Aleksandros PETERSEN: Azərbaycanın

 uğurları səmərəli idarəetmənin nəticəsidir

 

Beynəlxalq münasibətlər, enerjiregional təhlükəsizlik sahəsində tanınmış ekspert, "Dünya adası: Avrasiya geosiyasəti və Qərbin taleyi" kitabının müəllifi Aleksandros Petersen AzərTAc-a eksklüziv müsahibə vermişdir. Müsahibənin mətnini təqdim edirik.

- Doktor Petersen, bir həftə əvvəl "Moody's" agentliyi Azərbaycanın kredit qabiliyyəti haqqında hesabat dərc etmişdir. Hesabatda ölkənin iqtisadi inkişafda və neftdən gələn  maliyyə resurslarının istiqamətləndirilməsində, iqtisadiyyatın digər sektorlarında nailiyyətləri qeyd olunmuşdur. Ölkənin qeyri-neft sektorunun inkişafı barəsində nə deyə bilərsiniz? Sizcə, Azərbaycan daha geniş regionda qeyri-neft məhsullarının rəqabətqabiliyyətli istehsalçısı ola bilərmi?

- Azərbaycanın bugünkü  nailiyyətlərinin böyük hissəsi 1990-cı illərin sonunda ölkə rəhbərliyinin Azərbaycan iqtisadiyyatının şaxələnməsi üçün təməl yaradılmasına dair qəbul etdiyi müdrikstrateji qərarın nəticəsidir. Həmin uzunmüddətli strategiya son on beş il ərzində bu siyasətin Azərbaycan rəhbərliyi tərəfindən ardıcıl davam etdirilməsi sayəsində gözəçarpan nəticələri verməyə başlamışdır. Kənd təsərrüfatı və maliyyə sektorlarında, yüngül sənaye və telekommunikasiya, nəqliyyat, turizm və iqtisadiyyatın digər sahələrində Azərbaycanın böyük potensialı vardır. Lakin o vaxt  Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondu (ARDNF) yaradılmasaydı, necə deyərlər, "resurs lənəti"ni zəiflədən struktur iqtisadi islahatları da reallaşmazdı, biz bu qeyri-neft sektorlarındakı mühüm potensial barəsində hətta danışa bilməzdik. Bu, fasiləsiz və səmərəli iqtisadi idarəetmənin nəticəsidir. Mən digər sektorların inkişafına optimist baxıram. Hərçənd yeni xarici sərmayədarların cəlb olunmasının davam etdirilməsinin vacibliyinə baxmayaraq, Azərbaycan daha qərb investisiyalarından asılı deyildir. 

- "Trans-Avrasiya Super İnformasiya Magistralı (Trans-Eurasian Information Super Highway-TASIM)" layihəsi barəsində danışaq. Bu layihə kimi səylər tələb edir Azərbaycana regiondan kənardakı tərəfdaşlara verəcəkdir? Bu layihə miqyasına görə Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) layihəsi ilə müqayisəyə gələcəkmi?

- Şübhəsiz ki, TASIM Azərbaycanın reallaşdırdığı vacib qeyri-enerji layihələrindən biridir. Azərbaycanın liderliyi sayəsində TASIM qitə miqyaslı layihə olacaq tamamilə istismara verildikdən sonra həm Trans-Avrasiya telekommunikasiya əlaqəsini təmin edəcək, həm bütün region üzrə qarşılıqlı əlaqə geosiyasətini formalaşdıracaqdır. "Cənub dəhlizi" layihəsi kimi, TASIM resursların digər tədarükçülərindən asılı olan ölkələrə əsas alternativ təmin edəcəkdir. Layihə eyni zamanda Bakını regional qlobal telekommunikasiya mərkəzinə transfer edir ki, bu da öz növbəsində qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün bir sıra digər imkan perspektivlər yaradacaqdır. Nəhayət, qeyd etmək istərdim ki, geniş Xəzər bölgəsinin regional birləşməsinə kömək edən layihə kimi TASIM-in əhəmiyyətini müvafiq şəkildə  dəyərləndirmək lazımdır.  

- Son bir neçə ildə ARDNŞ regional inkişafın iqtisadi təhlükəsizliyin əsas tərkib elementi olmuşdur. Avropada Yaxın Şərqdə sərmayələr yatırmaqla,  ARDNŞ beynəlxalq neft şirkətinə çevrilir. Şirkət onilliyin növbəti beynəlxalq enerji nəhəngi olacaqmı?

- Zənnimcə, ARDNŞ-in heyrətamiz inkişafı Norveçin "Statoil" şirkətini xatırladır. Bu dövlət şirkəti əvvəlcə tamamilə ölkəsinin resurslarından Skandinaviyada pərakəndə satışdan  asılı idi. Lakin bütün qitələrdə layihələrə malik olmaqla "Exxon", "Shell", "Chevron" kimi digər enerji nəhəngləri ilə rəqabət aparmaqla dünya miqyaslı oyunçuya çevrilmişdir. ARDNŞ-in strategiyası bir çox cəhətinə görə "Statoil" şirkətinin strategiyasına bənzəyir: ARDNŞ özünü digər şirkətlər ölkələr üçün dəyərlərin yaradıcısı kimi təqdim edir, maliyyələşmənin təminatında peşəkar konstruktiv rol oynayır. Bununla da çətin layihələrin təkanvericisi etibarlı tərəfdaşı olmuşdur. ARDNŞ-in Gürcüstanda, Türkiyədə, Cənubi Mərkəzi Avropada hətta İsraildəki layihələri heyrətamizdir, lakin şirkətin peşəkarlığı neft-qaz sənayesində nüfuzu daha böyük təsir bağışlayır.

