Qaradağlı soyqırımı - ikinci Xocalı

Ermənilər həmişə Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı əhalisinə qarşı müxtəlif təxribatlar törədiblər. 1967-ci ildə milli münaqişə yaratmaq üçün ermənilər üç nəfər azərbaycanlıya, əslən Qaradağlıdan olan şəxslərə böhtan ataraq onları həbs etdirmişdilər. Onların məhkəmədə bəraət almalarına baxmayaraq, erməni quldurları günün günorta çağı Xankəndidə, sovet əsgərlərinin gözü qarşısında həmin günahsız insanların üstünə benzin töküb yandırmışdılar. Cəzasızlıq isə özünü çox gözlətmədi - 1987-ci ilin ağır üzü özünü göstərdi. Bu dövrdə Qarabağın digər azərbaycanlı əhalisi kimi, taleyin hökmünə buraxılan Qaradağlı da öz-özünə nicat yolu axtarmaqda idi. Hər gün hansısa faciəli hadisə baş verirdi və qaradağlılar daim gərginlik içində yaşayırdılar. Ümumiyyətlə, 1988-ci ilin fevralından 1992-ci ilin fevralınadək Qaradağlıya 305 dəfə düşmən hücumu olmuşdu. Bu döyüşlərin hər birində kənd itkilər verirdi.

Qaradağlıda törədilən soyqırımı etirafları

Qarabağ müharibəsində muzdlularla yanaşı erməni terror təşkilatlarının çoxlu sayda üzvü də vuruşmuşdur. Bunlardan ən fəalı Fransa, ABŞ, Livan və bir sıra digər Avropa ölkələrində Türkiyə siyasət adamlarına, ümumən türklərə qarşı terror aktları törətmiş, "Asala" terror təşkilatının aparıcı fiqurlarından biri sayılan beynəlxalq terrorçu Monte Melkonyandır.

1989-cu ildə Monte Melkonyan Ermənistana dəvət olunmuş və burada Azərbaycana qarşı işğalçılıq kampaniyasının fəal iştirakçılarından biri olmuşdur. O, Qaradağlı, Xocalı və Azərbaycanın bir sıra digər yaşayış məntəqələrində dinc insanlara qarşı soyqırımı cinayətlərinə bilavasitə rəhbərlik edən şəxslərdən biridir.

Markar Melkonyan "Mənim qardaşımın yolu" kitabında Montenin Qaradağlıda törətdiyi vəhşiliklərlə bağlı belə yazır:

"... O, soyuqqanlılıqla "B-7"-ni çiyninə qoydu, hədəfi seçdi və tətiyi basdı. Birinci mərmi gurultu ilə ikinci mərtəbədəki künc pəncərədən içəri daxil oldu, içəridə hər şeyi yandırdı. Pəncərədən sarı alov püskürdü. Bu, siqnal idi və hücum edənlər kəndi güllə yağışına tutdular.

...Arabo və Aramo dəstələrinin döyüşçüləri kəndin kənarında içərisində dinc insanların, o cümlədən qadınların da olduğu 38 əsiri xəndəyə atdılar. Arabo və Aramo dəstələrinin əsgərləri əsirləri güllələməyə başladılar və bıçaqları ilə istisnasız olaraq hamısını doğradılar. Aştarakdan olan vətənpərvər dəstəsinin 5 üzvündən biri olan Edo bir neçə nəfərin üzərinə benzin tökdü və yandırılmış kibriti onların üstünə atdı. Monte xəndəyə yaxınlaşanda orada yanmış meyitlərin qalıqları var idi.

...Ümumilikdə iki gün ərzində Qaradağlıda və onun ətrafında 53 azərbaycanlı qətlə yetirilmişdi..."

Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə

Qara Kərimov:

- Kənddə Zivər adında bir qadın vardı. Nəvəsi Vəfa üçün saxladığı toy üzüyünü sandıqdan çıxarıb barmağına taxmışdı ki, kənd birdən işğal olunsa və evini tərk etmək məcburiyyətində qalsa, heç olmasa onu özü ilə apara bilsin. Ermənilər onu öldürüb, üzüklü barmağını da kəsib aparmışdılar...

Həmin günün gecəsi postda Nobili, Xanalı və Altayı da öldürmüşdülər, meyitləri yandırmışdılar. Oğlum Əliqisməti vurdular. O, ölüm ayağında ürək-dirək verib dedi ki, düşmənə təslim olmayın.

Bizi əsir götürdülər. Oğlum Əliqismət hələ də can verirdi. İstədim yaxınlaşam, kömək edəm, qoymadılar.

