Prezident seçkiləri - 2013: Faktlar azad, ədalətli

və şəffaf seçkilər keçirildiyini göstərir

Oktyabrın 9-da Azərbaycanda prezident seçkisi baş tutdu. 125 dairə və 5 492 seçki məntəqəsində səsvermə keçirildi.

Bütün seçki proseslərində ən mühüm məsələ etimad məsələsidir. Etimadı təmin edən isə şəffaflığı təmin edən amillərdir. Bu seçkilərdə şəffaflığın təmin edilməsini göstərən 5 mühüm amil özünə yer almışdı:

- 1 000 seçki məntəqəsində veb-kameralar qurulmuşdu. Bu kameraların vasitəsilə dünyanın istənilən nöqtəsindən həmin məntəqələrdə səsvermənin gedişi izlənə bilirdi. 1000 seçki məntəqəsi isə bütün məntəqələrin təqribən 20 % deməkdir;

- Beynəlxalq müşahidəçilərin sayının çox olması;

- 50 mindən artıq yerli müşahidəcilərin fəaliyyəti;

- 5 təşkilatın "exit-poll" keçirməsi;

- Seçicilərin barmaqlarının rənglənməsi.

1000 məntəqədə veb-kameraların qurulması haqda artıq qeyd etdik. 1400-ə yaxın beynəlxalq müşahidəçinin olması isə bir tərəfdən seçkilərin şəffaf keçirilməsinə arxayınlığın, o biri tərəfdən də bu şəffaflığı təmin etmək istəyinin təzahürüdür. Eyni zamanda beynəlxalq müşahidəçilərin coğrafiyası demokratik seçkilərin keçirildiyi, demək olar ki, bütün ölkələri əhatə edirdi. Bu sırada Avropanın- şərqi, mərkəzi və qərbi avropa qruplarının təmsilçiləri, Amerika, Asiya və Afrika qitələrindən olan dövlətlərin müşahidəçiləri vardı.

Avropadan seçkini müşahidə edən beynəlxalq təşkilatlar sırasında AŞ PA; ATƏT Parlament Assambleyası; Avropa Parlamenti; ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu; GUAM; Mərkəzi Avropa Siyasi Monitorinq Qrupu; Avropa Seçki Müşahidəsi Akademiyası var idi.

Şərqi Avropanı təmsil edən Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı Ölkələrinin QHT Forumu da seçkini müşahidə edirdi.

Amerika qitəsindən olan müşahidə qrupları sırasına:

- Amerika Müstəqil Siyasi Monitorinq Mərkəzi;

- Latın Amerikası və Karib hövzəsi ölkələrinin Siyasi Partiyalarının Daimi Konfransı,

Asiya qitəsindən: Asiya-Sakit okean hövzəsi Beynəlxalq Mərkəzçi Demokratların Təşkilatı; Asiya Siyasi Partiyalarının Daimi Konfransı; İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı,

Türkiyə və türkdilli dövlətləri təmsil edənlərdən: Türkiyə Böyük Millət Məclisi; Türk PA; Türkiyə Yüksək Seçim Kurumu; Türk Şurası daxil idi.

Bütövlükdə prezident seçkisini 100 ölkədən 1400-ə qədər müşahidəçi izləyirdi. Bu ölkələr də bütün dünyanı əhatə edirdi:

ABŞ-123 nəfər; Rusiya-243 nəfər; Almaniya-84 nəfər; Fransa-53 nəfər; Böyük Britaniya-32 nəfər; İtaliya-28 nəfər; Belçika-25 nəfər; İspaniya-23 nəfər; İsveç-19 nəfər; İrlandiya-18 nəfər; Norveç-18 nəfər; Polşa-18 nəfər; Avstriya-14 nəfər və s.

Və beləcə Asiya, Afrika, Amerika qitəsinin aparıcı ölkələri bu sıradadırlar.

