Qazax əldən gedirdi...

Tez-tez xəbər alırlar, necə oldu ki, ölkədə sabitliyin yaranmağa başladığı bir dövrdə - 1995-ci ilin mart ayında belə açıq-aşkar şəkildə dövlət çevrilişinə cəhd edilmişdi? İndi aradan aylar, illər keçəndən sonra çox mətləblər açılır, kimin kim olduğu aydın bilinir. Ulu öndər Heydər Əliyevin misilsiz el məhəbbəti, dərin zəkası, polad iradəsi, sərkərdə qüdrəti bir daha tam aydınlığı ilə bəlli olur.

Doxsanıncı illərin burulğanında hər yerdə həyatın ahəngi pozulmuşdu. AXC-Müsavat cütlüyünün iqtidarı dövründən qalma səriştəsiz kadrlar, qaydasız "qayda-qanun" ölkə həyatını iflic etmişdi. Xüsusən mərkəzdən kənarda yerləşən Qazax-Ağstafa bölgəsində daha çox hərc-mərclik hökm sürürdü. Rüşvət, talan, qaçaqmalçılıq kütləvi hal almışdı. Sərhəddə 3-5 litrlik qablarda aparılan yanacaq müsadirə olunur, 15-20 tonluq maşınlarda və vaqon çənlərində isə benzin, ağ neft sərbəst keçirdi. Qonşu ölkələrə məhsul ötürülməsinin xüsusi sxemi yaranmışdı. Yanacaq dolu 30-40 maşınlıq karvan hazır olan kimi havaya 3 güllə atılır, xəlvəti yolda duran "mühafizəçilər" onlara səxavətlə yol açırdılar.

Bəs gömrüyün pulu necə yığılırdı? Bu həmin dövr idi ki, Prezident Aparatında keçirilən müşavirələrdən birində gömrük komitəsinin sədri deyirdi ki, "gələndən də alırıq, gedəndən də...". Bütün bunlar ən müxtəlif qüvvələrin gözləri qarşısında baş verirdi. Ona görə də az-çox imkanı, ixtiyarı olanlar rüşvətxorluğa qurşanmışdılar.

Həmin dövrdə şəxsi marağını dövlət mənafeyindən üstün tutan gömrük sistemi haqqında "Azərbaycan" qəzetində "Harınlaşmış təşkilat" adlı geniş bir yazı dərc olundu. Canlı müşahidələrin, çoxlu faktların təhlili ilə hərc-mərcliyin mənzərəsi açılıb göstərilirdi. "Bulanlıq sularda deyirlər balıqlar sərbəst üzürlər". Belə bir şəraitdə hər cür başıpozuqlara, naşükürlərə, nadanlara, mafioz qruplarına, o cümlədən imkanlı, ixtiyari "OMON"çulara öz bəd əməllərini həyata keçirilmələri üçün geniş meydan açılmışdı.

"OMON" yolunu azmışdı

Qazaxda Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsi erməni qəsbkarlarının işğalçı hücumlarının qarşısının alınması üçün saxlanılırdı. Bir qədər uğurlu fəaliyyət göstərəndən sonra onlar yollarını azdılar. Dəstənin üzvləri verilən külli ixtiyardan sərbəst istifadə edir, yerli hökumətə, xalqımızın və dövlətçiliyimizin qanunlarına tabe olmadan mafioz qruplarla birləşərək vətəndaşları incidir, xoşları gəlməyənlə haqq-hesab "çürüdür", günahsız adamları istədikləri kimi cəzalandırır, hətta ən ağır cinayətlər etməkdən belə çəkinmirdilər.

Sərbəstlik o həddə çatmışdı ki, Məzəm kəndində yerləşən qərargahda xüsusi bir damda ayı da saxlayırdılar. Onların dedikləri kimi, "hərəkət etməyənləri" bu ayı ilə əlbəyaxa "döyüşə" çıxarırdılar. İmkanlı adamlardan, öncə isə Gürcüstana gedib-gələn iş adamlarından, maşın karvanlarından haqq alırdılar. Bölgədən benzin, dizel yanacağı və digər qadağan olunmuş malların qonşu ölkəyə keçirilməsinə rəhbərlik edirdilər. Asan yolla pul qazanmaq, reketçilik, günahı oldu-olmadı xoşlarına gəlməyənlərin başına güllə çaxmaq, sözünün qabağına söz deyəni qəddarlıqla incitmək, idarə və müəssisə rəhbərlərindən haqq almaq, "şapka" yığmaq adi işə çevrilmişdi. Onların həddini aşan özbaşınalığına kimsənin "gözün üstə qaşım var" deyə bilməməsi bu quldurları axırda yerli hakimiyyəti ələ almaq, Azərbaycan dövlətçiliyini devirmək və xalqa xəyanət etmək, ona silah qaldırmaq dərəcəsinə gətirib çıxarmışdı.

