Milli maraqlar hər şeydən ucadır

Prezident İlham Əliyevin yürütdüyü xarici siyasətin ana xəttini bu prinsip təşkil edir

Azərbaycan milli müstəqilliyini bərpa edəndən bəri zaman-zaman bilavasitə xaricdən qaynaqlanan ağır sınaqlarla üzləşmiş, bəzi hallarda suveren dövlət "olum, ya ölüm" dilemması ilə qarşı-qarşıya qalmışdı. Ölkənin azad inkişaf yolu seçməsi, öz taleyini özünün müəyyənləşdirmək əzmi, ən başlıcası isə, zəngin təbii sərvətlərə malik olması və əlverişli coğrafi məkanda yerləşməsi bədxah qüvvələrdə qısqanclıq yaradır, onlara rahatlıq vermirdi. Xüsusilə dövlət müstəqilliyinin ilk dövrü, daha doğrusu, ötən əsrin son onilliyi bu baxımdan son dərəcə mürəkkəb ictimai-siyasi proseslərlə yadda qaldı.

Müstəqillik yoluna qədəm qoyar-qoymaz xarici hərbi təcavüzə məruz qalan, ümummilli böhran içində çapalayan ölkənin gələcəyi sual altında idi. Kənardan təzyiqlər səngimir, daxili ictimai-siyasi vəziyyət getdikcə gərginləşirdi. Təcrübəli dövlət xadimi Heydər Əliyevin siyasətə qayıdışı ilə cəmiyyətdə əhval-ruhiyyə tamamilə dəyişdi, sabaha inam yarandı. Lakin təxribatlar, ölkəni müstəqil inkişaf yolundan sarpdırmaq, yenidən maraqlı xarici dairələrin təsiri altına salmaq cəhdləri ara vermirdi. Gənc dövlətin böhrandan çıxmaq üçün atdığı hər addım qəzəblə qarşılanırdı. Müstəqil Azərbaycanın xarici aləmlə birbaşa iqtisadi-ticarət əlaqələri qurmaq, alternativ kommunikasiyalar yaratmaq istiqamətində göstərdiyi səylər düşmən cəbhəsini xüsusilə qıcıqlandırırdı.

1994-cü ilin sentyabrında "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanmasından dərhal sonra bədxahlarımız hərəkətə keçdilər. Bir-birinin ardınca dövlət çevrilişi cəhdləri baş verdi, müxtəlif bəhanələrlə dövlətlərarası sərhədləri bağlayıb Azərbaycanı çətin vəziyyətə salmaq istədilər. Amma bütün bu bədnam planlar uğursuzluğa dücar oldu. Prezident Heydər Əliyev hər dəfə siyasi qətiyyət nümayiş etdirdi, kritik məqamlarda bir addım belə geri çəkilmədi, milli maraqları hədəf alan zərbələri məharətlə dəf etdi. Özü də nəzərə almaq lazımdır ki, o vaxt gənc Azərbaycan dövləti hələ təzəcə özünə gəlirdi, qolu-qanadı bərkiməmişdi, böhrandan yenicə çıxırdı. Bununla belə, çoxlarına aydın oldu ki, rəsmi Bakı ölkənin milli mənafeyinə ziyan vura biləcək hər bir hərəkətə adekvat reaksiya verəcək.

