Azərbaycanda növbəti prezident seçkiləri seçki qanunvericiliyinə uyğun, ədalətli və şəffaf keçiriləcəkdir

Azərbaycanda keçirilən hər seçki müstəqil dövlətimizin seçki təcrübəsində mühüm irəliləyişlərlə səciyyəvidir. 1993-cü ilin iyun ayından etibarən ölkəmizdə keçirilən seçkilər Azərbaycan Respublikasında seçki praktikasının təkmilləşdirilməsi baxımından böyük uğurlarla yadda qalmış, bu sahədə qazandığımız nailiyyətlər sıx əməkdaşlıq münasibətlərini getdikcə inkişaf etdirdiyimiz aparıcı dövlətlərdə, dünyanın ən nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlarında da böyük rəğbətlə qarşılanmışdır. Xüsusən də son illərdə keçirilmiş seçki və referendumlara dair beynəlxalq təşkilatların verdikləri müqayisəli rəylər tam təsdiqləyir ki, Azərbaycanda vətəndaşların siyasi şüuru və seçki mədəniyyəti kifayət qədər yüksəlmişdir.

Azərbaycan iqtidarının siyasi iradəsi ilə 1997-ci ildən müasir standartlara cavab verən seçki qanunvericiliyinin formalaşdırılması məqsədilə ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu (DTİHB) ilə qurulmuş fəal işbirliyinin müsbət nəticələri bu nöqteyi-nəzərdən diqqəti xüsusilə çəkir. Azərbaycan 2001-ci ilin yanvarında Avropa Şurasına (AŞ) tamhüquqlu üzv qəbul edildikdən sonra bu sahədə ölkəmizin əməkdaşlıq hüdudları daha da genişlənmişdir. Seçki qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi işində AŞ Venesiya Komissiyası da yüksək fəallıq göstərmişdir.

Azərbaycanda seçki qanunvericiliyinin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması məqsədilə 2003-cü ilin mayında Seçki Məcəlləsinin qəbulu bu əməkdaşlığın gözəl bəhrəsidir. Sənədin hazırlanması ilə bağlı, ilk növbədə, AŞ Venesiya Komissiyası, ATƏT DTİHB və Beynəlxalq Seçki Sistemləri üzrə Fondla (İFES) sıx əməkdaşlıq münasibətləri qurulmuşdur. 2002-ci ilin ortalarında bu təşkilatlardan alınan müsbət rəylərdən sonra Seçki Məcəlləsi Milli Məclisin müzakirəsinə təqdim edilmişdir. Demokratik məzmununa görə dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələrinin seçki qanunvericiliyinə nümunə sayıla biləcək bu Məcəllə beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, seçki üzrə ixtisaslaşmış təsisatların müsbət rəyini almışdır.

Azərbaycan Prezidentinin 2005-ci il 11 may tarixli "Azərbaycan Respublikasında seçki praktikasının təkmilləşdirilməsinə dair" və 2005-ci il 25 oktyabr tarixli "Milli Məclisə seçkilərin hazırlanması və keçirilməsi ilə bağlı təxirəsalınmaz tədbirlər haqqında" tarixi sərəncamları Seçki Məcəlləsinin təkmilləşdirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Həmin sərəncamdan sonra seçki təcrübəsinin təkmilləşdirilməsi sahəsində görülən tədbirlərin səmərəliliyinin artırılması, Seçki Məcəlləsinin müddəalarının seçkilərə hazırlıq dövründə və səsvermə günü tam və şərtsiz həyata keçirilməsi, vətəndaşların seçki hüquqlarının daha dolğun təmin edilməsi məqsədilə dövlət başçısı 2005-ci il oktyabrın 25-də "Milli Məclisə seçkilərin hazırlanması və keçirilməsi ilə bağlı təxirəsalınmaz tədbirlər haqqında" növbəti sərəncam imzalamışdır. Sərəncamla Mərkəzi Seçki Komissiyasına seçici vəsiqələrinin paylanması və seçici siyahılarının dəqiqləşdirilməsi ilə əlaqədar yaranmış problemləri nəzərə alaraq seçicilərin səsvermə günü seçki bülletenlərini aldıqları zaman barmaqlarının gözə görünməyən mürəkkəblə işarələnməsi qaydalarını hazırlamaq, seçicilərin ünvanlarının tam göstərildiyi seçici siyahıları ilə bütün maraqlı şəxslərin tanış olmaları üçün müvafiq şəraitin yaradılmasını təmin etmək tövsiyə olunmuşdur.

