Azərbaycan-Polşa əlaqələri genişlənir

Köhnə dostluğun yeni üfüqləri

Dünyaya inteqrasiya edən Azərbaycan müxtəlif ölkələrlə qarşılıqlı əlaqələrin qurulması, möhkəmləndirilməsi üçün maraqlı layihələrin reallaşdırılmasına, ünsiyyətin yeni formalarının tapılmasına və xalqlar arasında səmimi münasibətlərə söykənən görüşlərin təşkilinə rəvac verib. Azərbaycanla Polşa arasında diplomatik əlaqələrin qurulmasının 540, bərpasının isə 20 illiyi münasibətilə bu ölkənin vaxtilə paytaxtı olmuş qədim Qniezno şəhərində Azərbaycan-Polşa dostluğunu əks etdirən tədbir keçirildi.

Aprelin son günlərində gerçəkləşən bu mərasim həm də ümummilli lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 90 illiyinə həsr edilmişdi. Mərasimdə Mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Ədalət Vəliyevin rəhbərliyi ilə nümayəndə heyətimiz iştirak edib. Bu görüş əslində iki ölkənin tarixi əlaqələrinin keçmişinə, bugününə və gələcəyinə olan ehtiram və inamın göstəricisi kimi diqqət çəkir. İki ölkə arasında əlaqələrin qurulmasının və bərpasının şərəfinə ucaldılan "Dostluq abidəsi" palıd yarpağı formasında hazırlanıb. Üz-üzə dayanan palıd yarpağı formalı bu abidə iki ölkə münasibətlərinin qarşılıqlı olduğunu, palıd kimi uzunömürlüyün, qədim tarix üzərində təşəkkül tapdığının rəmzidir. Abidə üzərində hər iki ölkə xəritəsinin həkk edilməsi suverenliyə, ərazi bütövlüyünə, qarşılıqlı hörmətə olan münasibətin ifadəsidir.

Qniezno Polşanın ən çox turist gəldiyi ünvanlardan biridir. Belə bir qədim şəhərdə Azərbaycanla bağlı tarixi bir yerin müəyyənləşməsi Azərbaycan-Polşa münasibətlərinin möhkəm, qırılmaz olduğundan xəbər verir. "Dostluq abidəsi" ölkələrimiz arasındakı münasibətlərin yüksək səviyyədə olmasını müəyyənləşdirməklə bərabər, həm də bir mədəniyyət hadisəsinin reallaşdırılmasına şahidlik etdi.

Bu şəhərdə ölkəmizlə bağlı daha bir tədbir - sərgi və "Azərbaycan" adlandırılan zanbaq gülünün təqdimatı da xalqlar arasında dostluğa, xoş niyyətə söykənən münasibəti əks etdirdi. Polşada 35 ildir zanbaq güllərini yetişdirən hollandiyalı Jan Liqthart "Azərbaycan" adını verdiyi xüsusi zanbağı təqdim edərək bildirdi ki, bu gülün vətəni əslində sizin bölgədir. "Mən də yeni yetişdirdiyim zanbaq gülünü Azərbaycana həsr etdim. Bu addımımla istəyirəm ki, bir vaxtlar sizin bölgədən bura gətirilən zanbaqlar yeni bir növlə, yeni adla öz vətəninə qayıtsın". Bu sözlər tədbir iştirakçıları arasında xoş təəssürat yaradı. Sübut etdi ki, təkcə insanlar deyil, təbiət arasında da bağlar mövcuddur. Azərbaycan incəsənət ustalarının iştirakı ilə keçirilən konsert də həm yerli tamaşaçılar, həm də əcnəbi qonaqlar tərəfindən maraqlı qarşılandı. O gün qədim Qnieznoda bir Azərbaycan ab-havası yaranmışdı.

