Heydər Əliyev - 90: iqtisadi modernləşmə

"Azərbaycan" qəzetinin və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin birgə təşkilatçılığı ilə keçirilən konfrans

Qarşıdan xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin 90 illik yubileyi gəlir. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin hərtərəfli inkişafı yolunda əvəzsiz tarixi xidmətləri nəzərə alınaraq milli dövlətçilik ideyasının bərqərar olmasına və ölkəmizin beynəlxalq aləmdə nüfuzunun artmasına misilsiz töhfələr vermiş ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin 90 illik yubileyinin ölkə miqyasında layiqincə keçirilməsinə başlanıb. Bu məqsədlə Prezident İlham Əliyev bu il yanvarın 21-də "Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 90 illik yubileyi haqqında" sərəncam da imzalayıb. Sərəncama əsasən ulu öndərin 90 illik yubileyi dövlət səviyyəsində geniş qeyd olunacaq, tədbirlər, konfranslar, simpoziumlar keçiriləcəkdir.

Xatırladaq ki, fevral ayının 21-də "Azərbaycan" qəzeti redaksiyasının və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin (SAM) birgə təşkilatçılığı ilə Heydər Əliyevin anadan olmasının 90 illik yubileyinə həsr olunmuş ilk rəsmi dövlət tədbiri keçirilmişdir. Martın 13-də isə "Azərbaycan" qəzeti redaksiyası və SAM-ın birgə təşkilatçılığı ilə bu mövzuda növbəti tədbir təşkil olundu. Ulu öndərin 90 illik yubileyinə həsr olunmuş budəfəki konfransda müzakirə mövzusu iqtisadi modernləşmə məsələləri idi.

Milli Məclisin deputatlarının, dövlət məmurlarının, müxtəlif təşkilatların nümayəndələrinin, elm xadimlərinin iştirak etdiyi konfransda Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının Aqrar siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Azər Əmiraslanovun, sənaye və energetika naziri Natiq Əliyevin, Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun sədri Səlim Müslümovun, mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Nazim Səmədovun çıxışları dinlənildi.

Konfransın moderatoru, "Azərbaycan" qəzetinin baş redaktoru, Milli Məclisin deputatı Bəxtiyar SADIQOV iştirakçıları salamlayaraq dedi:

- Azərbaycan dövlət müstəqilliyinə çox ağır və mürəkkəb vaxtda qədəm qoydu. Qırmızı imperiyanın parçalanması, uzun illər boyu daşlaşmış iqtisadi əlaqələrin sürətlə pozulması, ölkəni bürüyən tətillərin təsiri Azərbaycandan da yan keçmədi. Siyasi böhranın ardınca iqtisadi böhran başlandı.

Bir-birinin ardınca iqtidarda olan, lakin qısa müddətdə xalqın etimadını itirərək hakimiyyət kürsüsünü tərk edənlər işlədikləri müddətdə nəinki vəziyyəti düzəldə bilmədilər, əksinə ümummilli böhranı daha da dərinləşdirdilər. Nəticədə Azərbaycan bir dövlət kimi dünya xəritəsindən silinmək, qədimlərdə olduğu kimi xırda xanlıqlara parçalanmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qaldı.

Yalnız ulu öndər Heydər Əliyevin xalqın arzu və tələbi ilə yenidən ölkə rəhbərliyinə qayıtmasından sonra bu sahədə ciddi dönüşün əsası qoyuldu. Müharibədə atəşkəs əldə edildi, əhalidəki külli miqdarda qeyri-qanuni silahlar toplandı, ölkədə möhkəm və dönməz sabitlik yaradıldı.

Ulu öndər eyni zamanda bir neçə istiqamətdə fəaliyyət göstərməyi bacaran dahi şəxsiyyətlərdən idi. Azərbaycanın informasiya blokadasından çıxarılması, dünyaya inteqrasiyası, habelə Xəzərin karbohidrogen ehtiyatlarından istifadə, bazar iqtisadiyyatı münasibətlərinə keçidi şərtləndirən iqtisadi, siyasi, hüquqi islahatları gecikdirmək olmazdı. Beləliklə, "Əsrin müqaviləsi" neft kontraktı imzalandı, yeni Konstitusiya qəbul edildi, özəlləşdirmə proqramları həyata keçirildi və tədricən ümummilli böhran aradan qaldırıldı.

Tarixən qısa zaman kəsiyində görülən bütün bu işlər həm də Azərbaycanın sürətli inkişafının, modernləşməsinin təməli idi. Heydər Əliyev siyasi kursunun layiqli davamçısı cənab İlham Əliyev müəllifi olduğu "Düşünülmüş, sürətli və davamlı" inkişaf konsepsiyası əsasında dünyada tanınan və qəbul edilən "İnkişafın Azərbaycan modeli"ni yaratmaqla ölkəni qısa müddətdə modernləşdirdi. İndi Azərbaycan Cənubi Qafqazın ən güclü dövləti, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvü, demokratiya yolu ilə inamla gedən ölkədir.

Ulu öndər Heydər Əliyevin 90 illik yubileyi münasibəti ilə "Azərbaycan" qəzeti ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin birgə keçirdiyi növbəti konfrans iqtisadi modernləşmə mövzusuna həsr olunmuşdur.

İndi isə Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Fərhad MƏMMƏDOV giriş sözü söyləyəcək.

Fərhad MƏMMƏDOV:

- Heydər Əliyevin iqtisadi modernləşdirmə siyasətinə həsr olunan konfransımızı ümummilli liderin bir fikri ilə başlamaq istərdim: "Azərbaycan mənim ürəyimdir, Azərbaycan mənim Vətənimdir, Azərbaycan mənim həyatımdır. Həyatım boyu Vətənimə, ölkəmə, xalqıma xidmət etmişəm. Mən bəxtəvərəm ki, xalqıma etdiyim xidmətlərim qiymətləndirilibdir". Həqiqətən də Heydər Əliyevin Vətən və Azərbaycan xalqı qarşısındakı xidmətləri misilsizdir, uzun müddət siyasi-iqtisadi tədqiqatların aparıcı mövzusu olaraq qalacaqdır.

Xüsusilə qeyd olunmalıdır ki, Azərbaycan özünün dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra məhz Heyder Əliyevin uzaqgörən, müdrik siyasəti və gərgin fəaliyyəti nəticəsində ölkəmiz siyasi-iqtisadi və sosial böhranlar məngənəsindən sürətlə çıxaraq qısa müddət ərzində həmin problemlərdən qurtulmuş və dünyanın iqtisadi sistemində öz sözünə, mövqeyinə və zəngin potensiala malik dövlətə çevrilmişdir. Milli dövlətçiliyimizin möhkəmləndirilməsinə və əhalinin rifah halının yüksəldilməsinə yönəldilmiş bu siyasətin ən böyük uğuru isə inkişafın yeni, unikal modelinin - Azərbaycan modelinin yaradılmasıdır. Bu gün Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin məqsədyönlü fəaliyyəti nəticəsində Heydər Əliyevin iqtisadi siyasət kursu inamla davam etdirilir və özünün müsbət nəticələrini verməkdədir.

Təməli ümummilli lider Heydər Əliyevi tərəfindən qoyulan neft strategiyasının reallaşdırılması və dünyanın aparıcı transmilli şirkətləri ilə müqavilələrin imzalanması, bu siyasətin Azərbaycanın milli maraqlarının ödənilməsinə yönəldilməsi sayəsində xarici investisiyaların ölkəmizə geniş həcmdə axını artmış, dünya dövlətlərinin Azərbaycan iqtisadiyyatına marağı yüksəlmiş, onun beynəlxalq əlaqələrinin genişləndirilməsinə əlverişli imkan yaranmışdır. Eyni zamanda Heydər Əliyevin neft strategiyası Azərbaycanı regional lider mərhələsinə çıxararaq onun geosiyasi və geoiqtisadi mövqelərinin möhkəmləndirilməsinə, dünya iqtisadiyyatına fəal inteqrasiyasına geniş imkanlar açmışdır. Ötən 20 il ərzində formalaşan Azərbaycanın enerji siyasəti dövlətimizi dünyanın siyasi-iqtisadi arenasında etibarlı tərəfdaş və sabit enerji təminatçısı kimi tanıtmışdır. Fəxrlə qeyd edə bilərik ki, bu gün Cənubi Qafqaz iqtisadiyyatının təqribən 80 faizi Azərbaycan Respublikasının payına düşür. Güclü iqtisadiyyata və potensiala malik olan Azərbaycan özünün daxili tələbatını ödəməklə yanaşı, qonşu ölkələrə enerji ixrac etməkdədir. Çoxşaxəli enerji ixracı özünü transsərhəd neft-qaz kəmərlərinin çəkilişi və istismara buraxılmasında biruzə verməklə, yeni iqtisadi perspektivlərin əldə olunmasına zəmin yaratmışdır. Həmin siyasət sayəsində qeyri-neft sektorunun davamlı inkişafı Azərbaycan Respublikasının iqtisadi modelinin prioritet istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir.

Ölkəmizin dünya iqtisadi sisteminə sıx inteqrasiyası nəticəsində əldə olunan neft gəlirləri Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafının təminatına, əhalinin rifah halının davamlı olaraq yüksəldilməsinə yönəldilmişdir. Təsadüfi deyildir ki, milli sərvətin nəsillər arasında ədalətli bölgüsü, neft gəlirlərinin səmərəli idarə edilməsi məqsədilə 1999-cu ildə məhz Heydər Əliyevin fərmanı ilə Dövlət Neft Fondu təsis edilmiş və uğurla fəaliyyət göstərməkdədir. Onu da vurğulayaq ki, Neft Fondunun maliyyələşdirdiyi layihələr sırasında aparıcı yer tutan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xəttinin inşası Azərbaycanın regionda siyasi nüfuzunun daha da güclənməsində, inteqrasiya prosesinin genişləndirilməsində böyük əhəmiyyətə malikdir.

Heydər Əliyev eyni zamanda müasir Azərbaycanın sosial inkişafı siyasətinin də qurucusudur. Ulu öndərin gələcəyə hesablanmış strateji proqramının təməlində xalqın rifahının yüksəldilməsi, əhalinin sosial təminatının və sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi dayanır. Hazırda ölkəmizdə məcburi sosial sığorta haqlarının toplanması, pensiyaların təyinatı və ödənişi üzrə vahid sistem mövcuddur. Ümummilli liderin müəyyən etdiyi sosial islahat istiqamətlərinə uyğun olaraq Azərbaycanda sığorta-pensiya və dövlət sosial yardım sistemləri beynəlxalq standartlar səviyyəsinə yüksəldilmişdir. Bundan əlavə, sığorta olunanların avtomatlaşdırılmış fərdi uçot sistemi də fəaliyyət göstərməkdədir. Vətəndaşların sosial müdafiəsi istiqamətində qəbul edilən normativ-hüquqi aktların tətbiqi sayəsində əhalinin əməkhaqları, müavinətləri və pensiyalarında və bütövlükdə əhalinin real gəlirlərində nəzərəçarpacaq dərəcədə artım müşayiət olunmaqdadır. Heydər Əliyevin yeni sosial siyasət konsepsiyası bu gün Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən müvəffəqiyyətlə davam etdirilməkdədir.

