Sosial firavanlığa doğru yeni və sürətli inkişaf dövrü

Azərbaycan dövlət müstəqilliyinin bərpasının artıq 22-ci ilini yaşayır. Ulu öndər Heydər Əliyevin "Azərbaycan xalqının ən böyük tarixi nailiyyəti" kimi qiymətləndirdiyi müstəqillik 2003-cü ildən etibarən yüksək səviyyədə qorunub saxlanmaqla daha da möhkəmləndirilmişdir. Son on ildə inkişaf tempinə görə dünyanın lider ölkəsinə, Cənubi Qafqazın güc mərkəzinə çevrilən, rifahlı cəmiyyət, müasir dövlət quruculuğunun geniş vüsət aldığı, həmçinin tolerantlığın təkrarsız nümunəsi kimi dünyada böyük nüfuz qazanan Azərbaycan artıq mühüm əhəmiyyət kəsb edən qlobal proseslərdə söz sahibi olan aparıcı ölkələr sırasına daxil olmuşdur.

Hər hansı bir ölkənin uzun onilliklər boyu əldə edə biləcəyi bu tarixi nailiyyətlər ümummilli lider Heydər Əliyevin vətənimizin firavan gələcəyinin qurulmasına xidmət edən müdrik strategiyası əsasında Prezident İlham Əliyev tərəfindən həyata keçirilən və ölkəni böyük perspektivlərə doğru aparan uğurlu siyasətin, beynəlxalq aləmdə gedən proseslər fonunda Azərbaycanın maraq və mənafelərini daha dolğun şəkildə təmin etmək üçün atılan qətiyyətli və məqsədyönlü addımların yüksək nəticələridir.

Milli iqtisadiyyatın son 10 ildə 3 dəfədən çox artdığı respublikada regional inkişaf siyasəti və qeyri-neft sektorunun dinamik şəkildə artaraq ümumi daxili məhsulda 52,7 faizə çatması, eyni zamanda bu müddətdə 1 milyon 200 mindən çox yeni iş yerinin açılmasına səbəb olmuşdur. İcra olunan mühüm dövlət proqramları nəticəsində işsizliyin 5 faizədək, yoxsulluğun isə 6 faizədək azaldığı Azərbaycan hələ 2009-cu ildə, yəni dünya iqtisadiyyatı kəskin böhran keçirdiyi vaxtda 9,3 faizlik iqtisadi artım əldə edərək, keçid dövrünü uğurla başa vurmuş və modern islahatlar mərhələsinə daxil olmuşdur.

Cənubi Qafqaz iqtisadiyyatında 80 faizdən çox paya malik olan və özəl sektorun çəkisinin 83 faizə çatdığı respublikamızda investisiya siyasətini stimulllaşdıran şəffaf və əlverişli biznes mühitinin yaradılmasının müsbət nəticəsi kimi ölkə iqtisadiyyatına son üç ildə 60 milyard dollara yaxın investisiya qoyulmuşdur. Ümumiyyətlə, son on ildə Azərbaycan iqtisadiyyatına yatırılan investisiyalar 130 milyard dolları ötmüşdür.

Davos Dünya İqtisadi Forumu artıq dördüncü ildir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatını MDB məkanında ən rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyat kimi qiymətləndirmişdir. Regionda qlobal əhəmiyyətli iri iqtisadi layihələrin əsas təşəbbüskarı və icraçısı kimi çıxış edən ölkəmiz Ümumdünya İqtisadi Forumunun 2013-2014-cü il üzrə tərtib etdiyi rəqabətqabiliyyətlilik reytinqinə görə daha 7 pillə irəliləyərək 148 ölkə arasında 39-cu yerdə qərar tutmuşdur. Dünya iqtisadiyyatının böhran dövrünü yaşadığı və yüksək rəqabət mühiti ilə səciyyələnən bir vaxtda Azərbaycanın 7 pillə irəliləməsi və dünyanın 40 ən rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyatı sırasına daxil olması respublikamızda aparılan məqsədyönlü sosial-iqtisadi inkişaf siyasətinin daha bir uğurudur. Bununla yanaşı, ölkəmiz makroiqtisadi mühit göstəricisinə görə 8-ci, əmək bazarının səmərəliliyi göstəricinə görə 30-cu yerdə qərar tutmuşdur.