Daha bir mühüm məqam isə 35 xarici KİV-i təmsil edən 102 jurnalistin seçkinin gedişini işıqlandırması üçün akkreditasiyadan keçməsidir. Onların sırasında TRT, Bloomberg News, BBC, Reutres, Associates Press, Almaniyanın ARD kanalı və s. KİV-lər var idi. Bütün bu sadalananlar seçkidə şəffaflığın təmin edilməsi üçün siyasi iradənin və özünə arxayınlığın göstəricisidir. Barmaqların rənglənməsi və yoxlanması isə karusel adlanan mexanizmi - yəni bir nəfərin iki və daha artıq dəfə səs verməsini istisna edən amildir.

Nəhayət, seçkinin şəffaflığını təmin edən bütün dünyada populyar olan və daha bir qayda olaraq müşahidəçilərin də istinad etdikləri "exit-poll"un keçirilməsi idi. "ELS", "Rəy", "Proqnoz" adlanan 3 yerli təşkilatın və ABŞ-dan olan Arthur J.Fenkelşteyn və Assosiasiyalar şirkəti ilə Fransadan olan "Opinion Way" təşkilatının iştirakı idi.

Seçki prosesində diqqəti cəlb edən mühüm məqamlardan biri də seçicilərin günün birinci yarısındakı fəallığı oldu. Saat 10-na qədər 18,22%, 12-dək 36,81%, 15-dək 58,05%, 17-dək isə 66,85% səs verilmişdi. Bütövlükdə isə gün ərzində seçicilərin 72%-dən çoxu seçkidə iştirak etdilər.

Saat 19.30-20.00 aralığında "exit-poll" keçirmiş təşkilatların sorğularının nəticələri açıqlandı. Onlar belə idi:

ABŞ-ın "Arthur J.Finkelşteyin and Associates" şirkəti

Əliyev İlham - 82,7%, Ağazadə İqbal - 1,6%, Əlizadə Araz - 1,2%, Hacıyev Hafiz - 0,7%, Həsənquliyev Qüdrət - 1,7%, Həsənli Cəmil - 8,8%, İsmayılov İlyas - 0,9%, Quliyev Fərəc - 0,9%, Məmmədov Sərdar -0,6 %, Oruc Zahid - 0,9%.

Fransanın "OpinionWay"

tədqiqat institutu

Əliyev İlham - 82,8%, Ağazadə İqbal - 1,7%, Əlizadə Araz - 0,5%, Hacıyev Hafiz - 0,4%, Həsənli Cəmil - 9,3%, Həsənquliyev Qüdrət - 2,9%, İsmayılov İlyas - 0,5%, Məmmədov Sərdar - 0,6%, Oruc Zahid - 0,7%, Quliyev Fərəc - 0,6%.

"Rəy" monitorinq mərkəzi

Əliyev İlham - 81,4%, Ağazadə İqbal - 1,4%, Əlizadə Araz - 0,7%, Hacıyev Hafiz - 0,3%, Həsənli Cəmil - 9,1%, Həsənquliyev Qüdrət - 0,3%, İsmayılov İlyas - 0,3%, Məmmədov Sərdar - 0,2%, Oruc Zahid - 0,3%, Quliyev Fərəc - 0,2%.

"Els" müstəqil

araşdırma mərkəzi

Əliyev İlham - 80,8%, Ağazadə İqbal - 1,88%, Əlizadə Araz - 0,72%, Hacıyev Hafiz - 0,43%, Həsənli Cəmil - 10,55%, Həsənquliyev Qüdrət - 2,81%, İsmayılov İlyas - 0,65%, Məmmədov Sərdar - 0,63%, Oruc Zahid - 0,65%, Quliyev Fərəc - 0,88%,

"Proqnoz" müstəqil sosioloji tədqiqatlar mərkəzi

Əliyev İlham - 83,89%, Ağazadə İqbal - 1,88%, Əlizadə Araz - 0,71%, Hacıyev Hafiz - 0,79%, Həsənli Cəmil - 8,2%, Həsənquliyev Qüdrət - 1,3%, İsmayılov İlyas - 0,95%, Məmmədov Sərdar - 0,67%, Oruc Zahid - 0,98%, Quliyev Fərəc - 0,63%.

Beləliklə, "exit-poll" keçirmiş bütün 5 təşkilatın nəticələri kiçik fərqlərlə demək olar ki, üst-üstə düşürdü.

