Gözəllik pərisi

Üzünün zərif cizgilərində daim bir təbəssüm duyulan, qaragözlü, şirinsözlü, Dövlət mükafatı laureatı, Azərbaycanın xalq artisti Leyla Bədirbəyli elə gözəl və cazibədar idi ki, heç onun nə vaxtsa qocala biləcəyini təsəvvürümüzə gətirə bilməzdik. Libasını geyindiyi bütün surətlərə elə bir şirinlik bağışlamışdı ki, onu seyr etməkdən doymaq olmurdu. Bu böyük sənətkarın pərəstişkarı çox idi. Mən də rollarından tutmuş müxtəlif televiziya verilişlərindəki çıxışlarına qədər hamısını maraqla izləyərdim. Onun necə qüdrətli sənətkar olduğunu həm duyur, həm də heyrətə gələrdim. Çünki Leyla xanım yaratdığı obrazlara elə can və ruh verərdi ki, tamaşaçı bütün varlığı ilə ona diqqət kəsilərdi. Leyla Bədirbəyli adicə aktrisa deyildi. O, teatr sənətinə, milli kinoya işıq və əlvanlıq, məlahət gətirən bir gözəllik pərisi idi. Leyla xanım 1999-cu ilin sonunda dünyasını dəyişəndə mənə elə gəldi ki, Yer üzünü bürümüş bir bəyazlıq qapqara kədərə çevrildi. İnana bilmədik ki, bir daha Leyla Bədirbəylinin səsi gəlməyəcək. O gündən bəri unudulmaz Leyla xanım barəsində düşünəndə böyük şair Məmməd Arazın misralarını xəyalımdan keçirirəm:

Hərdən inanmaram ölüm haqq ola,

Torpaq rəssam uda, gözəl qocala.

Amma təəssüf, təəssüf. Bu fani dünyanın əzəldən amansız qanunları var. Yaşdan-başdan, vardan-yoxdan asılı olmayaraq, hamımız vaxtlı-vaxtsız son ünvanın yolçularıyıq. Amma elə insanlar var ki, onlar öz ölümləri ilə belə ölümə meydan oxuyur, ona qalib gəlirlər. Sənətləri, fəaliyyətləri ilə elə ucalıqda dayanırlar ki, nə fiziki yoxluqları, nə həyatın gərdişləri o fövqün yanından ötə bilmir. Xəyalımızda, eləcə də kino lentlərində olduqları kimi qalırlar. Heç zaman da onların gözəlliyini soldura bilmir. Bu mənada, Leyla Bədirbəyli həmişəyaşardır. Onun böyük məharətlə yaratdığı obrazlar kinomuzda yaşamaqda, teatrımızda xatırlanmaqdadır.

Həqiqətən də elə insanlar var ki, əbədi ayrılığın illəri üst-üstə qatlandıqca onların həm həyatda, həm də sənətdə yerləri apaydın görünür, yoxluğu bizi incidir, Azərbaycan milli teatrının və kinosunun inkişafında əvəzsiz xidmətləri olan Leyla xanım Bədirbəyli kimi. Yaşasaydı, indi onun 90 illik ömrünün sevincinə yığışardıq. Amma nə acılar ki, neçə illərdir biz Leyla xanımın yubileyini belə titrək və xəfif bir kədərlə qeyd edirik.

O, ilk əmək fəaliyyətinə başlayanda cəmi 17 yaşı vardı. Leyla Bədirbəyli beş il Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında solist işləyib. Sonra isə taleyini Azərbaycan Akademik Dram Teatrına bağlayıb. Düz 33 il bu sənət məbədinin səhnəsində bir-birindən fərqli qadın obrazları yaradıb. Bu il milli teatrımızın 140 yaşı tamam olacaq. İftixarla düşünürəm ki, bu möhtəşəm rəqəmin bütöv bir mərhələsi məhz Leyla xanımın fəaliyyəti ilə bağlıdır. Azərbaycan teatrının inkişafında Leyla xanımın xidmətləri həmişə xatırlanır. O, milli teatrımızın səhnəsində yaratdığı Sara ("Solğun çiçəklər"), Almaz ("Almaz"), Solmaz ("Od gəlini"), Şəlalə ("Yalan"), Dezdemona ("Otello"), Liza ("Canlı meyit") və s. kimi obrazları ilə mədəniyyət tariximizin qızıl səhifələrini yazıb. Rəhmətlik Möhsün Sənani ilə Leyla Bədirbəylinin tərəf-müqabil olduğu "Göz həkimi" (İslam Səfərli) tamaşası görənlərin yaddaşında pozulmaz naxışlar salıb. Gözəllər gözəlinin yaratdığı Nərminə öz şirin ləhcəsi, mehribanlığı, canalan təbəssümü ilə özündən sonra doğulan Nərminələrin hamısından seçildi.