Son 10 ilin mühüm tarixi nailiyyətlərindən biri kimi Azərbaycan 155 dövlətin səsini qazanaraq dünyanın yüksək nüfuza malik ən ali qurumu olan BMT Təhlükəsizlik Şurasına üzv seçilmişdir. Əlbəttə, bu hadisə, həmçinin keçən ilin mayında Azərbaycanın həmin mötəbər quruma - BMT Təhlükəsizlik Şurasına sədrlik etməsi Azərbaycan dövlətçiliyinin parlaq qələbəsi olmaqla hər bir azərbaycanlıda sonsuz iftixar hissi doğurmuşdur. Qürur hissi doğuran əlamətdar tarixi hadisələrdən biri də Azərbaycanın ilk peyki olan "Azerspace-1" telekommunikasiya peykinin 7 fevral 2013-cü il tarixində orbitə buraxılmasıdır. Bununla da Azərbaycan artıq kosmik ölkələr sırasına daxil olmuş, ölkədə ən innovativ və dünya üzrə ən gəlirli sənaye sahələrindən biri olan peyk sənayesinin inkişafının əsası qoyulmuşdur.

Azərbaycan artıq xarici ölkələrin iqtisadiyyatına sərmayə yatıran, Avropanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynayan, sivilizasiyalararası dialoqun, qlobal siyasi, iqtisadi, mədəni problemlərin müzakirə olunduğu məkan kimi beynəlxalq aləmdə mövqeyini gücləndirir. Ölkəmiz Dünya İqtisadi, Krans Montana, Cənubi Qafqaz, Humanitar, Mədəniyyətlərarası Dialoq forumlarına, "Eurovision" musiqi yarışmasına, Dini Liderlərin Ümumdünya Sammitinə və digər nüfuzlu tədbirlərə yüksək səviyyədə ev sahibliyi etmişdir.

Azərbaycan həm də idman ölkəsi kimi dünyada böyük nüfuza malikdir. Avropa Olimpiya Komitəsinin 2015-ci ildə birinci Avropa Oyunlarının məhz Bakıda keçirilməsi haqqında qərar qəbul etməsi Azərbaycanda idmanın inkişafı ilə bağlı aparılan uğurlu siyasətin beynəlxalq aləmdə yüksək dəyərləndirilməsinin real təsdiqidir.

Biz ölkəmizin inkişafı proseslərindən söz açarkən bunda Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, UNESCO və İSESCO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın mühüm xidmətlərini xüsusi qeyd edə bilərik. Azərbaycanda milli və dünyəvi dəyərlər sisteminin inkişaf etdirilməsi, respublikamızda mütərəqqi ideyaların gerçəkləşməsi naminə Heydər Əliyev Fondunun gördüyü işlər, "Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb", "Uşaq evləri və internat məktəblərinin inkişafı", "Təhsilə dəstək", "Diabetli uşaqlara ən yüksək qayğı", "Talassemiyasız həyat naminə" proqram və layihələr çərçivəsində həyata keçirilən silsilə tədbirlər Azərbaycanın hərtərəfli tərəqqisi naminə aparılan siyasətin icrasına dəyərli töhfələr verməkdədir.

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin tabeliyində olan Şağan 3 saylı və Saray 7 saylı internat evlərində müasir tələblərə uyğun yaşayış şəraitinin yaradılmasında, eyni zamanda əlilliyi olan şəxslərin cəmiyyətə inteqrasiyası və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlara qarşı ayrı-seçkiliyin qarşısının alınması məqsədilə aparılan ictimai məlumatlandırma, təbliğat-təşviqat kampaniyalarında da Heydər Əliyev Fondunun böyük və davamlı dəstəyi olmuşdur.

Prezident İlham Əliyevin bəyan etdiyi kimi, Azərbaycanda aparılan siyasətin mərkəzində məhz insan amili dayanır. Bunun real təsdiqidir ki, respublikanın davamlı iqtisadi tərəqqisi güclü sosial siyasətlə tamamlanır və iqtisadi tərəqqi insanların gündəlik rifah halında öz təcəssümünü tapır. Dövlət rəhbəri "Bizim bütün iqtisadi təşəbbüslərimiz və ümumiyyətlə, iqtisadi strategiyamız Azərbaycan xalqının rifah halının yaxşılaşdırılmasına yönəldilmişdir" deyə bildirmişdir.

Prezident İlham Əliyevin 2003-cü il 15 oktyabr seçkilərindən sonra imzaladığı ilk fərmanlar sırasında yer alan "Azərbaycan Respublikasında sosial-iqtisadi inkişafın sürətləndirilməsi tədbirləri haqqında" və "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nın (2004-2008-ci illər) təsdiq edilməsi haqqında" sənədlər ölkə iqtisadiyyatının daha intensiv inkişaf etməsini ehtiva etməklə yanaşı, nəticə etibarilə sosial rifah halının getdikcə yüksəlməsinə xidmət etmişdir.