Mərkəzi Seçki Komissiyasının elan etdiyi nəticələr də xarici və yerli şirkətlərin "exit-poll" nəticələrindən demək olar ki, fərqlənmirdi:

İlham Əliyev - 84,55%

Həsənli Cəmil - 5,53%

Ağa-zadə İqbal - 2,40%

Həsənquliyev Qüdrət - 1,99%

Oruc Zahid - 1,45%

İsmayılov İlyas - 1,07%

Əlizadə Araz - 0,87%

Quliyev Fərəc - 0,86%

Hacıyev Hafiz -0,66%

Məmmədov Sərdar - 0,61%

Yalnız bir qurumdan başqa bütün beynəlxalq təşkilatlar seçkini azad və ədalətli kimi dəyərləndirdi. Bunlar:

- Avropa Şurası Parlament Assambleyası; Avropa Parlamenti; ATƏT-in Parlament Assambleyası; QDİƏT; Türk PA; İDEES (Belçika); Ədalətli Seçkilər Uğrunda Beynəlxalq Təşkilat; MDB; GUAM; Türk Şurası; Mərmərə Qrupu; Baltik Assambleyası və s.

Məhz bu beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycanda keçirilmiş prezident seçkilərini azad, şəffaf və ədalətli adlandırdılar.

Avropa Şurası Parlament Assambleyası (AŞ PA) və Avropa Parlamentinin (AP) Azərbaycanda prezident seçkilərini müşahidə etmiş nümayəndə heyətinin təmsilçiləri birgə bəyanatla çıxış etdilər. AŞ PA nümayəndə heyətinin rəhbəri Robert Volter qeyd etdi ki, Avropa Şurasının Parlament Assambleyası Azərbaycanda gedən prosesləri, burada baş verən hadisələri yaxından izləyir. Bu qurumda Avropanın müxtəlif ölkələrindən siyasətçilər təmsil olunurlar. Onlar azad, müstəqil müzakirələr aparır, hesabatlar hazırlayır, qərarlar qəbul edirlər.

AŞ PA-nın təmsilçisi vurğulamışdır ki, hər iki qurumun müşahidə missiyasının üzvləri səslərin sayılması prosesində də iştirak ediblər və heç bir qanun pozuntusuna rast gəlməyiblər.

Avropa Parlamentinin müşahidə missiyaının rəhbəri Pino Arlakki qeyd etdi ki, AŞ PA və Avropa Parlamentinin müşahidə missiyaları hesab edirlər ki, Azərbaycanda seçki prosesi azad, ədalətli və şəffaf keçirilib. Arlakki bildirdi ki, onlar apardıqları müşahidələr nəticəsində seçkinin dinc şəraitdə keçdiyinin şahidi olublar. Səsvermə məntəqələrində polisin nümayəndələrinə rast gəlinməyib, eyni zamanda, seçicilərə qarşı hər hansı təzyiq faktı müşahidə edilməyib. Onlar Azərbaycan hökumətinin yaratdığı hər bir şəraiti yüksək dəyərləndirdilər.

Azərbaycana 100 ölkədən gəlmiş 1300-ə qədər müşahidəçi də seçkilərin azad və ədalətli olduğunu bəyan ediblər. Onların sırasında deputatlar, senatorlar, lordlar palatası üzvləri, müstəqil müşahidəçilər var.

Məsələn, ABŞ müşahidə missiyasının üzvü Maykl MAKMAHON demişdir:

"Azərbaycanda seçkilər ədalətli, azad və şəffaf, eləcə də beynəlxalq standartlara uyğun keçirilmişdir. Seçkilərin təşkili və səsvermə ilə bağlı siyasi partiyaların nümayəndələrinin, prezidentliyə namizədlərin təmsilçiləri, müşahidəçilərlə söhbətlər aparmışıq. Onlar da seçkilərin gedişindən razılıqlarını bildirmişlər. Müşahidə zamanı biz seçicilərin səsvermə zamanı şəxsiyyətini təsdiq edən sənədi təqdim edərək bülleten götürməsinin, barmaqların xüsusi mürəkkəblə rənglənməsinin, eləcə də seçici fəallığının şahidi olduq. Ona görə də deyə bilərik ki, seçkilər ədalətli, azad və şəffaf, eləcə də beynəlxalq standartlara uyğun keçirilmişdir".

