«Şahdəniz» niyə TAP-ı seçdi

Bu seçim 8 əsas şərtə əsaslanır

1996-cı ildən, yəni "Şahdəniz" qaz-kondensat yatağının kəşfiyyatı, işlənməsi və Hasilatın Pay Bölgüsü Sazişi imzalanandan üzübəri layihə müvəffəqiyyətlə irəliləyir. Başa çatmaqda olan 2013-cü il isə "Şahdəniz"in salnaməsinə daha uğurlu, şanlı səhifələr yazdı. İlin ortalarında "Şahdəniz" konsorsiumu çoxdan götür-qoy etdiyi, öyrəndiyi, ətrafında danışıqlar apardığı bir məsələni başa çatdırdı. Yatağın işlənməsinin ikinci mərhələsi çərçivəsində çıxarılacaq qazın Avropa bazarlarına hansı kəmərlə çatdırılacağını elan etdi.

Prezident İlham Əliyev TAP-ı belə səciyyələndirir: "Enerji siyasətində çox önəmli hadisələr baş vermişdir. Bu il Trans-Adriatik qaz kəməri layihəsinə start verilmişdir. Bu layihənin icrası tarixi məsələ olacaqdır. Keçən il Türkiyə ilə Azərbaycan arasında TANAP layihəsinin imzalanması bu imkanları yaratdı və bütün qapılar açıldı. Bu gün Azərbaycanın təbii resurslarının Avropa və dünya bazarlarına çıxarılması üçün yeni imkanlar yaranır. Trans-Adriatik Boru Kəməri - TAP hesab edirəm ki, tarixi layihə olacaqdır və Azərbaycana imkan verəcəkdir ki, onilliklər bundan sonra da öz təbii resurslarını əmniyyətli yollarla dünya və Avropa bazarlarına çıxarsın".

Azərbaycan qazını Avropaya nəql etməkdə 4 kəmər iddialı idi. Belə ki, 2011-ci ildə Avropa şirkətlərindən ibarət 4 konsorsium bu niyyətdə olduğunu bildirmişdi. Hər biri də öz imkanlarını və şərtlərini təqdim etmişdi.

Bunlardan biri İTGİ layihəsi idi ki, onun da təşəbbüsünü Yunanıstanın DEPA, İtaliyanın "Edison" və Türkiyənin BOTAŞ şirkətləri irəli sürmüşdülər. Bu kəmər Azərbaycan qazını Türkiyə-Yunanıstan-İtaliya marşrutu ilə aparmaq, sonra da Bolqarıstana, Rumıniyaya, Serbiyaya yol açmaq niyyətində olduğunu bildirmişdi.

Təqdim olunan variantlardan biri də TAP - Trans-Adriatik Boru Kəməri idi. TAP başlanğıcını Türkiyə-Yunanıstan sərhədindən götürməyi, Albaniyadan və Adriatik dənizindən keçərək İtaliyaya çatmağı, getdikcə öz gücünü artırmağı planlaşdırmışdı. Əsas bazar kimi isə İtaliyanı seçmişdi.

"Şahdəniz" qazını ixrac etmək uğrunda SEEP də mübarizə aparırdı. SEEP Cənub-Şərqi Avropa Boru Kəməri deməkdir. Bu kəmər Türkiyəyə, Bolqarıstana, Rumıniyaya, Macarıstana, Serbiya və Xorvatiyaya qazı mövcud olan boru xətləri ilə daşımağı nəzərdə tuturdu.

"Nabukko" da Azərbaycan qazını Avropaya daşımaqda israrlı idi. Bu layihədə Avstriyanın OMV, Macarıstanın MOL, Bolqarıstanın "Bulgargaz", Türkiyənin BOTAŞ və Almaniyanın RWE şirkətləri konsorsium yaratmışdılar. "Nabukko"nun niyyəti qazı Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyədən sonra Bolqarıstan, Macarıstan, Rumıniya marşrutu ilə aparmaq və Avstriyanın Baumqarten məntəqəsinə qədər çatdırmaq idi.

Azərbaycan qazını Avropaya aparacaq kəmərin seçimi bir neçə mərhələdə, yüksək tələb və şərtlərlə, necə deyərlər, "yüz ölçüb, bir biçmək" meyarı ilə aparılırdı. Son mərhələdə "Şahdəniz" konsorsiumu iki kəmərdən birini seçməli idi. Beləliklə, "Şahdəniz" qazını hansı kəmər daşıyacaqdı: "Nabukko", yoxsa TAP? Qalib gələn TAP oldu.