- Ötən həftə Azərbaycanın xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov Azərbaycan hökumətinin mövqeyini  bir daha bəyan edərək bildirmişdir ki, Ermənistan rəhbərliyi işğalçılıq siyasətindən əl çəkərsə, onda bu ölkə regional layihələrə buraxılacaqdır, bu da öz növbəsində, erməni xalqına fayda gətirəcəkdir. Əgər Ermənistan öz ordusunu Azərbaycan ərazilərindən çıxararsa Azərbaycan tərəfindən başlanmış layihələrə buraxılarsa, onda sizcə, bunun Ermənistan üçün hansı iqtisadi səmərəsi olacaqdır? Hər hansı konkret iqtisadi göstəricilər varmı?

- Həqiqətən diqqətəlayiqdir ki, Azərbaycanın rəsmi şəxsləri dəfələrlə açıq şəkildə bəyan etmişlər ki, əgər Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan hərbi qüvvələri tərəfindən işğalına son qoyulsa, onda Ermənistan Azərbaycanla əlaqəli layihələrdən faydalanacaqdır. Belə bəyanatlar Azərbaycanın münaqişə zonasının gələcəyinə müsbət yanaşmasını göstərməklə bərabər, həm onun Cənubi Qafqazda mehriban qonşuluq münasibətlərinin qaydaya salınması cəhdlərinin ifadəsidir. Ermənistanın qədər fayda əldə edəcəyi, əlbəttə ki, münaqişədən sonrakı dövr üçün planlaşdırılan layihələrdən asılıdır. Lakin, ümumiyyətlə, deyə bilərəm ki, istənilən regional layihə Ermənistanın iqtisadiyyatına uyğun investisiyalar onun simasını tezliklə dəyişdirəcəkdir. Hazırda Ermənistan tamamilə diasporun pul köçürmələrindən Rusiya investisiyalarından asılıdır. Bu iqtisadi model qətiyyən davamlı deyil onun nəticəsini işsizlik iqtisadi imkansızlıq səbəbindən Ermənistandan fasiləsiz mühacirətlərdə görmək olar. Ermənistan Gömrük İttifaqına daxil olandan sonra situasiya daha ümidsiz olacaqdır.  Ermənistan münaqişə səbindən regional qlobal iqtisadiyyatdan tamamilə təcrid olunmuş   ayrılmışdır. Əgər gələcəkdə Azərbaycandan investisiya ayrılsa, bu, Ermənistan iqtisadiyyatını dirçəldər, şaxələndirər ola bilsin ki, onun təcrid olunmasını aradan qaldırar Rusiyadan asılılığının azaldılmasında geosiyasi səmərə verə bilər. Konkret rəqəm demək çətindir, amma güman edirəm ki, Ermənistanın gəlirləri milyardlarla ölçülə bilərdi. Ümumi daxili məhsulu 10 milyard dollardan (Azərbaycanın ÜDM-nin yeddidə biri qədər) az olan ölkə üçün bu, onun simasını kökündən dəyişdirən fayda gətirərdi.

- Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması Azərbaycan üçün prioritetlərdən biridir. Azərbaycanın etibarlı tərəfdaş, o cümlədən təhlükəsizlik məsələlərində etibarlı tərəfdaş kimi öz dönməzliyini Qərbə sübut etməsinə baxmayaraq, Amerika Birləşmiş Ştatları da daxil olmaqla, bir sıra qərb ölkələrinin rəhbərliyi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması məsələsində kifayət qədər təşəbbüskarlıq nümayiş etdirmir. ABŞ administrasiyası Azərbaycanla tərəfdaşlığının genişləndirilməsi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tezliklə  nizamlanması üçün hansı addımları atmalıdır?

- ABŞ-ın hazırkı administrasiyası birmənalı olaraq, münaqişənin nizamlanması əzmindədir. ABŞ Prezidenti , dövlət katibi münaqişənin reallıqları ilə yaxşı tanışdırlar. ATƏT-in Minsk qrupunun ABŞ-dan olan yeni həmsədri Ceyms Uorlik Amerikanın aparıcı diplomatlarından biridir danışıqların aparılması sahəsində dərin biliklərə malikdir. Üstəlik, ABŞ administrasiyasının xarici siyasətdə bir neçə illik uğursuzluğundan sonra qələbə vacibdir. Prezidentlik müddətinin bitməsinə yaxın Barak Obama siyasi varisliyini təmin edən müsbət nailiyyətlər axtaracaqdır. Bütün bu amillər  hazırkı vəziyyəti münaqişənin tənzimlənməsinə danışıqlar prosesinin bütün dövrlərində olduğundan daha çox yaxınlaşdırır. Dövlət katibi münaqişənin tənzimlənməsinə qlobal planda prioritet əhəmiyyət verməlidir. Yüksək səviyyəli rəhbərliyin iştirakı ilə yaxın gələcəkdə münaqişənin həllinə nail olmaq mümkündür.  

 

 

Yusif BABANLI, 

AzərTAc-ın xüsusi müxbiri

Vaşinqton

Azərbaycan.-2013.- 8 oktyabr.- S.6.