Müasir dövlət intellektin təntənəsidir

Azərbaycanın tarixinə daha bir şanlı səhifə yazıldı. 2013-cü ilin fevral ayında Azərbaycanın ilk telekommunikasiya peyki orbitə çıxarıldı. Azərbaycanın tarixində yeni - kosmik eraya qədəm qoyuldu. BMT-nin uyğun komitəsində Azərbaycan kosmik ölkələr sırasına qəbul olunmuş və ölkəmiz kosmik fəzanın sülh məqsədləri ilə istifadəsi üzrə müəyyən öhdəliklər götürmüşdür. Telekommunikasiya peykinin orbitə çıxarılması hər bir ölkənin tarixində önəmli hadisədir və ölkənin yüksək inkişafından xəbər verir.

Belə hadisələr ancaq maliyyə məsələləri ilə həll olunmur. İlk növbədə burada əsasını intellektual nailiyyətlər təşkil edən İKT-nin yüksək səviyyəsi tələb olunur. Əgər ölkənin İKT sahəsində olan nailiyyətləri lazımi səviyyədə deyilsə, heç bir maliyyə gücünə bu məsələləri həyata keçirmək mümkün deyil! Bu gün ancaq yüksək inkişafa malik olan, müxtəlif sahələrdə uğurlar əldə etmiş intellektual potensiallı dövlətlər telekommunikasiya peyklərinin sahibləridir. Telekommunikasiya peykinin orbitə çıxarılması ilk növbədə intellektin təbiət üzərində təntənəsidir, təbiətdə gedən prosesləri dərindən anlamaq və idarə etmək imkanıdır.

Cəmi 20 illik müstəqil tarixi olan və öz telekommunikasiya peykini əldə edən ölkələr dünyada nadir haldır. Azərbaycan bu sıradadır və liderlər arasındadır. Bu hadisə bir daha göstərdi ki, ölkədə Prezident İlham Əliyev tərəfindən aparılan siyasət müasir dəyərlərə, intellektual əsaslara arxalanır və Azərbaycan sürətlə inkişaf edir. Azərbaycanın inkişaf modeli müasir dövlət quruculuğunun nümunəsidir. Azərbaycanda İKT sektorunun inkişafının əsasları dahi Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuşdur. 2003-cü ildə Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında İKT sahəsində Azərbaycanın Milli Strategiyası hazırlanmışdır və bu sənəddə qoyulan məsələlərin həlli 2012-ci ildə uğurla başa çatdırılmışdır.

1993-cü ildə Heydər Əliyev hakimiyyətə gələndə Azərbaycan vətəndaş müharibəsi vəziyyətində idi. O zaman hətta dünyanın aparıcı siyasətçiləri deyirdilər ki, Azərbaycan o qədər ağır vəziyyətdədir ki, Heydər Əliyev kimi nəhəng siyasətçi də ona kömək edə bilməyəcək. Ölkədə təbii qaz, elektrik çatışmazlığı müşahidə olunurdu. İnsanlar saatlarla çörək və digər məhsullar üçün növbələrdə dururdu. O zaman heç kəsin ağlına belə gəlməzdi ki, cəmi 20 ildən sonra Heydər Əliyevin dərin düşünülmüş siyasəti və bu siyasətə yeni nəfəs gətirən Prezident İlham Əliyevin fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycan sabit, güclü və beynəlxalq aləmdə yüksək nüfuza malik olan ölkəyə çevriləcəkdir. Azərbaycan kredit axtaran ölkədən kredit verən və eyni zamanda yüksək İKT səviyyəsi olan ölkəyə çevriləcəkdir!

Maraqlıdır ki, Azərbaycan dünyada iqtisadi böhran sürən zamanda, inkişaf etmiş ölkələrdə böhranlar nəticəsində hakimiyyət dəyişiklikləri baş verən dövrdə telekommunikasiya peykinin sahibi oldu. Dünyada baş verən iqtisadi böhrana baxmayaraq, Azərbaycanda İKT sektoru cəlbedicidir. Bu sahədə yaradılmış mühit, qanunvericilik, rəqabət və digər amillər imkan verdi ki, 2012-ci ildə bu sahəyə 400 milyon ABŞ dollarından çox vəsait qoyulsun. Bu, bir daha Prezident İlham Əliyev tərəfindən həyata keçirilən siyasətin inkişafa yönəldiyini təsdiq edir və yerlərdə, xüsusən İKT sahəsində uğurla həyata keçirilir.