İndi isə avropalı müşahidəçilərin seçki ilə bağlı rəyləri ilə tanış olaq.

AŞ PA-nın keçmiş finlandiyalı üzvü Makko Laokanen:

"Biz 10-dan artıq (təxminən 11) seçki məntəqəsində müşahidə apardıq və seçici fəallığının çox yüksək olduğunun şahidi olduq. Səsvermə texniki cəhətdən də çox yaxşı təşkil olunmuşdu və bir sıra müxtəlif partiyalardan müşahidəçilərin olması o deməkdir ki, seçkilər həqiqətən nəzarət altındadır və seçkilərin müşahidəsi yüksək səviyyədə keçirilir, yəni, seçkilər özü şəffaf və ədalətli keçir".

AŞ PA və Finlandiya Parlamentinin hazırkı üzvü Jakko Laakso:

"Xüsusilə seçki hazırlıqları ilə bağlı demək istərdim ki, seçki hazırlıqları çox şəffafdır. Müxalifət partiyalarının daha çox iştirakını və seçkilərin ümumilikdə daha yaxşı təşkil olunduğunu bildirmək istərdim".

Bolqarıstan MSK-nın sədr müavini Mariya Misirliyeva:

"Hər şey tamamilə şəffaf idi. Biz gedəcəyimiz seçki məntəqələrinin siyahısını əvvəlcədən verməmişdik, yəni təsadüfi məntəqələr seçib müşahidə aparırdıq. Bütün məntəqələrə heç bir maneə ilə qarşılaşmadan daxil olduq - tamamilə şəffaflıq var idi. Dərhal nəzərə çarpırdı ki, demokratik proses gedir. Mən olduğum 4 məntəqədə məhz bunu müşahidə etdim. Nəsə qeyri-adi, normalara uyğun olmayan bir şeyə rast gəlmədim, hər şey öz qaydasında idi".

AŞ PA və İrlandiya Parlamentinin hazırki üzvü Terans Flaraqan:

"İlk və daha sonra getdiyimiz məntəqələrdə kifayət qədər yaxşı proseslərlə qarşılaşdıq. Ümumiyyətlə, seçki məntəqələrində hər şey qaydasında idi, istər insanların gəlməsi, iradəsi olsun, istərsə də başqa şeylər. Lakin xırda, cüzi qanunauyğunsuzluqlar var idi: insanlar bəzən səhvən öz şəxsiyyət vəsiqələrini unudurdular, bəzən lazım olmadığı seçki məntəqəsində olurdular və yaxud insanlar mayeni yoxlamaqda bir az gecikirdilər. Ümumiyyətlə, insan səhvləri baş verə bilər, amma seçki prosesinin özündən kifayət qədər razı qaldım".

Türkiyəli müşahidəçilər də avropalılarla həmfikirdilər.

"Mərmərə qrupu"nun başçısı Akkan Süver:

"Seçim mərkəzlərində gördüklərimiz hər şeyin üzərində bir etimaddır, bir məsuliyyətdir. İnsanlar bir araya gəldilər, növbələrə durdular, səbirlə növbələrinin çatmalarını gözləyirdilər. Müxtəlif adamlardan soruşduq ki: "Hər hansı bir şikayətiniz varmı? Bizə söyləmək istədiyiniz bir şey varmı? Özəl və ya qeyri-rəsmi olaraq paylaşmaq istədiyiniz bir şeylər varmı?" Heç birisindən negativ, tərs bir söz eşitmədik. Bu, bizim gürurumuz oldu".

"Mərmərə qrupu"nun üzvü Kenan Akın:

"Prezidentimizin (İlham Əliyevi nəzərdə tutur - İ.M.), Prezidentimiz deyirik, çünki bizim də prezidentimiz sayılır, əslındə, birinci seçkilərdə müşahidəçi olarak iştirak etmişdim. Sınaq o idi əslındə. O addımdan sonra demokratiya yolunda irəliləmələr başlanmışdı və bu an yoxuş tamamilə çıxılmış durumdadır".

