruktur layihələrinin gerçəkləşdirilməsi, ilk növbədə əhalinin fasiləsiz olaraq elektrik enerjisi, təbii qaz, içməli su ilə təminatı, yolların bərpası və yenidən çəkilişi, zəruri abadlıq işlərinin aparılması dövlətin bir nömrəli vəzifəsi olmalıdır. Bütün bunlar isə nəticə etibarilə Azərbaycan insanının mədəni-intellektual səviyyəsinin yüksəlişinə, mənəvi-əxlaqi dəyərlərin cəmiyyətdə əsas meyara çevrilməsinə xidmət edir.

Nazirlər Kabinetinin 2011-ci ilin 9 ayının sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına həsr olunmuş iclasında Prezident İlham Əliyev demişdir: "İcmal büdcə isə 25 milyard dollar səviyyəsində olacaqdır. Bu, çox böyük rəqəmdir, böyük məbləğdir. Əgər biz adambaşına düşən büdcə xərclərini hesablasaq, görərik ki, bu göstərici üzrə Azərbaycan dünya miqyasında ön sıralardadır. Növbəti aylarda, xüsusilə 2012-2013-cü illərdə biz çalışmalıyıq ki, ölkə qarşısında duran əsas infrastruktur layihələrini icra edək. Bu layihələrin sayı kifayət qədər çoxdur. Bugünkü müşavirədə onların sadəcə olaraq bəziləri qeyd edildi. Hər bir istiqamət üzrə çox böyük, nəhəng infrastruktur layihələri icra edilir. Mən bu layihələrin icrası ilə bağlı vaxtaşırı məlumatlar alıram, yerlərdə tanış oluram. Çox böyük meliorasiya layihələri icra edilir. Şəmkirçay su anbarı və orada elektrik stansiyası tikilir. Mən Taxtakörpü su anbarının tikintisi ilə bu yaxınlarda tanış olmuşam, kanallar tikilir. Yəni, nadir infrastruktur layihəsidir ki, onilliklər bundan sonra Azərbaycanın inkişafını, xüsusilə kənd təsərrüfatının inkişafını təmin edəcəkdir".

2012-ci ilin dövlət büdcəsi eyni zamanda hökumətin son illərdə həyata keçirdiyi sosial-liberalizm xəttinin dönməzliyinə və sabitliyinə dəlalət edir. Hökumətin əsas siyasəti vətəndaşların sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasını təmin etməkdən ibarət olduğundan yeni büdcə zərfində də bu məsələ prioritet kimi nəzərə alınmışdır. 2011-ci illə müqayisədə gələn il sosialyönümlü xərclərin xüsusi çəkisi 27,8 faiz təşkil edəcək və ya 0,9 faiz çox olacaqdır. Mütləq ifadədə sosialyönümlü xərclər üzrə 4713,4 milyon manat vəsait proqnozlaşdırılmışdır. Bu, 2011-ci ilə nisbətən 417,3 milyon manat və ya 9,7 faiz, 2010-cu illə müqayisədə isə 1010 milyon manat və ya 27,3 faiz çoxdur.

Bütövlükdə sosial müdafiə və sosial təminat xərcləri üçün büdcədə 1781614,7 min manat təşkil edəcəkdir. Məhz bu vəsait hesabına gələn il üçün əhalinin gəlirlərinin və orta aylıq əməkhaqqının müvafiq olaraq 6,8 faiz və 5,5 faiz səviyyəsində artması nəzərdə tutulmuşdur. Orta aylıq əməkhaqqının məbləği bu ilin sonuna gözlənilən məbləğlə müqayisədə 45,7 manat çox olmaqla, 432,5 manat və ya 547,5 ABŞ dolları təşkil edəcəkdir. Növbəti ildə inflyasiyanın 6 faiz səviyyəsində proqnozlaşdırılmasına baxmayaraq, əhalinin gəlirləri üzrə artımın inflyasiyanı 0,8 faiz üstələməsi fərdi istehlak tələbinin qorunub saxlanılmasına müsbət təsir göstərəcəkdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 6 dekabr tarixdə təsdiq etdiyi "Azərbaycan Respublikasında 2012-ci il üçün yaşayış minimumu haqqında" qanunla 2012-ci il üçün yaşayış minimumunun ölkə üzrə 108 manat, əmək qabiliyyətli əhali üçün 116 manat, pensiyaçılar üçün 84 manat, uşaqlar üçün 87 manat məbləğində müəyyənləşdirilməsi də sosial məsələlərin həllinin daim diqqət mərkəzində olduğunu göstərir. Eyni zamanda, dövlət başçısının 2011-ci il 6 dekabr tarixli "Azərbaycan Respublikasında 2012-ci il üçün ehtiyac meyarı haqqında" qanununa əsasən, ünvanlı dövlət sosial yardımının təyin edilməsi məqsədi ilə 2012-ci il üçün ehtiyac meyarının həddi 84 manat məbləğində təsdiq edilmişdir. Müqayisə üçün bildirək ki, ehtiyac meyarının həddi 2008-ci il yanvarın 1-dən 45 manat, iyulun 1-dən 55 manat, 2009-cu il yanvarın 1-dən 60 manat, 2010-cu il yanvarın 1-dən 65 manat, 2011-ci ildə 75 manat məbləğində təsdiq edilmişdir. Şübhəsiz, bütün bunlar vətəndaşların sosial müdafiə tədbirlərinin hökumət üçün nə dərədəcə mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini bir daha təsdiqləyir.

