Dünyanın hər guşəsindən
görünən insan
Tbilisi səfəri
barədə düşüncələr
3 yanvar 2013-cü il... Heydər Əliyev Beynəlxalq Hava Limanından Gürcüstana uçan təyyarəmiz bir saat sonra Tbilisi Beynəlxalq Hava Limanında enəndə qəlbimdə qəribə hisslər keçirirdim. Hətta qulaqlarımda tanınmış gürcü müğənnisi, məşhur "Mimino" filmindəki baş rolu ilə şöhrət qazanmış Vaxtanq Kikabidzenin özünəməxsus məlahətli, bir qədər xırıltılı səslə ifa etdiyi və dillər əzbəri olan "Moi qoda - moe boqatstvo" mahnısı səslənirdi. Gürcü aksentinin güclə duyulduğu bu mahnı illər öncə yazılsa da, elə bil məhz bu gün nümayəndə heyətimizi qarşılamağa gələn Ümumgürcüstan Katolikos-Patriarxı, 80 yaşlı II İlyanın mənalı ömür yoluna həsr edilmişdi.
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri, Şeyxülislam Hacı Allahşükür Paşazadə təyyarənin pəncərəsindən postsovet məkanının ən qocaman dini liderlərindən olan ağsaqqal dostunu görcək narahatçılıq hissi ilə, həm də heyrət içində köks ötürdü və üzünü bizə tutub dedi:
- Dönə-dönə ondan xahiş eləmişdim ki, bizi qarşılamağa zəhmət çəkib gəlməsin. Amma bu yaşında yenə durub gəlib.
Bu hörmətin qarşılığında Şeyx həzrətləri təyyarənin pilləkənindən enən kimi ehtiram əlaməti olaraq yaşlı həmkarının əlindən öpdü. Sonra onlar mehribancasına qucaqlaşıb öpüşdülər. Bir-birinin hal-əhvalını xəbər aldılar.
II İlya başda olmaqla ruhanilər və rəsmi şəxslər hava limanında mənimlə bərabər Milli Məclisin deputatı Cavanşir Paşazadənin, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi sədrinin birinci müavini müfti Salman Musayevin, Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı və Azərbaycan yeparxiyasının arxiyepiskopu Aleksandr İşeinin və digər rəsmi şəxslərin olduğu nümayəndə heyətimizi çox səmimi qarşıladılar.
Onu da deyim ki, Şeyx həzrətlərinin başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti dövlət başçısı möhtərəm İlham Əliyevin göstərişi ilə ayrılmış xüsusi təyyarə ilə Tbilisiyə Ümumgürcüstan Katolikos-Patriarxı II İlyanın anadan olmasının 80 və ali dini vəzifəyə seçilməsinin 35 illik yubileyləri münasibətilə təşkil olunan mərasimlərdə iştirak etmək üçün getmişdi.
Səmimi görüşdən sonra hava limanının yüksək səviyyəli qonaqların qarşılanması üçün nəzərdə tutulan salonunda KİV nümayəndələrinin iştirakı ilə iki dini lider arasında qısamüddətli söhbət oldu. Gürcüstanın Katolikos-Patriarxı II İlya Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri, Şeyxülislam həzrətlərinin Tbilisiyə gəlişini yüksək qiymətləndirdi, bu kimi səfərləri iki qonşu xalqı birləşdirən etibarlı körpü adlandırdı. Hacı Allahşükür Paşazadə jurnalistlərin suallarına cavab verərkən vurğuladı ki, hər iki dini rəhbəri birləşdirən amil onilliklərlə davam edən ali ideallara xidmətdir. II İlya ilə xeyli müddətdir dostdurlar və onu böyük qardaşı hesab edir:
- Gürcüstan Patriarxının bizə qarşı isti münasibətini tez-tez hiss edirik və mən onun ad gününə gəlməyə bilməzdim...
Sonra nümayəndə heyətimiz Baş nazirin iqamətgahına yola düşdü. Həmin gün Gürcüstanın Baş naziri Bidzina İvanişvili və parlamentin sədri David Usupaşvili ilə görüşdük. Patriarx II İlya da orda idi. Şeyx həzrətləri Hacı Allahşükür Paşazadə Baş nazir Bidzina İvanişviliyə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin salamlarını çatdırdı. Patriarx II İlyanın dövlətlərimiz, xalqlarımız arasındakı dostluq, qardaşlıq əlaqələrinin möhkəmlənməsindəki mühüm rolundan danışdı.