"Mərmərə qrupu"nun üzvü Şamil Ayrum:

"Olduğumuz məntəqələrdə - təxminən 50-60 məntəqədə olduq, bu məntəqələrdə bir etiraz olmadı, bir yüksək səs eşitmədik. Bunlar seçimlərdə çox önəmli idi. Xaricilərlə söhbətimizdə onlar da bizimlə eyni düşüncələrini paylaşdılar. Azərbaycan xalqı bu gün məntəqəyə gedərək sülhə, sabitliyə, inkişafa səs verdilər".

"Mərmərə qrupu"nun üzvü İlhan Aküzüm:

"Mən çox seçim yaşadım. 20 ilə yaxın millət vəkili oldum. Çox seçkilərə qatıldım. Türkiyədəki seçimlərdən heç bir fərqi olmayan seçimlər gördüm və çox şad oldum. Mənim təsbitim bu: sanki vətəndaş Azərbaycan dövlətinin, Azərbaycan hökumətinin onun üçün etdiklərinin əvəzini ödəmək üçün məntəqəyə gəldi və orada səs verməklə dəstək oldu".

"Ədalətli seçki uğrunda" təşkilatının nümayəndəsi Sergey Mirzoyev:

"Bizim təşkilatımız 40 ildir ki, təşkilatlarda, həmçinin seçki prosesində, seçki günlərində iştirak edir. Həmçinin bu gün də prosesi izləyən nümayəndə olaraq, qeyd etmək istəyirəm ki, seçki prosesi çox aydın, çox təqdirəlayiq keçdi. Heç bir neqativ, xoşagəlməz hal ilə rastlaşmadım".

"Ədalətli seçki uğrunda" təşkilatının nümayəndəsi Marks Strozevs:

"Mən də bir çox ölkələrdə keçirilən seçkilərdə iştirak etmişəm və bunları nəzərə alaraq deyə bilərəm ki, bugünkü seçki prosesi də çox sakit, çox aydın bir şəkildə keçdi. Seçicilər gəlib yaxınlaşırdı, seçki vərəqələrini götürürdü, 1-2 dəqiqə ərzində lazımi sənədləri doldururdular və səsvermə prosesini çox sakit, aydın, rahat bir şəkildə başa vururdular".

Azərbaycanda oktyabrın 9-da keçirilmiş prezident seçkilərində xüsusi vurğulanmalı olan 4 məqam var:

- Seçicilərin yüksək fəallığı;

- Xarici müşahidəçilərin çoxluğu və bütün dünyanı əhatə etməsi;

- 5 "exit-poll"un nəticələrinin bir-biri ilə və onların da nəticələrinin MSK-nın elan etdiyi nəticələrlə demək olar ki, üst-üstə düşməsi;

- Xarici müşahidəçilərin 90%-nin seçkinin azad və ədalətli keçdiyini bəyan etməsi.

Əhali seçki prosesinə münasibətini axşam saatlarında küçəyə çıxaraq ifadə etdi.

"Avronyus" da daxil olmaqla Avropa, Türkiyə və MDB-nin teliviziya kanalları da Azərbaycandakı seçkilərə dair reportajlar verdilər.