Azərbaycanda sosial məsələlərə xüsusi diqqət yetirilməsi həm də respublikanın 70 il sosializm sistemində yaşaması ilə səciyyələnir. Uzun illər bu sistemdə - mərkəzləşdirilmiş iqtisadiyyat şəraitində maddi yaşayışını təmin edən vətəndaşların müəyyən qisminin keçid dövrünün gerçəkliklərinə, habelə bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə uyğunlaşması bir qədər çətin və mürəkkəb prosesdir. Bu prizmadan keçmiş SSRİ respublikalarında, o cümlədən Azərbaycanda vətəndaşların sosial problemlərinin xüsusi diqqət mərkəzində saxlanılması son dərəcə vacibdir. Sərt bazar qanunlarının diktə etdiyi şərtlərin vətəndaşların mənafeyinə toxunmaması, istehsalçı və istehlakçının maraqlarının uzlaşdırılması zərurəti bütün dünyada eyni inkişaf kursu seçmiş dövlətləri düşündürən mühüm məsələlərdəndir. Azərbaycanda son illərdə bu sahədə formalaşmış uğurlu təcrübə analoji inkişaf yoluna yeni qədəm qoymuş digər ölkələr üçün də model rolunu oynaya bilər. Bu modelin unikallığı ondan ibarətdir ki, respublikada yeni mülkiyyət formalarının yaranmasına, sahibkarlığın daha sürətli inkişafına yönəlmiş kompleks tədbirlər sistemi əhalinin sosial baxımdan nisbətən zəif təbəqəsinin maraqlarını inkar etmir. Eyni zamanda, müəyyən zərurət qarşısında həyata keçirilən sərt islahatlar sosialyönümlü tədbirlərlə kompensasiya edilir.

Əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi tədbirlərinin - 2011-ci ildə əməkhaqlarının bir hissəsinin, pensiyaların artımının maliyyə təminatı və əməkhaqlarının digər hissəsinin gözlənilən artımının tətbiqi, həmçinin 2012-ci ildə ünvanlı dövlət sosial yardımının təyin olunması üçün istifadə edilən ehtiyac meyarının həddinin artımı məqsədilə 2012-ci ilin dövlət büdcəsində təxminən 800 milyon manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur.

Azərbaycan müharibə şəraitində yaşayan dövlət olduğundan gələn ilin büdcəsində müdafiə xərcləri də əhəmiyyətli yer tutur. 2012-ci ildə isə respublikanın müdafiə xərcləri 1.381.425.503 manat təşkil edəcəkdir və bu da dövlət büdcəsi xərclərinin 14,8 faizini təşkil edir. 2011-ci ilə nisbətən müdafiə xərcləri 1,9 faiz çox olacaqdır. Xatırladaq ki, Azərbaycan 2011-ci ilin dövlət büdcəsindən müdafiə sahəsinə 1 mlrd. 325 mln. 61 min manat vəsait ayırmışdır. Bununla yanaşı, müdafiə potensialını gücləndirmək məqsədi ilə dövlət büdcəsindəki 2012-ci ilin əsaslı xərclərində xüsusi müdafiə və hərbi təyinatlı layihələr və tədbirlər üzrə 1.669.8 milyon manat nəzərdə tutulmuşdur. Eyni zamanda, gələn il ehtiyatda olan hərbi qulluqçular üçün kirayə haqları məqsədi ilə əlavə olaraq 1,4 mln. manatın verilməsi məqbul hesab olunmuşdur.