Tarixin yaddaşı

Bu ölkələrin əlaqələrinə aid arxiv sənədlərindən bəllidir ki, 1472-ci ildə Azərbaycanın Ağqoyunlu və Polşanın Reç Rospolita dövlətləri arasında diplomatik əlaqələr yaradılıb. İndi bu əlaqələrin qurulmasının 540 illiyi də məhz həmin tarixə istinadən hesablanır. XIX əsrdə Polşada ölkəmiz haqqında kitab nəşr edilib. Bu çap məhsulunu hazırlayan da vaxtilə Azərbaycana səfər etmiş polyak alimi B.Andjeykoviç olub. Polşalı səyyahlar Qafqaza tez-tez səyahət edərmişlər. Onlar öz qeydlərində ən çox Azərbaycanla bağlı maraqlı fikirlər qələmə alıblar. Tarixdən bu da bəllidir ki, XIX əsrin əvvəllərində Polşa çar Rusiyasının tərkibinə daxil edildikdən sonra bu işğalla barışmayan, üsyan edən polyaklar zaman-zaman rus imperiyası tərəfindən müxtəlif əyalətlərə, o cümlədən Azərbaycana sürgün ediliblər. Ölkəmizə gəlmiş bu binəsiblər arasında, təbii ki, müxtəlif sənət sahibləri, ziyalılar, müəllimlər olub. Təbiət etibarilə yaratmaq, qurmaq, nəcib hisslərlə yaşayan polyaklar məskunlaşdıqları ərazilərdə yerli əhaliylə qaynayıb-qarışaraq onlarla birlikdə çalışıblar. Bakıya gəlmiş polyaklar məktəblərdə dərs demiş, hətta bir sıra kadrların yetişməsində mütəxəssis kimi öz əməklərini əsirgəməmişlər. XIX əsrin sonlarından başlayaraq polyak memarları Bakıda, Gəncədə, Şəkidə, Şuşada, Şamaxıda gözəl malikanələr, yaraşıqlı binalar inşa ediblər. Məsələn, Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin, Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin, Dövlət Kukla Teatrının binalarını, Murtuza Muxtarovun sarayını, Musa Nağıyevin mülkünü və başqalarını misal göstərmək olar. Doğrudur, bu binalar Bakı kapitalistlərinin maliyyəsi hesabına inşa edilib. Amma onların bu dərəcədə yaraşıqlı, gözəl, qeyri-adi memarlıq üslubunda tikilməsi, əsrlərin dizini yerə vuraraq bu gün də paytaxtımıza xüsusi füsunkarlıq gətirməsi ustadlarının, memarlarının istedad və zövqünün bəhrəsidir. Azərbaycanda neft sənayesinin inkişafında da polyak neftçilərinin mühüm xidmətləri var. V.Zqientski Xəzər dənizinin şelfində dünyada ilk dəfə neftçıxarmanın layihəsini vermiş, başqa bir polşalı neftçi P.Politski isə layihənin həyata keçirilməsində iştirak etmişdir.

Polşa şərqşünasları təkcə yaşadıqları vətəndə deyil, çalışdıqları ayrı-ayrı ölkələrdə də Azərbaycan ədəbiyyatına xüsusi maraq göstərərək ədiblərimizin əsərlərini həm öz, həm də başqa dillərə tərcümə etmişlər. İki ölkə arasında əlaqələrin genişlənməsində özünəməxsus xidməti olmuş Əlimərdan bəy Topçubaşovun dostluq etdiyi polyak Aleksandar Çodzko hətta rəfiqinin şərəfinə Azərbaycan dilini öyrənərək ölkəmizə bəslədiyi məhəbbəti öz tərcümələrində bildirib. O, 1889-cu ildə Nəsiminin şeirlərini, "Koroğlu" dastanının bir hissəsini polyak dilinə tərcümə edib. Bu faktı da bildirək ki, "Koroğlu" Qərbi Avropaya təqdim edilən ilk Azərbaycan folklor nümunəsi olub. Sonralar digər polyak tərcüməçilər Məhəmməd Füzulinin əsərlərini öz dillərinə tərcümə edərək Qərbi Avropaya yayıblar.

XIX əsrin sonlarında Azərbaycan yazıçı və mütəfəkkirləri Abbasqulu Ağa Bakıxanov, İsmayıl bəy Qutqaşınlı bir müddət Polşada yaşayıb-yaradıblar. Onların polşalı həmkarları ilə yaxın əməkdaşlığı sayəsində hər iki ədəbiyyatın nümayəndələri bir-birini yaxşı tanıyıblar. Maraqlıdır ki, İsmayıl bəy Qutqaşınlının Azərbaycan ədəbiyyatının ilk nəsr nümunəsi sayılan "Rəşid bəy və Səadət xanım" povesti də birinci dəfə Varşavada (1835) işıq üzü görüb. Azərbaycan dramaturgiyasının banisi Mirzə Fətəli Axundzadə də uzun illər Polşa ədib və musiqiçiləri ilə əməkdaşlıq edib. Hətta polşalı musiqiçilər haqqında şeir də yazıb. Bu fakt da çox mətləbdən xəbər verir ki, XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan muğam ustadlarının səsləri ilk dəfə məhz Varşavada qrammofon vallarına yazılıb. Bunlar sadəcə alış-veriş əlaqəsi yox, mədəni mühitin bağlılığından, Polşanın Azərbaycana olan marağından, ölkələr arasındakı mədəni və diplomatik əlaqələrin mövcudluğundan xəbər verir. Ötən əsrin ortalarında dahi Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəylinin "Arşın mal alan" operettası Polşanın müxtəlif şəhərlərinin teatrlarında səhnələşdirilmişdi. Bu musiqili komediya Varşava, Qniezno, Opole, Lodz və başqa şəhərlərində dəfələrlə tamaşaya qoyulub.