Bütün normal dövlətlər ilk növbədə qonşuları ilə mehriban münasibətlər saxlamağa can atır. Bu, Azərbaycan dövlətinin yeritdiyi xarici siyasətin də prioritet istiqamətlərindəndir. Amma qonşular arasında da zaman-zaman anlaşılmazlıqlar olur, müəyyən problemlər ortaya çıxır. Lakin Azərbaycan heç vaxt bu cür problemlərin səbəbkarı olmamışdır. Dövlətimiz həmişə mübahisəli məsələlərin dialoq yolu ilə həllinin tərəfdarı kimi çıxış etmiş, istər özünə, istərsə də qonşuların mənafeyinə xələl gətirən hər hansı hərəkətin yolverilməz olduğunu bəyan etmişdir. Təəssüf ki, bəzən belə bir səmimi mövqedən sui-istifadə edənlər də olur. 2004-cü ilin noyabrında Bakının təşəbbüsü ilə Azərbaycanla Gürcüstan arasında dəmir yolu ilə yükdaşımalar dayandırıldı. Azərbaycanın müvafiq dövlət orqanları məlumat almışdı ki, qonşu ölkədə işbazlar tranzit yükləri, ilk növbədə neft məhsullarını sonradan Ermənistana ötürüb yaxşı pul qazanır, nəticə etibarilə təcavüzkar dövlətə iqtisadi dəstək verirlər. Halbuki həmin ilin yayında imzalanmış Azərbaycan-Gürcüstan hökumətlərarası sazişində göstərilirdi ki, iki ölkənin milli maraqlarına zidd olaraq üçüncü ölkələrə yük tranziti yolverilməzdir. Dəmir yolu bir neçə ay işləmədi. Bəziləri bu vəziyyəti ikitərəfli münasibətlərdə böhran kimi səciyyələndirdilər. Belə ki, Gürcüstan şirkətləri qatarlar dayandığından hər gün itirirdi. Ancaq Bakının prinsipial mövqeyi ortada idi. Azərbaycan gömrük orqanlarının apardığı yoxlamalar daxil olan məlumatın doğruluğunu təsdiqlədi. İşbazlar anladılar ki, belə bir hərəkət onlara həmişə baha başa gələcək. Gürcüstanın dövlət orqanları da məsələyə anlaşıqla yanaşdı və problem yoluna qoyuldu.

Dörd il əvvəl qardaş Türkiyə ilə münasibətlər gərginləşmişdi. 2009-cu il oktyabrın 10-da İsveçrənin vasitəçiliyi ilə Sürixdə Türkiyə və Ermənistan arasında diplomatik əlaqələrin bərpa edilməsi və sərhədlərin açılmasına dair protokollar imzalanmışdı. Protokolların imzalanmasından əvvəl və sonra Bakı ilə Ankara arasında gərgin anlar yaşandı. Aydın idi ki, Türkiyə Ermənistanla sərhədi Qərb dövlətlərinin təzyiqi ilə açmağa hazırlaşırdı: guya ki, Ankara bu addımı atmasa, Qərb "erməni soyqırımı"nı tanıyacaq və s. Məlumdur ki, Türkiyə Azərbaycan torpaqlarını işğal etdiyinə görə Ermənistanla sərhədini bağlamışdı. Axı Ermənistanın mövqeyində hansı dəyişiklik baş vermişdi ki, sərhədin açılması məsələsi ortaya atılırdı? Əksinə, rəsmi Yerevan sərhədlər açılandan sonra da Türkiyəyə münasibətdə düşmənçilik siyasətini davam etdirəcəyini bildirirdi. Türkiyənin Ermənistana hansısa güzəştə getməsi Ankaraya yaxşı heç nə vəd etmir, əksinə, təcavüzkar dövlətin mövqeyini gücləndirirdi.

Prezident İlham Əliyev başda olmaqla Azərbaycan dövləti məsələyə sərt reaksiya verdi. Ermənistanın hamisi kimi çıxış edən dövlətlər başa düşdülər ki, Bakının razılığı olmasa, protokolların gələcəyindən danışmağa dəyməz, çünki Türkiyə ictimaiyyəti Azərbaycanın tərəfində idi. Həmin dövlətlərin rəhbərləri nə qədər cidd-cəhd etsələr də, Azərbaycanı "yola gətirə" bilmədilər. Beləcə Türkiyə-Ermənistan protokolları tarixin zibilliyinə atıldı.