Peyk resurslarının 20 faizi ölkəmizin yerli tələbatını ödəmək üçün istifadə ediləcək, qalan 80 faizi isə dünya bazarlarına ixrac olunacaqdır. Təxminən 40 faizinin satışı üçün şərti müqavilələr imzalanmışdır. Telekommunikasiya peykinin orbitə çıxarılması ilk növbədə ölkə iqtisadiyyatının stabilliyini və uğurlu inkişafını təsdiq edir, digər tərəfdən, ölkədə yüksək səviyyədə inkişaf edən İKT-dən xəbər verir və müasir düşüncəyə əsaslanan, gələcəyə uğurla atılan bir addım kimi qiymətləndirilir.

Bu gün biz tez-tez müasir insan, müasir dövlət və müasir düşüncə anlayışlarına rast gəlirik. Müasir dövlətin əsaslarını informasiya texnologiyaları təşkil edir və müasir dövlət müasir insanlar tərəfindən qurulur və inkişaf etdirilir. Müasir düşüncə gələcəyə yönəldilmiş anlayışdır və onun əsasını dərin intellekt, elmi nailiyyətlər və dünyada baş verən hadisələri dərin analiz etmək qabiliyyəti təşkil edir. Eyni zamanda, müasir düşüncə insanın düşünmə qabiliyyətindən istifadə edib gələcəyi anlamaq və ardıcıl olaraq inkişafa nail olmaqdan ibarətdir. Bu amillər müasir dövlətin əsaslarını təşkil edir.

Təbii ki, telekommunikasiya peykinin hazırlanması vəsait tələb edir. Amma burada həlledici an İKT səviyyəsidir. Vaxtı ilə dünya kapitalının əsasını təbii sərvətlər və xüsusən enerjidaşıyıcıları təşkil edirdi. Bir az sonra böyük maliyyə korporasiyaları "JP Morgan", "Citi group" və digərləri inkişaf edərək enerji sektorunu geridə qoydular. Bu gün, dünya ekspertlərinin qənaətinə görə, neft sektoru 2,0 trilyon, maliyyə sektoru isə 2,5 trilyon ABŞ dolları həcmində qiymətləndirilir. XX əsrin sonundan başlayaraq insan həyatını kardinal dəyişən, sadə proseslərdən tutmuş ən mürəkkəb proseslərə qədər təsir göstərən İKT ön plana çıxır. Bu gün dünyada elə sahə yoxdur ki, onun inkişafı İKT-siz mümkün olsun. XX əsrin ən böyük nailiyyətlərindən biri olan insan genomunun açılması İKT-siz mümkün deyildir! Hər bir inkişaf etmiş ölkənin güclü İKT infrastrukturu mövcuddur və ya əksinə. Bu gün dünyanın İKT sektoru 3,5 trilyon ABŞ dolları həcmində qiymətləndirilir və bu sahə sürətlə inkişaf edir. Dünyanın maliyyə sektoru hər il İKT-nin inkişafına 350 milyard ABŞ dolları sərf edir və bu sahənin inkişafı İKT-siz mümkün deyil!

Məhz İKT-nin inkişafı nəticəsində Çinin ÜDM 6 trilyon ABŞ dollarına yaxınlaşıb və bu ölkə Yaponiyanı geridə qoyaraq ABŞ-dan sonra dünyanın iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ikinci dövlətinə cevrilib (Avropa Birliyini nəzərə almasaq).

Azərbaycan müasir inkişaf yolunu seçib. Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyev 2013-cü ili İKT ili elan edib və bu, heç də təsadüfi deyil. Son illər İKT-nin inkişafı sahəsində Azərbaycan böyük uğurlar əldə edib və bu sahədə inkişaf tempinə görə bir çox inkişaf etmiş ölkələri geridə qoyub. Belə inkişaf nəticəsində 2013-cü il fevralın 8-də Azərbaycan özünün ilk telekommunikasiya peykini orbitə çıxarıb.

Dünya ekspertlərinin qənaətinə görə, İKT sektorundan olan gəlirlər 5 ildə iki dəfə artır. Ona görə gələcəkdə dünya ÜDM-nin 80 faizini İKT gəlirləri təşkil edəcək. Qeyd edək ki, son üç ildə Azərbaycanda İKT gəlirləri iki dəfə artaraq dünya göstəricisini geridə qoymuşdur. Dünyada İKT sektoruna maraq getdikcə artmaqdadır. Əgər bir neçə il bundan öncə İKT sahəsində dünyanın sadəcə 20-30 faiz şirkəti çalışırdısa, bu gün bunların sayı 50 faizi keçmişdir və həmin rəqəm getdikcə artmaqdadır.