Unudulmaz Leylamızın təkcə kino sənətindəki fəaliyyəti bir ömrün şöhrət zirvəsinə bəs edərdi. Milli kinomuzu Leyla xanımsız təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Onun bu sahədəki obrazlar qalereyası çox zəngindir. Leyla Bədirbəyli neçə kinofilmdə müxtəlif insanların taleyini yaşayb-yaradıb. Dünyanın bütün kinosevərlərini, sənətşünaslarını məftun edən "Arşın mal alan" filmindəki Gülçöhrə obrazı sanki Leyla Bədirbəylinin ikinci adı, ləqəbi, bir sözlə, sənət möhürü idi. 70 ilə yaxındır ki, Leylanın Gülçöhrəsi kino sənəti taxtında şahlıq edir. Hələlik bu tacın yeganə sahibi Leyla xanım özü qaldı.

Doğrudur, "Arşın mal alan" filmi ikinci dəfə də çəkildi. Müxtəlif teatrlarda tamaşaya qoyuldu. Amma səhnədə də, ekranda da bircəciyinin vurğunu olduq: böyük sənətkarın can verdiyi, özünün də çox sevdiyi və bu günə kimi qəlbimizə hakim kəsilən Gülçöhrə libaslı Leylanın. Bu yerdə Gülçöhrənin dərin məhəbbətlə sevdiyi Əsgəri - unudulmaz Rəşid Behbudovu da xatırlamamaq qeyri-mümkündür. Məhz o qüdrətli sənətkarın tərəf-müqabili olmaları bəlkə də "Arşın mal alan"ın belə uğurlu və şöhrətli alınmasını şərtləndirdi.

Əlbəttə, Leyla Bədirbəylinin Azərbaycan kinosunun inkişafındakı fədakarcasına xidməti təkcə Gülçöhrə ilə bağlı deyildir. İstedadlı aktrisamız "Səbuhi", "Fətəli xan", "Dəli Kür", "Sevil", "Onun böyük ürəyi", "Dərviş Parisi partladır" və s. filmlərdə unudulmaz, eləcə də yadigar obrazlar yaradıb.

Allah vergisi öz yerində, Leyla xanım Bədirbəyli həm də böyük məktəb keçmişdir. O, Üzeyir Hacıbəyli, Rza Təhmasib kimi korifeylərdən dərs almışdır, görüb-götürmüşdür. Bu səbəbdən də məhz sənətdə öz sözünü deməli idi və dedi də. Bu möhtəşəmliyin qarşısında çoxu əriyib yox oldu. İndi ondan bizə elə bir sənət məktəbi yadigar qalıb ki, hələ əksəriyyət bu ocaqdan dərs alacaq, öyrənəcək, gizli-aşkar ona bənzəmək istəyəcək.

Leyla Bədirbəyli başdan-ayağa sənət və insanlıq nümunəsi idi. Bu günün özündə də ondan öyrənməli məziyyətlər çoxdur. Doğrudan da, Leyla xanım xoşbəxt sənətkar olub. Sağlığında da xalq onu sevirdi, yoxluğunda da.

Böyük dramaturqumuz Cəfər Cabbarlının "Firuzə" hekayəsinin epiloqu həmişə mənim nəzərimdə Leyla Bədirbəylini canlandırır. Ədib bu hekayəsində Firuzənin zahiri gözəlliyini, saçının, gözlərinin rəngini, sifətinin cizgilərini elə qəribə və təbii qələmə almışdı ki, bu bənzətmələrin, epitetlərin hamısı, əslində, iki sözün hökmünü təsdiqləyirdi: Şərq gözəli.

Doğrudur, bəziləri nədənsə Leyla Bədirbəylini Avropa kinoulduzları, daha doğrusu, başqa millətin gözəlləri ilə müqayisə edirlər. Mən bunu qəbul edə bilmirəm. Gözəllik ümumilikdə müqayisəedilməzdir. Çünki hər kəsin gözəlliyi özünə və millətinə məxsusdur. Leyla Bədirbəyli əslində Şərq gözəli, sözün həqiqi mənasında, Azərbaycan gözəli idi. Leyla Bədirbəyli, olduqca nəcib bir xanım idi. Çox sonralar bildik ki, ona bu kübarlıq nəsildəngəlmə imiş. Anası Bikə xanım şəmkirli Musa xanın qızı, atası Ağalar bəy isə həmin bölgənin nüfuzlu bəylərindən olub. 1918-ci ilin qovğaları zamanı ailə əvvəlcə Gəncəyə, sonradan isə Bakıya üz tutub. O zaman Bikə xanımın 12-13 yaşı olub. Leyla Bədirbəyli də Bakıda - İçərişəhərdə dünyaya gəlib.

