Bəşərin əbədi tacıdır Ana

Qucağına gülşən dediyimiz, adı ilə yurdumuzu vəsf edərək Ana Vətən çağırdığımız, bütün Yer üzünün iftixarı olan sevimli varlıq! Bəşər övladı var olan gündən onun həyatının nəqarətinə, ürəyinin sarı siminə çevrilən müqəddəs qadın! Şifahi xalq ədəbiyyatından tutmuş yazılı nümunələrimizə qədər sənin şərəfinə deyilən sözləri bir araya-ərsəyə gətirmək nə qədər çətin olsa da, ürəklərində yer tutduğun fədakarlar bunu övladlıq borcu bildilər.

Bu yaxınlarda Regionların İnkişafı İctimai Birliyinin xüsusi layihəsi əsasında Əli Vəkil, Kərim Tahirov, Taleh Həmid "Kitabi-Dədə Qorqud"dan tutmuş klassik şairlərimiz və müasirlərimizə qədər, eləcə də xarici ölkə ədəbiyyatında olan nümunələri toplayaraq "Ana" adlı yeni nəşri oxuculara təqdim etdilər. Burada toplanan şeirlərdə ana məhəbbəti, Vətən və onun tükənməyn istəyi poetik hisslərlə naxışlanır, Anaya olan sonsuz məhəbbət bir məcrada birləşir. Heç zaman köhnəlməyən, həmişə təzə və təravətli görünən bu mövzunun müxtəlif qələm sahibləri tərəfindən işlənməsi Ana məhəbbətinin qüdrətindən xəbər verir.

"Analar, analar..." adlı ön sözdə Taleh Həmid yazır: "Tarixin uzun-uzadı dönəmlərində qalın-qalın kitablar, salnamələr analara olan sonsuz məhəbbətdən, səmimiyyətdən söz açdılar. Amma nə sözlər tükəndi, nə fikirlər bitdi, nə də bu alovlu məhəbbətin sahili göründü. Günlərin bir günü isə Həzrəti Məhəmməd peyğəmbər (ə.s.) "Cənnət anaların ayaqları altındadır" söylədi. Anaya olan məhəbbət, sevgi ürəklərdə, könüllərdə əbədi iz saldı. Bütün bəşəriyyət Ana adını, Ana şərəfini hər zaman başı üzərində gəzdirdi. Qədim keçmişimizin bədii salnaməsi olan "Kitabi-Dədə Qorqud"da da Ana ucalığına qiymətli sözlər deyilib:

Ağ südün əmdiyim, qadınım Ana,

Ağ birçəkli, izzətli canım Ana!

Bu qədim dastanımızda sözlə Ananın rəsmi çəkilib, heykəli ucaldılıb, abidəsi yaradılıb. Bu ikicə misra kifayətdir ki, Ananın insan həyatındakı yeri müəyyən edilsin. Ana yeganə varlıqdır ki, övlad onun borcunu heç zaman qaytara bilmir. Ana bizi dünyaya gətirir, əziyyətimizi çəkir, gecə-gündüz beşiyimizin başında laylay deyir, böyüdür və yaşımızdan asılı olmayaraq həmişə onun gözündə uşaq olaraq qalırıq. Analar haqqında minlərlə şeir yazlıb, əsər qələmə alınıb, musiqilər bəstələnib. Ürəklərin məhəbbətini, ehtiramını, bəzi hallarda da xiffətini, həsrətini ifadə edən bu poetik münasibətlərdə Ana böyüklüyü vəsf olunub. Bu sırada unudulmaz Cəfər Cabbarlının "Ana" şeiri həmişə zirvədə qalır:

Ana! Ana!.. O adın qarşısında bir qul tək,

Həmişə səcdədə olmaq mənə fəxarətdir.

Onun əliylə bəla-bəhrinə yuvarlansam,

Yenə xəyal edərəm, həzm-istirahətdir!