Ancaq ATƏT-in DTİHB-i Azərbaycandakı seçkilərlə bağlı gözlənilməz bəyanat verdi. Yəni həm xarici müşahidəçilər, o cümlədən ATƏT-in müşahidə qrupunun üzvlərinin də, yerli müşahidəçilərin də təəccübünə səbəb olmuş rəy açıqladı. Beləki, artıq yuxarıda sadaladığımız beynəlxalq təşkilatlar Avropa Şurası Parlament Assambleyası, Avropa Parlamenti, ATƏT-in Parlament Assambleyası, QDİƏT, Türk PA, İDEES (Belçika), Ədalətli Seçkilər Uğrunda Beynəlxalq Təşkilat, MDB, GUAM, Türk Şurası, Mərmərə Qrupu, Baltik Assambleyası, yəni 1.500-dək xarici müşahidəçi, iki xarici və 3 yerli "exit-poll" təşkilatları seçkinin azad, şəffaf və ədalətli keçdiyini bildirdi. Yalnız ATƏT-in DTİHB-i seçki pozuntularını müşahidə etdiyini söyləyir. Ən maraqlı məqam isə odur ki, ATƏT-in DTİHB-i özünü nəinki yuxarıda sadalanmış təşkilatlar və 1.500-dək xarici müşahidəçi ilə üz-üzə qoyub, həm də bir tərəfdən müşahidə qrupunun daxilində, o biri tərəfdən isə bütövlükdə ATƏT daxilində də mövqelərin parçalanmasına səbəb olub. Məsələn, ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri Leonid Kojera seçkinin azad və ədalətli keçdiyini bəyan edib. ATƏT-in baş katibi Lamberti seçkinin ədalətli olmasını xüsusi bəyanatla təsdiqləyib. ATƏT-in müşahidə qrupunun üzvü Aleksandr Stoyan isə müsahibə verərək DTİHB-nin elan edilmiş bəyanatının müşahidə qrupunun mövqeyini ifadə etmədiyini və gizli şəkildə hazırlandığını ifşa etdi. ATƏT-in müşahidə qrupunun üzvü Aleksandr Stoyan: "Mən müşahidə komissiyasından olan həmkarlarımla 10 seçki məntəqəsində oldum, bir çox adamlarla söhbət etdim. 10 nəfərdən 9-u İlham Əliyevə səs verdiklərini bildirirdilər.

Mən müşahidəçilərlə də söhbətlər apardım. Demək olar bütün siyasi partiyaların üzvlərindən ibarət müşahidəçiləri gördükdə sözün yaxşı mənasında, təəccübləndim. Sıravi vətəndaşların da müşahidəçi olduğunun şahidi oldum.

Biz həm seçki məntəqələrinin açılması, həm iş getdiyi müddətdə, həm də bağlanış zamanı müşahidələrimizi davam etdirdik. Hesabat tərtib etdik. Bu gün səhər müşahidə qrupumuzun rəhbəri cənab Mişel Vuazen iclas keçirdikdə biz hamımız - 14 ölkə təmsilçiləri, çıxış edənlərin hamısı bir nəfər kimi müsbət rəy verdi və ən əsası, cənab Vuazen özü də müsbət rəy vermişdi. O dedi: "Biz proqresin olduğunu görürük, hansısa mühüm pozuntunun şahidi olmadım". Biz əmin idik ki, cənab Vuazen burada, səhərki iclasda hər birimizin verdiyi müsbət rəyi səsləndirəcək. İndi bu arqumentləri eşitdikdə çox təəccübləndim. Axı o, bu faktları haradan götürdü? Ya kimsə ona bu faktları təqdim edib, ya da özü uydurub. Mən qəti olaraq bildirirəm ki, buradakı bəyanatla razı deyiləm! Hesab edirəm ki, seçkilər demokratik keçib - seçici fəallığı olması şərtilə çox yüksək səviyyədə keçib".

ATƏT-in qısamüddətli müşahidə missiyasının rəhbəri Mişel Vuazen də bizə verdiyi müsahibədə seçkilərin nəticələrinin tanındığını vurğulayır: "Parlament Assambleyası seçkilərin nəticələrini tanıyır və onu tanımaya da bilməz. Çünki bu, Azərbaycan xalqının suverenliyinə müdaxilə olar. Azərbaycan xalqının suverenliyinə hörmətlə yanaşıram. ATƏT-in Parlament Assambleyası seçkilərin nəticələrini tanıyır".

Beləliklə, qəribə mənzərə alınır. ATƏT DTİHB -in elan etdiyi bəyanatdan qrupun rəhbəri Mişel Vuazen və qrupun üzvü Aleksandr Stoyan imtina edirlər. ATƏT-in sədri və baş katibi də bu bəyanatdan fərqli olaraq seçkini müsbət qiymətləndirən bəyanatla çıxış edirlər. Ortada bütün ATƏT-in imtina etdiyi sahibsiz bir mətn qalır. Və qəribədir ki, ABŞ Dövlət Departamenti bu sahibsiz bəyanata istinad edir. Yəni ABŞ Dövlət Departamenti də ATƏT sədrinin, baş katibinin, amerikalı müşahidəçilərin də daxil olduğu 1.500-dək xarici müşahidəçinin, "exit-poll"arın və rəsmi orqan olan Azərbaycan Respublikası MSK-nın deyil, seçkini izləmiş xarici müşahidəçilərin 90%-nin deyil, praktik olaraq sahibsiz qalmış ATƏT DTİHB-nin müəmmalı bəyanatına istinad edir. 90%-in deyil, qeyri-müəyyən 10 %-in rəyini əsas götürür. Müstəqil qurum və şəxslərin deyil, konkret dövlətlərin maraqlarına xidmət edənlərin rəyinə istinad edir. Azərbaycan tərəfinin məsələyə rəsmi reaksiyaları oldu.