Sonralar "Azərbaycan Respublikasının məşğulluq strategiyası (2006-2015-ci illər)", "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nın, "2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı"nın, "2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı"nın, eyni zamanda möhtərəm Prezident tərəfindən imzalanan fərman və sərəncamların icrası makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanması və güclənməsi, qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi, davamlı iqtisadi artımın təmin olunması ilə yanaşı, əhalinin gəlir əldə etmək imkanlarının genişləndirilməsinə, orta aylıq əmək haqqının cari ilin 1 iyul tarixinə 411 manata çatmasına, nəticə etibarilə əhalinin həyat səviyyəsinin mütəmadi yaxşılaşmasına səbəb olmuşdur.

Möhtərəm Prezident tərəfindən ölkədə əməkhaqları və pensiyaların, təqaüd və sosial müavinətlərin artırılması barədə bu günlərdə imzalanan fərman və sərəncamlar respublika əhalisinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə Prezident qayğısının növbəti bariz ifadəsi kimi yüksək dəyərləndirilir.

Əhalinin gəlirlərində davamlı artım dinamikası ilə yanaşı, inflyasiyanın birrəqəmli səviyyədə saxlanılması vətəndaşların öz gəlirlərindən daha səmərəli istifadəsinə imkan vermişdir.

Respublikada aparılan sosial siyasətin daha geniş spektrdə sosial məsələlərin həllini əhatə etdiyini və bununla cəmiyyətin rifahında daha önəmli rol oynadığını, eyni zamanda ölkədə sosial ədalətin tam təmin olunduğunu təsdiq edən tədbirlərin davamı kimi, sovet vaxtından qalmış əmanətlərə bütün MDB məkanında ən qısa müddət ərzində və ən yüksək əmsalla kompensasiya verilməsi prosesini göstərmək olar. Eyni zamanda, müstəqil Azərbaycanda səhiyyə, gənclər və idman, təhsil və digər sahələrdə əldə olunan mühüm tarixi nailiyyətlər ölkənin daim güclənən və çevik sosial siyasət kursuna malik olduğunu göstərir.

"Azərbaycanda heç kim yoxsulluq şəraitində yaşamamalıdır. Yoxsul insan olmamalıdır" - deyə bəyan edən dövlət başçısının bu məqsəd naminə apardığı uğurlu siyasətin nəticəsidir ki, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, yoxsulluq səviyyəsi son on ildə kəskin şəkildə azalaraq 6 faizə enmişdir. BMT İnkişaf Proqramının 2013-cü ilə dair "İnsan İnkişafı Hesabatı"na əsasən ölkə insan inkişafı indeksinin orta illik artım tempinə görə MDB məkanında ilk yerə layiq görülmüşdür. Ümumiyyətlə, 2003-2012-ci illərdə İnsan İnkişafı İndeksinin artım sürətinə görə Azərbaycan orta dünya göstəricisini iki dəfə qabaqlayaraq planetin top-15-liyinə daxil olmuşdur. BMT yanında İnkişaf və Artım Komissiyasının son məruzəsinə görə 1950-ci ildən sonra yalnız 13 ölkədə belə sürətli inkişaf müşahidə edilmişdir.

Son on ildə respublikamızın bütün sahələrdə əldə etdiyi nailiyyətlər, ölkəmizin sürətli tərəqqisi Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin 7 oktyabr 2012-ci il tarixdə Yevlax şəhərində yerli sakinlərlə görüşü zamanı söylədiyi "Biz özümüz üçün güclü dövlət qururuq ki, hər bir kəs Azərbaycan vətəndaşı olmağı ilə fəxr etsin" sözlərinin reallıqda öz təsdiqini tapdığını qeyd etməyə əsas verir. Bu müddətdə Azərbaycan ölkənin hər bir vətəndaşında fəxr hissi yaradan güclü bir dövlətə çevrilmişdir.

Son 10 ildə bazar iqtisadiyyatı şəraitində sosial ədalət prinsipinin gücləndirilməsi, mütərəqqi beynəlxalq təcrübə əsasında əhalinin bütün təbəqələri üçün bərabər və əlçatan sosial təminat mexanizminin yaradılması və təkmilləşdirilməsi, o cümlədən onun ünvanlılığının təmin edilməsi, aztəminatlı vətəndaşların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi ilə yanaşı, bu yöndə sosial reabilitasiya əhəmiyyətli aktiv tədbirlərin həyata keçirilməsi, sosial xidmət sisteminin cəmiyyətin ehtiyaclarına uyğun qurulması mühüm prioritetlər kimi diqqətdə saxlanılmışdır. Eyni zamanda, əhalinin səmərəli məşğulluğunun təminatı, peşə hazırlığı sisteminin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi və onun əmək bazarının tələblərinə uyğunlaşdırılması, əmək potensialının inkişaf etdirilməsi, layiqli əməyin təminatına yönələn səmərəli dövlət nəzarətinin formalaşdırılması və s. əsas fəaliyyət istiqamətləri olmuşdur.

