Neft ölkəsinin qeyri-neft sektoru

Bu sektorda uğurlar davam edir

Neft (eləcə də təbii qaz) Azərbaycanın əvəzsiz təbii sərvəti və bu gün əksər, xüsusən sosial-iqtisadi sahədə qazandığımız uğurların başlıca səbəbidir. Ümumiyyətlə, dünyada qədim neft diyarı kimi tanınan Azərbaycanın XIX əsrdən üzü bu yana iqtisadi tarixi "qara qızıl" adlandırılan bu yeraltı təbii sərvətlə bağlı olmuşdur. Yeri gəlmişkən, həm keçmişdə, həm də hazırkı dövrdə elə bir neft-qaz ölkəsi yoxdur ki, bir dövlət kimi tarixində, inkişafında (bəzən də tənəzzülündə) bu karbohidrogen ehtiyatının az və ya çox dərəcədə rolu, təsiri olmasın.

Bu baxımdan Azərbaycan da istisna deyil. Hələ XX əsrin əvvəllərində çar Rusiyasının geridə qalmış əyalət şəhəri sayılan Bakı məhz neft sənayesinin inkişafı nəticəsində az müddət ərzində böyük imperiyanın qabaqcıl sənaye mərkəzlərindən birinə çevrilmişdi. Keçmiş SSRİ dövründə 15 respublikadan biri kimi Azərbaycanın maliyyə-iqtisadi cəhətdən mərkəzdən asılı olmamasının (o vaxt Azərbaycan ittifaq büdcəsindən subsidiya almayan 4 respublikadan biri idi) əsas səbəbi də neftlə bağlıydı. Müstəqillik illərində isə "Əsrin müqaviləsi"ndən başlanan Azərbaycanın yeni neft strategiyasının gənc ölkəmizə nələr bəxş etdiyini sadalamağa ehtiyac yoxdur. Təkcə bütün sahələr üzrə 10 il qabaqkı vəziyyətlə bugünümüzü müqayisə etmək kifayətdir ki, həmin strategiyanın xalqımız və ölkəmiz üçün dəyərini qiymətləndirək.

Lakin bütün təbii və qeyri-təbii sərvətlər kimi, neft də tükənməz deyil. Bu səbəbdən sabahkı neft-qazsız günlərimizin qayğısına bu gün qalınmalıdır və sözsüz ki, bunu yetərincə dərk edən Azərbaycan hökuməti hələ neft hasilatının "pik" vaxtında işini tədbirli görüb. Son bir neçə ildə ölkədə qeyri-neft sektorunun artım tempinin davamlı olması, ümumi daxili məhsul istehsalında bu bölmənin xüsusi çəkisinin dinamik yüksəlişi məhz həmin tədbirli fəaliyyətin nəticəsidir.

Bu yerdə Dövlət Statistika Komitəsinin cari ilin 7 ayının makroiqtisadi göstəricilərini əks etdirən hesabatına nəzər salaq. Hesabata əsasən, yanvar-iyul aylarında qeyri-neft sektoru üzrə əlavə dəyər istehsalı 10,5 faiz artmışdır. Söz düşmüşkən qeyd edək ki, bu dövr ərzində neft sektorunda ÜDM istehsalının həcmi 0,6 faiz azalmışdır. Ümumiyyətlə, hesabat dövründə ölkə üzrə həm iqtisadi, həm də sosial sahələrin dinamik inkişafı davam etmişdir. 7 ay ərzində məhsul istehsalı artmış, qiymətlərin çeşidi genişlənmiş, yeni iş yerləri açılmış, əhalinin həyat səviyyəsi yüksəlmişdir.

Yanvar-iyul aylarında ümumi daxili məhsul istehsalının 5 faiz, yaxud müqayisəli qiymətlərlə 1 milyard 563 milyon manat artaraq 32,3 milyard manata çatmasında, təbii ki, qeyri-neft sektorunun payı az olmamışdır. Təkcə onu göstərmək kifayətdir ki, bu dövr ÜDM-in 63,8 faizi məhsul istehsalı sahələrində, o cümlədən 47,7 faizi sənayedə, 10,8 faizi inşaatda, 5,3 faizi kənd təsərrüftaında yaradılmışdır. Qeyri-neft sektoruna aid olan xidmət sahələrinin əlavə dəyərdə xüsusi çəkisi 29,7, o cümlədən nəqliyyatda 5,6, ticarət və pullu xidmətdə 9,6, rabitədə 1,7, sosial və digər xidmətlərdə 12,8 faiz təşkil etmişdir. Əhalinin hər nəfərinə düşən ÜDM istehsalı isə 3484,7 manat (4441,3 ABŞ dolları) təşkil etmişdir.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, ÜDM-in tərkibində ən böyük paya malik olan sənaye sahələrində 7 ay ərzində 19,6 milyard manatlıq məhsul istehsal olunmuşdur ki, bu da keçən ilin müvafiq dövründəkindən çoxdur. Düzdür, bu məhsulun xeyli hissəsi - 74,2 faizi mədənçıxarma bölməsinin payına düşür. Lakin nəzərə alsaq ki, həmin rəqəm bir neçə il əvvəl daha yüksək idi, onda cari göstəricinin bundan sonra da sənayenin digər sahələrinə nisbətdə aşağı düşəcəyi şübhəsizdir. Özü də bu azalma neft-qaz sektorunda hasilatın aşağı düşməsi ilə yox, qeyri-neft sənaye sektorunda məhsul istehsalının artımı ilə bağlı olacaq. Elə son hesabatdakı rəqəmlər də bunu göstərir - yanvar-iyul aylarında məhsul istehsalının mədənçıxarma bölməsində 0,8 faiz aşağı düşməsi fonunda emal sektorunda 8, o cümlədən qida məhsulları istehsalında 8,3, dəri və dəri məmulatların istehsalında 36,5, kimya sənayesində 12,7, kompyuter və digər elektron avadanlıqların istehsalında 43,1, tikinti materialları istehsalında 22,5, metallurgiyada 11,4, elektrik avadanlıqları istehsalında 14,7, mebel istehsalında 4,2 faiz, eləcə də avtomobil və qoşquların istehsalında 1,9, digər nəqliyyat vasitələrinin istehsalında 2,2 dəfə artım qeydə alınmışdır.