Beləlilklə, ATƏT-in DTİHB-nun bəyanatı ilə müstəqil müşahidəçilərin bəyanatları bir-birindən fərqlənir. Eyni zamanda Ermənistan və Azərbaycana fərqli yanaşmalar özünü büruzə verir. Yəni Ermənistan üçün ATƏT-in bir standartı, Azərbaycan üçün başqa, daha sərt standartı var. Məsələn, Ermənistanda elə həmin bu 2013-cü ildə keçirilmiş prezident seçkilərində 8 namizəddən heç biri qadın deyildi. Amma "namizədlər arasında qadın yoxdur" iradı Ermənistana bildirilməmişdi. Ermənistanda namizədi güllələdilər, amma bu yekun qiymətləndirmədə öz ifadəsini tapmadı. Yəni, Azərbaycanda indiyə qədədr heç bir ölkə üçün irad kimi göstərilməmiş bir irad, "qadın namizədin olmaması" bəyanatda öz əksini tapıb. Ermənistanda isə namizədin güllələnməsi əksini tapmayıb! Bundan əlavə Azərbaycandakı seçkilərə dair ATƏT DTİHB-nin hesabatında "namizədlərə və seçicilərə hədə-qorxu gəlinməsi halları" qeyd edilib. Və həm də qeyri-müəyyən, "etibarlı mənbəyə" istinad edilir. Yəni burada iki məqam var. Birinci məqam odur ki, Azərbaycanda guya namizədə hədə-qorxu gəlindiyi hesabata salınır. Ermənistanda isə hədə-qorxu gələndən sonra hətta güllələyiblər, amma bu hesabata salınmamışdı. Bu adi gözlə görünən qərəzdir. Namizədlərə və seçicilərə hədə-qorxu gəlinməsi haqda iddianın "etibarlı mənbəyə" istinadən verilməsi isə o deməkdir, bu hədə qorxunun konkret heç kim şahidi olmayıb və o anonimdir.

Bu fərqli yanaşma ilə ATƏT DTHİB praktik olaraq Ermənistanda faşist rejimini dəstəkləyir və onları işğal siyasətini davam etdirmək üçün şirnikləndirir. Ona görə ki, Azərbaycanda neft və qaz var, Azərbaycanda alıcılıq qabiliyyəti yüksək olan bazar var və nəhayət, Azərbaycanın gələcəkdə daha da güclənmək potensialı var. Ona görə də Ermənistandan və seçki demoqogiyasından istifadə etməyə çalışırlar ki, pressinq altında saxlasınlar. Artıq bu məsələdə kimisə təəccübləndirmək mümkünsüzdür.

Mənzərə belədir: AŞ PA və Avropa Parlamentindən olan müşahidəçilər və daha yüzlərlə xarici müşahidəçi, xarici müşahidəçilərin 90%-i seçki pozuntuları ilə rastlaşmayıblar. Yalnız ATƏT DTİHB qanun pozuntusu ilə rastlaşıb. Qəribədir ki, 1500 xarici müşahidəçinin və onlarla başqa təşkilatların təmsilçiləri görməyib, yalnız bir qurum görüb. Müstəqil müşahidəçilər görməyib, amma xarici dövlətlərin maraqları ilə birbaşa əlaqəli olanlar görüblər? Məqsəd təbii ki, süni təzyiq rıçaqı yaratmaqdır.