Ötən il Rusiya ilə qarşılıqlı münasibətlərdə diqqətçəkən proseslər baş verdi. Söhbət şimal qonşumuzun ölkəmizin ərazisində icarəyə götürdüyü hərbi obyektin - Qəbələ RLS-in bağlanmasından gedir. Məlum olduğu kimi, keçmiş SSRİ dağıldıqdan sonra müstəqil Azərbaycan bu obyektin Rusiya tərəfindən istismarına icazə vermişdi. 2002-ci ildə iki ölkə arasında imzalanmış müqaviləyə əsasən RLS Azərbaycanın mülkiyyəti elan edilmiş və on il müddətinə - 2012-ci ilədək Rusiyaya faktiki olaraq rəmzi qiymətə icarəyə verilmişdi. İcarə müddətinin başa çatması ərəfəsində müqavilənin müddətinin uzadılıb-uzadılmaması barədə tərəflər arasında danışıqlar aparıldı. Danışıqlarda əsas mövzu icarə haqqının beynəlxalq təcrübəyə uyğun olaraq müəyyənləşdirilməsi idi. Lakin Rusiya icarə haqqının dəyişdirilməsinə müsbət yanaşmır, əməkdaşlığı əvvəlki şərtlərlə davam etdirmək istəyirdi. Bu isə Azərbaycana sərf etmirdi. Belə olan təqdirdə Rusiya tərəfi 9 dekabr 2012-ci il tarixli "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Rusiya Federasiyası Hökuməti arasında Qəbələ RLS-in statusu, istifadə prinsipləri və şərtləri haqqında Saziş"in qüvvədən düşməsi barədə qərar qəbul etdi və nəticə etibarilə 10 dekabr 2012-ci ildə stansiyanın istismarını dayandırdı.

Bu hadisənin ikitərəfli münasibətlərə təsiri barədə müxtəlif fikirlər söyləndi. RLS-in bağlanmasının Azərbaycan-Rusiya əlaqələrini mürəkkəbləşdirəcəyini iddia edənlər də az deyildi. Amma əksər ekspertlər hesab edirdilər ki, hansısa gərginlikdən söhbət getməməlidir. Əvvəla, Rusiyanın Qəbələ RLS-i əvəz edəcək alternativ hərbi obyektləri var. Həm də iki ölkənin əməkdaşlığı təkcə bir stansiya ilə məhdudlaşmır. Hazırda müxtəlif sahələrdə Azərbaycan-Rusiya əlaqələri yüksək səviyyəsi ilə fərqlənir, qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq ildən-ilə genişlənir. Rusiya Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşlarından biri olaraq qalır. Təkcə bir faktı göstərmək kifayətdir ki, iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin həcmi təxminən 3 milyard ABŞ dolları təşkil edir. Digər tərəfdən, ölkəmiz Rusiya Federasiyasının əksər subyektləri ilə birbaşa əməkdaşlıq əlaqələri yaratmış, onların bəziləri ilə hökumətlərarası sazişlər bağlanmışdır. Qonşu ölkənin 70-dən artıq regionu Azərbaycanla əməkdaşlıq edir və qarşılıqlı ticarət dövriyyəsinin 80 faizindən çoxu bu regionların payına düşür. Başqa sözlə, ikitərəfli münasibətlərin perspektivləri genişdir və gələcəyə bədbin baxmaq üçün elə bir əsas yoxdur.

Qəbələ RLS-in bağlanması, sözün həqiqi mənasında, əlamətdar hadisə idi. Hər şeydən əvvəl RLS-in fəaliyyətinin dayandırılması ilə Azərbaycan ərazisində sonuncu xarici hərbi obyektin mövcudluğuna son qoyuldu. Onsuz cəmiyyətimizdə bu hərbi obyektə münasibət mənfi idi. Stansiyanın ekologiyaya təsiri barədə hərtərəfli araşdırma aparılmasa da, çoxları onun fəaliyyətinin zərərli olduğuna inanırdı. Beləliklə, cəmiyyət "baş ağrısı"ndan qurtuldu və gözəl təbiəti ilə insanları cəlb edən Qəbələ rayonunun turizm potensialını hərəkətə gətirmək üçün şərait yarandı.