Qazax "OMON"çularının başçısı Elçin Əmiraslanov onunla hesablaşmayanlarla haqq-hesab çürütmək məqsədilə açıq-aşkar şəkildə dəstəni ayağa qaldıraraq silaha sarılmışdı. Dəstənin üzvləri hələ martın 9-da şəhərin idarəetmə orqanlarına soxularaq mühüm əhəmiyyətli dövlət işi ilə bağlı əməliyyat apardıqlarını bildirdilər. Onların bəzi kəm əqidəli, dar düşüncəli tərəfdarları da bu işlərdə əldən-ayaqdan gedirdilər. Əksəriyyəti özlərini təkəbbürlü aparan, ipə-sapa yatmayan mənsəbpərəst, əda və iddiaları yerə-göyə sığmayan adamlar idi. Qazax iflic olmuşdu. Qorxu və çaşqınlıq silahsız, müdafiəsiz insanları sözün tam mənasında sarsıtmışdı. Hökumət orqanlarının çoxu işləmirdi. Ölkənin qərb qapısı əldən gedirdi. Qazağın təhsil işçisi Əhməd Dərgahquliyev deyir ki, onda mən Aslanbəyli kənd məktəbinin direktoru idim. Söz-söhbət hamını sarsıtmışdı. Vəziyyətdən xəbər tutmaq üçün bir neçə müəllimlə rayon təhsil şöbəsinə gedirdim. Qazağın girəcəyində iri dəmir beton hissələri düzülmüş, yol tamam kəsilmişdi. Bir təhər keçmək istəyəndə əli avtomatlı maskalılar kobud şəkildə "olmaz" dedilər. Nə etmək olardı? Eşitdik ki, həmin günlərdə icra başçısı vəhşicəsinə döyülərək qovulub. Kor-peşman geri qayıtdıq. İşıqlar kəsilmiş, telefon işləmirdi. Sanki sahibsiz bir adada qalmışdıq.

İdarəetmə və hüquq-mühafizə orqanlarına meydan oxuyan Elçin Əmiraslanov və onun əlaltıları özlərini tam ixtiyar sahibi kimi aparırdılar. Rayonun polis, poçt-teleqraf şöbələrini və digər hakimiyyət qurumlarını tutduqdan sonra bir neçə BMP və tankla silahlanmış quldur dəstəsi martın 12-də və 13-nə keçən gecə Ağstafaya doğru hücuma keçdi. Gözlərini qan örtmüş "OMON"çular rayon polis şöbəsini atəşə tutdular. Bir nəfər yerli polis işçisi öldürüldü, bir neçə mülki adam yaralandı. Öz uğurlarına qürrələnən "OMON"çular Tovuz rayonu səmtindəki "Cavanşir" restoranında qərargah yaratdılar. Xam xəyalları çox idi. Oradan yeni qüvvə ilə Gəncəyə tərəf irəliləməklə yolüstü rayonlarda öz hakimiyyətlərini quraraq Bakıya doğru hərəkət etmək niyyətində idilər.

Vəziyyət son dərəcə gərgin idi. Ölüm-dirim söhbəti gedir, torpağın taleyi həll olunurdu.

Tale böyük xilaskarı yetirdi

Prezident Heydər Əliyev Danimarkadan yenicə qayıtmışdı. Elə həmin gün, yəni martın 15-də ulu öndər televiziya və radio ilə xalqa müraciət edərək hadisələrə aydınlıq gətirdi. Onun dərin məzmunlu, aydın və əhatəli çıxışı ürəkləri riqqətə gətirdi. Xalqımız bir daha tam yəqinliklə bildi ki, hakimiyyət sükanının arxasında müdrik və qətiyyətli rəhbər dayanır. Dövlət başçısı dedi ki, "martın 12-dən 13-nə keçən gecə mən Bakıya saat 1-də gəldim. Gecə saat 4-də heç yatmamışdım, gələndən sonra bir neçə işlə məşğul idim. Pakistana getməyə hazırlaşırdım. Saat 4-də mənə telefonla zəng etdilər ki, Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsi Qazaxda və Ağstafada icra hakimiyyəti orqanlarını zəbt edib, Ağstafada döyüş gedib, qan tökülüb. Bu işlə məşğul olmağa başladım. Aydınlaşdırdıq ki, bəli, onlar Qazax rayon polis idarəsini tamamilə zəbt ediblər. Orada olan bütün silahları ələ keçiriblər. Rayon icra hakimiyyətini zəbt ediblər, icra hakimiyyəti başçısını qovublar, gətirib oraya öz dəstələrini qoyublar və heç kimi buraxmırlar. Rabitəni ələ keçiriblər, rabitə yoxdur. Ağstafa rayonunda da vəziyyət belə idi".

