Adın şərəflidir...

Yenə 8 Martdır, yenə güllərin və gülən üzlərin bayram günü, diqqət, qayğı günüdür. Bəs illərdir qeyd etdiyimiz bu bayramın əvvəli hansı vaxta təsadüf edir?

Belə bir gündə tarixə baxmaq, bu günün daha hansı hadisələrlə yadda qaldığına nəzər salmaq yerinə düşər. Bu tarix çox qədimlərə gedib çıxır: e.ə. 480-ci ilin bu günü yəhudilərin Babil əsarətindən sonra Qüdsə - Yerusəlimə qayıtmasına icazə verildi və bununla, 60 ildən artıq davam edən İsrail-Fələstin qarşıdurmasına da, bir növ start verildi. Bu gün həm də Əbülqasım Firdovsinin "Şahnamə"sinin tamamlandığı gündür (1010). 1942-ci ilin bu günü İkinci dünya müharibəsinin gedişində Hollandiya Yava adasını yaponlara təslim etdi, indi təlatümlər içində olan Misir isə onun üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən Süveyş kanalını yenidən istifadəyə verdi (1957). Parisin Şarl de Qoll adına Hava Limanının fəaliyyətə başlaması da bu günə təsadüf edir (1974). Bu gün, eyni zamanda, qadına, qıza, anaya münasibətdə həssas olan ürəyə cərrahi müdaxilələrlə tarixə düşüb - 1952-ci ilin martında Filadelfiyada ilk süni ürək əməliyyatı aparılıb.

8 mart, ənənəyə görə, qadınların daha çox diqqət, gül və hədiyyə gözlədiyi bir gündür. Bu da təsadüfi deyil - 1908-ci ildə Nyu-Yorkda 15000 qadın növbəti dəfə nümayişə çıxanda onların şüarı "Çörək və gül" idi. Çörək həyat eşqini, gül isə daha firavan həyat tərzini ifadə edirdi. Elə ona görə bu bayrama başlanğıc olaraq 1857-ci ilin 8 mart günü Nyu-Yorkda yüzlərlə qadının aşağı maaşa, uzun çalışma saatlarına, eyni zamanda, pis iş şəraitinə etiraz olaraq tətil etməsi ilə qərarlaşdı.

1975-ci il dünya qadınları üçün Beynəlxalq Qadınlar ili olaraq tarixə düşdü. Həmin ilin beynəlxalq qadın ili elan edilməsindən sonra BMT-də 1975-ci ilin 8 martı ilk dəfə Beynəlxalq Qadınlar Günü olaraq keçirildi. İki il sonra isə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ümumi Qurultayında 8 mart qadın hüquqları və beynəlxalq sülh günü olaraq qəbul edildi.

1910-cu ildə 1857-ci il hadisələrindən 53 il sonra Danimarkanın Kopenhagen şəhərində keçirilən Qadın Sosialist İnternasyonalının qurultayında 1857-ci ilin 8 martında Nyu-Yorkda başlayan mübarizənin, qadın hüquqlarının genişləndirilməsi və qadın həmrəyliyinin simvolu, həm də Amerikada 8 martda yandırılaraq öldürülən 129 qadın işçinin xatirəsinə hər il bu günün Dünya Qadınlar Günü olması təklif edildi.

Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, 8 martın bayram kimi qeyd olunması səbəblərini bilmək üçün bu təşəbbüsü ilk dəfə irəli sürən Klara Setkinin şəxsiyyətinə, onun milli mənsubiyyətinə nəzər salmaq lazımdır. Onun təklif etdiyi 8 Mart günü 1910-cu ildə yəhudilərin Purim bayramı ilə üst-üstə düşürdü. Purim bayramı isə yəhudilərdə qadın ağlı, eyni zamanda, bu millətin özünümüdafiə haqlarını təcəssüm etdirir...

