Ümumdünya tarixinin azərbaycanlı dahisi

Heydər Əliyev şəxsiyyəti hələ tam öyrənilməmiş dünyadır! Bu nadir dühanın siyasət aləmi bitib-tükənməyən, sahilləri görünməyən ümmana bənzəyir. Misilsiz dövlət xadimi kimi ən nadir, ən mürəkkəb, hətta çıxılmaz hesab olunan vəziyyətlərdən Vətən üçün, doğma xalqından ötrü heç kəsin gözləmədiyi ən yaxşı çıxış yolu tapmaq bacarığı ona bəxş olunmuş Allah vergisi idi. Bütün bunların hamısı ilahidən gəlmə bir keyfiyyət altında birləşirdi: Heydər Əliyev BÖYÜK AZƏRBAYCANLI idi. Azərbaycan xalqının, Azərbaycan torpağının misilsiz təəssübkeşi olan bu dahi şəxsiyyət ümumdünya tarixinə Azərbaycan xalqının QURTULUŞ SAVAŞININ QALİBİ, MÜASİR AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ BANİSİ kimi daxil olmuşdur.

Heydər Əliyevin yenicə azadlığa qovuşmuş ölkəmizdə Prezident sükanı arxasında əyləşdiyi zaman Azərbaycan xalqı öz tarixinin ən mürəkkəb və ən çətin dövrünü yaşayırdı. Bu, keçid dövrü adlanırdı. Müasir tərəqqiyə qovuşmuş xalqların və dövlətlərin hamısı yaşamışdır bu dövrü. Hərə öz xüsusiyyətləri, çətinlikləri ilə. Bizim keçid dövrümüzün də öz xüsusiyyətləri, çətinlikləri, problemləri vardı. Yaxından-uzaqdan çox güclü xarici hərbi-siyasi təzyiqlər, Vətən torpaqlarının mühüm hissəsinin düşmən tərəfindən işğalı, o zaman 7 milyonluq əhalisi olan bir ölkədə 1 milyondan çox qaçqının olması - bütün bunlar daha ağrılı-acılı edirdi bizim keçid dövrümüzü. Üstəlik, ənənəvi xarici düşmənlərimiz Azərbaycan Respublikasının müstəqil bir dövlət kimi yaşamasının qarşısını almaq üçün əllərindən gələni edirdilər. Avropa ilə Asiya, Rusiya ilə Yaxın və Orta Şərq ölkələri arasında Qızıl körpü rolu oynayan Azərbaycanın azad yaşaması bu qüvvələri heç cür təmin etmirdi. Azərbaycan, həmişə olduğu kimi, yenə dünya miqyasında çox qüdrətli beynəlxalq qüvvələrin mənafelərinin çarpazlaşdığı ən qaynar məntəqələrdən birinə çevrilmişdi. Zəngin yeraltı və yerüstü sərvətlərə malik olan müstəqil Azərbaycana qarşı siyasi, hərbi, iqtisadi, mənəvi təzyiqlər ara vermək bilmirdiE

Son dərəcə məkrli düşmənlərin Azərbaycan xalqına qarşı yüzillərlə sınaqdan çıxarmış olduqları "erməni kartı"ndan bu dəfə daha fəal və daha geniş miqyasda istifadə olunmağa başlanmışdı. Rusiya, Fransa, ABŞ kimi böyük dövlətlərdə, habelə başqa ölkələrdə fəaliyyət göstərən erməni lobbisi həmişəkindən daha güclü idi. Həmin dövlətlərin hərbi-siyasi idarəçiliyinə təsir göstərmək üçün güclü vasitələrə, mühüm mövqelərə və geniş maliyyə imkanlarına malik olan erməni lobbisi yaşadıqları ölkələrin xarici siyasətinə fəal təsir göstərir. Azərbaycanla münasibətlərin yaxşılaşdırılmasına ciddi əngəllər törədirdi.

Tarixdə heç zaman Azərbaycanı daxildən parçalamaq, xalq içərisində etnik və vətəndaş qarşıdurması yaratmaq taktikasından XX yüzilliyin 90-cı illərində olduğu qədər sistemli şəkildə istifadə olunmamışdı.

Heç zaman Vətənin sərvətlərini talamağa və bunun üçün də Yurdun içərisində yüksək mövqelər ələ keçirməyə çalışan "sapı özümüzdən olan baltalar" xarici düşmənlərlə bu qədər əlbir olmamış, onlara indiki qədər canfəşanlıqla xidmət etməmişdilər.

Nəhayət, Azərbaycanımız heç zaman Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəldiyi dövrdəki qədər geniş miqyaslı mənafelərin, ziddiyyətlərin düyün məntəqəsinə çevrilməmişdi.

Bütün yuxarıda göstərilənlərdən əlavə, Azərbaycanın müstəqil bir dövlət kimi yaşaması çox zəngin və qədim tarixə, min illərlə müstəqil yaşamaq və qüdrətli dövlətçilik ənənələrinə malik olan böyük bir xalqın oyanışı demək idi. Bu, həm də müxtəlif tarixi dövrlərdə Ata yurdundan qəlpə-qəlpə qoparılıb alınmış torpaqların qaytarılması uğrunda ədalətli mübarizənin başlanması - Yeni Azərbaycanın intibahının başlanması demək idi. Azərbaycanın müstəqilliyinin getdikcə möhkəmlənməsi, həm də dünyanın müxtəlif ölkələrinə səpələnmiş 50 milyonluq böyük Azərbaycan xalqının ayağa qalxması, birləşməsi və öz haqqını tələb etməsi üçün qüdrətli təminat demək idi. Məhz bu amillər vaxtilə tarixi Azərbaycan torpaqlarını öz aralarında bölüşdürmüş düşmənlərə rahatlıq vermirdi.