Ulu öndər sonra münaqişənin həlli yollarından söz açdı: "Mən bu işlə səhərə qədər məşğul oldum, məsələni sülh yolu ilə həll etmək istədim. Daxili işlər nazirinin birinci müavini Zahid Dünyamalıyevi, Müdafiə Nazirliyinin rəhbər vəzifəli işçisi İsa Sadıqovu oraya göndərdik. Rövşən Cavadovun özünə də təklif edildi ki, oraya getsin - çünki bu adamların hamısı onunla bağlıdır - danışıqlar aparsın. Ancaq danışıqlar o yana qalsın, məlumat verdilər ki, gəlib Ağstafa ilə Tovuz arasındakı "Cavanşir" restoranı deyilən yeri zəbt ediblər, oranı tamamilə ələ keçiriblər, postlar qoyublar, heç kəsi buraxmırlar, hakimiyyəti devirirlər".

Bəlli olduğu kimi, Bakıda Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin yerləşdiyi 8-ci kilometr qəsəbəsində də vəziyyət son dərəcə gərgin idi. Burada hadisələrə birbaşa Rövşən Cavadov rəhbərlik edirdi. R.Cavadov Qazaxda "OMON"çularla görüşən kimi özbaşına çıxıb Bakıya- XTPD yanına getdi. Belə düşünürdülər ki, Qazaxdan gələn qüvvə ilə Bakıda görüşəcək və genişmiqyaslı dövlət çevrilişi edəcəklər.

Ulu öndər dedi ki, "Rövşən Cavadov Bakıya qayıdandan sonra bizim nümayəndələr orada üç dəfə danışıq aparıblar. Bu danışıqlar nədən ibarət olmuşdur? Yaxşı, cinayət eləmisiniz, bunu sonra aydın edərik. Silahları qaytarın. Yerinizə qayıdın. Sizin bazanız Qazaxdadır. Ancaq nə yerlərinə qayıdırlar, nə də silahları qaytarırlar. Nəhayət, dünən axşam söz veriblər ki, səhər saat 9-da bütün silahları qaytaracağıq. Bizimkilər də deyiblər ki, səhər saat 9-a qədər dözürük. Amma gecə yarısı onlar Tovuzdakı hərbi hissəyə hücum ediblər. Şübhəsiz ki hərbi hissə də cavab verib, döyüş başlanıb".

Qiyamçıların son niyyətlərinə bələd olduqlarına görə ətraf rayonların heç biri "OMON"çulara nəinki rəğbət bəsləmir, sözün tam mənasında onlara nifrət edirdilər. O gərgin günlərdə xalq Prezident Heydər Əliyevin mövqeyini müdafiə etməklə dövlətçiliyimizə qarşı çıxanları və onların havadarlarını susdurmaq üçün hər şeyə hazır idi.

Sözün qüdrəti silahdan güclü idi

YAP Ağstafa rayon təşkilatının sədri Ramiz Tatarlı o zaman sovxoz direktoru işləyirdi. Deyir ki, yerlərdə hamı bir nəfər kimi ulu öndər Heydər Əliyevi dəstəkləyir, ona ümid bəsləyirdi. Onun xalqa müraciəti dillər əzbəri idi. Adamlar çox yaxşı bilirdilər ki, elin yenilməz oğlu Heydər Əliyev ölkəni bu bəladan xilas edəcəkdir. Qazaxda, Ağstafada və Bakıda baş verən iğtişaşlar zamanı Azərbaycanın bütün sağlam qüvvələri həmişə bir mövqedən - respublika Prezidenti Heydər Əliyevi və Azərbaycan dövlətçiliyini müdafiə mövqeyində çıxış edirdilər.

