«Rossiyskaya qazeta»: 20 Yanvar yeni Azərbaycanın milli müqəddərat şüurunun yaranmasının mühüm mərhələsidir

Məşhur "Rossiyskaya qazeta"nın 18 yanvar tarixli nömrəsində Moskva Dövlət Universitetinin İnformasiya-Təhlil Mərkəzinin baş direktorunun müavini Aleksandr Karavayevin "Bakının qəti addımı. Bu gün yeni Azərbaycanın milli müqəddərat şüurunun yaranmasının mühüm mərhələsi olmuşdur" sərlövhəli məqaləsi dərc edilmişdir.

AzərTAc həmin məqaləni cüzi ixtisarlarla oxuculara təqdim edir.

Məqalədə vurğulanır ki, hər il yanvarın 20-də Azərbaycan 1990-cı ildə Bakıda sovet ordusunun dinc əhaliyə qarşı keçirdiyi əməliyyatın qurbanlarını yad edir. Siyasi protest və genişmiqyaslı mitinqlərin zor gücünə yatırılması sovet vətəndaşlarının kütləvi şəkildə qətlə yetirilməsi ilə nəticələnmişdir: mülki əhali arasında 147 nəfər həlak olmuş, 700-dən çox adam yaralanmışdır. Müxtəlif siyasi düşərgələr Azərbaycan tarixinin o dövrə aid bir neçə ilini hərc-mərclik və anarxiya dövrü adlandırırlar. Bir tərəfdən, Xalq Cəbhəsinin mütəşəkkil siyasi aksiyaları fonunda sovet hakimiyyət orqanlarının mənəviyyatının pozulması, digər tərəfdən - Qarabağ münaqişəsinin qızışdırdığı ekstremist qruplaşmaların hərəkətləri çoxsaylı lokal iğtişaşlara, zorakılıq təzahürlərinə, ölkənin bir sıra rayonlarında icra hakimiyyəti orqanlarının ələ keçirilməsinə gətirib çıxarmışdı. Mərkəzi hakimiyyət buna öz münasibətini necə göstərə bilərdi? İş-işdən keçəndən sonra sovet sisteminin hüquq məkanında çoxlu alternativ ssenarilər göstərmək olar. Lakin nəticə etibarilə Moskva müttəfiq respublikada siyasi münaqişə ocağına nizami ordu hissələri yeritməkdən yaxşı bir üsul tapa bilmədi.

Məqalənin müəllifi yazır ki, prinsip etibarilə bu, imperiya-metropoliya münasibətləri sistemində qanunauyğun haldır, axı repressiv metodlar təcrübəsi idarəçiliyin ən səmərəli üsulu hesab edilirdi: cəmiyyətdə vahimə hissi yayılır, nəzarət edilə bilməyən siyasətçilər həbsə alınır, sovet qurumları güc strukturları ilə möhkəmlədilirdi. Azərbaycan məhz bu reaksiyanı öz üzərində hiss etdi. Lakin o dövrdə aldadıcı sovet birliyi naminə cəmiyyətin ümidləri gözlənilən nəticəyə gətirib çıxarmadı. Əksinə, yekunda respublika müstəqillik yolunu seçdi...

İndi Azərbaycan Prezidenti, konfessiyaların rəhbərləri, ictimai rəy liderləri Şəhidlər xiyabanında uyuyanların məzarları üzərinə əklillər qoyurlar. Bakı sakinlərinin çoxu həlak olmuş qohumlarının məzarlarını ziyarət edir. Bu tarixi hadisənin dərinliyi onun sıravi vətəndaşlar tərəfindən necə dərk olunmasında təzahür edir. Bakıda qarşınıza çıxan hər kimdən soruşsanız ki, onların nəzərində 20 Yanvar nə deməkdir, çoxları tam səmimiyyətlə deyər ki, bu tarix yeni Azərbaycanın milli müqəddərat şüurunun yaranmasının mühüm mərhələsidir. Faktiki müstəqillik zaman etibarilə bir qədər sonradan əldə edildiyinə, sovet tolerant dünya duyumunda çat yaranması isə daha əvvəl - Qarabağ münaqişəsi nəticəsində baş verdiyinə baxmayaraq, azərbaycanlıların əksəriyyəti üçün məhz 20 Yanvar hadisələrindən sonra sovet tarixi birdəfəlik sona çatmışdır. Təsadüfi deyildir ki, bu hadisəni "qara günlər" adlandırırlar. Təəssüf ki, bu hadisələr iyirminci əsrdə ümumi sovet evinin öz ruhuna görə yetərincə parlaq və novator dövründə depressiv minor nota kimi iz qoymuşdür...