Xatirələrdən bəlli olur ki, Leyla Bədirbəyli həm də çox məsuliyyətli bir insan imiş. Bacısının xatirələrindən oxuyuruq ki, onun Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrında ilk rolu Rəsul Rzanın "Vəfa"sı olub. Səhnəyə gələn gündən həmişə baş rollar yaradıb. İşinə çox ciddi münasibət bəsləyərdi. Tamaşaya iki saat əvvəl gələrmiş. Cəfər Cabbarlının "Solğun çiçəklər" əsərində Saranı çox təsirli yaratmışdı. Tamaşa bitəndən sonra bütün aktyorlar səhnəyə çıxar, tamaşaçılar qarşısında baş əyərdilər. Leyla Bədirbəyli heç vaxt bu rolu yaradanda tamaşadan sonra səhnəyə çıxmazdı. "Mən tamaşaçının qəlbində təsiri poza bilmərəm. Axı Sara ölür. Mən necə təzədən səhnəyə çıxa bilərəm".

Dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyli Leyla Bədirbəylini ilk dəfə filarmoniyada görmüşdü. Qızın zahiri gözəlliyi, plastikliyi diqqətini çəkmişdi. 1938-ci ildə Moskvada Azərbaycan mədəniyyət günləri keçirilirdi. Nümayəndə heyətinə Üzeyir Hacıbəyli rəhbərlik edirdi. Dahi bəstəkar Leyla Bədirbəylini də bu səfərə dəvət etmişdi. Azərbaycan nümayəndə heyətinin Moskvadakı çıxışları çox böyük uğurla qarşılandı. Konsertlərin birində Stalin də iştirak edib. O, Leyla Bədirbəylini görəndə heyrətə gəlib. Kim olduğunu soruşub. Azərbaycanın cavan bir rəqqasəsi olduğunu və filarmoniyada çalışdığını öyrəndikdən sonra heyranlığını dilə gətirib: "Tı krasavitsa Azerbaydjana". Leyla Bədirbəyli həqiqətən qənirsiz bir gözəlliyə malik idi.

Hərdən təəssüflənirəm ki, sağlığında onunla görüşmək, söhbət etmək, haqqında yazmaq qismətimə çıxmadı. Bəlkə bu gün onun barəsində daha mükəmməl yaza bilərdim. 1997-ci ilin yayında Rəşid Behbudov adına Dövlət Mahnı Teatrında respublikanın xalq artisti Sara Qədimovanın yubiley mərasimi keçirilməli idi. Gecənin aparıcısı mən olduğumdan, Sara xanımla birlikdə tədbirdə çıxış edəcək sənətkarların siyahısını tuturduq. Gözəl nəfəsli müğənnimizin dilindən birinci qopan ad Leyla Bədirbəyli oldu. Onlar yaxın rəfiqə olublar. Rəhmətlik Sara xanım söyləyirdi ki, biz ağır günlərin sirdaşı olmuşuq. Buna baxmayaraq, həmin gün Sara Qədimova kədərlə köks ötürdü: "Gəlməyəcək". Öyrəndim ki, Leyla xanım həyat yoldaşı Kamilin və ciyərparəsi Lalənin qəfil ölümlərindən (ayrı-ayrı vaxtlarda maşın qəzasına düşüblər) sonra hər şeyə - hətta sənətə də, görüşə də, jurnalistlərə də "əlvida" deyib. Bu minvalla Leyla xanım bir neçə il öz qəzavü-qədəri ilə döyüşdü. Doğrudur, dövlətimiz, xalqımız, xüsusilə də ümummilli lider Heydər Əliyev bu müqtədir sənətkardan öz qayğı və diqqətini əsirgəmədi. Əməyi dönə-dönə qiymətləndirildi. Sənətkar qadınlar arasında "İstiqlal" ordeninə birinci Leyla Bədirbəyli, ikinci dəfə isə Əminə Dilbazi layiq görüldülər. Həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün müxtəlif tədbirlər görüldü. Tez-tez onu ziyarət etdilər. Amma Leyla xanımı son gedişdən saxlamaq mümkün olmadı.

...Doğrudan da, sənətkarların taleyi çox qəribə olur. Elələri var ki, yerli-dibli unudulur, elələri də var ki, Leyla Bədirbəyli kimi yaddaşlarda həmişə gözəl, təbəssümlü, şux və zarafatcıl bir sənətkar tək yaşayırlar. Onların can verdiyi obrazlar ikinci ömrün əbədiliyinə imza atır.

Flora XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.-2013.- 10 yanvar.- S.7.