İkinci məqam: ATƏT-in rəyində Azərbaycanda ən azı 10 il yaşamaq tələbi məhdudlaşdırıcı məqam kimi göstərilib. Halbuki, xeyli Avropa ölkələrində və ABŞ-da həmin ölkələrdə doğulmayanlar ümumiyyətlə prezidentliyə namizəd ola bilməzlər. Əgər bu standartdırsa niyə hamı üçün deyil, yalnız Azərbaycan üçün çatışmazlıq kimi göstərilir?

Təbliğat kampaniyasının 22-23 gün olması mənfi hal kimi qeyd edilib.

- Seçki kampaniyasının müddəti ölkənin coğrafi miqyası ilə uyğunlaşdırılır. Yəni ABŞ kimi coğrafi miqyası böyük olan ölkədə partiya namizədini avqustda müəyyənləşdirir. Noyabrın əvvəlində isə seçki keçirilir. Yəni real namizədin kampaniya üçün 3 ay vaxtı qalır. Xatırladaq ki, ABŞ-ın əhalisi Azərbaycan əhalisindən 40 dəfə artıq, ərazisi isə 100 dəfədən də böyükdür. 9 518 900 kvadrat kilometr ərazidə 313 milyon əhali arasında seçki kampaniyası 3 ay ərzində aparılır. Ondan 100 dəfə az olan - 86.6 min kvadratkilometr ərazidə və ondan 40 dəfə az və - 9 milyon 300 min əhalinin olduğu ölkədə isə 23 gün təbliğat kampaniyası aparılır. İndi nisbəti hər kəs özü hesablaya bilər.

Başqa tərəfdən, ATƏT-in hesabatında xırda məqamlar misal kimi gətirilir. Amma "exit-poll" keçirmiş 5 təşkilatın elan etdiyi nəticələr nəzərə alınmır. Halbuki, 2005-ci ilə qədər Azərbaycanda "exit-poll" tətbiq edilmədiyi zamanlarda məhz "exit-poll"un müstəqil etibarlı mənbə kimi seçkidə ilk növbədə nəzərə alınmalı amil olduğunu iddia edirdilər. İndi "exit-poll" da, onun nəticələri də var. Amma artıq bu onlar üçün ilk növbədə nəzərə alınmalı faktor deyil! Görünür siyasi məqsədlərinə sərf eləmir.

Qadın namizəd və qadınların seçki administrasiyasında iştirakı ilə bağlı. ATƏT-in artıq sahibsiz qalmış hesabatında deyilir: "Prezidentliyə namizədliyi irəli sürülmüş şəxslər arasında qadınlar yoxdur. Seçki administrasiyasının bütün səviyyələrində qadınlar kifayət qədər az təmsil olunurlar və seçki günü bu hal MSK səviyyəsində müşahidə olunmuşdur".

Bu hətta belə olsa da, hüquqi irad sayıla bilməz. Ona görə ki, Azərbaycanda qadınların siyasi azadlığının hüquqi təsbitinin tarixi Avropanın xeyli ölkələrindən daha uzağa gedir. Fakta gəldikdə isə xarici müşahidəçilər bu məqam haqda başqa mənzərə müşahidə ediblər.

"Mərmərə qrupu"nun başçısı Akkan Süver: "Qadınlarımızı gördük, gəlinlərimizi gördük. Kişilərdən daha çox, məntəqədə qutulara sahib çıxan xanımlar, gənç qızlarımız vardı. Müşahidəçiləri gördük: onların sırasında gənç qızlarımızı gördük. Onların fəaliyyəti kişilərdən çox artıq idi. Bunlar da bizə bir qürur verdi".

Fatih Saracoğlu - "Mərmərə qrupu"nun üzvü: "Sevgili başkanımın dediyi kimi, xanımların çoxluğu, masalara sahibliyi, gözləmcilərin içindəki xanımların sayının yüksəkliyi - her şey çox gözəl idi".

Beləliklə, bütün bu prosesdən çıxan nəticələr bunlardır:

Seçki baş tutub və o demokratik, azad və şəffaf şəkildə keçirilib. Biz özümüzə də, dünyaya da, demokratik seçki keçirə bildiyimizi sübut etdik.

İbrahim MƏMMƏDOV,

"Azteleradio" QSC-nin sədr müavini

Azərbaycan.-2013.- 15 oktyabr.- S. 5.