A.Karavayev qeyd edir ki, qəribədir, bir neçə nəslin yaddaşında nisbətən yaxın dövr olan sovet keçmişi bizdə indiyə qədər ağ-qara rənglərlə təsvir edilir. Bəlkə də bu onun nəticəsidir ki, biz dönə-dönə həmin dövrü qiymətləndirməyə və indiki hakimiyyət sisteminin sovet sistemindən "pis", yoxsa "yaxşı" olduğunu söyləmək üçün meyarlar qurmağa çalışırıq. Çoxumuzun nəzərində parlaq, canlı, pozitiv xatirələrin zaman keçdikcə aydınlaşması üçün vaxt lazımdır. Biz bu mərhələdən keçmişik, onu yaşamışıq. Bir vaxtlar bənzərsiz məişət atmosferi və yüksək mədəniyyəti ilə seçilən gözəl, beynəlmiləlçi və çoxdilli Bakı həmişəlik yaddaşımızda qalacaqdır. Çox təəssüf ki, bu kosmopolit cənnətin son aksenti belə bir vəhşi dramın təsiri ilə korlanmışdır. Lakin bunlar eyni bir reallıqda mövcud olan iki faktdır. Onların biri digərinin üstündən qələm çəkə bilməz.

Bundan əlavə, 1990-cı ilin yanvar hadisələrindən yeni, başqa sosial ölçülü Bakı yaranmışdır. Şəhər sakinləri o faciənin odundan-alovundan ibrət dərsi aldılar: onların şəhərində, onların ölkəsində bir daha belə hallar təkrarlanmamalıdır. Öz göydələnləri, dünya şöhrətli şirkətlərin ofisləri, bankları, mağazaları və küçə trafiki ilə seçilən yeni şəhər öz inkişafında yenidən dərk edilmiş sovet irsindən uzaqlaşmışdır. Hər kəs 20 Yanvar gününü xatırlayarkən başa düşür ki, hakimiyyət öz xalqına münasibətdə belə bir təcrübənin bir daha təkrarlanmasına yol verə bilməz. Azərbaycanda həyatın bütün təzahürləri, insanın fərdi hüquqları ən ali dəyər kimi qiymətləndirilir, tanklar, yaxud totalitar maşın bu dəyərləri ayaqlaya bilməz. Müasir Rusiya üçün də Bakıdakı "Qara Yanvar" hadisələri müəyyən mənada ibrətamiz rol oynayır. 1990-cı il fevralın 4-də təxminən yarım milyon nəfərdən ibarət demokratik dəstə Krım körpüsündən indiki Manej meydanına qədər piyada yürüş etmişdi. Yürüş iştirakçıları Sov.İKP-nin inhisarçılığına son qoyulmasını, yeni ittifaq müqaviləsi bağlanmasını, mətbuat haqqında yeni qanun qəbul olunmasını tələb edirdilər. Bu cür tələblər Kreml divarlarının lap qarşısında səslənsə də, güc qurumları Moskvada qanlı qırğın törətməyə cəsarət etmədilər. 1991-ci il 18-19 avqust hadisələrini yada salaq: ucqarlarda imperiyanın təzyiqinin neqativ təcrübəsini anlamış Kreml artıq paytaxtda buna oxşar reaksiya üçün siyasi əzmə malik deyildi. Rusiya imkanlarını özünün inkişafı üçün cəmləşdirmişdi və bu, sanballı nəticələr verdi. Müəllif yazır ki, 20 Yanvar sovet sosial məkanının dağılmağa başladığı bir an kimi bizim üçün yeni start mövqeləri müəyyən etmiş və belə bir sual qoymuşdu: biz yeni şəraitdə birgə olmağa hazırıqmı? Biz ərazi sərhədlərini müəyyən etmişik, indi müxtəlif dövlətlərdə yaşayırıq. Müxtəlif milli ritmlərə tabe olmuşuq. Bütün bunlar ölkələrimizin tarixində bir növ demarkasiya xəttinə çevrilmiş 20 Yanvar tarixi-siyasi rubikonunun təkamülünün nəticələridir. Lakin biz müxtəliflikdə eyni əlamətlər tapdıq. Rusiya və Azərbaycan əsl qarşılıqlı faydalı tərəfdaşlıq münasibətləri qururlar. Bunun üçün makroiqtisadi göstəricilərə nəzər salmaq kifayətdir. Biz yuxarıdan məcburiyyət olmadığı halda yeni humanitar layihələri mənimsəyir, müştərək modernləşmə ideyalarını inkişaf etdirir, xarici bazarlarda və öz aramızda bərabər hüquqlar əsasında ticarət edirik. Biz əvvəlki kimi birgə yaşayırıq: Rusiya azərbaycanlılarının sayına və Rusiya iqtisadiyyatında onların roluna fikir verin. Nəhayət, biz rəsmi status tətbiq edilməsinə zərurət olmadığı halda eyni dildə danışırıq, rus dili azərbaycanlıların sosial kommunikasiyası və inkişafı üçün bəlkə də əsas mexanizmdir. Bu o deməkdir ki, biz bir-birimizi daha dərindən anlamağa və buna görə də rəsmi şərhlərə ehtiyac duyulmayan ortaq tarixi yaddaşımızı daha aydın və ziddiyyətsiz qiymətləndirməyə səy göstəririk.

Azərbaycan.-2013.- 19 yanvar.- S.5.