Ermənilər orada çəkiliş də aparırdılar. Kamera qarşısında elə danışırdılar ki, guya ölənlərin hamısı ermənilərdi. Kənddən çıxanda müqəddəs Pirin yanında maşını saxladılar. Eldar və Şahmuradı öldürüb meyitlərini yola atdılar. 10-15 km getdikdən sonra bizi aparan erməni komandir poçtun müdiri Həbibi öldürdü.

Biz Malıbəyli körpüsünə çatanda cavanları gətirən maşın da Malıbəyli körpüsünə çatdı. Gördük ki, maşında adam az qalıb. Kəndçimiz Əbülfəti gördüm. Ondan soruşdum ki, bəs uşaqlar hanı? Dedi ki, uşaqları öldürdülər.

Həqiqət Hüseynova:

- Gözümüz nələr görmədi! Kəndçimiz Eldarı gözümüzün qabağında ağacla döyüb öldürdülər. Sonra da mənim gəlinimin atasını öldürdülər. Heç bilmədim nə ilə vurdular, amma kişinin başı iki yerə paralandı. Sonra da qoydular maşının altına, əzib tanınmaz hala saldılar. Cəmiyyət (Ningi) kəndi yanında Zahid adlı kəndçimizi öldürdülər. Qardaşı qışqırmaq istəyəndə əlimi tutdum ağzına ki, səsi eşidilməsin. Əlimi qan çıxana qədər dişləmişdi. Vaqif idi adı... Əzablara dözməyib öldü.

Ələddin Məmmədov:

- Dadaşov Eldar, Şahmurad və Dəmir kişini maşına mindirmədilər, onları döyə-döyə öldürdülər. Bilirsən, baltayla kəsmək bir ayrı şey, amma zülmlə, əzə-əzə, ağır işgəncələrlə öldürdülər onları...

İlqar Hüseynov:

- ...Bizim kənd özünümüdafiə dəstəsinin Əliqismət adlı üzvü var idi, ağır yaralanmışdı. Mənim və qardaşımın, öz atasının gözlərimiz qabağında onu güllələdilər.

Ermənilər azərbaycanlıların başlarını kəsib sellofan torbalara yığırdılar. Mən sonradan bizi aparan erməni silahlılarının birindən yavaşcadan soruşdum ki, məqsədiniz nə idi o başları kəsməkdə? Manvel adlı erməni dedi ki, bilirsiz bunlardan nə qədər pul qazanacağıq Ermənistanda?

Xankəndi-Qaradağlı yolunda mənim bibim oğlunu maşından düşürdülər, "Makar" tapança ilə 8 güllə vurdular, meyitini də yola atdılar. Sonra bir az getmişdik, Xəlilov Zahidi güllələdilər.

Bizimlə birlikdə əsir götürdükləri kəndçilərimizdən bir dəfə 5 nəfərini, bir dəfə isə 3 nəfərini harasa apardılar və onlar bir daha geri qayıtmadılar. Erməni silahlılarından biri dedi ki, o 5 nəfəri Xankəndidəki erməni qəbiristanlığına apardılar ki, orada başlarını kəssinlər...

Nofəl Əliyev:

- Xankəndi türməsində əsir idik. Bir cavan kəndçimiz vardı - Vətən adında, onu öldürməyə apardılar. Türmədə bizə nəzarət edən ermənidən soruşdum ki, o uşağı hara apardılar? Dedi ki, apardılar qəbiristanlığımıza, qəbir üstündə başını kəsməyə... Bizə bütün günü işgəncə verirdilər. Ermənilər əsirlərdən kimin qızıl dişləri var idisə, onu zorla ağzından çıxarırdılar. Kim müqavimət göstərmək istəyirdisə, döyüb öldürürdülər. Mənim də dişlərimi zorla çəkib çıxartdılar.

Seyyur Nağıyev:

- Erməni silahlıları yol boyu soydaşlarına qışqırırdılar ki, "türk istəyirsinizmi?". Ermənilər də deyirdilər, hə, istəyirik. Bax onda elə oradaca əsirlərdən düşürüb öldürdülər.

Amma sizə deyim ki, ölüm bizə verilən işgəncələrdən daha yaxşı idi...

Mənim yanımda İmran kişi var idi. Onu da mədəsindən elə vurdular ki, 7 gündən sonra öldü. Meyiti də 3-4 gün qaldı bizim yanımızda.

Sonra Fazili və Şura kişini də belə öldürdülər...