Azərbaycanın yağı düşmənlərini bütün yuxarıda göstərilənlərdən daha çox narahat edən bu idi ki, bunca ağır problemləri olan Azərbaycan xalqının başında qüdrətli bir siyasətçi dururdu - düşmənlərin min bir hiyləsindən, məkrli oyunlarından asanlıqla baş çıxaran, onların aramsız olaraq dolaşdırdıqları siyasət kələfinin ucunu əldən verməyən, siyasi dühası ilə onilləri, yüzilləri qabaqlayan, qalın-qalın siyasət divarlarının arxasında nələr baş verdiyini ovcunun içi kimi görən Heydər Əliyev başçılıq edirdi Azərbaycana. Müxtəlif tarixi dövrlərdə Azərbaycanın müstəqilliyinə qənim kəsilmiş, xalqımızı dəfələrlə qan içərisində boğmuş ənənəvi düşmənlərimizin, onların bitib-tükənməyən məkrlərinin, hiylələrinin və ən müasir silahlarının qarşısında məhz Heydər Əliyev şəxsiyyəti duruş gətirə bilirdi.

Azərbaycanın xarici düşmənləri yaxşı başa düşürdülər ki, indi artıq 1918-1920-ci illər deyil. Bu dəfə istiqlal mübarizəmiz zəfərlə sona çatacaqdır. Çünki Azərbaycanın qurtuluş savaşının başında zamanın nəbzini əlində saxlayan Heydər Əliyev şəxsiyyəti durur. Yəni Tanrı şəxsiyyət və zaman problemini bu dəfə Azərbaycan xalqının xeyrinə həll etmişdi.

...Sadə, zəhmətkeş bir azərbaycanlı ailəsində dünyaya göz açan və tükənməz fitri istedad sahibi olan Heydər Əliyev doğma xalqının dərdlərinə dərindən bələd olan, hələ çox gənc ikən məkrli qonşuların min bir hiyləsini öz gözləri ilə görən, mükəmməl təhsil almış, o cümlədən tarixi biliklərə dərindən yiyələnmiş, son dərəcə geniş dünyagörüşə və konkret biliklərə malik olan nadir tarixi şəxsiyyətdir. O, yarım əsrdən artıq zəngin idarəçilik təcrübəsinə malik olan, müxtəlif xarakterli və səviyyəli idarəçilik sistemlərinin, necə deyərlər, cikinə-bikinə bələd olan, dünyanın altıda birini əhatə edən SSRİ kimi nəhəng bir dövlətin rəhbərlərindən biri səviyyəsinə ucalan, Qorbaçovun təqib və hiylələrindən sarsılmayıb yenidən böyük siyasətə qayıdan nadir tarixi sima idi.

Heydər Əliyev misilsiz iradə sahibi idi. Planetimizin siyasətini müəyyənləşdirən dünya liderləri içərisində seçilən - sayılan, hamı tərəfindən qəbul olunan əzəmətli şəxsiyyət idi. Keçid dövrünün mürəkkəb burulğanından Azərbaycanı xilas etmək üçün Ulu Tanrının xalqımıza, Vətənimizə bəxş etdiyi ümummilli lider idi!

Heydər Əliyev XX yüzilliklə birgə ömür sürmüşdür. Azərbaycanın XX əsr tarixinin böyük bir dövrü Heydər Əliyev şəxsiyyəti ilə sıx bağlıdır. HEYDƏR ƏLİYEV YENİ AZƏRBAYCANIN QURUCUSUDUR. O, bu quruculuğa XX yüzilliyin 50-ci illərindən başlamışdı.

XX əsrin 20-30-cu illərində ermənilərin və qeyri-millətlərin nümayəndələrinin yuva saldığı və xalqımıza qarşı qanlı repressiyalar hazırlayıb həyata keçirmiş olan Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin (DTK-nın) azərbaycanlılaşdırılması və xalqımızın düşmənlərindən təmizlənməsi kimi son dərəcə çətin və şərəfli işə ilk dəfə - hələ sovet rejiminin ən güclü vaxtında məhz Heydər Əliyev girişmişdi. Unutmamalıyıq ki, daşnaklar xalqımıza qarşı həyata keçirdikləri 1918-ci ilin Mart soyqırımından sonra, 1920-ci ilin sovet işğalında da yaxından iştirak etdilər. Bolşevik libası geyinmiş daşnaklar bu dəfə xalqımızı sovet hakimiyyətinin "qurucuları" cildinə girərək qırdılar. KQB-də (Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində) və NKVD-də (Xalq Daxili İşlər Komissarlığında) əsas mövqeləri ələ keçirdilər. Erməni "çekistləri" uydurma "cinayət işləri" qaldıraraq 20-30-cu illərdə xalqımıza qarşı kütləvi repressiyalar həyata keçirdilər, neçə-neçə Cavidləri, Müşfiqləri məhv etdilər. Bu baxımdan Heydər Əliyevin KQB-ni azərbaycanlılaşdırmaq sahəsindəki xidmətləri Vətən və xalq qarşısında adi xidmətlər deyil. Başqa sözlə, Heydər Əliyev qeyrətli və milli əhval-ruhiyyəli Vətən oğullarını Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinə işə cəlb etməklə, əslində xalqımızın namuslu övladlarına qarşı yönəlmiş növbəti təqiblərin qarşısını alırdı.