2006-cı ilin ortalarından etibarən ölkəmizdə ünvanlı dövlət sosial yardımı sistemi tətbiq olunur. Ötən dövr ərzində ünvanlı yardım sistemi yüz minlərlə ailəni əhatə etmişdir. Həmçinin bu mexanizm daim təkmilləşdirilmiş, onun əhatə dairəsi genişləndirilmiş, yoxsul ailələrin bu yardım növündən yararlanmaq imkanları daha da artırılmışdır. Ünvanlı yardımın təyin edilməsi üçün müəyyən edilmiş ehtiyac meyarı 2006-cı ildə 30 manat olduğu halda növbəti illərdə 3,1 dəfə artırılaraq 2013-cü ilin əvvəlindən 93 manata çatdırılmışdır. 2013-cü ilin 6 ayının yekununa olan məlumata əsasən, 120 904 ailənin hər birinə ayda orta hesabla 120 manata qədər ünvanlı yardım ödənilir. Onu da bildirim ki, bir çox ölkələrdə donorlar hesabına ödənilən ünvanlı yardımlar Azərbaycanda məhz dövlət büdcəsi hesabına yoxsul ailələrə verilir.

Əlbəttə, ünvanlı yardım proqramı özlərindən asılı olmayan səbəblərdən yoxsulluq şəraitində yaşayan ailələrin yaşayışında mühüm rol oynayır, onları yoxsulluğun çətinliklərindən xilas edir. Lakin öz mahiyyəti etibarilə bu, passiv və müvəqqəti xarakterli yardımdır və uzunmüddətli şəkildə belə yardımların verilməsi həmin vətəndaşlarda dövlət yardımlarından daimi asılılıq yarada bilər.

Möhtərəm dövlət başçısı ünvanlı yardımın aztəminatlı vətəndaşın minimum ehtiyaclarını ödəmək üçün olduğunu, yoxsulluqdan çıxmağın, maddi rifah halını yaxşılaşdırmağın yalnız səmərəli məşğulluq vasitəsilə mümkün olduğunu qeyd etmişdir. Ona görə də biz sosial müdafiə sistemində yeni addım kimi, aztəminatlı ailənin məşğulluq potensialını reallaşdırmağa, beləliklə, onun sosial reabilitasiyasına xidmət edən aktiv tədbirlərə xüsusi önəm verdik. Yəni mütərəqqi dünya təcrübəsinə istinad edilməklə, aztəminatlı ailələrin potensial imkanları müqabilində şəxsi təsərrüfatlarını yaradaraq inkişaf etdirmələri, beləliklə, gəlirlərini artırmaları üçün onlara aktiv şəkildə dəstək verilməsi, nəticədə onların dövlətin sosial yardımından asılılığının aradan qaldırılması və yoxsulluqdan çıxmalarına şərait yaradılması üçün birdəfəlik ünvanlı sosial yardım - Özünədəstək proqramı hazırladıq. 2011-ci ilin martında icrasına başlanılan həmin proqrama cəlb olunmuş 271 ailənin 92 faizi reabilitasiya olunmuşdur.

Hazırda bu proqramın davamı kimi, ölkəmizdə ilk dəfə olaraq Sosial Dəstək Fondunun yaradılması, aztəminatlı ailələrə güzəştli mikrokreditlərin verilməsi mexanizminin tətbiqi istiqamətində işlər aparılır. Bu işlər müəyyən potensiala malik yoxsul ailələrin şəxsi təsərrüfatlarını inkişaf etdirmək imkanı qazanmasına, aztəminatlı vətəndaşın tədricən yoxsulluqdan sahibkarlığa doğru irəliləyişinə hesablanıb.

Yaxud ölkənin sürətli tərəqqisi, dünya iqtisadiyyatına geniş vüsətli inteqrasiyası milli əmək potensialının inkişaf etdirilməsini vacib vəzifə kimi qarşıya qoyur. Bununla bağlı olaraq, Dünya Bankı ilə birgə icra olunan "Sosial Müdafiənin İnkişafı Layihəsi" çərçivəsində Azərbaycan müəssisələrinin ümumdünya bazarında rəqabətə davamlılığını artırmaq, o cümlədən Azərbaycanda insan resurslarının inkişafını təmin etmək üçün 200 peşə, 100 təlim və iş yerlərində 200 peşə üzrə qiymətləndirmə standartının hazırlanmasına başlanmış və beynəlxalq ekspertərin və yerli iş adamlarının iştirakı ilə artıq 200 peşə standartı hazırlanmışdır. Hazırda əmək ehtiyatlarından daha dolğun istifadə etmək, işçi qüvvəsinin keyfiyyətini və rəqabət qabiliyyətini artırmaq məqsədilə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Əmək Ehtiyatlarının İnkişafı Agentliyinin yaradılması istiqamətində işlər aparılır.