Başqa sözlə, TAP intensiv qiymətləndirmə prosesi nəticəsində seçildi. Bu qiymətləndirmə zamanı "Şahdəniz" konsorsiumu əvvəlcədən elan edilmiş seçim meyarlarını rəhbər tutdu. Alternativ ixrac marşrutlarına həmin meyarlar əsasında qiymət verildi. Beləliklə, Trans-Adriatik Qaz Boru Kəməri 8 şərtə görə üstünlük qazandı. Bunlardan birincisi onun kommersiya səmərəliliyidir. İkinci, üçüncü və dördüncü əsas şərtlər layihənin icra mümkünlüyü, həmçinin maliyyə baxımından icra mümkünlüyü və texniki layihələndirmədir. Daha bir vacib məsələ kimi tənzimləmə və şəffaflıq götürüldü. Altıncı amil kəmərin təhlükəsizliyi və səmərəli istismarının mümkünlüyüdür. TAP eləcə də genişləndirmə imkanlarına görə digər kəmərlərdən fərqlənir. Nəhayət, qiymətləndirmə zamanı ictimai maraqlarla bağlı amillər də nəzərə alındı.

"Şahdəniz" qaz-kondensat yatağının işlənməsi layihəsinin əməliyyatçısı olan BP şirkətinin Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə üzrə regional prezidenti Qordon Birrell "Şahdəniz-2"dən hasil olunacaq qazın nəqli üçün İtaliya və Cənub-Şərqi Avropa bazarlarının seçilməsini gələcək inkişaf istiqamətində mühüm addım kimi qiymətləndirir: "Biz çox şadıq ki, boru kəmərinin seçilməsinin hərtərəfli və rəqabətə əsaslı prosesi müvəffəqiyyətlə yekunlaşdı və indi Cənub Qaz Dəhlizini irəli apara bilərik. Bu qazı ilk dəfə olaraq Xəzər dənizindən birbaşa Avropaya nəql edəcək".

TAP-da Azərbaycanın neft-qaz layihələrində aparıcı şirkətlər olan ARDNŞ, BP və "Statoyl" hər biri 20 faizlik payla iştirak edir. Qalan iştirak paylarını "Fluxys" (16 faiz), "Total" (10 faiz), E.ON (9 faiz) və "Axpo" (5 faiz) bölüşdürürlər.

TAP-ın seçilməsi ardınca xoş müjdələr gətirdi. Azərbaycan qazını Avropaya daşıyacaq kəmərin məhz TAP olduğu elan ediləndən təxminən üç ay sonra mavi yanacağın alıcıları ilə də sazişlər imzalandı. Bunlar Avropa ölkələrindən 9 tanınmış şirkətlərdir: "Axpo Trading AG", "Bulgargaz EAD", "DEPA Public Gas Corporation of Greece S.A.", "Enel Trade SpA", "E.ON Global Commodities SE", "Gas Natural Aprovisionamientos SDG S.A.", "GDF SUEZ S.A.", "Hera Trading srl" və "Sheel Energy Europe Limited".

Daha üç ay sonra, yəni bir neçə gün bundan əvvəl isə "Şahdəniz"in ikinci mərhələsinin işlənməsi üçün yekun sərmayə qərarı verildi.

Lakin Azərbaycanın qaz ehtiyatları yalnız "Şahdəniz"lə məhdudlaşmır. ARDNŞ-nin heç bir xarici şirkətin köməyi olmadan kəşf etdiyi və işlədiyi "Ümid" yatağı məhsul verir. Azərbaycanın BP ilə tərəfdaşlıq etdiyi "Şəfəq-Asiman"da, "Total"la birgə işlədiyi "Abşeron"da hələ nə qədər mavi yanacaq ehtiyatları var! "Azəri-Çıraq-Günəşli"nin dərin qatlarında olan, "Babək"in və digər perspektiv strukturların vəd etdiyi qaz yurdumuza təbiətin səxavətlə verdiyi xəzinənin tükənməz olduğunu söyləyir.

TAP elə bir kəmərdir ki, gələcəkdə bu mənbələrdən alınacaq yanacağı da nəql etmək gücündə olacaq. Seçim zamanı məhz bu amil də diqqətlə nəzərə alınıb.

Azərbaycan dövlətinin apardığı düzgün və məqsədyönlü xarici və iqtisadi siyasət karbohidrogen ehtiyatlarının hələ neçə müddət bundan sonra da xalqın rifahına xidmət edəcəyinə yönəldilib. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi: "Bu yaxınlarda "Şahdəniz-2" layihəsinin fəaliyyəti ilə bağlı qaz kontraktları da imzalanmışdır. Bizim tərəfdaşlarımız, ixrac istiqamətlərimiz artıq müəyyən edilib. Enerji siyasətində də biz yolumuzdan dönməmişik, öz siyasətimizi aparmışıq. Elə bir vəziyyət yaratmışıq ki, bu layihələr Azərbaycan xalqına bundan sonra ən azı 100 il xidmət edəcəkdir. Bax, bizim gələcəyə baxışlarımız bundan ibarətdir. Biz 30 il, 50 il, 100 il bundan qabağa baxmalıyıq".

Flora SADIQLI,

Azərbaycan.-2013.- 22 dekabr.- S.1.