Yeri gəlmişkən, mən bu mürəkkəb fəaliyyət sahəsində Heydər Əliyevin milli təəssübkeşliyinin canlı şahidiyəm.

...Keçən əsrin 60-cı illərinin əvvəli idi. Bakı Dövlət Universitetində tarix fakültəsi komsomol təşkilatının katibi idim. Nikita Xruşşovun hakimiyyətə gəlişi ilə ölkədə Çinə qarşı düşmənçilik kampaniyası başlanmışdı. İkinci kursda oxuyan çox istedadlı bir tələbə buna etirazını bildirmiş, vərəqələr yaymışdı. DTK həmin tələbənin işi üzrə təhqiqata başlamışdı. Hamımız narahat idik. Nəhayət, mənə tapşırıldı ki, qapalı komsomol yığıncağı keçirim. Universitetin keçmiş binasının böyük akt zalında fakültənin qapalı komsomol yığıncağı keçirilirdi. Yığıncağa o zaman hələ DTK-da yüksək vəzifədə olmayan Heydər Əliyev gəlmişdi. O, gənclər qarşısında çox əhatəli, həm də öyüd-nəsihətlə dolu bir çıxış etdi. Sonra qızğın müzakirələr, komsomol "tənqidləri" başlandı. İclas sona çatır, qərar qəbul etmək məqamı yaxınlaşırdı. Çox çətin vəziyyət qarşısında qalmışdıq. Hamı öz tələbə yoldaşlarını müdafiə edir, Moskvanın siyasətinə qarşı cəsarətli fikirlər səsləndirirdi. Elə bu anda çıxış yolunu yenidən söz alıb xitabət kürsüsünə qalxan Heydər Əliyev ozü göstərdi: komsomolçulara məsləhət gördü ki, yoldaşlarının tərbiyəsini öz üzərlərinə götürsünlər. Dərindən nəfəs aldıq. Hamımızın canı xatadan qurtardı. O ağır şəraitdə, mürəkkəb əhatədə, Mərkəzin nəzarəti altında işləyən Vətən oğlunun cəsarətinə hamımız heyran qaldıq!

Sonralar Heydər Əliyev DTK-nın sədri təyin olunanda Kreml üçün xüsusi əhəmiyyəti olan bu təşkilata bir azərbaycanlının rəhbər təyin olunmasından hamımız qürurlanırdıq. Lakin bilmirdik ki, bu təyinat Heydər Əliyev üçün nə qədər böyük maneələri dəf etmək bahasına başa gəlmişdi.

Heydər Əliyevin XX yüzilliyin 70-ci illərində Azərbaycana rəhbərlik dövrü ölkəmizin yüksəliş dövrüdür. O zaman SSRİ-də Azərbaycan qabaqcıl sənaye, kənd təsərrüfatı və mədəniyyət respublikasına çevrildi. Bu, Heydər Əliyevin məqsədyönlü, qabaqcadan götür-qoy edilmiş, dərindən ölçülüb-biçilmiş və gələcəyə istiqamətlənmiş müdrik siyasətinin, uzaqgörən planlarının nəticəsi idi. Böyük siyasətçi iqtisadiyyatın və mədəniyyətin müxtəlif sahələrində öz Vətəninə, xalqına lazım olan nə varsa hamısı barədə əvvəlcə Moskvada Siyasi Büro, Mərkəzi Komitənin plenumları, Kommunist Partiyasının qurultayları səviyyəsində əlverişli qərarlar qəbul edilməsinə nail olur, sonra da bütün xalqımızı həmin qərarların icrasına səfərbər edir, doğma Azərbaycanın tərəqqisi uğrunda gecəli-gündüzlü mübarizə aparırdı. Azərbaycanın özü-özünü təmin edə bilən, müstəqil yaşamağa qadir olan və elmi-texniki cəhətdən yüksək tərəqqi etmiş bir ölkəyə çevirmək onun planlarının başında dururdu. Bir sözlə, Vətənimizin müstəqilliyə gedən yola hələ o zaman Heydər Əliyev başlamışdı.

O illərdə Bakıya, rayonlarımıza gözəllik, yaraşıq verən onlarca yaşayış binaları, mehmanxanalar, ictimai binalar, məktəblər, mədəniyyət sarayları, iqtisadiyyatımızın nüvəsini təşkil edən fabriklər, zavodlar, nəhəng sənaye obyektləri, iri istehsal kompleksləri, su anbarları, dəryaçalar, Kür su kəməri, neçə-neçə yollar, o cümlədən yurdun şimal-qərb ucqarını paytaxta bağlayan Bakı-Balakən dəmir yolu (bu yol o zaman Azərbaycan üçün çox böyük qabaqlayıcı siyasi əhəmiyyət kəsb etdi, zəngin filiz ehtiyatlarının Azərbaycandan çıxarılmasının qarşısını aldı!), Dağlıq Qarabağın mərkəzə - Bakıya bağlılığını artırmaq və orada Azərbaycan mühitini canlandırmaq üçün görülən mühüm tədbirlər, o cümlədən Xankəndinə dəmir yolu çəkilməsi, yaşıllıq zonaları, istirahət ocaqları, Heydər Əliyev zəkasının, onun yorulmaz fəaliyyətinin, bu böyük insanın bütün varlığına hopmuş Vətən sevgisinin nəticəsi idi.