Ancaq hansı mənaları verməsindən asılı olmayaraq Beynəlxalq Qadınlar Günü, eyni zamanda, qadın hüquqlarının genişləndirilməsinin və bugünkü qadının daha azad olmasının tarixi səbəblərinin xatırlanması üçün də xüsusi gündür. Xüsusilə, postsovet respublikalarında, habelə Anqola, Burkina-Faso, Qvineya-Bisau, Kamboca, Çin, Konqo, Laos, Makedoniya, Monqolustan, Nepal, Şimali Koreya və Uqandada qeyd edilir, həm də qeyri-iş günü sayılır. Çünki qadınların kütləvi şəkildə savadlanması, müəyyən hüquqlara malik olması 8 martın bayram kimi qeyd olunmağa başladığı həmin dövrə təsadüf edir. Bəlkə də buna görədir ki, 8 Mart artıq müstəqillik qazanmış keçmiş SSRİ respublikalarının təqvimindən bu günə qədər silinməyib.

Beynəlxalq Qadınlar Günü, eyni zamanda, qadın hüquqlarının genişləndirilməsinin və bugünkü qadının daha azad olmasının tarixi səbəblərinin xatırlanması üçün də xüsusi gündür. Nəzərdən qaçırmayaq ki, hələ də dünyada yoxsullar var və onların əksəriyyətini qadınlar təşkil edir. Təhsildən kənarda qalanların da böyük bir qismini qadınlar təşkil edir. Bir çox inkişaf etmiş ölkədə qadın azadlıq və hüquqları ön planda olsa da, bəzilərində qadın hüquqlarının qorunması lazımi səviyyədə deyil. Bu mənada, heç olmasa, ildə bir dəfə 8 Mart münasibəti ilə qadın hüquqlarının dünyada qeyd olunması, xatırlanması xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Bu bayram Azərbaycanda da geniş qeyd edilir. 1998-ci ildə Azərbaycanda Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi yaradılıb. Azərbaycan həm də Avropa Şurasının qadınlarla bağlı bürosunda təmsil olunur və BMT-nin qadın məsələləri üzrə komissiyasının tamhüquqlu üzvüdür. 1995-ci ildə isə Azərbaycan rəsmi şəkildə qadınlara qarşı münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının aradan qaldırılması haqqında beynəlxalq konvensiyaya qoşulub. İndi səhiyyədə çalışanların 70, təhsil işçilərinin isə 69 faizi qadınlardan ibarətdir. Milli Məclisdə xeyli qadın deputat var.

8 Martla yanaşı dünyanın bir çox yerində "Analar günü" adlanan bir bayram da geniş qeyd olunur. Bu. Avstraliya, Belçika, Danimarka, İtaliya, Türkiyə, Finlandiya, ABŞ və Yaponiyada mayın ikinci bazar gününə düşür. İspaniya və Portuqaliyada isə anaları dekabrın 8-də, Fransa və İsveçdə mayın sonuncu bazar günündə təbrik edirlər. Amma analar günü Serbiyada tamamilə fərqli şəkildə qarşılanır. Miladdan 2 həftə əvvəl qeyd olunan həmin bayram günündə səhər tezdən uşaqlar analarının yatağına yaxınlaşıb onu çarpayıya "bağlayırlar". Ana "əsirlik"dən qurtulmaq üçün bir gün əvvəldən balışının altında hazır qoyduğu hədiyyələri balaca "quldurlar"a verməli olur...

P.S. Son olaraq 8 martdan öncə 7 martda Aleksandr Bell telefonu ixtira etdi (1876), Napoleon isə 1814-cü ildə Kraonne müharibəsində qələbə qazandı. Bir gün sonra - 9 mart 1842-ci ildə Cüzeppe Verdinin məşhur əsərlərindən biri "Milanda" səhnəyə qoyuldu. Bu həm də qadın gözəlliyi və məhəbbət haqqında ən yaxşı əsərlərdəndir.

2004-cü ilin bu günü İstanbulda baş verən hüznlü bir hadisə ilə yadda qalıb - bir kafeyə hücum nəticəsində beş nəfər həyatını itirdi və beş kişinin anası ağlar qaldı.

Bizim Xocalıda, Şuşada ağlar qalan analarımız kimi...

İndi bu bayram günündə analarımıza bir zəng, bir də bir qələbə lazımdır - Ağdamda, Kəlbəcərdə...

O, bu bayram günündə hər cür hədiyyədən artıqdır...

Bəxtiyar QARACA

Azərbaycan.-2013.- 8 mart.- S.3.