Millətin hünər dastanı

Əzəlimiz və sonumuz olan torpaq həqiqətən möcüzədir. Ona baş əyəni göyə qaldırır. Yolunda ölümə sinə gərəni şəhidliyə ucaldır.

Bu qeyri-adi rütbənin epiteti isə ölümsüzlükdür. 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə sovet ordusu tərəfindən xalqımıza qarşı misli görünməmiş qəddarlıq törədildi. Azərbaycan xalqı totalitar kommunist rejiminin hərbi təcavüzünə tuş gəldi. Xalqın inam və iradəsini qırmaq, mənliyini alçaltmaq, milli azadlıq hərəkatını boğmaq üçün dinc əhaliyə qarşı edilən ağır cinayət nəticəsində yüzlərlə insan yaralandı və qəddarcasına qətlə yetirildi.

İndi o faciədən 23 il keçir. Bu qocalan dərdin ucalığında ötənlərə boylananda tariximizin qanla yazılmış yaddaşından süzülən xatirələrin qarşısında bir etiraf qolumuzdan yapışır: ağlama, mərdlərin var, mərd ol namərdlərin var. "20 Yanvar şəhidi" fəxri adının təsis edilməsi haqqında 1998-ci ildə ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən imzalanan fərmanda deyilir: "20 Yanvar xalqımızın qəhrəmanlıq günüdür. Azərbaycan xalqı hərbi, siyasi, mənəvi təcavüzə məruz qalsa da, öz tarixi qəhrəmanlıq ənənələrinə sadiqliyini, vətənin müstəqilliyini qorumaq üçün şəhid olmaq əzmini bütün dünyaya nümayiş etdirmişdir. Azadlıq yolunda özünü qurban vermiş şəhidlərimizin fədakarlığı xalqımızın qəlbində daim yaşayacaq, gələcək nəsillər üçün qəhrəmanlıq məktəbi olacaqdır".

Başına çox bəlalar gəlmiş Azərbaycan zaman-zaman düçar olduğu qasırğalardan, haqsızlıqlardan məhz fədakar övladlarının şücaəti sahəsində qalib çıxıb. O qanlı-qadalı qış gecəsində doğulan körpələrin indi 23 yaşı var. İnanmaq istəmirsən ki, aradan bu qədər illər keçib. Sanki dünən hər şey olmuş kimi təptəzədir. Hələ də gözlərimiz önündən bozhavalı, qüssəli Bakının o qəhərli günləri çəkilmir. Əlbəttə, 20 Yanvar əslində millətimizin qürur və şərafət günüdür. Nail olduğumuz azadlığı kimdənsə sovqat almadıq. Onu qanımızla, canımızla torpağa tapşırdığımız müqəddəs əmanətlərimizlə əldə etdik. Paytaxtımızın Dağüstü parkında öz varlıqları ilə hopduqları torpağı millətin hünər dastanına çevirən şəhidlərin ruhu ilə qazandıq. Ötən əsrin əvvəllərində də bu yerlərdə erməni daşnaklarının və bolşeviklərinin güdazına getmiş soydaşlarımız dəfn edilmişdi. Amma sovet rejiminin sərt qanunları çox şeyin, hətta yaddaşımızın üstündən də qara xətt çəkmişdi. Torpaq isə heç nəyi unutmur. Yeni qurbanlarını qoynuna alanda naməlum şəhidlərin dağılmış sümükləri üzə çıxdı. Bu, tarixin ən ağır ittihamı olsa da, millətimizin suçu deyildi.

Azadlığa uzanan yollar heç vaxt hamar və düz olmur. Odlardan, tikanlardan, ölüm püskürən tankların, mərmilərin, topların hədəfindən keçir. Elə bu çətinliyə görə də azadlığın şirinliyini dadmaq üçün üzləşdiyimiz ağır yolları dəf etməyi bacarmalıydıq. Türk dünyasının böyük şairi Hüseyn Cavidin misralarıdır:

Azadlıq öylə nazlı afət ki, tək vüqar,

Qan tökülmədikcə üzə gülməz o işvəkar.