Seçki Məcəlləsi daim təkmilləşməyə ehtiyacı olan qanunvericilik aktıdır. Bu mənada Məcəllə qəbul ediləndən sonra ona müəyyən əlavələrin və dəyişikliklərin edilməsi dövrün tələbi olmaqla yanaşı, respublikada ümumi prinsiplər baxımından dünyada qəbul edilmiş modelə uyğun seçkilərin keçirilməsinin daim diqqət mərkəzində olmasından xəbər verir. 2010-cu ilin iyununda respublikamızda seçki praktikasının daha da təkmilləşdirilməsi, beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırma və qabaqcıl dünya təcrübəsinin tətbiq olunması üçün Seçki Məcəlləsinə bir sıra əlavələr və dəyişikliklər edilmişdir. Bunlardan biri seçki kampaniyasının 75 gündən 60 günə endirilməsidir. Bu təklifdə məqsəd seçki praktikasının daha da təkmilləşdirilməsi olmuşdur. Həmin dəyişikliklərə qədər Azərbaycanda seçki kampaniyası 75 gün davam edirdi. Amma son illərdə qazanılmış təcrübə və hazırlıq səviyyəsi seçki kampaniyasını digər ölkələrdə olduğu kimi, daha demokratik keçirməyə, resurslardan daha səmərəli şəkildə istifadə etməyə imkan verirdi. Bütün bunlar isə göstərmişdir ki, Azərbaycan da əksər ölkələr kimi, seçki kampaniyasını iki ay müddətində keçirməyə tamamilə hazırdır.

Digər mühüm dəyişiklik seçkilərə qoşulmuş vətəndaşlara və partiyalara MSK tərəfindən ayrılan vəsaitin ləğv edilməsidir. Heç bir ölkədə seçkiyə qoşulmuş namizədlərə dövlət tərəfindən vəsait ayrılmır. Əksinə, seçkiyə qoşulmaq niyyətinə düşən insanlar da, partiyalar da seçkinin keçirilməsi üçün lazım olan vəsaitləri ya özləri birbaşa hesablarından ayırırlar, ya da onları dəstəkləyən seçicilərin yardımı nəticəsində fond formalaşdırırlar. Həm də indiyədək keçirilmiş seçkilər namizədlərə vəsait ayrılmasının neqativ tərəflərini üzə çıxarmışdı. Bu da ondan ibarət idi ki, bəzi vətəndaşlar seçkiyə yalnız dövlət tərəfindən ayrılan vəsaiti əldə etmək niyyəti ilə qoşulurdular. Bəzi namizədlərin seçki kampaniyasında iştirakı namizədliklərini qeyd etdirib dövlət tərəfindən ayrılan vəsaiti alana qədər davam edirdi. Seçki kampaniyasının digər hissəsində isə bu namizədlərin hər hansı seçki hərəkəti müşahidə olunmurdu. Azərbaycanın seçki praktikasını beynəlxalq təcrübəyə yaxınlaşdırmaq məqsədilə namizədlərə vəsaitlərin ayrılmasının ləğv edilməsi olduqca təqdirəlayiqdir.