Konfransda toxunulacaq mövzulardan biri də Heydər Əliyevin yürütdüyü aqrar siyasət və onun uğurlu nəticələridir. Bu siyasətin gercəkləşdirilməsi sayəsində Azərbaycanda qısa vaxt ərzində əhalinin kənd təsərrüfatı məhsulları ilə fasiləsiz təminatı sahəsində əsaslı dönüş yaranmış, aqrar sektorda innovativ metodların tətbiqi sürətləndirilmiş, ölkənin idxaldan asılılığı aradan qaldırılmışdır. Bundan başqa, özəl kənd təsərrüfatı obyektlərinin inkişafına kreditlər ayrılması, istehsalın maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi, yeni emal müəssisələrinin istifadəyə verilməsi aqrar sektorda məhsuldarlığın davamlı artımına, bütövlükdə ölkəmizdə kənd təsərrüfatının inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərmişdir.

Bəxtiyar SADIQOV:

- Azərbaycan ta qədimlərdən neft ölkəsi sayılıb. Lakin həmişə "adı sənin, dadı mənim" prinsipi ilə çalışıb. Müstəqillik dövründə neftin Azərbaycan xalqının maraqlarına xidmətinin təmin edilməsi də ən vacib vəzifələrdən biri sayılırdı. AXC-Müsavat cütlüyü iqtidarda olduğu müddətdə səriştəsizlik ucbatından neft danışıqlarını başa çatdırmağa, xalqın maraqlarının qorunduğu müqavilələrin hazırlanaraq imzalanmasına nail ola bilmədi. Yalnız Heydər Əliyev bu missiyanı da uğurla yerinə yetirdi və əslində Xəzərin karbohidrogen ehtiyatlarını yenidən dünya üçün kəşf etmiş oldu. 20 sentyabr 1994-cü ildə imzalanan "Əsrin müqaviləsi" həm də Azərbaycan iqtisadiyyatının digər sahələri üçün lokomotiv rolunu oynadı.

Bu mövzuda sənaye və energetika naziri Natiq ƏLİYEV danışacaq.

Natiq ƏLİYEV:

- Müstəqil Azərbaycan dövlətinin iqtisadiyyatının hərtərəfli inkişaf etdirilməsi naminə neft amilindən səmərəli istifadə olunması ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətinin bütün dövrlərində uzaqgörən, düşünülmüş bir siyasət olaraq daim ön planda olmuşdur.

"Əsrin müqaviləsi"nin imzalanması əslində ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən müstəqil dövlət quruculuğunun əsas strateji istiqamətlərindən biridir. Bu gün keçmişə nəzər salarkən bir daha görürük ki, həmin dövrdə qarşıya qoyulan bütün məsələlər öz həllini tapmış və sözsüz ki, bunun əsas, ən başlıca səbəbi həmin illərdə Heydər Əliyev tərəfindən uğurla, cəsarətlə həyata keçirilmiş Azərbaycanın yeni neft strategiyası olmuşdur.

Heydər Əliyevin 1993-2003-cü illərdə Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrdə dünyanın 19 ölkəsinin 41 neft şirkəti ilə imzalanmış 21 saziş çərçivəsində xeyli iş görülmüşdür. Bu işlərə nəhəng "Çıraq-1" platformasının, sualtı neft və qaz kəmərlərinin, Səngəçal terminalının, Bakı-Novorossiysk və Bakı-Supsa ixrac neft kəmərlərinin inşasını, özüllərin və yeni platformaların tikinti sahələrinin bərpası, borulara beton örtük çəkilməsi zavodunun, "Dədə Qorqud", "İstiqlal" və "Qurtuluş" qazma qurğularının tikilib istifadəyə verilməsini, "İsrafil Hüseynov", "Süleyman Vəzirov" borudüzən gəmilərinin yenidən qurulmasını, "Azərbaycan" kran gəmisinin və istehsal üçün lazım olan başqa gəmi və qurğuların təmirini və modernləşməsini aid etmək olar.

1996-cı ilin fevral ayında "Çıraq" yatağından ilkin neftin hasilatı haqqında qərar qəbul olundu və uğurla həyata keçirildi. İlkin neft obyektlərinə "Çıraq" yatağında 105 metr dənizin dərinliyində qurulmuş bir dəniz qazma və hasilat platforması, Səngəçaladək 24 düymlük bir sualtı neft kəməri, Neft Daşlarınadək 16 düymlük bir sualtı qaz kəməri, Səngəçalda neft terminalı, Şimal və Qərb istiqamətində iki ixrac boru kəməri və Supsada bir ixrac terminalı daxil oldu. "Çıraq-1" ilk hasilat platforması istismara verildi, Bakı-Novorossiysk neft kəməri bərpa olundu, yeni Bakı-Supsa kəməri tikildi, Səngəçal və Supsa terminalları inşa edildi. "Çıraq-1" özülündən 16 quyu qazılmışdır və onların 12-dən gündə orta hesabla öncə nəzərdə tutduğumuzdan xeyli artıq - 140 min barel (19 min ton) neft hasil olunurdu və 2002-ci ildə neft hasilatının həcmi 5,5 milyon tona çatdırıldı.

İlkin neft layihəsi üzrə nəzərdə tutulan bütün işlər yerinə yetirilmiş, bu işlər çərçivəsində neft sənayesinin infrastrukturu xeyli müasirləşdirilmişdir. "Əsrin müqaviləsi" layihəsində kəşfiyyat işlərinin tam şəkildə yerinə yetirilməsi mühüm yer tutdu. Bu işlərin sırasında "Dədə Qorqud" yarımdalma qazma qurğusunda bərpa işlərinin başa çatması müstəsna əhəmiyyət kəsb edir.

Sonra tezliklə tam modernləşmiş "İstiqlal" üzən yarımdalma qazma qurğusunun, yeni inşa olunan özüqalxan "Qurtuluş" qazma qurğusunun istismara verilməsini Azərbaycan neft sənayesinin böyük uğurlarından hesab etmək olar. Bu qazma qurğularının köməyi ilə "Azəri", "Çıraq", "Günəşli", "Şahdəniz" yataqlarında bir neçə kəşfiyyat quyusu qazıldı. "Qarabağ", "Əşrəfi", "Oğuz", "Naxçıvan", "Abşeron", "Qarasu", "Lənkəran-dəniz", "İnam" və başqa strukturlarda çoxsaylı kəşfiyyat quyusu qazıldı və bu strukturların neftli-qazlı-kondensatlı olduğu haqqında zəngin geoloji məlumatların əldə edilməsinə imkan verdi və yeni yataqların kəşfini təmin etdi. Bununla yanaşı, Xəzər dənizində suyun dərin hissələrində yerləşən "Alov", "Şərq", "Zəfər-Məşəl", "Savalan" və sair kəşfiyyat blokları üzrə qazma işlərini sürətləndirmək üçün yeni tipli, 1000 metrə qədər dərin sahələrdə işləyə biləcək qazma qurğusuna ehtiyac yarandı.

Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin, "Lukoyl" və Keppel FELS şirkətlərinin yaratdıqları Kaspian Şipyard Kompani müştərək müəssisəsinin gərgin əməyinin nəticəsində qazma qurğusu inşa edilib başa çatdırılmış, müasir avadanlıqla təchiz olunmuş bu yeni, möhtəşəm qurğu dənizin su qatının 75 metrdən 1025 metrədək dərinliyində 9144 metrədək kəşfiyyat qazma quyularının qazılmasına imkan verdi.

Tarixi baxımdan ən qısa zaman ərzində irihəcmli layihələr gerçəkləşdi. 1999-cu ildə nəhəng "Şahdəniz" qaz-kondensat yatağı açıldı. Bu səpkidə Azərbaycan neftinin və təbii qazının Türkiyəyə Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəməri və Gənubi Qafqaz qaz boru kəməri vasitəsi ilə nəqli üçün Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə dövlətləri arasında əldə edilmiş razılaşmalar və imzalanmış sazişlər bu strategiyanın həyata keçirilməsinin ən önəmli addımları kimi qiymətləndirilir.

Azərbaycan neftini dünya bazarlarına nəql etmək üçün Bakı-Novorossiysk Şimal ixrac boru neft kəməri tezliklə bərpa edildi və 1997-ci ildə istifadəyə verildi. Azərbaycanda 231 kilometr uzunluğunda boru kəmərindən və həmçinin nasos, neftvurma və nəzarət-ölçü stansiyalarından ibarət Şimal ixrac boru kəməri heç bir iş günü itirilmədən işləməkdədir.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin yaratdığı yeni neft strategiyasının inkişafında və "Şərq-Qərb" enerji dəhlizinin gerçəkləşməsində Bakı-Supsa neft kəmərinin inşası mühüm yer tutdu.

Yataqların tammiqyaslı işlənməsinin "Faza-1" layihəsinin həyata keçirilməsi nəticəsində "Çıraq-1" və "Mərkəzi Azəri" platformasından neft hasilatı gündə 250 min barelə, 2008-ci ildə isə yalnız bu iki platformadan 500 min barelə (ildə 25 milyon ton) çatdırıldı.

"Faza-1" layihəsi üzrə əsas quraşdırma və tikinti işləri Azərbaycanda, Dubayda, Fransada, İtaliyada və İsveçdə başlanmışdır və bu işlərin vaxtında yerinə yetirilməsi üçün ABŞ-ın "MakDermott", Fransanın "Byuqr", "Eyfel" və "Enterpoz", İtaliyanın "Saypem", İsveçin "Emtunqa", Türkiyənin Tekfen şirkətləri böyük səylər göstərmişdir. Bu şirkətlərdə "Faza-1" layihəsinin çərçivəsində 2300-dən artıq Azərbaycan mütəxəssisləri və vətəndaşları uğurla çalışırdırlar.

"Faza-1" layihəsinin həyata keçirilməsi nəticəsində "Mərkəzi Azəri" platformasından ilk neft hasilatı ilə əlaqədar 187 kilometrlik uzunluğunda sualtı 30 düymlük neft kəməri sahilədək inşa olunub, 28 düymlük qaz kəmərinin tikilməsi uğurla başa çatmışdır.

"Faza-2" layihəsi "Azəri" yatağının şərq və qərb hissələrinin işlənməsinə yönəldilmişdir və o, "Faza-1" ilə birlikdə "Azəri" yatağının işlənməsinin tam başa çatdırılmasını nəzərdə tutmuşdur. "Faza-2" dəniz obyektləri suyun dərinliyi müvafiq olaraq 120 və 150 metr olan sahələrdə yerləşməklə, "Azəri" yatağının qərb və şərq hissəsində iki ədəd 48 quyuağzına malik platformanı əhatə etdi. Platformaların texnoloji emal gücü "Azəri" yatağının qərb hissəsində gündə 340 min barelə (ildə 17 milyon ton), şərq hissəsində isə 260 min barelə (ildə 13 milyon ton) çatdırıldı. Bu isə "Azəri" yatağında neft hasilatının artırılmasına və ən azı gündə 800 min barelə (ildə 40 milyon ton) çatmasına imkan yaratdı. "Qərbi Azəri"də öncə qazma proqramı hazırda 6 quyudan ibarətdir, bunların 5-i hasilat, 1-i isə şlamların yenidən laya vurulması quyusudur. Quyuların layihə dərinliyi 3900 metrdən 4500 metrə qədərdir. "Şərqi Azəri"dəki ilk dörd öncə qazma quyusunun uğurla tamamlanmasından sonra 2002-ci ilin iyul ayında "Qərbi Azəri" öncə qazma proqramına başlanmışdır. İlk neftin "Qərbi Azəri"dən 2006-cı ilin 2-ci rübündə, "Şərqi Azəri"dən isə 2007-ci ilin 2-ci rübündə hasil ediləcəyi nəzərdə tutuldu. Bu layihənin gerçəkləşməsi nəticəsində 2007-2008-ci illərdə neft hasilatının 40 milyon tonadək artırılması təmin olunmuşdur.