O vahiməli günlər heç vaxt gözümün önündən çəkilmir. Bir şahid kimi mən ilk dəfə şəhidlərin şərəfli ölümü önündə sağ qaldıqlarına görə xəcalət çəkən insanlar gördüm. Bizim hər birimiz həyatla ölümün qovuşuğunda çırpınan millətimizin birliyinin, eyni dərdin, fəlakətin içində candan, qandan yaratdığı həmrəyliyin şahidi olduq. O gün millətimizin Azərbaycan adlı müqəddəs bir anası var idi. Məhz yeganə anası... Yaşından, başından asılı olmayaraq hamımız bu mərd və dərdli ananın başına qara şal bağlamasının səbəbkarlarına - qatillərə, qaniçənlərə nifrət bəsləyirdik. O gün cocuğundan ahılına kimi hamı döyüş ruhunda idi. O gün insanlar necə qorxmaz, cəsarətli, vüqarlı görünürdülər. Dərd bizi ağlatsa da, içimizi yesə də, gözümüzü göynətsə də, vüqarımızı əyə bilməmişdi. O gün Bakının bütün küçələrinə sanki qərənfil yağışı yağırdı. Azadlıq meydanından başlamış ta Şəhidlər xiyabanınadək başdan-başa döşənmiş qərənfillər Azərbaycan xalqının torpağa axıdılmış qanının rəmzi idi. Hər damla qan isə bizi intiqama, qisasa çağırırdı. Bizim göz yaşlarımız qərənfillə qoşa düzülmüşdü o yerlərə. Dünya özü heyrətə gəlmişdi bu mənzərədən. Qatillər yalnız igidlərə, uşaqlara, qadınlara, ahıllara deyil, həm də mənəviyyatımıza, ovqatımıza güllə atmışdılar. Hamımızın ruhu eyni simin üstündə köklənmişdi. Gözlərimizdən eyni dərdin ağırlığı asılmışdı. İndi düşünəndə dəhşətə gəlirəm ki, ruhumuzu, yazıb-yaratmaq eşqimizi, yaşamaq həvəsimizi o sarsıntıdan necə çıxara bildik. Mənəvi qürur hər şeyə qalib gəldi. Bizi əysələr də, sındıra bilmədilər. Azərbaycanın bütün ziyalı təbəqəsi, mədəniyyət işçiləri, musiqisi, mahnısı düşmənə qarşı mübarizəyə qalxmışdı. O müdhiş gecənin səhəri belə insanlar heç nədən çəkinmədən ölümün üstünə yeriyir, ondan qorxmurdular. Əksinə, azadlığa uzanan yollarda hər kəs öz ölümünü şərəfli sayırdı.

Həmişə 20 Yanvardan danışanda xəyalıma ilkin gələn xalq yazıçısı unudulmaz müəllimimiz Əzizə xanım Cəfərzadə olur. Yəqin ki, gözlərimdən çəkilməyən o ağır mənzərəni ömrüm boyu unutmayacağam. Yaxından tanıdığımız kövrək təbiətli Əzizə xanımı biz o dərəcədə yuxa, pərişan görməmişdik. Fəlakətin əlində yumağa dönmüş ağbirçək anamız əllərini qoşalayaraq ağ saçlarını yolurdu. Bununla bərabər həm də bütün dərdlərin içindən güc taparaq öz bayatıları ilə düşmənə meydan oxuyurdu: "Sən məni dəryaz kimi biç, nə qədər bacarırsan biç, amma mənim şəhidlərimin qanı torpağa toxum kimi düşüb. Hər yerdən boy verib cücərəcək".

Arazam, keç üstümdən,

Keç, karvan, keç üstümdən.

Bu dərdi mən əkmişəm,

Dəryaz al biç üstümdən.

O gün Azərbaycanın səsini içində boğurdular. Boğurdular ki, harayını kimsə eşidib köməyinə gəlməsin. Səsimiz içimizə düşsə də, o ağır məqamlarda jurnalist həmkarlarımız dəridən, qabıqdan çıxdılar. Xüsusilə də mərhum Elmira Əmrahqızının 1990-cı ilin yanvarındakı fəaliyyəti əsl qəhrəmanlıq nümunəsi idi. Bakının ağır dərdləri Elmira xanımın titrək səsi ilə dünyaya yayılırdı. O vaxt təkcə xarici ölkələrdə yaşayan soydaşlarımız deyil, Azərbaycanın özündə də məhz Elmira xanımı dinləyir, onun həyəcan dolu məlumatları əsasında Bakıda baş verənlərdən xəbər tuturdular.