2012-ci ilin dövlət büdcəsində təhsil xərcləri üçün 1575861,3 min manat vəsait nəzərdə tutulmuşdur və bu da 2011-ci ilin proqnoz göstəricisindən 176058,4 min manat və ya 12,6 faiz çoxdur. Növbəti büdcə ilinə təhsil xərclərinin dövlət büdcəsində xüsusi çəkisi 11,8, ÜDM-də xüsusi çəkisi isə 4,6 faiz təşkil edəcəkdir.

Elm xərclərinin artırılması da məqsədyönlü xarakter daşıyır: Azərbaycanda innovasiyalı inkişafa keçidin zəruriliyi insan kapitalının reallaşdırılmasına, ümumi rifah səviyyəsini təkmilləşdirmək məqsədi ilə insanların potensial imkanlarının səmərəli tətbiqinə əsaslanan elmi strategiyanın yaradılmasını şərtləndirir. Qlobal rəqabət şəraitində respublikanın elmi potensialının davamlı şəkildə yüksəldilməsi, gənc, kreativ və intellektual səviyyəli insanların istedadından maksimum istifadə edilməsi dövlətin innovasiyalı inkişafını təmin etmək baxımından son dərəcə zəruridir. Milli elm və təhsil sistemi qloballaşan dünyanın reallıqlarını, habelə yeni nəslin yetişdirilməsi, tərbiyə olunması sahəsində ən müasir bilik və texnologiyalarını, dünyada cərəyan edən pozitiv meyillərə cavab verən mütərəqqi metodları özündə əks etdirməlidir. Vətəndaşa sərmayə qoyulması, onun fərdi keyfiyyətlərinin və qabiliyyətlərinin inkişafı, nanotexnologiyaları dərindən mənimsəmiş yeni menecerlər sinfinin yaradılması, intellektin milli inkişafda prioritet amil kimi müəyyənləşdirilməsi ölkədə həyata keçirilən siyasətin ümumi mahiyyətini təşkil edir. İqtisadi resursların insan kapitalının inkişafına yönəldilməsi yolu ilə formalaşan yeni təfəkkürlü intellektual elita ölkənin perspektiv inkişafının əsas lokomotivi - aparıcı qüvvəsi kimi çıxış edəcəkdir.

2012-ci ilin dövlət büdcəsində 2012-ci ildə həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan elmi-tədqiqat işlərinə və onların idarə olunmasına 122606,6 min manat vəsait ayrılmışdır və bu da 2011-ci ilin proqnoz göstəricisindən 7978,8 min manat və ya 7 faiz, 2010-cu il göstəricisi ilə müqayisədə isə 18403,4 min manat, yaxud 17,7 faiz çoxdur. Layihədə köməkçi bölmələr üzrə xərclərin böyük hissəsinin elmi müəssisələrin saxlanmasına, həmin müəssisələrdə çalışan işçilərin əməkhaqlarının ödənilməsinə yönəldilməsi nəzərdə tutulmuşdur. 2012-ci ildə elm xərclərində elmi-tədqiqat layihələrinin Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu vasitəsilə həyata keçirilməsi üçün 7 milyon manat, latın qrafikalı kitabların çap edilməsinə 5 milyon manat, elmi obyektlərin yenidən qurulması və əsaslı təmirinə 3 milyon manat, akademiyanın elmi-tədqiqat institutlarının müasir tələblərə cavab verən laboratoriya avadanlıqlarının alınması xərclərinə 2 milyon manat nəzərdə tutulmuşdur.

Ümumilikdə, Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il üçün dövlət büdcəsi bir daha təsdiqləyir ki, son illərdə respublikamızın əldə etdiyi uğurlu nəticələrin arxasında cənab İlham Əliyevin həyata keçirdiyi məqsədyönlü siyasət, elmi əsaslara və ölkəmizin mövcud potensialına söykənən inkişaf prioritetləri dayanır. Əminliklə demək olar ki, dövlət başçısının yürütdüyü bu iqtisadi siyasət nəticəsində respublikanın inkişaf tempi yüksələn xətlə davam edəcək, əhalinin sosial müdafiəsi tədbirlərinin gücləndirilməsi sahəsində əlavə tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

Müşfiq ATAKİŞİYEV,

iqtisad elmləri doktoru,

professor

Azərbaycan.-2012.-6 yanvar.-S.5.