Heydər Əliyev hələ o zaman SSRİ-nin dağılacağını qabaqcadan görürdü və buna görə də bu böyük dövlətin tükənməz sərvətlərindən istifadə edərək öz Vətənini - Azərbaycanı daha da inkişaf etdirməyə çalışırdı. Bunun üçün, hər şeydən öncə, güclü və müasir kadr ordusu yaratmaq lazım idi.

Vətənin kadr sarıdan geriliklərini hamıdan yaxşı görən Heydər Əliyev bu sahəyə xüsusi diqqət yetirir, gənc mütəxəssislər hazırlanması işini öz şəxsi nəzarəti altında saxlayırdı. Hər il SSRİ-nin qabaqcıl ali məktəblərinə, özü də nadir ixtisaslara, bir ali məktəbin qəbulu qədər tələbə göndərməyə, bununla da XXI əsrin - yaşadığımız günlərin Azərbaycanı üçün güclü kadr potensialı yaratmağa Heydər Əliyevdən başqa kimin hünəri çatardı?! Görəsən o zaman Azərbaycana başçılıq edən Heydər Əliyev nə üçün hərbi təhsilə xüsusi diqqət yetirir, hərbi məktəblər açdırır, şəxsi nəzarəti altında hər il SSRİ-nin ali hərb məktəblərinə yüzlərlə azərbaycanlı göndərtdirirdi, təyyarəçilər hazırlanmasını diqqət mərkəzində saxlayırdı, hətta kosmonavtlar dəstəsinə azərbaycanlıların daxil edilməsinə çalışırdı.

Yaxşı yadımdadır. 1970-ci illərin sonu idi. Ali məktəblərə tələbə qəbulu ilə əlaqədar Mərkəzi Komitədə keçirilən ənənəvi müşavirəyə dəvət olunmuşduq. Heydər Əliyev təhsil nazirini və bir-iki ali məktəb rektorunu dinlədikdən sonra Ümumqoşun Komandirləri Məktəbinin rəisini çıxışa dəvət etdi. Və ona dərhal sual verdi - tələbələr içərisində, yerli əhalinin nümayəndələri nə qədərdir? Aldığı cavabdan, yəni azərbaycanlıların hərbi təhsilə zəif cəlb olunmasından çox narazı qalan Heydər Əliyev Ümumqoşun Komandirləri Məktəbinin rəisini çox kəskin məzəmmət etdi və ona konkret tapşırıqlar verdi.

İş elə gətirdi ki, sonrakı il Mərkəzi Komitədə keçirilən müşavirədə mən yenə iştirak etməli oldum. Heydər Əliyev Ümumqoşun Komandirləri Məktəbinin rəisini yenə xitabət kürsüsünə dəvət etdi. Rəis bu dəfə də müxtəlif rəqəmlər gətirdi. Heydər Əliyev, əvvəlki kimi, yenə yerli əhalinin faizi ilə maraqlandı. Müəyyən irəliləyiş olmasına baxmayaraq narazı qaldığını bildirdi. Böyük siyasətçinin dedikləri bugünkü kimi yadımdadır: Yerli əhalinin nümayəndələrini təyyarəçilik məktəblərinə göndərmək lazımdır. Təyyarəçilər hazırlamaq lazımdır. Bu günlərdə kosmonavtlar dəstəsinin tərkibi ilə maraqlandım. Dəstəyə bir nəfər də olsun azərbaycanlının cəlb olunmamasından narazılığımı bildirdim. Mənə məlumat verdilər ki, kosmonavtlar dəstəsinə ancaq təyyarəçilik məktəblərini bitirənləri götürürlər. Bu məsələ ilə də maraqlandım. Aydın oldu ki, SSRİ-nin təyyarəçilik məktəblərində bir nəfər də olsun Azərbaycanın yerli əhalisinin nümayəndəsi oxumur. Bəs siz hara baxırsınız?!

Bu proseslərin şahidi və imkanım daxilində iştirakçısı olduğum üçün cəsarətlə deyə bilərəm: HEYDƏR ƏLİYEV HƏLƏ O ZAMAN BU GÜNÜ GÖRÜRDÜ, DOĞMA VƏTƏNİNİ BU GÜN ÜÇÜN HAZIRLAYIRDI, BÖYÜK DÜHA SAHİBİ YENİ AZƏRBAYCANI - BUGÜNKÜ AZƏRBAYCANI HƏLƏ O VAXTDAN QURMAĞA BAŞLAMIŞDI.