2003-cü ildən sonra sosial təminat sistemində yeni istiqamətlər də özünü göstərmişdir. Bildiyiniz kimi, ənənəvi sosial müavinətlər sistemi mövcuddur və hazırda 310 mindən çox insana aylıq sosial müavinət ödənilir. Bununla yanaşı, əhaliyə Prezident qayğısının daha bir ifadəsi olaraq, bu müddətdə Azərbaycan Respublikası qarşısında xüsusi xidmətlər göstərmiş şəxslərin sosial rifah halının yaxşılaşdırılması məqsədilə ölkəmizdə ayrı-ayrı kateqoriya şəxslərə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təqaüdü institutu formalaşmışdır. Bu müddətdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müxtəlif fərman və sərəncamlarına əsasən, 35 minə yaxın insana, o cümlədən şəhid ailələrinə, müharibə əlillərinə Prezident təqaüdləri təyin olunmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 19 mart 2010-cu il tarixli 51 nömrəli qərarına əsasən Ermənistan Respublikasının müəssisələrində əmək xəsarəti və ya peşə xəstəliyi nəticəsində dəymiş zərərə görə ödənc almaq hüququ olan qaçqın statuslu zərərçəkənlərə və ləğv edilmiş kolxoz və sovxozlarda əmək xəsarəti və ya peşə xəstəliyi nəticəsində zərər çəkənlərə, ümumilikdə 510 nəfərə zərərə görə ödəncin əvəzinə orta aylıq 220,5 manat olmaqla kompensasiya verilməsi müəyyən edilmişdir.

Həmçinin 2009-cu ildən etibarən sosial müdafiə sistemində yeni istiqamət kimi, penitensiar müəssisələrdə cəza çəkməkdən azad edilmiş, tibbi və sosial yardıma ehtiyacı olan 11860 nəfərə minimum əmək haqqının 4 misli məbləğində birdəfəlik müavinətlər ödənilmişdir. Minimum aylıq əməkhaqqının 2013-cü il sentyabrın 1-dən 105 manat müəyyən olunması ilə əlaqədar həmin müavinətlərin məbləği qeyd olunan vaxtdan 420 manata çatmışdır.

Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən əlilliyi olan insanlara, həmçinin şəhid ailələrinə göstərilən diqqət və qayğının 2003-cü ildən etibarən möhtərəm Prezident İlham Əliyev tərəfindən yüksək səviyyədə davam etdirilməsi bu təbəqələrdən olan vətəndaşların rifah halının yaxşılaşmasına xidmət edən tədbirlərin ilbəil güclənməsinə şərait yaratmışdır.

Prezident qayğısının ifadəsi olaraq son on ildə bərpa-müalicə şəbəkəsinin bölgələr üzrə genişləndirilməsi təmin olunub. Belə ki, 2003-2013-cü illərdə Naxçıvan, Şirvan, Lənkəran, Şəki, Sumqayıt, Naftalan, Xaçmaz, Yevlax şəhərlərində regional bərpa mərkəzləri inşa etdirilərək istifadəyə verilib. Həmçinin sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların tibbi-sosial reabilitasiyası işinin gücləndirilməsi məqsədilə Bakı və Naxçıvan şəhərlərində Uşaq Bərpa Mərkəzləri yaradılıb. Qeyd olunan müddətdə nazirliyin nəzdindəki bərpa müəssisələrində 70 min nəfərə yaxın əlilliyi olan şəxsə bərpa-müalicə xidməti göstərilib. Hazırda ölkənin bütün regionları üzrə 14 reabilitasiya mərkəzində hər il 9 minə yaxın əlil insana bərpa-müalicə xidməti göstərilir. Eyni zamanda, əlillərin xarici ölkələrdə müalicəsinin təşkili daim diqqətdə saxlanılıb.