2011-ci ilin axırları - 2012-ci ilin əvvəllərində Türkiyə və Azərbaycanın Fransa ilə qarşılıqlı əlaqələri ağır sınaqdan keçməli oldu. Fransa parlamentinin aşağı palatası - Milli Assambleya 2011-ci il dekabrın 22-də "erməni soyqırımı"nı inkar edənlər üçün həbs cəzası və cərimə nəzərdə tutan qanun layihəsi qəbul etmişdi. 2012-ci il yanvarın 23-də parlamentin yuxarı palatası - Senat da həmin layihəni dəstəkləmişdi.

Tarixi həqiqətləri təhrif edən və demokratiyanın təməl prinsiplərinə zidd olan bu layihə təkcə Azərbaycan və Türkiyədə yox, həm də dünyanın bir çox ölkələrində ciddi narazılıq doğurdu. Rəsmi Bakı hadisələrin gedişini diqqətlə izləyərək müvafiq addımlar atacağını bəyan etdi. Türkiyə hökuməti qanun layihəsinin qüvvəyə minəcəyi təqdirdə Fransaya qarşı sərt sanksiyalar tətbiq edəcəyini bildirmiş və ilk addım kimi bu ölkə ilə iqtisadi, siyasi, hərbi təmasları dondurmuşdu. Fransanın sağlam təfəkkürlü dairələri də narahatlığını ifadə edir, Azərbaycan və Türkiyə ilə əlaqələrin pisləşəcəyi halda itirəcəklərini hesablayırdı.

Eyni zamanda Azərbaycan və Türkiyə rəsmiləri, iki qardaş ölkəni təmsil edən ayrı-ayrı dövlət strukturları, o cümlədən Avropa ölkələrindəki səfirlikləri, Avropa Şurası, ATƏT və digər qurumlardakı nümayəndəlikləri, diaspor təşkilatları hərəkətə keçdi. Fransanın sağlam qüvvələri ilə sıx təmaslar yaradıldı, qanun layihəsinin qarşılıqlı münasibətlərə vuracağı zərər izah edildi, parlamentin hər iki palatasıında sənədin əleyhinə səs vermiş deputatlarla iş aparıldı. Başda senator Natali Qule olmaqla Fransa parlamentində Azərbaycanla dostluq qrupuna daxil olan bir qrup deputat ölkəmizə dəvət edildi. Prezident İlham Əliyev fransız qanunvericilərini qəbul etdi, sözügedən qanun layihəsinə münasibətini bir daha onların nəzərinə çatdırdı. Digər dövlət qurumlarında da qonaqlarla görüşlər keçirildi, yaranmış vəziyyət müzakirə olundu. Nəhayət, 2012-ci il yanvarın 31-də qanun layihəsi ilə razılaşmayan 77 fransız senator və Milli Assambleyanın 65 üzvü sənədin ləğvinə nail olmaq üçün ölkənin ali hüquq instansiyasına - Konstitusiya Şurasına (KŞ) müraciət etdi. KŞ antitürk qüvvələrin yedəyində getmədi və Konstitusiyanın müdafiəsində duraraq bədnam qanun layihəsini rədd etdi. Bu, ədalətin təntənəsi olmaqla bərabər, Azərbaycan və Türkiyənin birgə uğuru idi.

İndi Azərbaycan nəinki iyirmi il əvvəlki, heç on il əvvəlki Azərbaycan da deyil. Dövlət möhkəmlənmiş, iqtisadiyyatı güclənmiş, beynəlxalq aləmdə çəkisi artmışdır. Bir vaxtlar Azərbaycanla yuxarı tonda danışanlar yavaş-yavaş bu "vərdiş"i unudurlar, çünki başa düşürlər ki, Bakıya münasibətdə belə davranışın səmərəsi olmayacaq.

Allahverdi MEHDİYEV

Azərbaycan.-2013.- 11 may.- S.10.