Şamxal Şirinov:

- Hüseynov Şahmuradı, Dadaşov Eldarı yolun düz ortasında vəhşicəsinə qətlə yetirdilər. Sonra bizi "KamAZ" markalı maşına mindirərək "Bəylik bağı" deyilən yerə gətirdilər və burada 10 nəfəri güllələyəcəklərini söylədilər. Bu vaxt Tağıyev Telman qoynunda gizlətdiyi qumbaranı partladaraq xeyli ermənini öldürdü, özü də qəhrəmancasına şəhid oldu. Bu hadisədən qəzəblənən düşmənlər yerdəki həmkəndlilərimi və maşının içərisini atəşə tutmağa başladılar. Nəticədə onlarla kənd sakini vəhşicəsinə qətlə yetirildi, xeyli insan ağır yaralandı. Bizim bir kəndçimiz var idi, Mobil adında, o, yolda ermənilərə dedi ki, 6 uşağım var, məni buraxın. Dedilər, düş get, səni öldürməyəcəyik. Sən demə aldadırmışlar. Mobil tut bağı ilə hardasa 10 metr qaçmışdı ki, iki erməni əsgəri avtomatla bədənini dəlmə-deşik etdi, param-parça oldu...

Şahruz Əliyev:

- Yaxşı xatırlayıram, əsir götürülənlərin arasında məktəb yaşlı uşaqlar və 10 nəfər də ağbirçək qadın var idi. "Bəylik bağı" adlanan yerdə maşını saxlayıb, 30 nəfərə yaxın kənd sakinini düşürdülər və elə oradaca güllələdilər... Bir az gedəndən sonra yenə də maşınlar dayandırıldı. Yenə də cavanlardan 10 nəfərini seçib güllələdilər. Güllələnənlərdən biri əmim oğlu Xaliq Əliyev, biri də İltizam Hüseynov idi.

Bizi Xankəndiyə gətirib internat məktəbin soyuq zirzəmisinə saldılar. Mən və qardaşım bir yerdə əsir düşmüşdük. Dedilər ki, sabah sizi Əsgərana aparıb orada dəyişəcəyik. ... Səhər tezdən erməni silahlıları əsirlərdən 5 nəfəri dəyişmək adı ilə zirzəmidən çıxarıb apardılar və onlardan bir daha xəbərimiz olmadı. Mənim qardaşım Vətən də onların arasında idi.

Oruc Əliyev:

- Biz 10 qadın, 3 kişi idik. Xankəndidə bir gün saxlanıldıqdan sonra bizi Əsgərana apardılar və elə birinci gün Əliyev İlqarı, Əliyev Umudvarı vəhşicəsinə döydülər.

Sonra İlqarı bizdən ayırıb Xankəndiyə apardılar, on gündən sonra isə qadınları dəyişdilər, Umudvarla mən qaldım. Bizi ermənilərin məskunlaşdığı Noragah kəndinə apardılar. Burada bizdən savayı 18 nəfər də Xocalıda əsir götürülmüş azərbaycanlı var idi.

Möhkəmə Doluxanov:

- Xankəndi türməsində bizi beş-beş, altı-altı ayırıb kameralara doldurdular. Böyükkişi, Kazım və mən bir yerdə idik. Sonra yanımıza başqalarını da gətirdilər. Yusifi, Əlastanı vurub öldürdülər. Nəzərov Şuranı təpiklə vurub mədəsini partlatdılar, o da çox yaşaya bilmədi, öldü.

Baxşeyiş Hüseynov:

- Kənddən bir az aralanmışdıq ki, Pir deyilən yerdə maşını saxlayıb, bir neçə nəfəri güllələyərək qətlə yetirdilər. Eldar əmimi isə ağacla döyərək öldürdülər. Malıbəyli körpüsü deyilən yerdə bizi maşından düşürtdülər və Xankəndiyə kimi piyada aparıb orada bir zirzəmiyə saldılar. Bizə çox ağır işgəncələr, zülmlər verirdilər. Həmin zirzəmidə 3-4 gün saxlandıqdan sonra 4 nəfəri - kəndçilərimiz Vətəni, Abdullanı və digər 2 nəfəri çıxarıb harasa apardılar. Bundan 7 gün sonra Əliyev Şahruzu, Hüseynov İlqarı və məni Xankəndi türməsinə apardılar. Türmədə bizi hər gün döyür və işgəncə verirdilər. Həmkəndlim Fazili təpiklə döyə-döyə öldürdülər. Meyiti üç gün kamerada yanımızda qaldı.

Əmiraslan Quliyev:

- Bizi ağzı üstə qarın üstünə yıxıb döyür, daşlayırdılar. 15-16 gündən sonra bizi Xocavənd (Martuni) şəhərinə gətirdilər. Bizi hər gün kəndimizin yaxınlığına aparır, işğal edilən gün öldürüb silos quyusuna atdıqları meytləri ordan çıxarmağı əmr edirdilər. Meyitlər tanınmaz halda idi. Bir neçə gün ac-susuz orda öz kəndlilərimizin meyitlərini çıxardıq.