"Azəri-Çıraq-Günəşli" yataqlarının tammiqyaslı işlənilməsinin üçüncü mərhələsi ("Faza-3") "Günəşli"nin dərinlikdə yerləşən hissəsinin işlənməsini və "Çıraq" yatağının qərb hissəsindəki ehtiyatları əhatə edir və sonuncu əsas işlənmə mərhələsidir. "Faza-3" layihəsinin bu gün nəzərdə tutulmuş iş proqramına əsasən ilk neftin əldə olunması 2008-ci ilin ortalarında gözlənilirdi. Son nəticədə "Faza-3" layihəsinin işlənməsi ümumilikdə "Azəri-Çıraq-Günəşli" yataqlarından gündəlik 1 milyon bareldən (ildə 50 milyon ton) artıq neft çıxarılmasına imkan yaratdı.

Səngəçalda inşa edilmiş terminal dünyada bu qəbildən olan ən böyük terminallardan birinə çevrildi. Bu terminalın genişləndirilməsi gün ərzində burada 1,2 milyon barel xam neftin saxlanılmasına və texniki emal olunmasına imkan yaratdı.

Azərbaycanın neft yataqlarının uğurla işlənməsi bilavasitə Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin vaxtında inşası ilə bağlıdır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan layihəsi qısa bir zamanda, bir tərəfdən özünün texniki, iqtisadi, kommersiya, maliyyə göstəricilərinə görə, o biri tərəfdən isə Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə üçün siyasi və enerji təhlükəsizliyini təmin edən xüsusiyyətlərinə və dünyanın bir çox ölkələrinin maraqlarına cavab verdiyinə görə nəhəng, dünya əhəmiyyətli bir layihəyə çevrilmişdir.

Mühəndis işlərinin aparılması, boru kəmərinin dəhlizinin yüksəkliyi və hidravlik təzyiqin öyrənilməsi və təhlili nəticəsində boru kəmərinin diametri Azərbaycan ərazisində 42 düym, Gürcüstanda 46 düym, Türkiyədə 42 düym seçilmişdir. Bunun nəticəsində nasos stansiyalarının sayı dəqiqləşdirilmişdir və müəyyən olunmuşdur ki, Azərbaycanda və Gürcüstanda 2 nasos stansiyası, Türkiyədə isə 4 nasos stansiyası və 2 təzyiqi aşağı salma və qəbul edən stansiyalar kifayətdir.

Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəmərinin Türkiyə sərhədinə qədər inşası üçün təxminən 880 kilometr 42 düym boru (Azərbaycan) və 520 kilometr 42 və 46 düym boru (Gürcüstan) tələb olundu. Kəmərin tikintisi 2250-yə qədər yol, su və dəmir yolu kəsişmələri ilə rastlaşdı və təxminən 240 min ton ağırlığında müxtəlif qurğular və yerüstü tikililər üçün avadanlıqların quraşdırılmasını tələb etdi. Azərbaycan və Gürcüstan ərazisində boru kəmərinin inşası üçün təxminən 250 ədəd yüngül, 80 ədəd ağır nəqliyyat vasitələri, 250 ədəd 35-65 tonluq kranlar, ekskavatorlar, qreyderlər və yolbasan maşınlar istifadə edildi.

Ümumiyyətlə, 90-cı illər neftçilər üçün heç də asan olmayıb. Əksinə, obyektiv və təbii çətinliklər, neft yataqlarının və təsərrüfatın yüksək sürətlə köhnələrək istismardan çıxması, müasir texnika və avadanlığın olmaması, maddi-texniki təchizatın və maliyyə vəziyyətinin pisləşməsi, 1998-1999-cu illərdə xam neft və neft məhsullarının qiymətinin dünya bazarında kəskin surətdə aşağı düşməsi və başqa problemlərə baxmayaraq, neftçilərimiz üzərlərinə düşən məsul vəzifəni dərindən dərk edərək, fədakar əməkləri ilə respublikamızın neftə, neft məhsullarına və qaza olan tələbatını ödəyə bildilər.

Neft və qaz sənayesində 90-cı illərin ən böyük nailiyyətlərindən biri odur ki, Prezident Heydər Əliyevin vaxtında gördüyü qəti tədbirlər nəticəsində neft və qaz təsərrüfatının dağılmasının qarşısı alındı. Əgər 1996-cı ildən 1998-ci ilə kimi neft hasilatı stabil səviyyədə qalaraq 9,1 milyon ton olmuşdursa, 1999-cu ildən başlayaraq neftin hasilatı artmışdır və 2001-ci ildə respublikamızda 14,9 milyon ton neft çıxarılmışdır. 2002-ci ildə neft hasilatı 15,2 milyon ton, 2003-cü ildə isə 15,38 milyon tona qədər artmışdır. 2000-2003-cü illərdə neftçilər tərəfindən dövlət tapşırıqları tamamilə yerinə yetirilmişdir, neft hasilatında artım müşahidə olunmuşdur.

Respublika Prezidentinin uzaqgörən siyasəti və görülən işlər nəticəsində respublikamızda nəinki neft hasilatının kəskin sürətlə artırılmasına, eyni zamanda qaz ehtiyatlarının və yaxın zamanda qaz hasilatının yüksəlişinə əsaslar yarandı. Bu səpkidə aparılan işlərin sırasında ən mühüm hadisə "Şahdəniz" blokunda zəngin qaz-kondensat yatağının açılması oldu.

Bu yatağın işlənməsinin yalnız birinci mərhələsində ildə 8,5 milyard kubmetr qaz hasil ediləcək, ikinci mərhələsində isə hasilat ildə 16-20 milyard kubmetrə çatdırılacaqdır. 2002-ci ilin fevral ayında "Şahdəniz" layihəsində iştirak edən xarici tərəfdaşlarla birgə kəşfiyyat və hasilata aid mühüm qərarlar qəbul edilmiş, iş proqramı və büdcə təsdiq olunmuşdur. Bu proqrama görə, "Şahdəniz" yatağı üçün dünya praktikasında olan ən müasir TPG-500 tipli platformanın inşasına başlanmış və istismar quyuları qazılmışdır.

Heydər Əliyevin gərgin əməyi, fəaliyyəti, rəhbərliyi və ciddi nəzarəti sayəsində əldə olunmuş bu uğurlar dövlətimizin daha da möhkəmlənməsi, onun müvəffəqiyyətlə dünya iqtisadiyyatına qovuşması, respublikamıza xarici sərmayələrin cəlb olunması, Xəzər regionunda Azərbaycanın ən aparıcı bir dövlətə çevrilməsi üçün möhkəm zəmin yaratmışdır. Bu gün fəxrlə demək olar ki, Bakı şəhəri yenidən dünyanın neft mərkəzlərindən birinə çevrilməkdədir. Bu baxımdan Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda olan zəngin karbohidrogen yataqlarının kəşfi və işlənməsi sahəsində xarici neft şirkətləri ilə bağlanmış uzunmüddətli neft-qaz sazişlərinin uğurla həyata keçirilməsi müstəsna əhəmiyyət kəsb edir.

2003-cü ildən başlayaraq Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin siyasətini və neft strategiyasını Azərbaycanın müstəqilliyi və rifahı naminə uğurla davam etdirir və yeni nailiyyətlər qazanır.

Milli energetika sahəsində də yeni era başlanmışdır. Gücü 400 MVt olan müasir qaz-turbin tipli "Şimal" ES-in istifadəyə verilməsi, respublikanın müxtəlif bölgələrində ümumi gücü 850 MVt olan yeddi modul tipli elektrik stansiyasının tikilməsi, gücü 525 MVt olan "Sumqayıt" buxar-qaz tipli müasir ES-in istifadəyə verilməsi, eyni tipli gücü 780 MVt olan "Cənub" ES-də yaxın gələcəkdə quraşdırma işlərinin başa çatması son beş il ərzində Azərbaycan Energetika Sisteminin generasiya gücünü 30 faizə yaxın artırmış və yeniləşmişdir.

2008-2012-ci illərdə həyata keçirilən tədbirlər sayəsində qazla təmin olunan əhali abunəçilərinin ümumi sayı 1,1 milyondan 1,4 milyon nəfərə çatdırılıb, yəni əlavə olaraq 297 min nəfər əhali abunəçisinə qaz verilib. Qazla təmin edilən rayonların sayı 65-ə çatdırılıb. Əlavə olaraq 136 inzibati-ərazi bölgəsinin qaz təminatı bərpa edilmişdir və nəticədə əhalinin əvvəllər külli məbləğdə digər yanacaq növünün əldə edilməsinə yönəldilmiş xərcləri kəskin şəkildə, yəni dəfələrlə azaldılmışdır. Hazırda respublikada qazlaşmanın səviyyəsi 76,4 faiz, o cümlədən Bakı şəhəri üzrə 96,3 faiz, regionlarda isə 65,4 faizə çatmışdır. Sayğaclaşdırmanın səviyyəsi isə 99 faizə çatdırılmışdır. Eyni zamanda respublika ərazisində SMART tipli sayğacların quraşdırılması davam edir və bu günə kimi 503 min ədəd bu tipli sayğaclar quraşdırılmışdır.

Sənayeləşmə siyasətinə uyğun olaraq bu sahədə yeni və müasir texnologiyaların tətbiqi genişlənib ki, bu da ağır sənaye, elektrotexnika, əlvan metallurgiya, maşınqayırma, kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı, tikinti materialları sənayesinin istehsalı müəssisələrinin yaradılmasına səbəb olub. Təkcə 2012-ci il ərzində 60 sənaye müəssisəsi istifadəyə verilib, 80-dən çox sənaye müəssisəsinin tikintisi isə hazırda davam etdirilməkdədir. Ümumilikdə isə son 5 ildə 100-dən artıq yeni sənaye müəssisəsi yaradılıb, onlarla müəssisənin isə yenidən qurulması ilə bağlı tədbirlər həyata keçirilir.

2011-2013-cü illər üçün qeyri-neft məhsullarının ixracının stimullaşdırılmasına dair tədbirlər planının icrası ölkənin ixrac potensialının artırılmasına müsbət təsir etmiş, ixrac olunan məhsulların keyfiyyəti və çeşidi artmış, xarici ölkələrdə Azərbaycan mənşəli məhsulların tanıdılması təmin edilmişdir.

Hazırda 2013-cü ildə istifadəyə verilməsi planlaşdırılan çoxsaylı sənaye müəssisələrinin tikintisi davam etdirilir və bunların nəticəsində qeyri-neft sənayesi üzrə 2013-cü ildə 18,1 faiz, növbəti 3 ildə isə orta hesabla 11,2 faiz artıma nail olunması planlaşdırılır.