Azərbaycan ədəbiyyatında mənzum dramın əsasını qoyan Hüseyn Cavid öz əsərlərində bir-birindən fərqli, rəngarəng, qüdrətli, tədbirli, həssas qadın-ana surətləri yaradıb. O, Ananı Günəşlə müqayisə edib. Günəş olmasa "Yer üzü zülmət içində boğular. Ana da insan həyatında bu qüdrətə malikdir. Məhz qadının - Ananın əli ilə insan bəxtiyarlığa qovuşur. Bu incə və nazlı xilqətin ünvanına Hüseyn Cavid çox sərrast bir fikir söyləyib:

Qadın gülərsə, su issiz mühitimiz güləcək,

Sürüklənən bəşəriyyət qadınla yüksələcək.

Böyük Səməd Vurğun isə erkən itirdiyi anasının mehrini duymaq üçün görün nə arzulayırdı: "Səni görmək üçün ölmək istərəm". Xalq şairi Rəsul Rza da belə söyləyirdi: "Min-min ana içində anamı tanıyaram, gözlərimi bağlasalar belə, tanıyıram. Ayaq basdığı torpağın qoxusundan". Süleyman Rüstəm isə "Anasız ocağım alışmaz" - deyərdi.

Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin bu kitabda anaya həsr olunmuş ona yaxın şeiri verilib. Qəlbini çıraq kimi beşiyimizin üstündə alışdıraraq bizi min bir əziyyətlə böyüdən anaların çəkdiyi zəhmətlərə övlad məhəbbətinin poetik münasibəti olan bu şeirlərdə şair haqlı olaraq belə bir fikir yürüdüb:

Küləklər əsməsin, şimşək çaxmasın,

Körpə yuxusundan gül dərən zaman.

Göylər guruldamasın, sellər axmasın,

Ana körpəsinə süd verən zaman.

Anasını itirəndən sonra doğulduğu ocağa getməyə həvəsi qalmayan, bu dərdi-qəmi içində közərdərək xiffətli şeirlər yazmış Məmməd Arazın dərdi qəlbimizi kövrəldir: "Bir də bu yerlərə dönmək həvəsim, anamla birlikdə məzara getdi".

Xəlil Rza Ulutürkün, Qabilin, Cavib Novruzun, Nəriman Həsənzadənin ana məhəbbətindən doğan şeirləri kitabın ən oxunaqlı səhifələrindəndir. Ümumiyyətlə, bu kitab Ana haqqında ayrı-ayrı ürəklərdən qopan şeirlərin toplusundan ibarət bir dastana bənzəyir. Bulaqlar birləşib ümman yaradıb. Bir gülüstana bənzəyən bu kitabda hər gülün, hər ləçəyin öz ətri var. Rəhmətlik Şahmar Əkbərzadənin "48 ölçüdə..." adlı şeirində anasını itirmiş müəllifin həsrəti poetik və təsiredici şəkildə qələmə alınıb. Bu misraların ahəngindəki ana həsrəti bir dilim od olub adamın ürəyinə sıxılır. 48 ölçüdə paltar geyən anasına indi bu libası ala bilmədiyi üçün oğulun çəkdiyi əzablar çox təbii naxışlanıb:

Geyimlər görəndə, hər dönə, ana,

48 ölçüdə qalar gözlərim.

Cibim pullarımın qəbrinə dönər,

Titrəyər dizlərim, dolar gözlərim.

Unudulmaz Əli Kərim də ana məhəbbətindən bəhrələnib, böyüyüb, sonra da ona naxələf çıxanlara belə hayqırıb: "Qaytar ana borcunu, o borc sənin özünsən, özünü qaytar geri!"

Millətindən, irqindən, dinindən, dilindən asılı olmayaraq Ana bütün bəşəriyyətin yaradıcısı və sevimlisidir. Buna görə də ona dünyanın tacı deyilir. Tufanın, qasırğanın, qılıncın, hətta ölümün belə önündə əyilməyən başımız Ana səcdəsinə həmişə hazırdır! Bax, belə məzmunlu kitabların hazırlanması çox vacibdir. İstər uşaq və gənclər, istərsə də bədii qiraət ustaları üçün gözəl mənbədir. Müxtəlif mövzulardan ibarət belə topluların gələcəkdə də nəşr edilməsi faydalıdır. Tərtibçilərin ilkin olaraq ana mövzusundan ibarət belə bir dəyərli kitab hazırlamaları təqdirəlayiqdir. Həyat anadan başlayır!..

Flora XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.-2013.-10 aprel.-S.6.