Xüsusən Qazax-Bakı yolunun üstündə mərdanə dayanan hünərvər Şəmkir alınmaz qalaya bənzəyirdi. Rayon icra hakimiyyətinin o zamankı başçısı Aslan Aslanovun qətiyyətli mövqeyi hadisələrə sağlam istiqamət verirdi. O gərgin günlərdə dəfələrlə icra başçısının Prezident Heydər Əliyevlə telefon söhbətlərinin şahidi olmuşam. Cinayətkar dəstəsinin dəf olunması üçün dövlət başçısının tapşırığı ilə sağlam qüvvələr yola salınırdı. Xarakterik haldır ki, mart hadisələri zamanı Şəmkirdə mənzərəli bir yerdə Koroğlu at belində, siyirmə qılınc əlində igidləri düşmən üzərinə mübarizəyə çağıran heykəli qoyulmuşdu. Bu, həm də o deməkdir ki, müstəqil Azərbaycan dövlətinə və dövlətçiliyinə əl qaldıranlar Koroğlunun qılıncından keçə bilərlər...

Əsl sərkərdə qüdrətli Heydər Əliyevin qətiyyətli səyi ilə qiyamın dəf olunması üçün sistemli surətdə tədbirlər görülürdü. Qərb bölgəsinə ezam olunmuş hökumət rəhbərlərinin nümayəndələri saatlarla danışıqlar apardılar. Dövlət çevrilişinin qeyri-mümkünlüyü, onsuz da gün-güzəranı o qədər də xoş olmayan bu camaatı Novruz bayramı ərəfəsində vətəndaş müharibəsinə sürükləməyin əbəs olduğunu başa salmağa çalışdılar. Qardaş qanı tökülməməsi naminə kompromis variantlar, məsləhətlər təklif olunurdu. Hökumət nümayəndələri ilə aparılan beş saatlıq danışıqlar nəşəli, xumarlı gözlərə, dumanlı başlara, qardaş qanı ilə oynayan quldurlara təsir etmədi, onlar ipəsapa yatmadılar. Dövləti devirmək - yeni hakimiyyət qurmaq, Azərbaycanı parçalamaq niyyətlərini heç kimdən gizlətmədilər... Qan tökməmək, sərhəd bölgəsində təzə-təzə bərqərar olan sabitliyi pozmamaq, məsələnin atəşsiz həlli üçün onlara çox məsləhətlər, təkliflər edildi... Gözləri qanla örtülmüş qiyamçılar hökumətin tələblərinə, təkliflərinə məhəl qoymayaraq yenidən Milli Ordunun əsgərlərinə qarşı silah işlətdilər. Quldurların atdığı mərmi Qırlı kəndində bir evi darmadağın etdi, digəri isə kəndin yaxınlığına düşdü, xoşbəxtlikdən insan tələfatı olmadı.

Müstəqillik min bir sınaqdan keçirdi

Qiyamçıların iç üzü tamamilə açılmışdı. Daha dözmək olmazdı. Son anda Milli Ordunun əsgərləri atəş açmalı oldular. Bir neçə saatın içində dövlətin gücünə tab gətirə bilməyən "OMON"çuların qərargahı darmadağın edildi. Bəziləri gizli yollarla Kür çayından keçərək Gürcüstana, oradan da hara gəldi qaçdılar. Hadisələr zamanı 120 nəfərdən çox cinayətkar qismində adam tutuldu. Təxminən on nəfərə kimi başçıları isə qaçıb gizləndilər. Tez-tez soruşurlar: "Qazax-Ağstafa hadisələri olmaya bilərdimi?" Bəli, qiyamın qarşısını vaxtında almaq mümkün idi. Çoxsaylı hüquq-mühafizə qurumlarından və yerli hakimiyyət orqanlarından tutmuş ən sadə zəhmət adamlarına kimi hamı neçə ay idi ki, bu bəlanı duyur, görür, daha doğrusu, qarətçilərin bəd əməllərindən əzab-əziyyət çəkirdi. Lakin biri laqeyd dayanıb, digəri qorxusundan dinməyib, başqa birisi, xüsüsən, belə hallara qarşı bilavasitə mübarizə aparmağa borclu olan inzibati orqanlar müəmmalı halda susub, onlardan bəziləri hətta təslimçi mövqeyini tutaraq qiyamçılara tərəf meyilləniblər. Dövrün ixtiyar sahibləri isə qiyamın gur çağında ön hissədən, yəni Gəncə-Tovuz səmtində çox qətiyyətli hərəkət etdikləri halda, nədənsə, qiyamçıların Gürcüstan istiqamətindəki arxa tərəfi bir növ boş buraxılmış və nəticədə "əsas adamlar" yaraqlı-yasaqlı, köçlü-külfətli qaça bilmişdilər.

