Tovuzun yüksəliş yolu

Ötən il Tovuz rayonunda yerli gəlirlər hesabına büdcəyə 9,1 milyon manat əvəzinə 11,7 milyon vəsait daxil olub. İl ərzində proqnoz tapşırığına 128,8 faiz əməl edilib. Əvvəlki ildəkinə nisbətən ümumi məhsulun həcmi 11,3 faiz artıb. İlk baxışda sadə görünən bu rəqəmlər rayondakı yüksəlişi əyani şəkildə əks etdirir.

Hara gedirsən təzə bir gözəlliyin, yeniliyin şahidi olursan. İndi bu, çox təbiidir. Çünki regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramının icrası ilə əlaqədar hər sahədə böyük işlər görülür. Sahibkarlığa geniş meydan açılır, taxıl, kartof, tərəvəz istehsalı ilbəil artır, üzüm bağlarının sahəsi genişlənir. Bununla əlaqədar olaraq emal müəssisələri yaradılır. Bozalqanlı kəndində müasir süd emalı zavodu istifadəyə verilib. Bu, qərb bölgəsi üçün çox dəyərli bir müəssisədir. Zavodda onlarca adam çalışır, qatıq, kəsmik, ayran, dovğa, xama, pendir və başqa məhsullar istehsal edilir. Məhsulun mühafizəsi üçün Aşağı Quşçuda üç yüz tonluq soyuducu kameralar istifadəyə verilib. Daha iki yerdə çeşidləmə anbarları və qarışıq yem dəyirmanı tikilir.

Tovuzlular deyirlər ki, bütün bunlar Prezident İlham Əliyevin bölgələrin tərəqqisinə göstərdiyi tükənməz qayğı və diqqətin bəhrəsidir. Ötən il rayonun inkişafı ilə əlaqədar bir sıra mühüm sənədlər qəbul edilib. Bir neçə ay ərzində dövlət başçısı "Tovuz rayonunun inzibati ərazi bölgəsində qismən dəyişiklik edilməsi haqqında", "Tovuz rayonunun sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə tədbirlər haqqında", "Goytəpə arxeoloji parkının yaradılması ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında", habelə Tovuz-Qoylar-Ağbaşlar avtomobil yolunun tikintisi barədə sərəncamlar imzalamışdır. Bunların hər birinin icrası üçün kifayət qədər vəsait ayrılmışdır. "Göytəpə" qədim yaşayış məskənində, "Arxeopark" yaradılmasının maliyyələşdirilməsi üçün üç yüz min manat, Tovuz-Qoylar-Ağbaşlar avtomobil yolunun tikintisi məqsədilə ilkin olaraq üç milyon manat, rayonda abadlıq və quruculuq işlərinin davam etdirilməsi üçün iki milyon manat vəsait ayrılmışdır. Bundan əlavə, 85 mənzilli iki binanın tikintisi qərara alınmışdır. Tovuz üçün xüsusilə əlamətdar olan bir obyekt ayrıca qeyd olunmalıdır. Neçə vaxt idiki "Semzavod qəsəbəsi" kimi tanınan ərazinin miskin görkəmi hamını narahat edirdi. Qəza vəziyyətindəki binalarda yaşayan ailələrin yeni mənzillərlə təmin edilməsi məqsədilə Prezident İlham Əliyevin tapşırığına əsasən 50 mənzilli və 35 mənzilli beşmərtəbəli binaların tikintisinə başlanılmışdır.

Tovuzda cari işlər vaxtında və sistemli surətdə görülməklə yanaşı, rayonun taleyi üçün vacib olan bir sıra mühüm problemlər bu cür, sistemli surətdə həll edilir.

İnişil oktyabr ayında Tovuz şəhərinin su təchizatı və kanalizasiya sisteminin yenidən qurulması layihəsi üzrə əməli işlərə başlanmışdır. Artıq hər birinin tutumu 2500 kubmetr olan iki su anbarı, suqəbuledici qurğu, labaratoriya binası, xlorator bazası, keçid məntəqəsi, nasos stansiyası və s. tikilmiş, şəhərdaxili şəbəkələrə sağ və sol istiqamətlərdə su xətlərinin çəkilməsi başa çatdırılmışdır.

Ötən il Tovuzçay su anbarının tikintisində işlərin davam etdirilməsi üçün 17,46 milyon vəsait ayrılmış və nəzərdə tutulan vaxtda göstərilən həcmdə iş görülmüşdür. Həmin anbardan sağ sahil Ağstafaçay kanalını qidalandırmaq üçün uzunluğu 5 kilometr olan polad su kəməri çəkilmiş və hazırda bu istiqamətdə işlər davam etdirilir. Rayonun Ağdam ərazisinin suvarma suyu ilə təmin edilməsi məqsədilə Tovuzçay su anbarı üzərində nasos stansiyasının quraşdırılması işi başa çatmaq üzrədir. Zəyəm çayında daşqın sularının qarşısının alınması üçün 2625 metr uzunluğunda bənd çəkilmiş, başqa sözlə, təqribən 4 milyon manat həcmində iş görülmüşdür.