Bütün bunlar bir daha təsdiqləyir ki, Heydər Əliyevin zəngin və tükənməz siyasi irsinə, dövlətçilik ənənələrinə və xalqımızın iradəsinə söykənən möhtərəm Prezident İlham Əliyev dövlətçiliyimizi daha uca zirvələrə yüksəltmiş və ümummilli liderimizin arzu və istəklərinin həyata keçirilməsini təmin etməyə nail olmuşdur.

Bəxtiyar SADIQOV:

- Aqrar islahatlar iqtisadi islahatların tərkib hissəsi olmaqla Azərbaycanda daha böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Dövlət müstəqilliyi barədə Konstitusiya Aktı qəbul edildikdən sonra Azərbaycana bir neçə iqtidar başçılıq etsə də, onların heç biri əsaslı iqtisadi islahatlar, xüsusən torpaq islahatı keçirə bilmədilər. Qeyd edək ki, bu günədək keçmiş SSRİ-yə daxil olan ölkələrin bir çoxunda torpaq islahatı aparılmayıb. Ulu öndər Heydər Əliyev isə öz zəkası, uzaqgörənliyi və zəngin təcrübəsi sayəsində bu prosesin qısa zamanda və uğurlu icrasını təmin etdi. Beləliklə, ölkəmizdə torpaq təmənnasız olaraq əsil sahibinə qaytarılaraq aqrar sektorun və kənddə sahibkarlığın inkişafının əsası qoyuldu. Bu təməl üzərində bərqərar olan qeyri-neft sektoru da hazırda sürətli inkişaf yolundadır.

Prezident Administrasiyasının Aqrar siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Azər ƏMİRASLANOV bu mövzuda danışacaq.

Azər ƏMİRASLANAOV:

- Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi inkişafında, milli iqtisadiyyatımızın formalaşmasında Heydər Əliyevin fenomenal xidmətləri olmuşdur. Ən əsası isə ulu öndər dövlətçiliyin qorunması ənənəsini yaratmışdır. Bu baxımdan dövlətçilik tariximizin ən parlaq və şərəfli dövrü ümummilli liderin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərlə bağlıdır. Bu dövrün siyasi-iqtisadi aspektlərinin öyrənilməsi öz aktuallığını hər zaman saxlayacaq. Çünki bu gələcək inkişafın istiqamətlərini bir daha dəqiqləşdirmək baxımından olduqca zəruridir.

Heydər Əliyev iqtisadi inkişaf məsələlərinə dövlət quruculuğunun tərkib hissəsi kimi çox böyük önəm verirdi. Ötən əsrin 90-cı illərinin ortalarından etibarən ölkəmizdə dövlət quruculuğu ilə iqtisadi quruculuq bir-birini uğurlu şəkildə tamamlamağa başlamışdır. Prezident İlham Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyi ilə son onillikdə əldə etdiyimiz nailiyyətlər Heydər Əliyevin "İqtisadiyyatı qüdrətli olan dövlət hər şeyə qadirdir" tezisinin həyatiliyini bir daha təsdiq etdi.

Ümummilli lider güclü iqtisadiyyatı demokratik cəmiyyətin əsas şərti hesab edərək demişdir: "İqtisadi əsas olmasa, demokratiyanı yaratmaq mümkün deyil..." Həqiqətən də öz iqtisadiyyatını qura bilməyən, milli sərvətlərinə sahiblənməyən, yoxsulluq və borc içərisində yaşayan ölkələrdə azad və demokratik cəmiyyət mövcud ola bilməz. Bu gün özünün inkişafı və artmaqda olan gücü ilə müstəqil Azərbaycan Respublikası azad cəmiyyət üçün daha sağlam və möhkəm iqtisadi əsaslar yaratmaqdadır.

Güclü siyasi hakimiyyətin formalaşması, ictimai-siyasi sabitliyin təmin edilməsi, islahatlar prosesinə ardıcıl siyasi dəstəyin verilməsi, bazar iqtisadiyyatının və azad sahibkarlığın inkişafı üçün konstitusion təminatın yaradılması, dövlət idarəçiliyi və nəzarəti sistemində köklü dəyişikliklərin həyata keçirilməsi, beynəlxalq əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, "Əsrin kontraktı"nın imzalanması, strateji layihələrin icrasına başlanması, xarici investisiyaların cəlb edilməsi milli iqtisadiyyatın inkişaf relsləri üzərinə keçirilməsində həlledici rol oynamışdır.

Ümummilli liderin təşəbbüsü və bilavasitə rəhbərliyi ilə həyata keçirilən aqrar islahatlar iqtisadiyyatımızın çox mühüm sahəsi olan kənd təsərrüfatında yeni iqtisadi münasibətlərin təşəkkül tapmasına şərait yaratdı. Heydər Əliyev qeyd edirdi ki, müstəqil Azərbaycanımızın gələcəyi aqrar-sənaye bölməsinin səmərəli işləməsindən asılıdır. Mütəxəssislər yaxşı bilirlər ki, səmərəliliyin təmin edilmədiyi heç bir sahədə və ya təsərrüfatda dayanıqlı inkişafı təmin etmək mümkün deyil! Buna görə də səmərəlilik kənd təsərrüfatında inkişafın əsas prinsiplərindən biri kimi müəyyən edilmişdir.

Heydər Əliyevin aqrar sahədə zəngin təcrübəsi islahatların həyata keçirilməsi prosesində həlledici rol oynamışdır. Ümummilli lider aqrar idarəçilikdə və bu sahədə işlərin təşkilində böyük təcrübəyə malik idi. Ölkəmizin aqrar potensialına bələd idi. Bitkiçiliyin bütün istiqamətləri barədə - istehsalın həcmi, əkin sahəsi, məhsuldarlıq göstəriciləri üzrə geniş bilgiləri vardı. Hər bir rayonun torpaq və iqlim şəraitinə görə ixtisaslaşmasına böyük önəm verirdi. Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının psixologiyasını da yaxşı bilirdi. Bitkiçiliyin bütün sahələri üzrə tətbiq edilən aqrotexnoloji qaydalar barədə çox məlumatlı idi. Kənd təsərrüfatının ən gəlirli və ixracat potensialı olan sahələri barədə aydın təsəvvürlərə malik idi.

70-80-ci illərdə aqrar sektorun inkişafı sahəsində ciddi uğurlar qazanmağımıza baxmayaraq, Heydər Əliyev həmin dövrdə əldə edilmiş göstəriciləri heç də son hədd hesab etmirdi. Hələ 1994-cü ildə aqrar məsələlərə həsr edilmiş müşavirədə ulu öndər belə bir fikir söyləmişdi: "Tam əminəm ki, əgər biz aqrar sektorda iqtisadi islahatlar aparıb istədiyimiz prinsipləri həyata keçirəriksə, 70-80-ci illərin nailiyyətləri ilə müqayisədə daha yüksək səviyyəyə qalxa bilərik... Əgər o zaman, sərbəst olmadığımız bir vaxtda, biz bolluca kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal etmişiksə, indi nə üçün istehsal etməyək?" Heydər Əliyev perspektiv dövrdə iki mühüm amilin - birincisi, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin və müstəqil iqtisadi siyasət həyata keçirmək imkanlarının, ikincisi, torpaq üzərində xüsusi mülkiyyətçilik münasibətlərinin aqrar potensialın hərəkətə gətirilməsinə təsir imkanlarını həssaslıqla nəzərə almış və bu amillərin rolunu çox yüksək qiymətləndirmişdir.

Aqrar islahatların həyata keçirilməsini bir sıra amillər - kənd təsərrüfatında mövcud potensialın itirilməsi təhlükəsi, aqrar-sənaye kompleksində tənəzzülün dərinləşməsi, ictimai təsərrüfatların özünü doğrultmaması, istehsalçılarda maddi maraq və məsuliyyət hissinin azalması şərtləndirmişdir.

Heydər Əliyev aqrar islahatların gedişi və onun perspektivləri barədə çox aydın strateji baxışlara malik idi. Ümummilli lider qeyd edirdi: "Aqrar bölməni keçmiş sistem əsasında, keçmiş prinsiplər əsasında idarə edib istənilən nəticəyə nail ola bilmərik... İslahatların əsasını mülkiyyət formasının dəyişdirilməsi təşkil edir... Gərək kəndli torpağın sahibi olsun və bilsin ki, bütün bunlar onundur və istədiyi kimi istifadə edə bilər... İslahatlar xalqımızın ümumi rifahının qaldırılması üçün həyata keçirilməlidir. Əks təqdirdə islahatlar səmərəsiz ola bilər... Bu islahatların aparılmasında mühafizəkarlığa qətiyyən yol vermək olmaz, eyni zamanda islahat şüarları altında aqrar bölmədə əldə olan potensialımızın dağılmasına da yol vermək olmaz".

Ümummilli lider aqrar islahatların həyata keçirilməsi üçün müvafiq qanunvericilik bazasının formalaşdırılmasını, xüsusi qanunların qəbul olunmasını zəruri hesab edirdi. Təsadüfi deyildir ki, 1995-ci ildə qəbul edilmiş "Aqrar islahatların əsasları haqqında" qanun, "Kolxoz və sovxozların islahatı haqqında" qanun, 1996-cı ildə qəbul edilmiş "Torpaq islahatı haqqında" qanun kənd təsərrüfatında təşəkkül tapmaqda olan yeni iqtisadi münasibətlər üçün hüquqi əsaslar yaratmış oldu.

Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanda aqrar islahatların həyata keçirilməsi müəyyən çətinliklərlə müşayiət edilirdi. Belə ki, əvvəlki illərdən ölkə rəhbərliyinə olduqca ağır miras qalmışdı. İqtisadi böhran və tənəzzül bütün sahələri əhatə etmişdi. MDB məkanında real aqrar islahatlara hələ başlanılmadığına görə istinad edilməli elə bir nümunəvi təcrübə yox idi. Köhnə əhval-ruhiyyə və psixoloji baryerlər hələ də qalmaqda idi. Torpaq, kənd təsərrüfatı canlı orqanizm olduğuna görə bu sahədə radikal islahatlar həyata keçirmək heç də asan mıəsələ deyildi.

Torpaq islahatlarının ölkə səviyyəsində ictimailəşdirilməsi, açıq müzakirələrə geniş şərait yaradılması, islahat komissiyasına alim və mütəxəssislərin cəlbi, siyasi iradə nümayişi və qətiyyətli addımların atılması, torpaqların xüsusi mülkiyyətə əvəzsiz verilməsi, təsərrüfat fəaliyyətində sərbəstliyin təmin edilməsi, ölkəmizin kənd təsərrüfatı xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması, islahatın aqrar-sənaye kompleksini əhatə etməsi, aqrar bölmənin dövlət himayəsində, elmi-tədqiqat müəssisələrinin, toxumçuluq və damazlıq təsərrüfatlarının isə dövlət sektorunda saxlanılması, müxtəlif növlü təsərrüfat formalarının yaradılması ulu öndərin təşəbbüsü ilə həyata keçirilmiş aqrar islahatların səciyyəvi xüsusiyyətləri kimi xarakterizə oluna bilər.