Həm ədəbi, həm də siyasi əlaqələr getdikcə inkişaf edirdi. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Polşada səfirlik təsis edib, eləcə də bu ölkənin Bakıda konsulluğu açılıb. Təəssüf ki, XI ordu Azərbaycanı işğal etdikdə təkcə bizim millətin nümayəndələrini deyil, sədaqət göstərərək süqutun son dəqiqəsinədək Azərbaycanda qalan polşalı hərbçiləri, siyasətçiləri həbs edərək Bayıl həbsxanasında güllələyiblər. Cümhuriyyətin süqutundan sonra bir çox azərbaycanlı siyasətçilər və dövlət xadimləri Polşaya mühacirət ediblər. Görkəmli Azərbaycan hərbçisi Vəli bəy Yadigar uzun müddət Polşada yaşayaraq polkovnik rütbəsinədək yüksəlmişdi. Faşist Almaniyası Polşanı zəbt edərkən o bu qəsbkarlara qarşı qəhrəmancasına vuruşub. 1944-cü ildə Azərbaycan oğlunun daxil olduğu polkun hərbi bayrağının mühafizəsi məhz ona həvalə edilib. Cənubi Amerikada dəfn olunmasına baxmayaraq, Polşa hökuməti onun cənazəsini ölkəyə gətirərək Varşavada dəfn etdirib.

Sovet dönəmində bütün əlaqələr və gediş-gəlişlər ancaq Moskvanın adı ilə bağlı idi. Hər iki ölkə vətəndaşları bir-birlərinə ancaq turist kimi gəlib-gedirdilər. Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra köhnə dostluğun yeni üfüqləri göründü. Milli müstəqilliyimizi tanıyan ilk ölkələr sırasında Polşanın da adı var. 1992-ci ilin fevralında iki ölkə arasında diplomatik əlaqələr qurulub. 1998-ci ildə Polşanın Bakıda, 2004-cü ildə isə Azərbaycanın Polşada səfirliyi təsis edilib. Azərbaycan-Polşa əlaqələri inkişaf edərək hər iki xalqın tarixinə yeni, möhtəşəm səhifələr yazmaqdadır.

"Şəhər günü"nün rəngləri

Qnieznoda hər il Müqəddəs Voyçexin şərəfinə "Şəhər günü" adlı bayram tədbirləri keçirilir. Bu bahar bayramın rəngləri daha da al-əlvan oldu. Azərbaycan nümayəndə heyətinin qatıldığı mərasim, demək olar ki, Polşanın aparıcı telekanalları tərəfindən nümayiş etdirildi. Ölkəmiz haqqında tamaşaçılara ətraflı məlumatlar verildi, o cümlədən polşalı memarların ölkəmizdə inşa etdiyi binalardan danışıldı. Azərbaycanla Polşa arasında müxtəlif sahələr üzrə əməkdaşlıq uğurla davam edir.

"Şəhər günü" çərçivəsində Müqəddəs Voyçexin abidəsi önündə düzənlənən bayram tədbirinə Azərbaycandan qonaqların qatılması yüksək qiymətləndirildi. Şəhərin meri Yasek Kovalski və digərləri çıxış edərək Azərbaycandan bu bayrama gələn qonaqların gəlişini yüksək qiymətləndirdi və bunu tarixi hadisə adlandırdılar. Bir fakt da vurğulandı ki, Roma papası II İohann Pavel müsəlman ölkəsinin lideri Heydər Əliyevin dəvəti ilə Cənubi Qafqaz respublikaları arasında yalnız Azərbaycana səfər edib. Bu tədbirdə Azərbaycan haqqında geniş məruzə də təqdim olundu. Həqiqətən də iki ölkə arasında dostluq münasibətlərinin 540 illik tarixinin olması köhnə dostluğun üfüqlərinə yeni töhfələr bəxş etdi. Sovet hökuməti nə qədər basqı və təzyiq göstərsə də, hər iki ölkə uzun müddət bu rejimin ağrı-acısı ilə üzləşsə də, həqiqət unudulmadı, tarixi əlaqələr haqqındakı sənədlər arxivlərdə qiymətli məxəz kimi qorunub saxlandı. Dövlət müstəqilliyimizin bərpasından sonra yeni əlaqələrimizin bu 20 ili ərzində biz təzədən bir sıra faktların və tarixi həqiqətlərin üzə çıxmasına nail olduq. Azərbaycan-Polşa əlaqələri hər iki ölkənin dövlət başçıları, siyasətçiləri, ədəbi ictimaiyyəti, mədəniyyət xadimləri tərəfindən uğurla davam etdirilir.

Flora XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.-2013.- 1 may.- S.11.