Heydər Əliyev doğma xalqına qarşı baş vermiş haqsızlıqlar əleyhinə özündən başqa heç kəsin apara bilməyəcəyi mübarizəni aparmış, Kreml rejiminin ağır təqibləri şəraitində xalqının çəkdiyi əzablar üçün keçirdiyi üzüntüləri öz içərisində boğub saxlamış, lakin atdığı uzaqgörən və çox cəsarətli addımlarla bunun əvəzini çıxmışdır. Belə olmasaydı, Vətənin bütün guşələrində Azərbaycanın haqqı tapdalanmış böyük şəxsiyyətlərinin heykəllərini ucaltdırmazdı, repressiya qurbanı olmuş böyük Cavidin nəşini illər keçdikdən sonra Vətənə qaytarmazdı, Kerçdə, Krımda həlak olmuş minlərlə azərbaycanlının şərəfinə Sapun Qora yaxınlığında abidə ucaltdırmazdı (hər gün Sapun Qoraya ziyarətə gələn minlərlə turistə, əcnəbiyə əvvəlcə məhz bizim bu abidəmiz barədə məlumat verilir. Bunu ancaq görmək və qürurlanmaq lazımdır!).

Məhz bu dövrdə - Heydər Əliyevin hakimiyyəti illərində, ilk dəfə olaraq, Azərbaycanın sənət adamlarının bir qrupuna - Sosialist Əməyi Qəhrəmanı fəxri adının verilməsi də təkzibolunmaz tarixi faktlardır.

Doğma xalqı, el-obası üçün canını qoyan, elə buna görə də Moskvaya irəli çəkilib müəmmalı şəkildə qətlə yetirilən, sonra da "millətçi" damğası yapışdırılan və sovet hakimiyyəti orqanları tərəfindən adının çəkilməsi belə yasaq olunan Nəriman Nərimanovun əzəmətli heykəlini ucaltdırmaq üçün Heydər Əliyev nələr çəkməmişdir? Sonralar Nərimanova Ulyanovsk şəhərində də abidə ucaltdırmağa nail olan Heydər Əliyev bir daha sübut etdi ki, onu Vətən - xalq təəssübkeşliyindən döndərmək heç kəsin hünəri deyil, o cümlədən hakim sovet rejiminin də!

XX yüzilliyin 60-cı illərinin sonu - 70-ci illərində Azərbaycanın ümumi yüksəlişi fonunda xalqımızın tarixinə də maraq artdı, bu sahədə də dirçəliş başlandı. O zaman ölkəmizdə milli oyanışın əsas mərkəzlərindən biri böyük mütəfəkkirimiz Rəsul Rzanın başçılıq etdiyi Azərbaycan Ensiklopediyası idi. Ensiklopediyanın baş redaksiyası, redaksiya ətrafında toplanmış alimlərin böyük əksəriyyəti çox cəsarətli çıxışlar edirdilər. Xalqımızın təşəkkülündə türk etnoslarının həlledici rol oynaması, Şimali Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğalı, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti xadimlərinin tariximizdə mütərəqqi rol oynaması, Cümhuriyyət dövrünün xadimlərinə obyektiv qiymət verilməsi, 1920-ci ilin Aprel işğalı kimi bir çox məsələləri o zaman məhz ensiklopediyaçılar qaldırdılar. Rəsul Rzanın həlledici köməyi ilə bu sətirlərin müəllifi Kiyevin xəritə fabrikində ilk dəfə olaraq Azərbaycan tarixi xəritələrinin hazırlanmasına və çapına nail olduq. 1972-ci ildə Ensiklopediyanın baş redaksiyası Rəsul Rzanın redaktorluğu ilə "Azərbaycan SSR xəritələri" (Azərbaycan və rus dillərində) adlı atlas nəşr etdi. Göstərilən tarix xəritələri həmin atlasa daxil edildi. Lakin "sapı özümüzdən olan baltalar" bütün bu məsələləri Moskvaya çuğulladılar, Ermənistandakı tarixçi "dostlarını" köməyə çağırdılar. Bizə "millətçi", "burjua məfkurəçiləri", "sovet hökumətinin və Rusiyanın düşmənləri" damğasını vurmaq məqsədilə vaxtı ilə xalqımıza qarşı 1918-ci ilin Mart soyqırımını törətmiş S.Şaumyanın oğlu L.S.Şaumyanı Bakıya gətirtdilər. O zaman "Böyük Sovet Ensiklopediyası" baş redaktorunun birinci müavini, həm də sovet ideologiyasının başında duranlardan biri olan oğul-Şaumyan əlinə düşən fürsətdən istifadə edərək Azərbaycan ziyalılarına zərbə vurmaq üçün özünü oda-közə vurdu. Lakin məqsədinə çata bilmədi. Çünki Azərbaycana doğma yurdunun təəssübkeşi olan qüdrətli bir şəxsiyyət başçılıq edirdi. Məhz Heydər Əliyevin müdrikliyi və cəsarəti sayəsində o zaman həm ensiklopediyaçılar, həm də ziyalılarımızın böyük bir dəstəsi KQB-nin təqiblərinə düçar olmadı, hətta partiya cəzasından da yaxa qurtara bildilər! Əksinə, bu sətirlərin müəllifi o zaman Heydər Əliyevin sədrlik etdiyi Mərkəzi Komitənin Bürosunda Ensiklopediyaya elmi işlər üzrə baş redaktor müavini təsdiq olundu...