Azərbaycan Respublikasının Seçki Məcəlləsi mükəmməl sənəd olaraq hər bir vətəndaşın aktiv və passiv seçki hüquqlarına təminat yaradır, eyni zamanda, seçkilərdə iştirakın forma və şərtlərini müəyyən edir. Məcəllədə aktiv və passiv seçki hüququ anlayışlarının nədən ibarət olması da dəqiq şəkildə göstərilmişdir. Belə ki, 12.1 maddəsinə əsasən, "Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 56-cı maddəsində və bu Məcəllənin 14-cü maddəsində nəzərdə tutulan hallar istisna olmaqla, Milli Məclisə seçkilərin, prezident seçkilərinin, bələdiyyələrə seçkilərin, referendumun keçirilməsi günü (həmin gün də daxil olmaqla) 18 yaşına çatmış Azərbaycan Respublikasının hər bir vətəndaşının seçmək, referendumda səs vermək, seçkilərin (referendumun) gedişini müşahidə etmək, seçkiqabağı (referendumqabağı) təşviqatda iştirak etmək, bu Məcəllə ilə nəzərdə tutulmuş seçki hərəkətlərində və referendumun hazırlanması ilə bağlı hərəkətlərin həyata keçirilməsində iştirak etmək hüququ - aktiv seçki hüququ vardır". Seçki Məcəlləsinin 12.2 maddəsində isə göstərilir ki, "Bu Məcəllənin 12.1-ci maddəsində göstərilən tələbə cavab verən, Azərbaycan Respublikasında 5 ildən az olmayaraq daimi yaşayan vətəndaşlığı olmayan şəxslər prezident seçkiləri, Milli Məclisə seçkilər, bələdiyyə seçkiləri və ya referendum zamanı səsvermədə iştirak edə bilərlər".

2013-cü il oktyabrın 9-da ölkəmizdə növbəti prezident seçkiləri keçiriləcək. Bu barədə Mərkəzi Seçki Komissiyasının (MSK) iclasında müvafiq qərar qəbul edilib. Qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikası Seçki Məcəlləsinin 178.1-ci maddəsinə görə, Prezidentin Konstitusiya ilə müəyyən olunmuş səlahiyyət müddətinin başa çatdığı son il oktyabr ayının üçüncü həftəsinin çərşənbə günü seçki günü hesab olunur. Sonuncu prezident seçkiləri 2008-ci il oktyabrın 15-də keçirildiyindən və fəaliyyətdə olan Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 5 illik səlahiyyət müddəti başa çatmaqda olduğundan növbəti prezident seçkiləri 2013-cü il oktyabrın 16-na təsadüf edir. Lakin Seçki Məcəlləsinin 8.2-ci maddəsinə əsasən, səsvermə günü seçki (referendum) keçirilən ərazidə iş günü hesab edilmir. Səsvermə günü Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinə görə, ümumxalq hüzn və ya iş günü hesab edilməyən bayram gününə düşərsə, səsvermə, səsvermənin keçirilməli olduğu ayın başqa iş gününə təyin edilir. Nazirlər Kabinetinin 2012-ci il 12 dekabr tarixli qərarına əsasən, 2013-cü ildə 15 və 16 oktyabr Qurban bayramıdır. Ona görə də göstərilənlər əsas götürülərək Azərbaycan Respublikasında növbəti prezident seçkiləri günü cari il oktyabr ayının iş günü hesab edilən digər gününə keçirilməklə qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada elan edilməlidir. Beləliklə, qanunvericiliyə uyğun olaraq, 2013-cü il oktyabr ayının 9-u növbəti prezident seçkiləri günü elan olunub.

MSK 2013-cü il oktyabrın 9-na təyin edilmiş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin seçkilərində prezidentliyə namizədin qeydə alınması üçün təqdim edilmiş imza vərəqələrində olan imzaların və digər məlumatların düzgünlüyünü yoxlamaq məqsədilə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin Məhkəmə Ekspertizası Mərkəzinin ekspertləri, Azərbaycan Respublikası Maliyyə, Daxili İşlər, Vergilər nazirliklərinin, Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi yanında Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidmətinin və Hesablama Palatasının mütəxəssisləri sırasından ekspertlərdən ibarət İşçi qrupunun yaradılması barədə də qərar qəbul etmişdir.