Onu da xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, aqrar islahatlar kənd təsərrüfatında kooperasiya məsələlərini də nəzərdə tuturdu. Belə ki, "Aqrar islahatların əsasları haqqında" qanunda istehlak kooperasiyasının islahatı və onun fəaliyyətinin demokratikləşdirilməsi (maddə 9), birgə təsərrüfatların, kooperativlərin müxtəlifnövlü təsərrüfat formaları kimi yaradılması imkanları (maddə 10), islahatların yeni yaranmış təsərrüfatların kooperasiyasına təminat verməsi (maddə 12) öz əksini tapmışdır.

"Sovxoz və kolxozların islahatı haqqında" qanunda isə yaradılmış təsərrüfatların kooperasiyası islahatın əsas vəzifələrindən biri kimi (maddə 2) göstərilmişdir. Eyni zamanda sovxoz və kolxozların istehsal kooperativlərinə çevrilməsi (maddə 16), istehsal və xidmət sahələrinin kooperasiyası və inteqrasiyası (maddə 22) ilə bağlı müddəalar təsbit edilmişdir.

Təbii ki, iri təsərrüfatlar istehsalın effektiv təşkili baxımından əhəmiyyətlidir. Kooperativlər isə bu cür təsərrüfatların yaradılması formalarından biri kimi çıxış edir. Bu baxımdan heç də təsadüfi deyildir ki, Heydər Əliyev uzaqgörənliklə aqrar islahatlar paketində kənd təsərrüfatı kooperasiyası üçün ilkin hüquqi əsaslar nəzərdə tutmuşdur. Hazırda kooperativlərin təşkili Mülki Məcəllə ilə tənzimlənir və burada kooperasiyanın ümumi prinsipləri, təşkilati-hüquqi əsasları müəyyən edilir. Əks halda ölkəmizdə 252 kənd təsərrüfatı kooperativi yaradıla bilməz və onlardan 69-u faktiki olaraq fəaliyyət göstərməzdi.

"2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı"nda isə pay torpaqları əsasında formalaşmış xırda ailə və fermer təsərrüfatlarının könüllülük əsasında kooperasiyalarda birləşməsinin stimullaşdırılması məsələləri əksini tapıb. Bununla əlaqədar olaraq həmin proqramda Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə, Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinə, yerli icra hakimiyyəti orqanlarına müvafiq tapşırıqlar nəzərdə tutulmuşdur.

Kənd təsərrüfatı kooperasiyası məsələsində bir sıra məqamlar nəzərə alınmalıdır. Hər şeydən əvvəl kooperasiya aqrar islahatların təməl prinsipləri və ideoloji əsasları ilə ziddiyyət təşkil etməməlidir. Kooperasiyanın mahiyyəti konseptual baxımdan düzgün izah edilməli və o heç bir halda aqrar islahatların yeni mərhələsi kimi qəbul edilməməlidir. Kooperativlər kollektiv təsərrüfatlarla eyniləşdirilməməlidir. Nəzərə almalıyıq ki, real kooperasiya üçün torpaq üzərində xüsusi mülkiyyətçilik vacib şərtdir. Bu baxımdan bəzi MDB ölkələrinin kooperasiya təcrübəsinə istinad edilməməlidir. N.Nikitin adına kolxozun da kooperasiya modeli kimi təqdim edilməsi tamamilə yanlış bir yanaşmadır. Ümumiyyətlə, bu məsələdə kampaniyaçılığa qətiyyən yol verilməməli, kooperativlərin təşəkkülünün uzunmüddətli proses olduğu nəzərə alınmalıdır.

Bəs aqrar islahatların nəticələri özünü nədə göstərdi? Hər şeydən əvvəl kənddə yeni iqtisadi münasibətlər yarandı, torpaq bazarı tədricən formalaşdı, kəndlinin əməyə marağı və məsuliyyəti artmağa başladı. Torpaq islahatı nəticəsində indiyə kimi 871220 ailə kəndli və ev təsərrüfatları yaradılmışdır. Kənd təsərrüfatı müəssisələrinin sayı 2343-ə, fərdi sahibkar təsərrüfatlarının sayı 2593-ə çatmışdır.

Azərbaycan iqtisadiyyatının dinamik inkişafı, maliyyə imkanlarımızın genişlənməsi ölkəmizin kənd təsərrüfatı üçün yeni imkanlar açmışdır. Yaranmış əlavə imkanlardan maksimum dərəcədə və səmərəli istifadə edilməsi aqrar sahədə dövlət siyasətinin əsas vəzifəsi kimi müəyyən edilmişdir.

Aqrar bölmənin inkişafı iqtisadi siyasətimizin ən vacib prioritetlərindən biridir. Ölkəmizdə kənd təsərrüfatı istehsalçıları dövlət tərəfindən davamlı olaraq dəstəklənir... Prezident İlham Əliyev aqrar sektorun inkişafına, ərzaq təhlükəsizliyi məsələlərinə böyük diqqətlə və həssaslıqla yanaşır. Dövlətin aqrar sahədə həyata keçirdiyi tədbirlər hesabına fermerlərin istehsal xərclərinin bir hissəsi kompensasiya edilir, istehsalçılara hər il kredit dəstəyi verilir, kənd təsərrüfatı üçün zəruri infrastruktur yaradılır.

Ölkə rəhbərliyinin aqrar sektorun inkişafına böyük önəm verməsi onunla bağlıdır ki, kənd təsərrüfatı iqtisadiyyat üçün multiplikativ effektə malikdir. O davamlı və dayanıqlı iqtisadi inkişafın, iqtisadi diversifikasiyanın, ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsində, yoxsulluğun və işsizliyin azaldılmasında həlledici rol oynayır.

Hazırda Prezident İlham Əliyev ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsini, intensiv inkişafa və yüksək məhsuldarlığa nail olunmasını, texniki və texnoloji yeniləşməni, ixracatın artırılması və diversifikasiyasını, kənd təsərrüfatına dövlət dəstəyinin səmərəli təşkilini, subsidiyalaşma mexanizminin təkmilləşdirilməsini, iri təsərrüfatların inkişaf etdirilməsini, gəlirli sahələrin inkişafına diqqətin artırılmasını, torpaqların meliorativ vəziyyətinin yaxşılaşmasını, kəndin inkişafını, kənd təsərrüfatı infrastrukturunun dəstəklənməsini, torpaqdan səmərəli istifadə edilməsini, aqroparkların yaradılmasını, bitkiçilik məhsulları üzrə rayonların ixtisaslaşmasını, aqrar idarəçiliyin təkmilləşdirilməsini, elektron kənd təsərrüfatının tətbiqini yeni mərhələdə aqrar siyasətin öncül istiqamətləri kimi müəyyən etmişdir.

"Aqrar bölmədə indi gördüyümüz və qarşıdakı illərdə həyata keçirəcəyimiz işlər nəinki bizim - indiki nəsil üçün, həm də gənc və gələcək nəsillər üçün yeni bir bünövrədir, yeni bir təməldir, yeni bir əsasdır". Ulu öndərin uzaqgörənliklə söylədiyi bu fikir artıq gerçəkləşməkdədir. Bu gün ölkəmizin bütün sahələrdəki uğurları həmin sağlam təmələ əsaslanır.

Biz ulu öndər Heydər Əliyevin müstəqil Azərbaycan Respublikasının inkişafı və dövlətçiliyimizin qorunması sahəsindəki misilsiz xidmətlərini minnətdarlıq hissi ilə bir daha xatırlayaraq əbədiyaşar ruhu qarşısında baş əyirik.

Bəxtiyar SADIQOV:

-Müstəqillik illərində əhalinin sosial təminatı sahəsində əsaslı işlər görülmüş, pensiya sistemi tamamilə yenidən qurulmuşdur. Dövlətimiz bu məsələni daim diqqət mərkəzində saxlayır və iqtisadi inkişafın bəhrələrindən pensiyaçıların da faydalanmasını təmin edir.

Əhalinin sosial müdafiəsi sahəsindəki inkişaf və yeniliklərdən isə Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun sədri Səlim MÜSLÜMOV danışacaq.

Səlim MÜSLÜMOV:

- Azərbaycan xalqının müstəqil dövlət quruculuğu kimi şərəfli tarixi vəzifəni yerinə yetirməsi bütün çətinliklərə öz dühası ilə qalib gələn böyük şəxsiyyətin - ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. İdeoloji çərçivələrin hökm sürdüyü sovet dövründə hakimiyyətə gəldiyi ilk günlərdən sosial-iqtisadi inkişafın sürətləndirilməsi yolu ilə xalqın həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi, institutsional əsasların, elm və kadr potensialının formalaşdırılması ümummilli liderin fəaliyyətinin əsas məqsədini təşkil etmişdir. Bu təməl, sonradan, Azərbaycanın müstəqilliyinin ilk illərində üzləşdiyi çətin tarixi sınaqların dəf edilməsinin başlıca vasitəsinə çevrilmişdir.

Azərbaycanın müstəqilliyinin 20 ili ərzində sosial-iqtisadi həyatımızın ayrı-ayrı istiqamətlərində əldə olunmuş uğurlar ümummilli lider Heydər Əliyevin milli inkişaf strategiyasının və onun icrası sahəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin həyata keçirdiyi sürətli islahatların məntiqi nəticəsidir.

Azərbaycanın müasir sığorta-pensiya sisteminin formalaşması və inkişafı tarixinə nəzər saldıqda qeyd olunanları daha aydın müşahidə etmək mümkündür. Bu baxımdan ölkəmizdə sığorta-pensiya sisteminin inkişafını bir neçə mərhələyə bölmək olar. Mərhələlər aşagıdakı kimi səciyyələndirilə bilər.

Birinci mərhələ ölkənin ciddi sosial təhdidlərlə üzləşdiyi 1992-1995-ci illərdir. Bu dövrdə qanunvericilik bazası sovet pensiya sisteminin prinsiplərinə əsaslanırdı və sosial müdafiə sisteminin bazar iqtisadiyyatı ilə ciddi uyğunsuzluğu müşahidə olunurdu. 1992-1994-cü illərdə ölkədə hökm sürən iqtisadi böhran və inflyasiya əhalinin pul gəlirlərinə ciddi mənfi təsir edirdi.

Yalnız 1995-ci ildən başlayaraq iqtisadiyyatın tədricən inkişaf etdirilməsi nəticəsində maliyyə imkanları yaradılmağa başlandı ki, bu da əhalinin sosial müdafiəsi sahəsindəki dövlət təsisatlarının işinə öz müsbət təsirini göstərdi. Həmin dövrdə Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət pensiya təminatının, müavinət və ödəniş xərclərinin maliyyələşdirilməsi başlıca vəzifə kimi həvalə olunmuşdu.

İkinci mərhələ olan 1996-2000-ci illər böhranın dayandırılması və iqtisadi dirçəliş dövrüdür. Bu dövrdə ölkənin sosial müdafiə sistemində zəruri dəyişikliklərə etibarlı iqtisadi baza yaradıldıqdan sonra başlamaq, buna qədər isə əvvəlki həmrəylik və dövlət təminatı sistemlərinə əsaslanmaqla başlıca vəzifə kimi pensiyaçıların maddi vəziyyətinin nisbətən yaxşılaşmasına nail olmaq əsas taktiki addımlar kimi seçilmişdi.