Həmin günlərdə Prezident Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyev Qazax, Ağstafa və Tovuz rayonlarında ictimayyətin nümayəndələrinin, hüquq-mühafizə orqanları işçilərinin, müharibə və əmək veteranlarının, idarə və təsərrüfat rəhbərlərinin geniş müşavirəsini keçirdi. Müşavirədə bu hadisələrin fonundakı bir çox mətləblər aydınlaşdı. Vəziyyətin nizamlanması üçün müəyyən təşkilati tədbirlər görüldü. Həmin müşavirə zamanı cənab Ramiz Mehdiyevin dediyi müdrik sözləri bu yerlərdə indi də ehtramla xatırlayırlar: "Həftələr, aylar keçəcək, qiyamçıların iç üzü tam açılacaq, onda hamı - hətta qeyri-ixtiyari olaraq nankorların təsirinə düşənlər, indi tərəddüd edənlər, sadəcə aldananlar da görəcəklər ki, nə qədər ağır cinayətə yol verilib. Onda hamı tam aydınlığı ilə dərk edəcək ki, respublika Prezidentinin cəsarəti, qətiyyəti yenicə dirçəliş yoluna qədəm qoymuş müstəqil ölkəmizi necə böyük bəladan xilas edib. Heydər Əliyev kimi müdrik bir şəxsiyyətlə zor gücünə danışmaq olmaz, əsla olmaz!"

Həyat bu sözlərin reallığını dönə-dönə təsdiq etdi. Bir azdan "OMON"çuların Bakı qiyamına da son qoyuldu. Ulu öndər Heydər Əliyev silahlı qiyamçı dəstələrə müdrik sözlə, real siyasətlə, vətənə, xalqa məhəbbətlə üstün gəldi. Ümummilli liderin gücü, qüvvəti də məhz elə bunda idi.

Ulu öndər Heydər Əliyevin gərgin əməyi ilə 1993-cü il iyun, 1994-cü il oktyabr, 1995-ci il mart hadisələri və digər xəyanət cəhdləri qansız-qadasız həll edildi. Ölkədə tədricən əmin-amanlıq yaranmağa başlandı.

İndi Qazax o Qazax deyil

O vaxtdan illər keçir. Ulu öndər Heydər Əliyevin və onun yolunu uğurla davam etdirən İlham Əliyevin qayğısı və diqqəti ilə Qazax-Ağstafa rayonları qərb bölgəsinin alınmaz qalasına çevrilib. İqtisadiyat ilbəil yüksəlir. Məhsul buraxılışı sürətlə artır, yeni-yeni müəssisələr tikilir, genişmiqyaslı abadlıq-quruculuq işləri görülür. Bölgənin qədirbilən sakinləri o qanlı-qadalı illərdə xalqı xilas edən ulu öndərə əməli işlərlə dərin ehtiramlarını bildirirlər. Hər yerdə olduğu kimi, burada da Heydər Əliyev mərkəzləri yaradılıb. Ulu öndərin adına prospektlər və xatirə parkları salınıb, abidələr ucaldılıb. Ən əsası isə xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin müqəddəs ideyalarına əbədi sədaqət hissi hamının həyat amalına çevrilib.

Narahat, nigaran günlər tarixin arxivinə verildi. Qazax o Qazax deyil. Qədim diyar qərb bölgəsinin qapısı olaraq həmişə müstəqil dövlətçiliyimizin diqqət mərkəzindədir. Dövlət başçısı İlham Əliyev bu yerlərə səfəri zamanı demişdir: "Azərbaycanda Qazax rayonunun xüsusi əhəmiyyəti var, xüsusi yeri var. Bu rayonun inkişafı əlbəttə ki, çox böyük məna daşıyır. Bütün rayonların inkişafı çox vacibdir. Amma xüsusilə sərhəd bölgələrinin, paytaxtdan uzaqda yerləşən rayonların inkişafına daha da böyük diqqət göstərilir... Mən çalışacağam ki, bundan sonra da Qazax rayonunun inkişafı üçün səylərimi göstərim... rayon daha da inkişaf etsin, gözəlləşsin".

Əhməd İSAYEV

Azərbaycan.-2013.- 7 iyun.- S.8.