Seçkilərə hazırlıqla bağlı işlər uğurla həyata keçirilir. MSK xüsusi proqram əsasında maarifləndirmə tədbirləri görür. İndiyə qədər 125 dairədə monitorinqlər aparılaraq treninqlər keçirilib. İyul ayının 29-dan isə xüsusi tədbirlərə start verilib. DSK sədrləri üçün seçki hüququ üzrə ixtisaslaşdırılmış kurslar keçirilir. Tədbirlər "İnsan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin səmərəliliyini artırmaq sahəsində Milli Fəaliyyət Proqramı" ilə bağlı imzalanmış sərəncama uyğun olaraq həyata keçirilir. Bakı şəhərində 125 DSK sədri üçün keçirilən birhəftəlik kurslarda Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının, Milli Məclisin, Apelyasiya, Konstitusiya məhkəmələri və Ali Məhkəmənin, Daxili İşlər və Ədliyyə nazirliklərinin, Respublika Prokurorluğunun rəhbərliyi səviyyəsində mühazirələr oxunur. Seçki Məcəlləsinə uyğun olaraq, DSK sədrləri ilə fikir mübadilələri aparılır. Bu kurslar onların maarifləndirilmələri ilə yanaşı, məsuliyyətlərini də kifayət qədər artırır. Eyni zamanda, bu kurslar 125 DSK üzvləri və 5 mindən artıq məntəqə Seçki Komissiyası sədrləri üçün (təxminən 6 mindən artıq) bölgələrdə də təşkil olunur. Bakıda baş tutan kurslar eyni formatda rayonlarda da həyata keçirilir. Aparılan işlər maarifləndirmə baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Digər bir istiqamət isə seçkilərin idarə olunması ilə bağlı hüquqi sənədlərin hazırlanmasıdır. Bura təlimatlar, müxtəlif növ izahlar, qaydalar daxildir. İndiyədək MSK 48 növdə hüquqi sənəd hazırlayıb və bu, toplu şəklində dərc olunub. Seçki Məcəlləsinə edilən bütün dəyişikliklər nəzərə alınmaqla, dərc olunan toplular bütün nümayəndələrə DSK və Məntəqə Seçki Komissiyalarının üzvlərinə paylanılır. Beynəlxalq qurumlarla da birgə tədbirlər keçirilir. Bunlar Avropa Şurası Venesiya Komissiyası, Avropa İttifaqı və digər qurumlardır.

MSK-da xüsusi treninq qrupu da fəaliyyət göstərir. Həmin qrup Seçki Məcəlləsinin tələbinə uyğun olaraq, səsvermə günü baş verən bütün prosesləri komissiya üzvləri ilə birlikdə həyata keçirir. Seçkilərdən öncə DSK və Məntəqə Seçki Komissiyalarının üzvləri ilə birlikdə seçki prosesini əyani şəkildə həyata keçirirlər ki, bu da xüsusi əhəmiyyət kəsb edən bir tədbirdir.

2013-cü ilin prezident seçkiləri tam fərqli inkişaf mərhələsinə təsadüf edir. Müdrik xalqımız iddiası ilə imkanları heç zaman uzlaşmayan ifrat radikal qüvvələrin məğlubiyyətlərini əvvəlcədən bilir. Həmişəki kimi, seçki prosesinin demokratikliyinə əsassız olaraq şübhə yaratmağa çalışan bu nihilist, radikal qüvvələrin birillik uğursuz hakimiyyət illəri hələ unudulmayıb. Siyasi, iqtisadi və mənəvi böhran dövrü kimi səciyyələnən 1992-1993-cü illərin birinci yarısını əhatə edən dövr geridə qalıb. Əminliklə demək olar ki, xalqımız onun rifahı, firavanlığı üçün çalışan, ölkəni inamla irəliyə aparan, vətəndaşların həyatında böyük irəliləyişlərə səbəb olan siyasi kursu dəstəkləyəcək.

Elnur HACALIYEV

Azərbaycan. - 2013.- 6 avqust.- S. 6.