Heydər Əliyevin Azərbaycana birinci rəhbərliyi dövründə həyata keçirdiyi bütün bu əzəmətli quruculuq işlərinin çox böyük tarixi əhəmiyyəti bundan ibarət idi ki, xalqımızda milli qürur, milli mənlik şüuru oyandı, azadlıq, müstəqillik duyğuları baş qaldırdı. Bu, əslində XX əsrin 60-70-ci illərində Azərbaycan xalqının milli-azadlıq hərəkatının yeni mərhələyə, yüksəliş mərhələsinə daxil olması demək idi. Bu, Heydər Əliyevin xalqımızın istiqlal mübarizəsi tarixində misilsiz xidmətidir. Bütün bunlardan sonra, fikrimizcə, Heydər Əliyevin müstəqillik dövründəki bugünkü fəaliyyəti ilə əvvəlki rəhbərlik dövründəki fəaliyyəti arasındakı sıx məntiqi əlaqəni, dialektik vəhdəti sübut etməyə ehtiyac qalmır. Faktlar özü hər şeyi daha yaxşı sübut edir...

Lakin min təəssüf ki, Heydər Əliyevin ölkəmizə əvvəlki rəhbərliyi dövründə görülmüş əzəmətli quruculuq işləri, bunun nəticəsində xalqımızda milli müstəqillik duyğularının, azadlıq ideallarının oyanışı tədqiqatçılar tərəfindən, ilk növbədə həmin dövrü araşdıran tarixçilər tərəfindən son illərədək əməlli-başlı, əhatəli şəkildə və dərindən araşdırılmamışdı. Bu məqsədlə son illərdə Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunda Əliyevşünaslıq şöbəsi yaradılmış, geniş tədqiqat işlərinə başlanmışdır.

1993-cü ilin iyununda - Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ərəfəsində Azərbaycan çətin dövrünü yaşayırdı. Ölkədə, sözün əsl mənasında, hakimiyyətsizlik idi. Siyasi hərc-mərclik baş alıb gedirdi. Bölgələrimizdə, rayonlarda, paytaxtın ayrı-ayrı məhəllələrində faktiki olaraq silahlı quldur dəstələri hökmranlıq edirdilər. Üzdə xalqdan danışan, əslində isə sərvət düşkünləri olan bir qrup vəzifəpərəstlər sovet hakimiyyəti illərində toplanmış xalq əmlakına qənim kəsilmişdilər. Ölkəni xalq adından idarə edən, əslində isə heç bir səriştəsi olmayan, ən adi idarəçilik qaydalarının belə nə olduğunu bilməyən və xaricdəki ağalarının göstərişi ilə hərəkət edən məhdud bir qrup məmləkəti milli fəlakət həddinə çatdırmışdı. Ölkə vətəndaş müharibəsi və etnik toqquşmalar meydanına çevrilməkdə idi. Cəbhə düşmənin üzünə açıq idi. Azərbaycan xariçi aləmdəki olan-qalan nüfuzunu da tamamilə itirməkdə idi. Xalq ümidsizlik və təlaş içərisində idi. Sabaha inam qalmamışdı.

Bu fəlakət anında Azərbaycan xalqının, Vətənin yeganə ümid yeri, qurtuluş çırağı Heydər Əliyev idi. Müdrik xalqımız o zaman qəti hərəkət edərək yeganə düzgün addımı atdı - dünyanın bu böyük siyasət adamını hakimiyyətə gətirdi. Bununla da Azərbaycanın xarici və daxili düşmənlərinin oxu daşa dəydi, bədxahlarımızın arzuları gözlərində qaldı. Məhz o zaman - 1993-cü ilin iyun günlərində Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə Azərbaycanın qurtuluşu başlandı. Müdrik siyasətçi qısa müddətdə vətəndaş müharibəsi təhlükəsini aradan qaldırdı. Xarici və daxili düşmənlərin Azərbaycanı parçalayıb yox etmək, müstəqil dövlətimizi aradan qaldırmaq planı puça çıxdı.

Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra öz xalqı üçün, doğma Vətən üçün nələr etmədi? Görülən işlərin hamısını sadalamaq mümkün olmasa da, heç olmasa, onların ən mühümlərini sıraya düzək.

Prezident Heydər Əliyevin qədirbilən xalqımız qarşısında, tariximiz qarşısında ən böyük xidməti budur ki, bu böyük düha torpaqlarımıza yiyələnmək üstündə ən kəskin geopolitik ziddiyyətlərin mövcud olduğu bir şəraitdə Azərbaycan dovlətçiliyini xilas etdi, Azərbaycan varlığını parçalanıb yox olmaq təhlükəsindən qurtardı.

Azərbaycan dövlətçiliyi və Prezident Heydər Əliyevin qətiyyəti 1994-cü ilin oktyabr və 1995-ci ilin mart hadisələri zamanı ağır sınaqlardan uğurla çıxdı. Heydər Əliyev andına sadiq qalan, dar ayaqda Vətənin müstəqilliyi, xalqın azadlığı naminə ömrünü qurban verməyə hazır olan prezidentliyini nümayiş etdirdi. Dövlət başçısının qətiyyəti xalqa ruh yüksəkliyi gətirdi, inamımızı özümüzə qaytardı. Sabitlik və əmin-amanlıq yarandı. Böyük dövlət xadimi kimi Heydər Əliyevin digər tarixi qələbəsi məhz budur - sabitlikdir. Ölkədə sabitlik yaratmaqla Heydər Əliyev məşhur kəlamına sadiq qaldığını sübut etdi: "Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi əbədi olacaqdır, sarsılmaz olaçaqdır, dönməz olaçaqdır..."