Qeyd olunan istiqamətlər çərçivəsində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 8 fərman və sərəncamı, Nazirlər Kabinetinin 2 qərarı olmuşdu ki, bunların tətbiqi nəticəsində, həmçinin ölkədə əməkhaqlarının artımı hesabına pensiya və müavinətlərin orta aylıq məbləği 1995-ci il ilə müqayisədə 8 dəfə artırılmışdı.

2001-2005-ci illər Pensiya İslahatı Konsepsiyasının qəbulu və icrası dövrü kimi səciyyələndirilə bilər. 2001-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 17 iyul 2001-ci il tarixli sərəncamı ilə "Azərbaycan Respublikasında Pensiya İslahatı Konsepsiyası" təsdiq edildi və əhalinin sosial müdafiəsi sistemində köklü dəyişikliklərin əsas istiqamətləri müəyyənləşdirildi.

Həmin konsepsiyanın əsas məqsədləri üçpilləli pensiya sistemi üçün qanunvericilik bazasının və möhkəm maliyyə dayaqlarının yaradılması, fərdi uçot sisteminin tətbiqinə başlanılması, pensiyaların fərdi hesablarda şərti olaraq yığılmış vəsaitlər əsasında hesablanması, sığorta-pensiya sisteminin vahid orqan tərəfindən idarə olunması, pensiya sisteminin əhali üçün aydın və şəffaf olmasının təmin edilməsi idi.

Konsepsiya əvvəlki pensiya sisteminin yaratdığı bir çox problemlərin aradan qaldırılmasına hədəflənmişdi. Həmin dövrdə pensiya sistemində maliyyə sahəsindəki əsas problemlər kimi sosial sığorta-pensiya sisteminin sovetlər dövründən miras qalması, yeni sosial-iqtisadi şəraitə cavab verməməsi və maliyyə dayanıqlığı baxımından nöqsanlı olması, pensiyaların ödənişində vəsait çatışmazlığı və gecikmə hallarının yaranması diqqəti cəlb edirdi. İdarəetmə sahəsindəki əsas problemlər kimi pensiyaların hesablanması üçün istifadə edilən alqoritmlərin mürəkkəb olması, çoxsaylı bürokratik prosedurların mövcudluğu, sosial ədalət sahəsindəki əsas problemlər kimi isə ödənilmiş sosial sığorta haqları ilə alınan pensiya məbləğləri arasında iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış əlaqələrin olmaması, pensiyaları müxtəlif qaydalar əsasında hesablanan çoxsaylı qrupların mövcudluğu diqqəti cəlb edirdi.

Konsepsiyanın icrası bu problemləri aradan qaldırmaqla yanaşı, ölkədə sosial ədalət prinsipinə dayanan və maliyyə dayanıqlığına imkan verən vahid sığorta-pensiya sisteminin yaradılmasına imkan verirdi. Pensiya İslahatı Konsepsiyasının icrasının təşkilati-idarəetmə bazasının yaradılması ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 3 fərmanı xüsusilə qeyd olunmalıdır. Bunlar "Dövlət sosial sığorta sistemində fərdi uçot haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə" 26 dekabr 2001-ci il tarixli 616 nömrəli, "Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sosial Müdafiə Fondu haqqında Əsasnamənin təsdiq edilməsi barədə" 31 avqust 2002-ci il tarixli 781 nömrəli və "Azərbaycan Respublikasında dövlət pensiya sisteminin təkmilləşdirilməsi tədbirləri haqqında" 4 avqust 2003-cü il tarixli 908 nömrəli fərmanlardır.

Birinci fərmanla ölkəmizdə məcburi dövlət sosial sığorta sistemində fərdi uçotun əsası qoyuldu və fərdi uçotu həyata keçirmək Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun səlahiyyətinə aid edildi. İkinci fərmanla 2002-ci ildən Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna məcburi dövlət sosial sığortası və fərdi uçot sahəsində idarəetməni həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı statusu verildi. Üçüncü fərmanla isə 2003-cü ildən pensiyaların təyini və maliyyələşdirilməsi funksiyalarının məcburi dövlət sosial sığorta sahəsində idarəetməni həyata keçirən orqan tərəfindən icra olunmasını təmin etmək məqsədilə vahid sığorta-pensiya qurumunun yaradılması və sığorta-pensiya sistemi ilə dövlət sosial yardım sisteminin bir-birindən ayrılması əsasən müəyyənləşdirildi.

Bununla da Pensiya İslahatı Konsepsiyasının "Ölkədə pensiya sisteminin idarə olunması yeni təşkil olunacaq icra orqanında cəmləşəcəkdir. Bu orqan pensiya haqlarının yığılması, fərdi uçotun işlənməsi və həyata keçirilməsi, pensiyaların təyin edilməsi və ödənilməsinə nəzarət, gəlirlərin və pensiya xərclərinin səviyyələrində dəyişikliklər haqqında təfsilati statistik məlumatın yığılması işlərini həyata keçirəcəkdir" müddəası tam gerçəkləşdirildi.

2004-cü ildən etibarən başlıca avtomatlaşdırma tədbirlərindən biri kimi pensiya və müavinətlərin avtomatlaşdırılmış qaydada plastik kartlarla ödənilməsi sisteminə başlanıldı.

2005-ci ildə zəruri fiskal tədbirlərdən biri kimi sosial sığorta haqlarının dərəcəsi işəgötürənlər üzrə 5 bənd aşağı salınaraq 27 faizdən 22 faizə endirildi.

Fərdi uçotun və informasiya texnologiyalarının bütün ölkə ərazisində tam tətbiqi üçün hazırlıq işləri 2005-ci ilin sonunadək başa çatdırıldı, bununla da ölkədə sosial sığorta haqlarının fərdi uçotuna əsaslanan yeni pensiya sisteminin işləməsi üçün zəruri infrastruktur yaradıldı.

2006-cı il və sonrakı dövr isə Azərbaycanda yeni sığorta-pensiya sisteminin tətbiqi mərhələsidir. 2006-cı ildə Azərbaycanın yeni sığorta-pensiya sisteminin əsas həlqəsi olan və onun başlıca parametrlərini özündə əks etdirən "Əmək pensiyaları haqqında" qanun qəbul edilərək 1 yanvar tarixindən qüvvəyə mindi və hər bir sığortaolunan üçün ödənilən sosial sığorta haqları ilə onun pensiya təminatı arasında birbaşa əlaqəni təmin edəcək beynəlxalq standartlara cavab verən yeni pensiya sisteminin tətbiqinə başlanıldı.

Bununla yanaşı, məcburi dövlət sosial sığorta haqları hesabına müəssisə və təşkilatlar tərəfindən aparılan sosial ödəmələrin idarə olunması Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna verildi, işləyənlərə pensiyaların və sosial sığorta müavinətlərinin ödənişi yeni əsaslarla təşkil olundu.

2007-ci ildə ölkədə vahid sığorta-pensiya sisteminin qurulması məqsədilə hərbi qulluqçular və xüsusi rütbəli şəxslərin məcburi dövlət sosial sığortasına cəlb edilməsi və fərdi uçotla əhatə olunmasına, həmin şəxslərin və dövlət qulluqçularının əmək pensiyalarının vahid qanun - "Əmək pensiyaları haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanunu əsasında vahid orqan tərəfindən təyin olunması və maliyyələşdirilməsi prinsipinə keçildi.

Eyni zamanda 2006-cı il yanvarın 1-dən sonra, yəni yeni sistemlə pensiyaya çıxan vətəndaşlar üzrə əvvəlki sistemin tətbiqi dövründə qazanılmış pensiya hüquqlarının müəyyənləşdirilməsində əməkhaqqına qoyulan məhdudiyyət aradan qaldırıldı.

2008-ci ildə əvvəlki sistemin tətbiqi dövründə qazanılmış pensiya hüquqlarının müəyyənləşdirilməsində əməkhaqqına qoyulmuş məhdudiyyətin aradan qaldırılması bütün pensiyaçılara aid edildi.

2009-cu ildə sığorta-pensiya sistemindəki bir sıra əlavə hüquq və imtiyazların demoqrafik göstəricilərə uyğunlaşdırılması (pensiya hüququ üzrə yaş və staja olan tələbin artırılması), sosial sığortaya əsaslanmayan güzəştlərin (3 və 4 uşağa görə güzəştli pensiya hüququnun) ixtisarı məqsədilə qanunvericiliyə dəyişikliklər edildi.

2010-cu ildə pensiya təyinatı üçün müraciət edən şəxslərin əvvəlki sistemin tətbiqi dövründə qazanılmış pensiya hüquqlarının vahid prinsiplə əmək stajına əsasən müəyyənləşdirilməsi qərara alındı. Yeni qaydaya əsasən həmin şəxslərin 2006-cı ilin 1 yanvarınadək olan dövrə aid ümumi iş stajının hər ili üçün 170 manat pensiya kapitalı müəyyənləşdirildi.

2011-ci ildə əvvəlki pensiya sisteminin tətbiq olunduğu dövrə aid (2006-cı ilin 1 yanvarınadək) ümumi iş stajının hər ili üçün 170 manat pensiya kapitalının tətbiq edilməsi bütün əmək pensiyaçılarına şamil olunmaqla onların pensiyalarının yenidən hesablanması aparıldı, beləliklə, Azərbaycan Respublikasında bütün pensiyaların (o cümlədən yeni sığorta-pensiya sisteminin tətbiqindən əvvəl təyin olunmuş pensiyaların) hesablanması vahid qaydaya gətirildi.

2012-ci ildə Fondun orqanlarının bilavasitə pensiyaların ödənişi prosesindən tam kənarlaşdırılaraq yalnız bu prosesə nəzarət funksiyaları ilə məşğul olması üçün plastik pensiya kartlarının müvafiq banklar tərəfindən pensiyaçılara çatdırılması sisteminə keçildi.

Yeni sığorta-pensiya sisteminin fəaliyyətə başladığı 2006-cı ilin 1 yanvarından sonra əldə olunan uğurların statistik göstəricilərinə əsasən əmək pensiyalarının orta aylıq məbləği 5,1 dəfə artaraq 29,8 manatdan 152 manata, minimum məbləği 3,4 dəfə artaraq 25 manatdan 85 manata, yaşa görə pensiyalar üzrə əvəzetmə əmsalı 24,1 faizdən 42,3 faizə çatdırılmışdır. Sosial sığorta haqqının dərəcəsinin 29 faizdən 25 faizə endirildiyi şəraitdə Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun gəlirləri 4,4 dəfə artmış, sosial sığorta ödəyicisi olan sığortaolunanların sayı 1300 min nəfərdən 2390 min nəfərə yüksəlmişdir. Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun maddi-texniki bazası tamamilə yenidən qurulmuş, Fondun 73 yerli şöbəsində yeni ofis binaları tikilmiş və əsaslı təmir edilmiş, 2700 kompyuter alınaraq "incə müştəri" sistemi ilə, yəni yerli lokal şəbəkələrin yaradılması yolu ilə Fondun bütün orqanlarında müasir standartlara cavab verən avtomatlaşdırılmış iş yerləri yaradılmış, lokal şəbəkələr mərkəzi informasiya sisteminə birləşdirilərək Fondun ümumi korporativ şəbəkəsi formalaşdırılmışdır.

