Aranla dağ Qarabağın qovuşduğu igidlər yurdu

Tarixi mənbəyə görə, "Qubadlı" toponimi V-VI əsrlərdə yaşamış Sasani hökmdarı I Qubadın adı ilə bağlıdır. Tarixdə Bərgüşad adı ilə tanınan Qubadlı XVIII əsrin ortalarına qədər Zəngəzur mahalının tərkibində, Cənubi Azərbaycan dövlətinin Qarabağ xanlığına inzibati ərazi kimi tabe olub. Lakin sonradan Qarabağ xanı Pənahəli xanın uzaqgörən siyasəti sayəsində Zəngəzurun ayrılmaz qismi kimi Qubadlı Qarabağ xanlığının idarəçiliyinə verilib.

Keçmiş sovetlər birliyinin tərkibində olduğu 70 il ərzində də Qubadlının taleyi üzünə gülməyib. Gözdən-könüldən uzaq Qubadlı inzibati rayon kimi 1933-cü ildə eyni adlı kəndin əsasında təşkil olunsa da, 1963-cü ildə ləğv edilərək ərazisi Zəngilan rayonu ilə birləşdirilib. 1964-cü ildə o, yenidən müstəqil rayona çevrilib.

Qubadlının işğalı nəticəsində 445 min kvadratmetr mənzil fondu, 4 tibb ocağı, 6 uşaq bağçası, 61 ümumtəhsil məktəb, 10 mədəniyyət evi, 24 klub, tarix-diyarşünaslıq muzeyi, 60 kitabxana dağıdıldı. İşğalçılar 94 kənd və qəsəbəni, 205 mədəni-məişət obyektini, 12 tarixi abidəni yandırıb talan etdilər. Qubadlının işğalı ilə Azərbaycan növbəti dəfə iqtisadi, mədəni, tarixi itkilərlə üz-üzə qaldı. Aşağı Mollu və Həmzəli yaşayış məntəqələrinin hər birində 9, Əliquluuşağı kəndində 5, "Gavur dərəsi" deyilən ərazidə isə IV əsrə aid 1 mağara, beşinci yüzilliyin yadigarı Göyqala, Muradxanlıda "Qalalı" qalası, Xocamsaxlıdakı tarixi abidələrin hamısı düşmən tapdağına düşdü.

Tarixən qubadlılıların dədə-baba torpaqları olan Vəli düzü, Güllü zəmi kimi gözəl təbiətli yerləri sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi adı ilə Ermənistana vermək cəhdi, əslində, münaqişənin üstüörtülü olsa da bünövrəsini qoymuşdu. Lakin Qarabağ münaqişəsinin açıq müstəviyə keçməsi əsasən sovet imperiyasının çökməsindən sonra baş verdi.

Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında yerləşən Qubadlının strateji əhəmiyyətini başa düşən erməni təcavüzkarları burada terror-təxribat törədirdilər. Dağlıq Qarabağa Qubadlı ərazisindən keçid yaratmaq, "dəhliz açmaq", buradan separatçılara silah-sursat daşımaq niyyətlərini reallaşdırmaq istəyirdilər. 1989-cu ilin sentyabr ayında sovet qoşunlarının zirehli texnikalarının müşayiəti ilə, Gorus istiqamətində, Yazı düzü yolu ilə 150-160 avtomobildən ibarət karvanın Qubadlı ərazisinə yaxınlaşdığı xəbər verildi. Bir saat ərzində əhali ayağa qalxdı. Bütün yollar bağlandı. Əliyalın camaat bu bədnam niyyətli karvanın yolunu elə sərhəddəcə kəsdi. Xankəndi şəhərinə avtomobil karvanı buraxılmadı. Geri qaytarılan karvan bir həftə Gorusun Xinzərək kəndində qaldı. Təəssüf ki, sonra Laçın-Şuşa yolu ilə Xankəndiyə yol tapa bildi. Karvanı müşayiət edən zirehli texnika isə Laçın şəhərində faciələr törətdi...

Bu gün hicrana, ayrılığa düçar olmuş yurdlarımızdan biri də erməni vandalizminin qurbanına çevrilmiş Qubadlıdır. O Qubadlı ki, bir vaxtlar ziyarətinə gedilən Gavur dərəsindəki dördüncü yüzilliyin yadigarı ibadətgah, V əsrdən qalma Qalalı və Göyqala abidələri, XIV əsrin yadigarı Dəmirçilər türbəsi, Hacı Bədəl, Laləzar körpüləri, eləcə də Əyin, Yusifbəyli, Seytas, Qarağaclı, Xocamsaxlı kəndlərindəki digər abidələr və tarixin yaddaşı, maddi-mədəniyyət nümunələri, əvəzsiz təbii sərvətləri ilə tanınırdı.

İgid və zəhmətkeş övladları ilə fəxr edən qubadlılıların sabaha ümidləri heç zaman azalmayıb. Bu inamı onlarda yaradan dövlətimizin hərtərəfli inkişafı və hərbi qüdrətinin gündən-günə artması, vətənə bağlı qubadlılıların doğma torpaqları düşməndən azad etmək üçün Ali Baş Komandanın əmrinə hər an hazır olmalarıdır!

Məhəmməd NƏRİMANOĞLU

Azərbaycan. - 2013.- 31 avqust.- S. 10.