Heydər Əliyev müharibə məsələsində düzgün mövqe tutdu. Müdrik bir strateq kimi real vəziyyətlə hesablaşdı. Məkrli düşmənlərimizin və onların havadarlarının gücünü, planlarını, Azərbaycanın düşdüyü qanlı burulğanın nə qədər təhlükəli olduğunu nəzərə aldı. Vəziyyəti düzgün qiymətləndirdi. Real vəziyyətdən çıxış edərək atəşkəs rejiminə nail oldu. Bununla Azərbaycanın gənc, sağlam qüvvələrinin mənasız yerə qırılmasının qarşısını aldı - genefondumuzu xilas etdi.

Ulu öndər Heydər Əliyev xalqı, yurdu milli-mənəvi parçalanmadan, iflasa uğramaqdan xilas etdi. Özündən əvvəlki rəhbərlərin tarixi keçmişin ibrət dərslərinə, dəyişən dünyanın real həqiqətlərinə, daxili həyatın və beynəlxalq vəziyyətin gerçəkliklərinə deyil, emosiyalara əsaslanaraq qəbul etdikləri səhv qərarların icrasını dayandırdı. Torpağımızın, xalqımızın, dilimizin üzərindəki əzəli və əbədi "Azərbaycan" möhürü özümüzə qaytarıldı. Bununla vətənçilik, xalqımızın adı və dili, qüdrətimizin və vahidliyimizin əsası olan islam-türk birliyi bərpa olundu, reallaşmaqda olan etnik toqquşmalar ehtimalı aradan qaldırıldı. Düşmənlərimizin oxu bu məsələdə də daşa dəydi!

Bu gün müstəqil Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə nüfuzu və şöhrəti durmadan artmaqdadır. Azərbaycan Respublikası bütün dünyada demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət nüfuzu qazanmışdır. Heydər Əliyev zəkasının məhsulu olan təməl qanunumuz dünyanın ən demokratik, ən mükəmməl konstitusiyalarından biridir və beynəlxalq aləmdə Vətənimizə böyük rəğbət qazandırır. Yurdumuzda hökmranlıq edən sabitlik, həyata keçirilən daxili islahatlar xarici ölkələrlə əlaqələrimizin genişlənməsinə müsbət təsir göstərir. Özünün xarici siyasətini bərabərlik və qarşılıqlı mənafe prinsipləri əsasında quran Azərbaycan Respublikası dünyanın bütün dövlətləri üçün açıq ölkəyə çevrilmişdir.

Ulu öndər Heydər Əliyevin müdrik xarici siyasəti sahəsində əldə olunan ən mühüm uğurlardan biri də budur ki, o, Azərbaycanı türk dünyasından təcrid olunmuş vəziyyətdən çıxartdı.

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin islam dünyasındakı nüfuzu da getdikcə artdı, qardaş müsəlman ölkələri ilə əlaqələr genişləndi. Azərbaycan Respublikası bir çox beynəlxalq ittifaqlara və təşkilatlara üzv qəbul olundu.

Ulu öndər ənənəvi düşmənlərimizin həmişə Azərbaycanı diz çökdürmək üçün istifadə etdikləri "erməni kartı"na qarşı neft siyasəti strategiyasını işləyib hazırladı. Və sübut etdi ki, Qafqaz problemlərinin həllində "erməni kartı"ndan daha güclü vasitələr vardır. Uzaqgörən siyasətçilər indi yaxşı başa düşürlər ki, neft siyasətinin "erməni kartı"na və xarici ölkələrdəki erməni lobbisinə qalib gələcəyi gün uzaqda deyil. Müəllifi Heydər Əliyevin olduğu bu siyasətin nə qədər dərindən düşünülmüş və uzaqgörən bir siyasət olduğunu zamanın özü təsdiq edir.

Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikasını şimaldan və cənubdan məngənəyə salıb sıxan, onun xarici ölkələrlə ənənəvi əlaqələrini kəsən qüvvələrə qarşı Şərq-Qərb dəhlizini açdı. "Böyük İpək Yolu"nun dirçəldilməsi siyasətini yeritdi və bundan Azərbaycanı iqtisadi blokadadan çıxarmaq üçün məharətlə istifadə etdi. Dünya bunun şahididir. Dünya siyasətçiləri bunu qiymətləndirirlər. Gizli deyil ki, bu müdrik siyasət və onun müasir dövrdə Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla həyata keçirilməsi Ermənistanın dərin sosial-iqtisadi böhran bataqlığına yuvarlanmasına səbəb oldu.

Bu gün yaşadığımız regionda təkcə Azərbaycanda xarici dövlətlərin bir nəfər də olsun əsgəri və hərbi bazaları yoxdur. Beynəlxalq mənafelərin, o cümlədən böyük dövlətlərin və qonşuların mənafelərinin düyünləşdiyi Azərbaycan kimi çox mühüm hərbi-strateji və zəngin sərvətli bir ölkədə buna nail olmaq hər siyasətçinin işi deyil! Bu müdrik və cəsarətli siyasəti Heydər Əliyev başladı, İlham Əliyev başa çatdırdı.

Ümummilli lider özünün ölkə miqyaslı qəbullarından tutmuş beynəlxalq miqyaslı görüşlərə, yüksək səviyyəli danışıqlarınadək hər yerdə, hər an Azərbaycan həqiqətini dünyaya yaydı. Azərbaycan vaxtilə ona qarşı yaradılmış beynəlxalq informasiya blokadasını yardı. Dünya Azərbaycan həqiqətini qəbul etməyə başladı.