Məlumdur ki, qeyri-neft sektorunun əsaslı hissəsini inşaat kompleksi təşkil edir. Son illər Azərbaycanda bu sahədə kifayət qədər böyük layihələrin həyata keçirildiyi göz qabağındadır. Təbii ki, bütün bunlar külli miqdarda vəsait qoyuluşunun nəticəsində mümkün olmuşdur. Sözügedən istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlər yanvar-iyul aylarında da davam etmişdir. Belə ki, ilin əvvəlindən ötən 7 ay ərzində inşaat kompleksində 8,8 milyard manat vəsaitdən istifadə olunmuşdur ki, onun da 66,3 faizi bilavasitə tikinti-quraşdırma işlərinin icrasına yönəldilmişdir. Ötən ilin eyni dövrünə nisbətən inşaat işlərinə sərf edilən vəsaitin həcmi 23,3, tikinti-quraşdırma işlərinə yönəldilən vəsaitin miqdarı 37,9 faiz artmışdır. Bu da diqqətçəkən faktdır ki, əsas kapitala xərclənən vəsaitin 74,7 faizi daxili investisiyalardır və qeyd edək ki, həmin göstərici keçən ilin müvafiq dövründəkindən 17,3 faiz çoxdur.

Bu yerdə bir faktı da vurğulayaq. İnşaat kompleksində istifadə olunan vəsait hesabına ərsəyə gələn tikinti obyektlərinin böyük əksəriyyəti qeyri-neft sektoruna aiddir. İlin əvvəlindən ötən müddətdə istifadəyə verilmiş 1,1 milyon kvadratmerlikdən çox yaşayış evləri, 5,5 min şagirdlik ümumtəhsil məktəbləri, 800 yerliyə yaxın məktəbəqədər təhsil müəssisələri, çoxsaylı səhiyyə, mədəniyyət, idman obyektləri, iri sənaye müəssisələri, o cümlədən Bakıda Gəmi Təmiri və Gəmiqayırma İstehsalat Birliyi, Beynəlxalq Logistika Mərkəzi, Qaz Turbinli İstilik Elektrik Stansiyası, Sumqayıtda "Gilan" Tekstil Parkı, Şirvan şəhərində "Cənub Elektrik Stansiyası", Abşeron rayonunda birdəfəlik plastik qablar və priforminqlər istehsalı və "Milla" süd məhsulları, Qazaxda sement, Qəbələdə üzüm emalı, Hacıqabulda seramik plitələr zavodları, eləcə də paytaxtın simvoluna çevrilən "Alov qüllələri" və digər sadalamadığımız onlarla obyekt buna əyani sübütdür.

Bütün bunlar həm də əhali üçün yüksək maaşlı və etibarlı iş yerləri deməkdir. Təkcə cari ilin 6 ayında ölkədə 44,7 mini daimi olmaqla 58,7 min iş yeri açılmışdır ki, onların da 73 faizə yaxını regionların və 95,5 faizi qeyri-neft sektorunun payına düşür. Qeyri-neft sektorun inkişafını göstərən digər fakt - cari ilin 7 ayında ölkədə daşınan qeyri-neft yüklərinin həcmi 5,2 faiz artaraq 84,6 milyon tona çatmışdır. Bu gün ümumilikdə daşınan yüklərin 73 faizi qeyri-dövlət bölməsinə aiddir.

Göründüyü kimi, ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafını sübut edən faktlar çoxdur. Bu isə o deməkdir ki, neft ölkəsi olan Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişafı dönməz xarakter almışdır. Başqa sözlə desək, Azərbaycanın neft-qaz amilindən asılılığına tam son qoyulacağı gün uzaqda deyil.

R.MƏMMƏDOV

Azərbaycan. - 2013.- 20 avqust.- S. 4.