Beləliklə, 2001-2012-ci illər ərzində vahid sığorta-pensiya sisteminin yaradılması tədbirləri hazırkı mərhələ üçün əsasən yekunlaşdırılmış, sistem texniki inkişaf və dizaynın formalaşması baxımından qurulmuş və növbəti mərhələdə əsas problem kimi maliyyə dayanıqlığının təmin olunması, sosial sığorta haqlarının ödənişinin təkmilləşdirilməsi müəyyənləşdirilmişdir. Buna uyğun olaraq 2002-ci ilin 29 noyabrında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən yeni Pensiya İslahatları Konsepsiyasının hazırlanması barədə sərəncam imzalanmışdır.

Sığorta-pensiya sisteminin inkişafının yeni mərhələdə bir sıra vəzifələri var. Bunlardan biri sistemin maliyyə dayanıqlığının artırılması və sosial ədalət prinsipinin tam təmini üçün nəzərdə tutulan köklü dəyişikliklərdir. Bura, birinci növbədə, əmək pensiyasının baza hissəsinin restruktrizasiyasını aid etmək olar. Əmək pensiyasının baza hissəsinin restruktrizasiyası işləyənlərin fərdi hesablarında onlar üçün ödənilən sığorta haqqının yarısının deyil, tam məbləğinin əks etdirilməsini nəzərdə tutur. Bu isə əmək pensiyalarının gələcəkdə vahid tərkibdə - yalnız fərdi hesablara toplanan sığorta kapitalı əsasında müəyyənləşdirilməsi deməkdir.

İkinci mühüm məsələ dövlətin öhdəlikləri ilə sığorta-pensiya sisteminin öhdəliklərinin fərqləndirilməsidir. Belə ki, hazırkı vəziyyətdə dövlətin öhdəlikləri kimi 1992-ci ilin 1 yanvarından əvvəlki dövr üçün pensiya hüquqları üzrə formalaşmış məbləğlər və bəzi kateqoriya şəxslərin pensiyasına əlavələr, sığorta-pensiya sisteminin öhdəlikləri kimi isə 1992-ci ildən sonra sosial sığorta əsasında formalaşan bütün öhdəliklər çıxış edir.

Üçüncü, sosial sığortaya cəlb edilən əməkhaqqına müəyyən hədd qoymaqla, bu həddən yuxarı məbləğ üçün ödənilən sosial sığorta haqqının istifadəsinin vətəndaşların seçiminə verilməsidir. Belə ki, müəyyən həddən yuxarı məbləğ üçün ödənilən və fərdi hesablarda pensiya kapitalı kimi qeydə alınan məbləğlərin şərti yığım sistemində saxlanılmaqla pensiyanın sığorta hissəsinin hesablanmasında nəzərə alınması və ya real yığım sisteminə keçirilməklə maliyyə bazarında dövr etdirilərək pensiyanın yığım hissəsinin formalaşmasına yönəldilməsinin vətəndaşın öz seçiminə verilməsi nəzərdə tutulur.

Dördüncü məsələ, şərti yığım sistemində könüllü sığortalanmanın tətbiqidir. Bu prosesin sosial sığortalanması ümumiyyətlə olmayanlara könüllü sığorta haqqı ödəməklə pensiya hüququ əldə etmək imkanı verilməsi və sığortaolunanlara əlavə könüllü sığorta haqqı ödəməklə pensiya kapitalını artırmaq imkanı verilməsi istiqamətlərində reallaşdırılması planlaşdırılır.

Beşinci, sosial sığorta haqqı normativinin strukturunun təkmilləşdirilməsidir. Belə ki, pensiya sistemində sığorta prinsiplərinin gücləndirilməsi sığorta haqqı normativinin strukturunda sığortaolunanın məsuliyyətinin tədricən artırılmasını zəruri edir. Bu məqsədlə sığorta haqqı normativinin müəyyən hissəsinin işəgötürənin üzərindən tədricən işçinin üzərinə keçirilməsi nəzərdə tutulur.

Altıncı, qeyri-dövlət pensiya fondlarının fəaliyyətinin təşkilidir. Könüllü sosial sığortalanma əsasında fəaliyyət göstərəcək qeyri-dövlət pensiya fondlarının yaradılması nəzərdə tutulur ki, bu da pensiyaçılara əlavə pensiya təminatı əldə etmək imkanı verəcəkdir.

Vəzifələrdən biri fəaliyyətin tam avtomatlaşdırılmasıdır. Bu sahəyə aşağıdakı istiqamətlər daxildir:

- məcburi dövlət sosial sığorta haqlarının ödənişi, bu barədə hesabatların verilməsi və fərdi uçot üzrə əməliyyatların avtomatlaşdırılması. Hazırda Fondun mərkəzi məlumat bazasında ölkə əhalisinin 40 faizi, yəni 1 272 min nəfər pensiyaçı və fərdi hesab açılmış 2 390 min nəfər sığortaolunan barədə müvafiq məlumatlar toplanmışdır. 2011-ci ilin 4-cü rübündən məcburi dövlət sosial sığorta haqları üzrə hesabatların və məlumatların sığortaedənlər tərəfindən elektron formada təqdim olunmasına başlanılmış, 1 mart 2013-cü il tarixə elektron ərizə ilə müraciət etməklə qeydiyyatdan keçmiş 19257 sığortaedən kod, parol və şifrə ilə təmin edilmişdir. Fondun 36 yerli orqanının KÖMİS-ə qoşulması nəticəsində sığortaedənlərin məcburi dövlət sosial sığorta haqları üzrə ödənişlərinin real vaxt rejimində qəbulu üçün 300 min sığortaedən haqqında məlumat KÖMİS sisteminə inteqrasiya edilmiş, 2012-ci ilin son 6 ayı və cari ilin 2 ayı ərzində bu sistem vasitəsilə 10,1 milyon manat məcburi dövlət sosial sığorta haqqı daxil olmuşdur. Qeyd olunan əsaslarla məcburi dövlət sosial sığorta haqlarının ödənişi və fərdi uçotu üzrə əməliyyatların avtomatlaşdırılmasının daha da dərinləşdirilməsi əsas hədəflərdəndir.

- pensiya təyinatının avtomatlaşdırılması. Hazırda pensiyaların sığorta hissəsinin 2006-cı ildən sonrakı dövr üzrə formalaşan məbləği fərdi uçot məlumatları əsasında təyin olunur. 2006-cı ildən əvvəlki dövrə aid iş stajları barədə məlumatların toplanması isə davam etdirilir ki, bu prosesin yekunlaşdırılması pensiya təyinatının tam avtomatlaşdırılmasına imkan verəcəkdir.

- pensiya ödənişinin avtomatlaşdırılması. Pensiya ödənişi aparılan pensiyaçıların 99 faizinin pensiyasının avtomatlaşdırılmış qaydada plastik kartlarla ödənilməsi təmin olunmuşdur. Bu məqsədlə respublikanın müxtəlif şəhər və rayonları üzrə 673 ədəd əlavə bankomat quraşdırılmışdır. Prosesin davamlı olaraq təkmilləşdirilməsi əsas prioritetlərdəndir.

Əsas vəzifələrdən biri də hər bir şəxsin sığorta-pensiya sistemində aktiv iştirakçıya çevrilməsidir. Sığortaolunanların gələcək pensiya təminatı üçün sosial sığorta haqlarının vaxtında və tam məbləğdə köçürülməsində maraqlı olması, beləliklə, inzibati nəzarətin daha səmərli ictimai nəzarətlə əvəzlənməsi məqsədilə Fondun internet saytında fərdi şəxsi hesablarda əks olunan məcburi dövlət sosial sığorta haqlarının məbləği barədə sığortaolunanların məlumatlandırılması xidməti təşkil olunmuşdur. Bu sahədəki işlərin digər müxtəlif vasitələrdən istifadə olunmaqla daha da genişləndirilməsi mühüm vəzifələrdəndir. Başqa sözlə, hər bir Azərbaycan vətəndaşı elektron hökumət portalı vasitəsilə özünün sosial sığorta hadisələrindən hansı dərəcədə sığortalanması barədə daimi məlumat almaq imkanı əldə etməklə bilavasitə sistemin aktiv iştirakçısına çevrilməlidir.

Bəxtiyar SADIQOV:

- Azərbaycan həm də böyük turizm potensialına malikdir. Turizm eyni zamanda dövlətin dünyada tanınmasının bir formasıdır. Lakin turizmin imkanlarından yararlanmaqdan ötrü əvvəlcə bu sahəyə sərmayə qoymaq tələb olunurdu. Ulu öndər Heydər Əliyev ölkəmizi iqtisadi inkişaf yoluna çıxardıqdan sonra turizimin yüksəlişinin perspektivləri də müəyyənləşdi. Dövlət başçısı cənab İlham Əliyevin gördüyü işlər isə Azərbaycanı həm də turistlərin ən çox sevdikləri və gəldikləri diyara çevirməkdədir.

Mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Nazim SƏMƏDOVun çıxışı isə bu məsələyə həsr olunub.

Nazim SƏMƏDOV:

- Turizm dünyada ölkələrin iqtisadiyyatına gəlir gətirən sahələrdən birinə və qlobal problemlərin həllinə təsir göstərə bilən amilə çevrilmişdir. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulmuş və hazırda Prezident İlham Əliyev tərəfindən turizmə göstərilən dəstək və imzalanan fərman və sərəncamlar gündən-günə inkişaf edən respublikamızın iqtisadiyyatında qeyri-neft sektorunun inkişafına əlverişli şərait yaratmış və turizmi iqtisadiyyatımızın prioritet sahələrindən birinə çevirmişdir.

Ümummilli lider Heydər Əliyev 4 iyun 1999-cu ildə "Turizm haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununu təsdiqləmişdir. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi bu günədək həmin qanun çərçivəsində Azərbaycan Respublikasında turizm bazarının hüquqi əsaslarının bərqərar edilməsinə yönəldilmiş dövlət siyasətinin prinsiplərini, turizm fəaliyyətinin əsaslarını müəyyən edir və turizm sahəsində meydana çıxan münasibətləri tənzimləyir, sosial-iqtisadi inkişafı təmin edən vasitələrdən biri kimi turizm ehtiyatlarından səmərəli istifadə qaydalarını müəyyənləşdirir.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycan Respublikasının Gənclər, İdman və Turizm Nazirliyinin yaradılması haqqında 18 aprel 2001-ci il tarixli fərmanı ilə Azərbaycanda turizm idarəçiliyi nazirlik statusu almışdır. Bu hadisəni Azərbaycan turizmi tarixində yeni səhifə kimi qeyd etmək mümkündür. Həmin il Azərbaycan Respublikası Ümumdünya Turizm Təşkilatının üzvü olmuşdur.

Həmçinin, ümummilli liderin 27 avqust 2002-ci il tarixli sərəncamı ilə "Azərbaycan Respublikasında 2002-2005-ci illərdə turizmin inkişafına dair" Dövlət Proqramı təsdiq olunmuşdur. Dövlət proqramı çərçivəsində Azərbaycan turizmində normativ hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi, turizm fəaliyyətinin təşkili və turizmin inkişafının idarə olunması, turizmdə marketinq tədbirləri, turistlərə göstərilən xidmətin beynəlxalq standartlar səviyyəsinə çatdırılması, turizmin infrastrukturunun formalaşdırılması, kadr təminatı, elmi təminat və daxili turizmin təşkili üçün tədbirlər həyata keçirilmişdir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 18 aprel 2006-cı il tarixli fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Əsasnaməsi təsdiq edilmiş və bu günədək nazirlik turizm sahəsində dövlət siyasətini və tənzimlənməsini həyata keçirməkdədir.