Sosial obyektlər də sistemli surətdə təzələnir. Son illərdə 18 yeni məktəb binası tikilmiş, 10 məktəbdə cari təmir işləri aparılmışdır. Bundan əlavə, ötən il Tovuz şəhərindəki "Qərənfil" uşaq bağçası-körpələr evi müasir standartlara uyğun yenidən qurulmuşdur. Rayondakı 22 məktəb mərkəzləşmiş istilik sistemi ilə qızdırılır. Hazırda Papaqçılar və Bayramlı kəndlərində müasir məktəb binaları inşa olunur.

Rayonun hər yerində tikinti-quruculuq və abadlıq işləri geniş vüsət alıb. Tovuz və Qovlar şəhərlərinin bir sıra küçələrində orijinal dizaynla dekorativ divarlar inşa edilmiş, işıq dirəkləri qoyulmuş, bir sıra abadlıq işləri görülmüşdür. Gözəlliklər məskəni Tovuz turizm mövsümünə də ciddi hazırlaşır. Təbiət bu səfalı yerlərdən heç nəyi əsirgəməyib. Hara gedirsən ürək açılır, hara baxırsan göz oxşayır. Əsrik dərəsi, Göyəbaxan, Çeşməli, Ağqaya yaylaqları, Şamlıq, Qoşabulaq meşələri, Kürün səfalı sahilləri, Bahar, Cökəli, Şahzadə, Loğman, Turşsu, Şırşır, Qələmçə bulaqları gəl-gəl deyir. Bu yerlər ilin hər fəslində, günün hər çağında gözəldir, cazibəlidir.

Bu qədim diyarda tarixi abidələr, qalalar, məbədlər də çoxdur. Mülkülü kəndinin yanındakı Torpaqqala şəhərgahı antik dövrdən xəbər verir. Xınna-Xılxına yaşayış məskəni bu yerlərin canlı tarixidir. Tovuzun şərqindəki kurqan tunc dövrünün yadigarıdır. Girzan kəndinin məbədi XII əsrdə ucaldılıb. Azaplının qədim qəbiristanlığı canlı bir tarixdir. Aşağı Öysüzlüdəki qala-ev deyilənə görə, Koroğlunun adı ilə bağlıdır. Avaztəpə qalası neçə-neçə illəri, əsrləri yola salıb. Qonaqlar Yanıqlı kəndinə də həvəslə gedir, Zəyəm çayı körpüsünə, qədim qalaya, məscidə, türbələr toplusuna böyük maraqla baxırlar.

Dağların qoynunda daha bir müqəddəs guşənin sirri açılır. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun ekspedisiyası Fransa mütəxəssisləri ilə birlikdə "Göytəpə yaşayış məskəni"ndə kəşfiyyat müşahidələri apararaq, təpənin topoplanını çəkmiş, maraqlı materiallar toplamışdır. Abidənin dəqiq tarixinin təyin edilməsi üçün həmin materiallar Fransanın Milli Araşdırmalar Mərkəzində radio-karbon analizindən keçirilmişdir. Bəlli olmuşdur ki, Göytəpənin yaş həddi Miladdan xeyli əvvələ - dördüncü minilliyə gedib çıxır.

Bu yerlərin qədimliyi bir çox nüfuzlu elm ocaqlarının ciddi marağına səbəb olmuşdur. Göytəpə indi dünyanın hər yerində tanınır, onun tarixi tədqiq olunur. 2009-cu ildə Tokio Universitetində, 2010-cu ildə Londonun "Britaniya Muzeyi"ndə, yenə həmin ildə Parisin "Kollec-de-Frans" təhsil müəssisəsində, 2011-ci ildə Rusiya Elmlər Akademiyasının Arxeologiya İnstitutunda və Gürcüstan Milli Tarix Muzeyində Göytəpə materiallarının təqdimatı olmuşdur.

Ötən ilin avqust ayında isə Rusiya, Ukrayna, Moldova, Gürcüstan, Özbəkistan və Qırğızıstan nümayəndələrinin iştirakı ilə "Cənubi Qafqazın qədim mədəniyyətləri" mövzusunda beynəlxalq layihə çərçivəsində "Gənc arxeoloqların yay məktəbi"nin möhtəşəm tədbiri "Göytəpə yaşayış məskəni" ərazisində keçirilmişdir.

Yaşıllıqlar qoynunda mədəniyyət və istirahət parkının salınması, qala komplekslərinin Bayraq Meydanının və olimpiya idman kompleksinin tikilməsi, Tovuz-Böyük Qışlaq-Qaralar, Tovuz-Qovlar-Ağbaşlar avtomobil yollarının çəkilişi, beşulduzlu "Ayan-Palace" hotelinin istifadəyə verilməsi, səkkiz min il yaşı olan Göytəpə yaşayış məskənində arxeoparkın yaradılması, su-kanalizasiya xətlərinin təzələnməsi, yeni parkların, qəsəbələrin salınması da Tovuzun uğurlu yüksəlişindən, bu cənnətməkan bölgənin daha xoş sabahından xəbər verir.

Əhməd İSAYEV.

Azərbaycan.- 2013.- 11 aprel.- S. 10.