Heydər Əliyev vaxtilə Moskva, Leninqrad və başqa şəhərlərin ali məktəblərində təhsil almış, özü də Azərbaycanın müxtəlif bölgələrini təmsil edən gənclərin qabaqcıl bir dəstəsini Prezident Administrasiyasına, müxtəlif dövlət strukturlarına toplayıb onlara idarəçilik qaydaları öyrətdi. XXI əsrin Azərbaycanı üçün hazırladı.

1994-cü il iyunun sonunda xarici düşmənlərin və daxildəki Vətən xainlərinin havadarlıq etdiyi bir qrup separatçı Balakəndə baş qaldırmışdı. Prezident Administrasiyasında müvafiq sahəyə cavabdeh olan dövlət nümayəndəsinin başçılığı ilə bir qrup ziyalı təcili Balakənə yola düşdük. Bakıdan gec çıxdığımız üçün Zaqatalada gecələdik. Ertəsi gün səhər tezdən artıq Balakən İcra Hakimiyyətinin binasında idik. Camaatla görüşə tələsirdik. Lakin o zamankı icra başçısı bizi camaatla görüşdürməyə tələsmir, Rusiya Federasiyasından (Dağıstandan) gələcək "qonaqları" gözlədiyini bildirirdi. Dövlətimiz tərəfindən rəsmi surətdə dəvət olunmayan, başqa sözlə, çağırılmayan "qonaqların" gözlənilməsi bizə qarşı açıq-aşkar hörmətsizlik, saymazlıq idi. Yerli hakimiyyət nümayəndəsinin bu müəmmalı hərəkətindən çox narazı qalmışdıq. Gündüz saat 11 radələri olardı. Birdən hökumət telefonu səsləndi. Dedilər ki, Bakıdan göndərilmiş dövlət nümayəndəsi və icra başçısı telefonun yanında olsunlar. Prezident danışacaqdır. Dövlət başçısı Heydər Əliyev o gün, o məqamda Vətən üçün ən çox narahatlıq doğuran bir hadisəni şəxsi nəzarətinə götürmüşdü... Mən o zaman təlatümlü hadisələrin qaynar nöqtəsində olarkən bir daha əmin oldum və böyük qürur keçirdim ki, Azərbaycan sahibsiz deyil. "Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi əbədi olacaqdır, sarsılmaz olacaqdır, dönməz olacaqdır!" - deyə bütün dünyaya bəyanat verən Heydər Əliyev öz sözünün ağasıdır, müstəqilliyimizə zaval yoxdur...

Heydər Əliyevin öz doğma el-obası qarşısında danılmaz tarixi xidmətləri bir deyil, beş deyil...

Bunların hamısını yerli-yerində ipə-sapa düzmək, incələmək və gələcək nəsillərə doğru-düzgün çatdırmaq o qədər də asan məsələ deyil. Əlbəttə, bütün bunlar xüsusi tədqiqatların və gələcəyin işidir. Mən isə bu yığcam yazıda müasirlərimə təkcə bir həqiqəti yetirmək istədim: Azərbaycan çox ağır bir keçid dövrünü yaşadı, çox ağrı-acılı keçən mürəkkəb bir dövrünü! Özü də bizim keçid dövrümüz başqalarınınkına bənzəmirdi. Çox əlverişli strateji məkan olan bu Yurdda nə qədər böyük qüvvələrin gözü vardı?! (indi də var, gələcəkdə olacaqdır!!) Zəngin sərvətlərimizə, neftimizə kimlər susamır?! Kiçik bir ölkənin həm daxildə, həm də xaricdə nə qədər düşməni olar?! Tariximizin ibrət dərslərini, azadlıq mücadilələrində dəfələrlə qan içində boğulduğumuzu, müasir dünyamızın reallığını, başqa xalqların tarixini hökmən nəzərə almalıydıq: keçid dövrlərində qüvvətli şəxsiyyətlər olmadan qələbə olmayıb və olmayacaq da!

Bu gün xalqımız bir həqiqəti hamılıqla daha aydın dərk edir: hazırda tərəqqi dövrünü yaşayan bütün xalqları, millətləri, ölkələri keçid dövrünün keşməkeşlərindən dahi şəxsiyyətlər - Vaşinqtonlar, Bismarklar, De Qollar, Atatürklər ... çıxarmışlar! Heydər Əliyev də belə şəxsiyyətdir!

Bu gün Heydər Əliyevin müdrik və uzaqgörən inkişaf strategiyasının Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla və yaradıcılıqla həyata keçirilməsi sayəsində Azərbaycan dünyanın ən sürətlə inkişaf edən ölkəsinə və regionun lider dövlətinə çevrilmişdir. Heydər Əliyev ideyalarının zəfər yürüşü davam edir.

Azərbaycan xalqı böyük qürur hissi keçirir ki, ümumdünya tarixinin nadir tarixi şəxsiyyətləri sırasına Heydər Əliyev kimi bir dahi bəxş etmişdir!

Yaqub MAHMUDOV,

AMEA-nın A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun

direktoru, Milli Məclisin deputatı

Azərbaycan.-2013.- 4 may.- S.7.