Ümumiyyətlə, son 10 ildə Ukrayna, Bolqarıstan və Latviya Respublikalarında 890 nəfər, respublikanın Naftalan şəhərindəki müalicə mərkəzində 233 nəfər əlilin və sağlamlıq imkanları məhdud uşağın bərpa müalicəsi, 7892 nəfər əlilin müxtəlif istirahət zonalarında istirahəti təşkil olunub, 1102 nəfərin xarici ölkələrdə, 453 nəfərin ölkə daxilində müalicəsinə maddi kömək göstərilib. İldönümlər və əlamətdar hadisələrlə əlaqədar 190500 nəfərdən çox əlil və sağlamlıq imkanları məhdud uşağa maddi yardım verilib. Əlillərin ümumrespublika yaradıcılıq baxış-müsabiqələri və idman yarışlarında 4800 nəfərdən çox əlilin və sağlamlıq imkanları məhdud uşağın iştirakı təmin olunub. Əlillərin reabilitasiya vasitələri ilə təminatı işləri uğurla davam etdirilir. 2003-2013-cü illər ərzində bu sahədə müsbət dinamika müşahidə edilmişdir. Məsələn, 2003-cü ildə əlilliyi olan şəxslər 419 əlil arabası, 1455 protez-ortez məmulatı ilə təmin edilmişdirsə, 2012-ci il üçün bu rəqəmlər müvafiq olaraq 1358 ədəd və 2394 ədəd olmuşdur.

Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və Konstitusiya quruluşunun müdafiəsi uğrunda döyüşlərdə fiziki sağlamlıqlarını itirərərək əlil olmuş vətəndaşların və şəhid ailələrinin mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması məqsədilə bu vaxta qədər Bakı şəhərində və respublikanın digər şəhər və rayonlarında 5 mindən çox mənzil inşa olunaraq istifadəyə verilmişdir. Hazırda əlil və şəhid ailələri üçün Bərdə, Xaçmaz, Qax və Şamaxı rayonlarının hər birində 1 ədəd 4 mərtəbəli 36 mənzilli, Goranboy, Tərtər, İmişli, Beyləqan və Ağdam rayonlarının hər birində 1 ədəd 6 mərtəbəli 54 mənzilli yaşayış binaları inşa olunur və həmin binaların cari ilin sonunadək istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulur. Eyni zamanda, hazırda Bakının Nərimonov rayonunda gözdən əlillər üçün 12 mərtəbəli 132 mənzilli yaşayış binası inşa edilir.

İmtiyazlı əlillərin minik avtomobilləri ilə təminatı işləri də son on ildə xeyli güclənmişdir. Belə ki, bu müddətdə 2800-dən çox minik avtomobili əlillərə təqdim edilmiş, ümumilikdə indiyədək 3800-dən çox əlilə dövlət hesabına minik avtomobili verilmişdir.

Möhtərəm Prezident tərəfindən təsdiqlənən "2011-2013-cü illərdə Bakı şəhərinin və onun qəsəbələrinin sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramı"na uyğun olaraq, 2011-ci ildə Zabrat qəsəbəsində Gözdən əlillər üçün Tədris Bərpa Mərkəzinin, yetkinlik yaşına çatmayanlar üçün 50 yerlik İxtisaslaşdırılmış Sosial Reabilitasiya Mərkəzinin və Sosial Sığınacağın inşasına başlanmışdır. Həmçinin Bilgəh Müharibə və əmək əlilləri üçün pansionatın əsaslı təmiri və pansionat üçün 5 mərtəbəli 170 yerlik ikinci korpusun tikintisi başa çatmış, Ramana qəsəbəsində Gənc Əlillərin Əmək və İstirahət evində əsaslı təmir və yenidənqurma işləri, Bakı Protez-Ortopedik Bərpa Mərkəzində əsaslı təmir işləri davam etdirilir. Qeyd edək ki, 2013-cü ildə həmin obyektlərin istifadəyə verilməsi planlaşdırılır.

Möhtərəm Prezident İlham Əliyevin sosial firavanlığın təmin olunmasına xidmət edən siyasətində əhalinin səmərəli məşğulluğunun təminatı xüsusi yer tutur. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq sərəncamları ilə təsdiqlənən və iki mərhələni - 2007-2010-cu və 2011-2015-ci illəri əhatə edən Məşğulluq Strategiyalarının həyata keçirilməsi üzrə dövlət proqramları bu sahədə mühüm irəliləyişə şərait yaratmışdır. Həmin proqramlar mahiyyət etibarı ilə dövlət məşğulluq siyasətinin mərhələli şəkildə həyata keçirilməsinə istiqamətlənmişdir. İlk mərhələdə məşğulluq sahəsində beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq milli qanunvericilik bazası təkmilləşdirilmiş, məşğulluq siyasətinin həyata keçirilməsi üzrə iqtisadi mühitin və regional əmək bazarlarının inkişafı, yeni iş yerlərinin açılması, əhalinin səmərəli məşğulluğunun təmin edilməsi işləri aparılmışdır. Növbəti mərhələ isə əmək bazarında işçi qüvvəsinin keyfiyyətinin və rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi, işaxtaran və işsiz vətəndaşların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, layiqlı əməyin tətbiqi sahəsinin genişlənməsi və s. hədəfləri əhatə etmişdir. Hazırda 2011-2015-ci illəri əhatə edən proqramın icrası işləri davam etdirilir.