O günlərdə Ramiz Quliyevin tarı, Habil Əliyevin kamanı, Kamil Cəlilovun qoboyu millətin dərdini öz yanıqlı sədalarında dilə gətirirdi. Hər kəsin ürəyindən bu keçirdi ki, qoy haqqın fəryadı bitməsin. Xalq artisti Zeynəb Xanlarova bir il şəhidlərə yas saxlayaraq oxumadı. O bu sükutu ilə qaniçənlərin murdar sifətlərinə şillə vurdu. Çoxumuz bu sitəmə elə o günlərdə dözüm gətirə bilmədik. Səhnə ustası Hamlet Xanızadə kimi böyük sənətkarımızın da ürəyi elə Şəhidlər xiyabanında dayandı. Fərizələr, İlhamların eşqinə məhəbbətləri yolunda özlərini şəhid etdilər. Beləliklə də torpaq uğrunda ölənlərin sevgililəri məhəbbətin əbədiliyinə imza atdılar. Bir daha dünyaya sübut olundu ki, Azərbaycan qadını necə mərd və sədaqətlidir, fədakardır, ölümdən də güclüdür.

Şairlərimizdən Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Nəbi Xəzri, Xəlil Rza Ulutürk, Mədinə Gülgün, Məmməd Aslan, Cabir Novruz, Tofiq Mütəllibov, Şahmar Əkbərzadə, Nüsrət Kəsəmənli, Fikrət Qoca və digərləri də o ağır günlərin dərdini misra-misra dilə gətirdilər.

20 Yanvar faciəsi ürəkləri tar-mar etdi, hər tərəfi bürümüş qırmızı qərənfillərin harayı o dövrdə Məmməd Aslanın misraları ilə anaların ağısına qarışdı:

Bu günahsız qanlara,

Bu didilmiş canlara,

Bu cansız cavanlara,

Ağla, qərənfil, ağla.

O gecə Azərbaycanda başqa bir şərəfli ad da doğuldu: ŞƏHİD ANASI! Xalq şairi Fikrət Qoca bu dərdli analara həsr etdiyi şeirlərinin birində deyirdi:

Dərd daş atar, ayna sınar,

Sınar evin sonası da.

Dönər şəhid anasına

Dünyaya gələn analar.

Unuda bilmədiyimiz və o günlər ürəyimizə toxtaqlıq gətirən məqamlardan biri də Qazaxıstan Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin birinci katibi Oljas Süleymenovun Azərbaycanda baş verən hadisələrdən xəbər tutan günün səhəri Bakıda olması idi. O həmkarları, ziyalılar və gənclərlə görüşərək dərdimizə şərik çıxdı. Yaşadığı mehmanxananın divarlarına sovet əsgərlərinin tuşladığı avtomatları gözləri ilə görən bu qələm sahibi inamla deyirdi: "Qışdan sonra mütləq bahar gələcək". Əlbəttə, təki dəryalarımız qurumasın. Bir arx buxarlanarsa, dünya dağılmaz ki?! Vətəni qorumaq üçün ölmək şərəfdir. Elə bu istək, bu məqsədlə də övladlarımız əliyalın olaraq tankların, BTR-lərin, silahların üstünə qorxmadan getdilər. O gecə əslində ölən qorxumuz idi. Bir şıqqıltıya belə üşənən canımızdan qorxu hissi yoxa çəkilmişdi. Qaniçənlərin üstünə cəsarətlə yeriyirdik. Silahlı adamların vəhşi baxışlarından hürkümüz yox idi. Necə qürurlu bir gün idi. Ölüm şərəf sayılırdı. Təki millətin ruhu ölməsin. O gecə güllə yağışı altında dünyaya gələn körpələrin arasında oğlan cocuqları daha çox idi. Yeni əsgərlər doğulurdu. Dağları aşıb sönən Günəş səhərlər yenidən məmləkətimizə boylanırdı. Ürəyimizə gələn qarışıq duyğulardan bir rahatlıq tapırdıq. Qürur qarışıq bu xiffətin içində fikirləşirdik: şəhidlik Allahın bağışladığı elə bir tacdır ki, hər başa qoyulmaz! Unudulmaz Bəxtiyar Vahabzadə bir-birinin ardınca yazdığı şeirlərində sanki düşüncələrimizə qanad taxırdı:

Şəhidlərin hamısı bənzəyir bir-birinə,

Bir bax qəbirlərinə!

Hamısı qıpqırımızı qərənfilə bələnmiş,

Hamısı bir biçimdə, bir boyda cərgələnmiş,

Səbəb birdir, əməl bir, hədəf birdir, hədə bir!

Əlbəttə, şəhidlər heç zaman sadə insanlar kimi dünyasını dəyişmirlər. Onlar öz ömürlərini yurdun ömrünə calayırlar. Şəhid ömrünün qarşısında əbədiyyət kəlməsi də belə sönük görünür. Çünki bu müqəddəs varlıqlar torpağı əyinlərinə geyərək basılmaz oldular. Bizə qalansa onlarla öyünməkdir...

Flora XƏLİLZADƏ

Azərbaycan.-2013.- 20 yanvar.- S.8.