Söhbət zamanı o bildirdi ki, Patriarx II İlya Qafqazın ağsaqqalı, nüfuzlu dini lideridir və bu gün, hər iki xalqın rastlaşdığı eyni problem, təcavüz və separatçılıq qarşısında onun kimi tanınan və eşidilən insanın sözü olduqca vacibdir. Həmişə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həll olunmasına çalışan və bunun Azərbaycan xalqı üçün həyati əhəmiyyət daşıyan məsələ olduğunu dilə gətirən möhtərəm Şeyxin fikrincə, dini liderlər separatizm və aqressiya ilə mübarizəyə öz tövfəsini verməlidirlər:
- Biz həmişə bir-birimizə dəstək veririk. Gürcüstanda yaşayan etnik azərbaycanlılara qarşı haqsızlıq ediləndə Patriarx haqq səsini ucaltmışdır. O, bizim soydaşlarımıza daim dayaq olmuşdur. Eyni zamanda, biz də hər zaman Azərbaycanda yaşayan gürcü icmasına kömək etmişik və bundan sonra da edəcəyik.
Bidzina
İvanişvili Şeyx başda olmaqla nümayəndə heyətimizi
salamlayaraq Bakıya rəsmi səfərindən söhbət
açdı. Prezident İlham Əliyevlə çox səmərəli
danışıqlar apardığını bildirdi.
-
Yaşca mən böyük olsam da, cənab İlham Əliyevin
təcrübəsi daha çoxdur və mən ondan bir
sıra məsələlərə dair dəyərli məsləhətlər
aldım. Biz qərara gəldik ki, iki ölkə
arasındakı yüksək əməkdaşlıq və
qarşılıqlı anlaşmanın səviyyəsini
qoruyub saxlayaq, gələcəyə istiqamətlənən fəaliyyətimizə
mane olan hər bir problemin öhdəsindən birgə gələk.
Zaman hər şeyi nizama salacaq
Səmimi
və dostluq şəraitində keçən
görüşdə Ümumgürcüstan
Katolikos-Patriarxı II İlya dəvətini qəbul edib
Tbilisiyə gəldiyinə görə Şeyxülislama bir
daha səmimi-qəlbdən minnətdarlıq etdi. Cənubi
Qafqazdakı münaqişələrə münasibət
bildirən Patriarx dedi:
- Mən heç vaxt belə bir fikirlə razılaşa bilmirəm ki, biz torpaqlarımızı itirmişik. Əsla yox, sadəcə, müvəqqəti olaraq biz bu ərazilər üzərində nəzarət etmirik. Lakin yalan ayaq tutsa da, yeriməz, zaman hər şeyi öz yerinə qoyacaqdır. Abxaziya və Cənubi Osetiya əzəli Gürcüstan torpağı olduğu kimi, Dağlıq Qarabağ da tarixən Azərbaycanın olub və olacaq da. Bu yolda biz dualarımızı əsirgəməyəcəyik.
Azərbaycanın Gürcüstandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Azər Hüseynovun da iştirak elədiyi görüşdə mən də çıxış etdim. Nümayəndə heyətimizi çox səmimi və isti qarşıladığına görə Baş nazir Bidzina İvanişviliyə Milli Məclisimiz adından təşəkkürümü bildirdim. Qeyd etdim ki, rus dilində "JZL" seriyasından nəşr edilən və mənim həmmüəllifi olduğum "Heydər Əliyev" kitabının gürcü dilinə tərcümə olunmasında təşəbbüs göstərdiyinə görə, ona və gürcü həmkarlarıma minnətdaram:
- Əminəm ki, kitabın gürcü dilində təqdimat mərasiminə bizi dəvət edəcəksiniz.
Baş nazir razılıqla gülümsünüb, "Əlbəttə, dəvət edərik" - dedi. Sonra cənab Baş nazirə bildirdim ki, Tbilisidəki K.Marcanişvili adına Dövlət Akademik Teatrında mənim əsərim əsasında səhnələşdirilmiş "Mən qayıdacağam" tamaşası nümayiş etdirilir. Tamaşada Cənubi Qafqazda baş vermiş münaqişələr nəticəsində doğma yurdlarından didərgin düşmüş insanların qaçqınlıq problemləri, yaşanan ağrılar öz əksini tapır. Bidzina İvanişvili sevinc hissiylə dedi ki, mən mütləq gedib o tamaşaya baxacağam...
O, əminliklə Azərbaycan və Gürcüstan arasında ikitərəfli münasibətlərin daha da inkişaf edəcəyini bildirdi:
- Bizim dostluğumuz digər ölkələrə
nümunə olmalıdır. Mən bunu əminliklə deyə
bilərəm ki, hər iki ölkənin maraqları eynidir və
biz heç vaxt imkan vermərik ki, bir ölkənin
marağı üçün digər ölkəyə ziyan dəysin.