Bu sahədə aparılan məqsədyönlü dövlət siyasəti ölkənin əmək bazarında gərginliyin aradan qalxmasına səbəb olmuşdur və bu gün işsizlik heç də kəskin bir problem kimi diqqəti cəlb etmir. Hətta qlobal böhran şəraitində inkişaf etmiş ölkələrdə iş yerlərinin kütləvi ixtisarı, işsizliyin artımı baş verdiyi halda, Azərbaycanda yeni açılan iş yerlərinin sayı artmaqda davam etmiş, işsizlik səviyyəsi, qeyd etdiyim kimi, 5 faizə enmişdir.

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Məşğulluq Xidməti də ölkədə əhalinin səmərəli məşğulluğunun təminatına öz töhfəsini verməyə çalışmışdır. 2003-2013-ci illər ərzində Dövlət Məşğulluq Xidməti orqanları tərəfindən 270 min nəfərədək işsiz və işaxtaran vətəndaş münasib işlə təmin edilmiş, 30 mindən çox insan peşə hazırlığı kurslarına cəlb olunmuşdur.

2011-ci ildə isə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidməti yaradılmışdır ki, bununla da əmək qanunvericiliyinə əməl olunmasına dövlət nəzarəti həyata keçirən orqanın statusu artırılmışdır. Xidmətin əmək müfəttişliyi sahəsində beynəlxalq əlaqələri də daim genişlənir. Son illərdə ölkəmiz əməyin mühafizəsi sahəsində dünyəvi təşəbbüslərə qoşulmuş, Əmək Müfəttişliklərinin Beynəlxalq Assosiasiyasına və Əmək Müfəttişliklərinin Regional Alyansına üzv olmuş, bu Alyansa sədrlik etmişdir. Bunlar nəticə etibarilə ölkədə əməyin mühafizəsinin gücləndirilməsi işlərinə müsbət təsirini göstərmişdir.

Xüsusən də möhtərəm Prezident İlham Əliyevin ölkənin əmək bazarına daha güclü nəzarət olunması, qeyri-leqal məşğulluq hallarının aradan qaldırılması barədə tapşırığına uyğun olaraq, aidiyyatı dövlət qurumları və sosial tərəfdaşlarla birgə qeyri-leqal məşğulluğun aradan qaldırılması istiqamətində ciddi tədbirlər görülmüşdür. Ümumilikdə son on il ərzində digər aidiyyatı dövlət orqanları ilə birgə görülən tədbirlər nəticəsində əmək müqaviləsi bağlanmadan işlərin və xidmətlərin yerinə yetirilməsinə cəlb olunmuş 280 min nəfərdən çox vətəndaşla əmək müqaviləsinin bağlanması, bununla da əmək fəaliyyəti leqallaşmış işçilərin əmək hüquqları, həmçinin dövlət büdcəsinə ümumilikdə 340 milyon manata yaxın məbləğdə məcburi ayırmaların ödənilməsi təmin edilmişdir. Bu müddətdə işdən qeyri-qanuni azad olunmuş 800 nəfərdən çox işçi öz işinə bərpa etdirilmiş, işəgötürənlərin işçilərə əmək haqqı, zərərə görə ödənc və sosial müavinətlər üzrə 17 milyon manatdan artıq məbləğdə borcunun ödətdirilməsi təmin edilmişdir.

Ötən müddətdə sosial sahə ilə əlaqədar yeni qanun layihələrinin, normativ hüquqi aktların işlənib hazırlanması, sosial müdafiə tədbirləri ilə bağlı monitorinqlərin həyata keçirilməsi, aktiv sosial müdafiə tədbirlərinə, həmçinin Özünədəstək-Birdəfəlik ünvanlı yardım proqramına cəlb olunan ailələrin seçilməsi və digər istiqamətlərdə İctimai Şurada təmsil olunan vətəndaş cəmiyyəti institutları ilə birgə mühüm işlər görülmüşdür. İctimai təşkilatlarla birgə işlərin görülməsi artıq ənənəvi xarakter almışdır.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlara və sosial təhlükəli vəziyyətdə olan yetkinlik yaşına çatmayanlara sosial xidmət göstərilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında" 9 yanvar 2013-cü il tarixli Sərəncamı uşaqların müdafiəsinə, onların sağlamlığının və firavan gələcəyinin təminatına ölkə rəhbəri tərəfindən göstərilən qayğının növbəti təzahürü olmaqla, eyni zamanda sosial xidmətlər sahəsində vətəndaş cəmiyyətləri ilə əməkdaşlığın daha sistemli və dolğun şəkildə qurulması üçün mühüm bir stimul olmuşdur.