Dünya Bankının statistikasına əsasən, ölkələrin inkişafında üç amil xüsusi rol oynayır - insan faktoru, sənaye və təbii sərvətlər. Dünyanın ən inkişaf etmiş regionunda insan faktorunun inkişafa təsiri 76 faiz təşkil edir. Ona görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev İKT sektorunu ölkədə ikinci prioritet sahə elan edib və "Neft faktorunu insan kapitalına çevirək" tezisini irəli sürüb.

İKT-nin daha sürətli inkişafı üçün 2012-ci ildə İKT-nin İnkişafı Dövlət Fondu, Yüksək Texnologiyalar Parkı, İnformasiya Təhlükəsizliyi Mərkəzi və İnformasiya Təhlükəsizliyi üzrə Dövlət Agentliyinin yaradılması üzrə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncam və fərmanları verilmişdir. İKT məhsul və xidmətlərinin ixrac həcminin artırılması üçün vergi güzəştlərinin tətbiqinə qərar verilmişdir.

Bu gün Azərbaycan beynəlxalq aləmdə yüksək hörmətə malik olan tərəfdaşa çevrilmişdir. Heç də təsadüfi deyil ki, Davos İqtisadi Forumunun təşkilatçısı professor Klaus Şvabla əldə edilən anlaşmaya əsasən, 2013-cü ilin aprel ayında Azərbaycanda Dünya İqtisadi Forumu keçiriləcəkdir. Bu məsələdə İKT sahəsinin yüksək inkişafı da öz rolunu oynamışdır. Bu hadisə bir daha təsdiq edir ki, Azərbaycanın inkişaf modeli beynəlxalq aləmi cəlb edir.

2012-ci ildə İKT sektorunun gəlirləri Azərbaycanda 18 faiz təşkil edib və bu göstərici dünya göstəricisindən 2,5 dəfə yüksəkdir. Azərbaycanda "Evlərə optika" modeli üzrə ölkənin bütün yaşayış məntəqələrinə yüksək sürətli, genişzolaqlı internet xidmətlərini verən optik şəbəkənin qurulması üzrə layihə hazırlanmışdır və 2013-cü ildə artıq bu layihəyə 103 milyon manat vəsait ayrılmışdır. Layihə üç il müddətində həyata keçiriləcək və yüksək rentabellidir. Əsas hədəf ucqar kəndlər də daxil olmaqla, genişzolaqlı internetə çıxışı təmin etmək, istifadəçilərin sayını isə təxminən 85 faizə çatdırmaqdır ki, bu da həmin vaxt üçün, yəni 2017-ci ildə inkişaf etmiş ölkələrin səviyyəsinə bərabər olacaqdır. 2012-ci ildə Azərbaycan 4-cü nəsil mobil rabitə texnologiyasını tətbiq edən Avropanın 9-cu, dünyanın isə 37-ci ölkəsi olmuşdur. İndi hər 100 nəfərə təxminən 110 telefon düşür. Mobil telefon sistemi də 2010-cu ildə MDB ölkələri arasında ilk dəfə olaraq ölkə ərazisinin 100 faizini əhatə etmişdir. İndi mobil abunəçilərin əksəriyyəti həm də sürətli internet istifadəçisidir.

Azərbaycan Respublikasının rabitə və informasiya texnologiyaları naziri akademik Əli Abbasovun verdiyi məlumata görə, "Azərbaycan-2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasına əsasən İKT-nin illik artımı təxminən 18-20 faiz ətrafında saxlanacaq və qarşıdakı 8 ildə sektorun gəlirləri 8-9 milyard ABŞ dolları ətrafında olacaqdır. Buna əsasən rəqabət mühitinin yaxşılaşdırılması, sektora olunan fiskal və monitar güzəştlər, ixrac potensialının artırılmasına yönəlmiş siyasət, regional İKT resurslarının və yüksək texnoloji məhsul və xidmətlərin yaradılması güclü insan kapitalına əsaslanan innovativ sahibkarlığın inkişafı hesabına olacaqdır.

Asəf HACIYEV,

Milli Məclisin deputatı,

AMEA-nın müxbir üzvü,

Professor

Azərbaycan.-2013.- 12 fevral.- S.5.