Son illərdə turizm sahəsində keçirilən islahatlar və turizm sektoruna dövlət tərəfindən göstərilən qayğı nəticəsində bu sahədə müsbət dinamika və inkişaf müşahidə olunmaqdadır. Son beş il ərzində Azərbaycana səfər edən turistlərin sayının və daxili turizmdən istifadə edən ölkə vətəndaşlarının sayının bir neçə dəfə artması turizmin ölkə iqtisadiyyatında əsas fəaliyyət növlərindən biri kimi böyük potensiala malik olduğunu göstərir.

Turizm sahəsinin ölkə iqtisadiyyatının əsas inkişaf dayaqlarından birinə çevrilməsinin təmin edilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasında 2011-ci il "Turizm ili" elan edilmiş, həmçinin "Azərbaycan Respublikasında 2010-2014-cü illərdə turizmin inkişafına dair Dövlət Proqramı" təsdiq olunmuş və hazırda da icrası davam etdirilməkdədir.

Ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsi, beynəlxalq əlaqələrin genişləndirilməsi, mədəniyyət və idman sahələrində əldə olunan nailiyyətlər turizm sahəsinin davamlı inkişafının təməlini qoymuşdur. Hazırda Azərbaycanın turizm potensialı bir çox beynəlxalq sərgilərdə və qurumlarda uğurla təbliğ və təmsil olunur.

Bu məqsədlə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən Azərbaycanın turizm potensialının dünya turizm bazarlarında tanınması istiqamətində bir sıra təbliğat işləri aparılır. Məlumat üçün bildirirəm ki, respublikamızın turizm imkanlarını təbliğ etmək məqsədi ilə hər il 20-dən çox beynəlxalq turizm sərgisində iştirak edilir. Xarici ölkələrlə turizm əlaqələrinin genişləndirilməsi, respublikamızda mehmanxana və mehmanxana tipli obyektlərin, eləcə də turizm şirkətlərinin sayının artması, ölkəmizdə dünya standartlarına uyğun turizm xidməti infrastrukturunun yaradılması və Azərbaycanın turizm bazarının dünya turizm bazarına inteqrasiyası nazirliyin mütəmadi olaraq gördüyü işlərdir.

Qeyri-neft sektorları arasında turizm çoxfunksiyalı mahiyyəti ilə sahələrarası iqtisadi katalizator rolunu oynayır. Turizm istehsal sahələrinin yaradılması, orta və kiçik sahibkarlığın inkişafı, regionlarda əhalinin məşğulluğunun artırılması və əlavə gəlirlərin yaradılması kimi mühüm iqtisadi funksiyaları ilə də diqqəti cəlb edir. Bu baxımdan nəzərdə tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsindən əldə olunan iqtisadi mənfəəti dəqiq hesablamaq mümkün deyil. Amma görünən odur ki, Azərbaycana xarici turistlərin cəlb edilməsi ölkənin iqtisadi inkişafına və xaricdə ölkəmizin turizm məkanı kimi daha çox tanınmasına böyük təsir edir.

Əlavə olaraq demək istərdim ki, müasir dünyada iqtisadiyyatın prioritet növü olan turizm sahəsi Azərbaycanda da günü-gündən inkişaf edir və turizm potensiallı ərazilərin turizm rekreasiya zonaları kimi təsdiq olunaraq elan olunması ölkədə turizmin çox sürətli inkişafı ilə müşahidə olunacaqdır.

Ulu öndərin məqsədyönlü və dinamik inkişaf siyasətinin nəticəsi kimi, regionlarda da bütün sahələr üzrə inkişafın təmin edilməsi turizmə öz müsbət təsirini göstərmişdir. Regionların inkişafı nəticəsində məşğulluğun artması, orta və kiçik sahibkarlığın inkişafı, həmçinin, turizmin inkişafına göstərilən dövlət dəstəyi hesabına turizm sahəsində də yeni iş yerləri yaranmışdır.

Belə ki, əgər 2003-cü ildə turizm sahəsində çalışan işçilərin sayı 2678 nəfər idisə, bu rəqəm 2012-ci ildə təqribən 8 min nəfər olmuşdur. Analoji olaraq 2003-cü ildə ölkəyə 1.013.811 nəfər əcnəbi gəlibsə, 2012-ci ildə artıq ölkəyə gələn əcnəbilərin sayı 2.484.048 nəfər olub. Azərbaycana gələn xarici turistlərin ölkəmizdəki xərcləri isə müvafiq olaraq 57,7 milyon ABŞ dollardan təqribən 1,3 milyard ABŞ dollarınadək yüksəlib. Bu irəliləyiş ilk növbədə turizm sahəsində dövlət siyasətinin, müvafiq dövlət proqramlarının uğurlu icrasının nəticəsində olub. Bu sahədə ciddi irəliləyiş üçün daha mütəşəkkil və sistemli yanaşma tələb olunur. Ölkə Prezidenti tərəfindən 2011-ci ilin "Turizm ili" elan edilməsi bu sektorun inkişafına yeni təkan kimi qiymətləndirilməlidir.

Həmçinin, mehmanxana və mehmanxana tipli obyektlərin sayı 2001-ci ildə 69, 2006-cı ildə isə bu rəqəm 288 olmuşdur ki, 2012-ci ilin statistik göstəricilərinə əsasən belə obyektlərin sayı təqribən 520, respublika üzrə yataq yerlərinin ümumi sayı isə 32.000 təşkil etmişdir. Yuxarıda qeyd olunan mehmanxanalarda 6150 nəfər işçi çalışır.

Bununla yanaşı, son iki il ərzində Bakı şəhərində yeni müasir standartlara uyğun dünyaca məşhur 5 ulduzlu Kempinski, Cumeirah, Hilton, Marriott və Four Seasons kimi mehmanxanalar tikilmiş və istifadəyə verilmişdir.

Hazırda paytaxt və regionlar üzrə 50-yə yaxın mehmanxana və ona bərabər tutulan yerləşdirmə obyektlərinin tikintisi gedir. İnşası davam etdirilən hotellər içərisində Fairmont, Rixos və Sheraton kimi tanınmış beynəlxalq brendlər mövcuddur.

Azərbaycan Respublikasında hazırda turizm fəaliyyətinə xüsusi razılıq əsasında 221 turizm şirkəti fəaliyyət göstərir.

Əlavə olaraq qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Azərbaycanda qış turizminin inkişafı məqsədilə Qusar rayonunda yerləşən "Şahdağ qış-yay turizm kompleksi" kimi möhtəşəm layihə reallaşmış və fəaliyyətə başlamışdır. Məlumat üçün bildirirəm ki, 2 ay ərzində 50 min nəfərdən çox turist kompleksi ziyarət etmişdir. Orada tikintisi aparılan digər hotel komplekslərinin fəaliyyətə başlamasında məqsədimiz yüksək keyfiyyətli turizm xidmətinə və qonaqpərvərliyə nail olmaqdır.

Bu məqsədə çatmaq üçün əsas hədəflərdən biri bu obyektlərdə xidmət sahəsində çalışacaq müxtəlif peşələr üzrə bacarıqlı kadrların hazırlanmasına ehtiyacın ödənilməsidir. Bu sahədəki işçilərin peşə hazırlığı səviyyəsinin artırılmasını təmin etmək məqsədilə möhtərəm cənab Prezidentin müvafiq sərəncamları ilə 2006-cı ildə Azərbaycan Turizm İnstitutu və Mingəçevir Turizm Kolleci, 2011-ci ildə isə Azərbaycan Turizm İnstitutunun nəzdində Bakı Turizm Peşə Məktəbi fəaliyyətə başlamışdır.

Həmin təhsil müəssisələrində hər il kifayət qədər təcrübəli tələbələr məzun olur. Bununla yanaşı, hər il nazirlik tərəfindən xarici mütəxəssislər dəvət edilərək, Azərbaycanın turizm sektorunda çalışan mütəxəssislər üçün mehmanxana xidmətləri üzrə təlim-tədris və yerli icra orqanlarının əməkdaşları üçün kurslar təşkil edilir.

Onu da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Turizm İnstitutunun 600-ə yaxın məzunu hazırda ölkəmizin turizm sənayesinin inkişafı üçün bu gün yeni açılan hotel və şirkətlərdə peşəkarlar kimi çalışırlar.

Gördüyünüz kimi, turizm sənayesinin inkişafı üçün böyük işlər görülmüşdür. Bu işlərin davamı olaraq hazırda turizm haqqında yeni qanun, turizm və rekreasiya zonaları, "Azərbaycan 2020: Gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasına uyğun olaraq Azərbaycan turizminin 10 illik strategiyası, Azərbaycanda işgüzar turizmin inkişafı məqsədilə konqres bürosunun yaradılması, turizm sahəsində yeni standartların qəbul edilməsi və digər işlər aparılmaqdadır.

Çıxışımı ümummilli lider Heydər Əliyevin sözləri ilə yekunlaşdırmaq istəyirəm: "Azərbaycanın təbiəti və Azərbaycanda olan bütün başqa infrastruktur buna imkan verir ki, ölkəmizə turistlər gəlsinlər".

Mən bir daha təşkilatçılara bu gün Bakıda ümummilli liderimizə həsr olunmuş konfransı keçirdiklərinə görə təşəkkür edirəm. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və öz adımdan konfrans iştirakçılarına gələcək işlərində uğurlar arzulayıram.

Bəxtiyar SADIQOV:

- Müstəqilliyinin 21 ili ərzində Azərbaycan çox möhtəşəm uğurlara imza atıb. Cənubi Qafqazın aparıcı dövlətinə çevrilib, dünyada sürətli iqtisadi inkişafı, rəqabətədavamlılığı, yüksək kredit reytinqi ilə fərqlənib. Bütün bunlar ulu öndər Heydər Əliyevin formalaşdırdığı siyasi kursun real bəhrələridir. Həmin kursu cənab İlham Əliyev böyük uğur və yaradıcılıqla davam etdirir.

"Azərbaycan vətəndaşı dövlət siyasətinin mərkəzində dayanır" - bu fikir cənab İlham Əliyevə məxsusdur. Möhtərəm İlham Əliyev ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafının, xalqın rifahının durmadan yüksəlməsinin təminatçısıdır. Azərbaycan xalqı bu siyasəti və siyasi kursu ürəkdən bəyənir və daim dəstəkləyir.

Bu il keçiriləcək prezident seçkilərində isə öz səsi ilə onun davamlılığını bir daha təmin edəcəkdir.

Çünki Heydər Əliyev siyasi kursunun alternativi yoxdur!

Çünki bu kursun ən layiqli davamçısı məhz möhtərəm İlham Əliyevdir!

Biz ulu öndər Heydər Əliyevin nurlu xatirəsi qarşısında bir daha ehtiramla baş əyərək bugünkü tədbirimizi bitiririk.

Azərbaycan.-2013.- 16 mart.- S.5-6-7.