Rafiq Quliyev:

- 1992-ci il fevral ayının 17-də ermənilər kəndə daxil oldular və bizi əsir götürdülər. 3 nəfəri diri-diri yandırdılar, 4 nəfərin başını kəsdilər, 1 nəfəri bel sapı ilə başına döyə-döyə öldürdülər, 1 nəfərin üzərindən "KamAZ"la keçdilər. Bütün bu vəhşiliklərdən sonra bizi "KamAZ"a yığdılar, "Bəylik bağı" deyilən yerdə cavanların çox hissəsini güllələyib silos quyusuna atdılar. Sağ qalanları isə Xankəndinin aşağı hissəsində körpüdən keçirib döyə-döyə apardılar. Mənim atamı da orada döyüb öldürdülər. Əsasən də cavanları istədikləri vaxt aparıb döyür, güllələyirdilər. Yaşlı adamlarımız onlara "nə edirsiniz bizə edin, öldürürsünüz, bizi öldürün, amma bu uşaqlara, cavanlara dəyməyin" deyəndə ermənilər Azərbaycan dilində cavab verirdilər ki, "sizin bir ayağınız burdadı, bir ayağınız gorda. Sizdən nə asılıdı? Bütün bunlara görə sabah bizdən qisas almaq istəyən bu cavanlar olacaq, ona görə də onları öldürürük"...

Sədaqət Quliyeva:

- Əsir götürüldükdən sonra ermənilər bizi Əsgəran rayonuna gətirdilər, burada ağır işgəncələrə məruz qaldıq. 11 gün əsirlikdə qaldıqdan sonra bizimkilər məni və bir neçə qadını Ağdam-Əsgəran sərhədində dəyişdirdilər. Əsgəranda olduğum müddət oğlum və həyat yoldaşımdan xəbərim olmadı. Ay yarım sonra oğlum Rafiq rəhmətlik Allahverdi Bağırovun vasitəçiliyi ilə əsirlikdən azad olundu. Lakin həyat yoldaşım Quliyev Əliaslan Nəriman oğlunu əsirlikdə döyərək qətlə yetirmişdilər. Meyitini 15 gün sonra geri ala bildik.

Elşən Şirinov:

- Bizdə ancaq yüngül silahlar olduğu üçün ermənilərlə yetərincə döyüşə bilmirdik. Buna baxmayaraq, canla-başla vuruşurduq. Döyüşən igid oğullarımız vardı, ancaq silah-sursatımız tükənmişdi. Güclü müqavimət göstərməyimizə baxmayaraq, ermənilər kəndi yandırmağa başladılar. Artıq müqavimət göstərə bilmədik. Ölənlər öldü, sağ qalanları isə əsir götürdülər. Onlar hər gün bizi döyür, incidirdilər. Biri siqaretini yana-yana alnımda söndürdü.

Minarə Şirinova:

- Ermənilər Eldarı və Arifi güllə ilə vurdular. İdarədə Kərimov Əliqismət Qara oğlunu və Dadaşov Manaf İslam oğlunu ayağından vurdular... Rüstəmova Zivəri isə evinə girərkən vurmuşdular. Fevralın 26-da gecə saatlarında Xocalıdan olan əsirləri də oraya gətirdilər. Yanımda 2 uşağın başını kəsdilər. Cavan gəlinləri aparıb qab yuduzdurur, əsgərlərə xidmət elətdirir, təkrar geri qaytarırdılar.

Bu soyqırımını "ikinci Xocalı" da adlandırırlar. 1992-ci ildə Xocalı faciəsindən bir neçə gün əvvəl Qaradağlıda törədilən soyqırımıda 104 kənd sakini və 15 nəfər xüsusi müdafiə dəstəsinin üzvləri əsir götürülüb. Onlardan 80 nəfəri erməni cinayətkarları tərəfindən qətlə yetirilib. Kəndin hər 10 sakinindən biri şəhid olub.

Ümumilikdə Qaradağlı soyqırımında Qaradağlı kəndi 117 övladını itirir, onlarla insan girov götürülür. Girovların bəziləri geri alınsa da, bir çoxunun taleyi hələ də məlum deyil.

Öldürülənlərdən 10-u qadın, 8-i uşaq idi. İki ailənin hər birindən 4 nəfər şəhid olub, 42 ailə başçısını itirib, 140-a yaxın uşaq yetim qalıb. İşğal nəticəsində kənddə 200 ev, 1 mədəniyyət evi, 320 yerlik orta məktəb binası, 25 çarpayılıq xəstəxana binası və digər obyektlər dağıdılıb. Kəndin 800 nəfərə yaxın sakini məcburi köçkün düşüb.

Bəxtiyar QARACA

Azərbaycan.-2013.- 20 fevral.- S.6.