Məlum olduğu kimi, istər milli qanunvericilikdə, istərsə də ölkəmizin uşaqların hüquqları ilə bağlı qoşulduğu müvafiq beynəlxalq sənədlərdə - BMT-nin "Uşaq hüquqları haqqında", "Əlillərin hüquqları haqqında" Konvensiyalarında, Avropa Şurasının "Əlillik üzrə 2006-2015-ci illər üzrə Fəaliyyət Planı"nda, Dəyişdirilmiş Avropa Sosial Xartiyasında və s. risk qrupunda olan uşaqların müstəqil həyat bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi üçün müasir sosial reabilitasiya metodları ilə əhatə olunması, fərdi ehtiyaclara əsaslanan sosial xidmətlərin təmin edilməsi və bu istiqamətdə vətəndaş cəmiyyətləri ilə səmərəli əməkdaşlığın həyata keçirilməsi mühüm bir vəzifə kimi qarşıya qoyulur. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi hələ 2008-ci ildən bu istiqamətdə müvafiq işlərə başlamışdır və ölkədə ixtisaslaşmış vətəndaş cəmiyyətlərinin iştirakı ilə əqli geriliyi olan uşaqlar üçün səyyar və icma əsaslı reabilitasiya xidmətləri üzrə layihələrə başlanmış və həmin layihələrin müsbət nəticələri olmuşdur.

Sərəncamın yüksək səviyyədə icrası və ən başlıcası Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan ayrılan vəsaitin sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlara və sosial təhlükəli vəziyyətdə olan yetkinlik yaşına çatmayanlara göstərilən sosial xidmətlərdə nəzərə çarpan keyfiyyət yüksəlişinə səbəb olmaqla səmərəli xərclənməsi nazirlik üçün prioritet vəzifəyə çevrilmişdir. Bu sahədə ixtisaslaşmış qeyri-hökumət qurumlarının daha geniş şəkildə iştirakına şərait yaradılmaqla onların müsbət xidmət təcrübəsindən maksimum istifadə olunması diqqətdə saxlanılır.

Qeyd olunan işlər çərçivəsində 3 rayonda sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün icma əsaslı sosial reabilitasiya mərkəzləri, 8 rayonda sözügedən şəxslərin sosial xidmətlərə çıxışının təmin olunması üçün günərzi qayğı mərkəzləri, 1 şəhərdə isə məişət zorakılığına məruz qalmış uşaqların reabilitasiyası üçün mərkəz yaradılıb. Həmçinin 10 rayonda belə uşaqlar üçün səyyar reabilitasiya xidmətlərinə, 4 rayonda 7 yaşadək uşaqlar arasında əlilliyin qarşısının alınması və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların Portec metodikası üzrə sosial reabilitasiyası işlərinə başlanmışdır.

Bununla yanaşı, yetkinlik yaşına çatmayanların baxımsızlığının profilaktikası, baxımsız və hüquq pozuntusu törədən uşaqların, həmçinin sosial təhlükəli vəziyyətdə olan kimsəsiz uşaqların sosial reabilitasiyası, penitensiar və xüsusi müəssisələrdən azad olunmuş uşaqların sosial adaptasiyası məqsədilə də müvafiq layihələr icra olunur. Göstərilən xidmətlər 30-dək rayon üzrə ümumilikdə 1500 nəfər uşağı və onların ailələrini əhatə edir.

Qazanılan nailiyyətlər daha böyük uğurların əldə olunacağına inamlı təminat yaradır. Prezident İlham Əliyevin müəyyənləşdirdiyi yeni hədəflər - Azərbaycanın inkişaf etmiş ölkələrin sırasına qoşulması və 2018-ci ilədək bütün sosial problemlərin həllinə nail olunması kimi məqsədlər də şübhəsiz ki, tam gerçəkləşəcək. Heydər Əliyev siyasi kursunun alternativsizliyi və Prezident İlham Əliyevin fəaliyyətinə xalqın birmənalı dəstəyi mövcud iqtidarın qarşısında dayanan bütün vəzifələrin qısa müddətdə reallaşmasına əsaslı zəmindir.

Fizuli ƏLƏKBƏROV,

əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri

Azərbaycan. - 2013.- 12 sentyabr.- S. 9.