Biz Azərbaycan Prezidenti ilə belə razılığa gəlmişik.
Biz çox dostcasına ayrıldıq. Gələcəkdə
iki ölkə arasında dostluq və
qardaşlığımız daha da inkişaf edəcək...
Sözsüz ki, belə rəsmi görüşlərdə Gürcüstan ilə Azərbaycanı birləşdirən tarixi əlaqələrdan çox danışmaq olar. Axı bizim ulu babalarımız həmişə qonşuluq və qardaşlıq şəraitində yaşayıblar. Qədim bir gürcü məsəli də bunu təsdiq edir: "Tatarits şeni dzmaa" - yəni azərbaycanlı sənin qardaşındır. Xalqlarımız arasındakı dostluq münasibətlərinə bir çox misalları nümunə göstərmək olar.
Azərbaycan xalqına mənsub Koroğlu dastanındakı Gürcüoğlu obrazı da xalqlarımızın qədim dostluğunun təcəssümüdür. Bəşəri dəyərləri özündə birləşdirən "Əli və Nino" əsəri gürcü-azərbaycanlı dostluğuna daha bir nümunədir.
Xalqlarımız arasındakı mənəvi yaxınlıq bədii yaradıcılığa da təsir göstərib. VII əsrdə gürcü şairi Sabanidze milli qəhrəmanımız Babəkin azadlıq uğrunda mübarizəsini tərənnüm etmişdir. Nizami Gəncəvi gürcü elinin barlı-bərəkətli torpağını, cəsur oğullarını vəsf edib. XII əsrdə dünya poeziyasının ən parlaq nümunəsini yaratmış Şota Rustaveli "Pələng dərisi geymiş cəngavər" əsərində "qəhrəmanlar insanlıq üçün gərəklidir" hissini aşılamaqla yanaşı, Naxçıvandakı Gilan şəhərini mədəniyyət və ticarət mərkəzi kimi təqdim edir. 1819-cu ildə görkəmli Azərbaycan alimi və yazıçısı Abbasqulu ağa Bakıxanov Tiflisdə Qafqaz Baş Hərbi İdarəsində Şərq dilləri tərcümanı vəzifəsinə qəbul olunub, 26 il bu şəhərdə fəaliyyət göstərib. Onun köməyi sayəsində 1832-ci ildə Tiflisdə çap olunan "Tiflis əxbarı" Azərbaycan dilində çıxan ilk qəzetdir. Azərbaycan dramaturgiyasının banisi Mirzə Fətəli Axundzadə 1834-cü ildə Tiflisdə Qafqaz canişininin baş dəftərxanasında mülki işlər sahəsində Şərq dilləri mütərcimi təyin olunub və ömrünün sonuna qədər burada çalışıb. Naxçıvanlı maarifçi Məhəmmədağa Şahtaxtlı XX əsrin ilk Azərbaycan qəzeti olan "Şərqi-Rus" qəzetini, böyük ədib Cəlil Məmmədquluzadə isə məşhur "Molla Nəsrəddin" jurnalını Tiflisdə nəşr etdirərək buradan bütün Şərq dünyasına yaymışlar. Azərbaycan realist rəssamlığının banisi Bəhruz Kəngərli Tbilisi rəssamlıq məktəbində yetişərək formalaşmışdı.
Tiflis həm də ötən əsrin əvvəllərində Cənubi Qafqazın mədəniyyət mərkəzi kimi tanınırdı. Azərbaycanın müstəqillik bəyannaməsinin məhz burada elan olunması da təsadüfi deyildi.
İki
qonşu xalqın yaxınlaşmasında mühüm rol
oynayan nümunələrdən biri də məhz 1823-cü
ildə Qafqaz Müsəlmanları Ruhani İdarəsinin
Tiflisdə təşkili idi. Böyük tarixi əhəmiyyət
kəsb edən bu dini qurumun yaranmasından söz açan
Şeyx həzrətləri Baş nazirdən və Patriarx II
İlyadan Tbilisidə yaranan ruhani idarəsinin arxivinin Azərbaycana
verilməsini xahiş edəndə hər ikisi böyük məmnunluq
hissi ilə razılıqlarını bildirdi.
Allahımız
bir, keçmişimiz bir, gələcəyimiz bir
Həmin gün Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri Allahşükür Paşazadənin adından Tbilisidə şam yeməyi - ehsan verildi. Məhərrəmlik ayının 40-cı günü münasibətilə keçirilən bu təziyədarlıq mərasimində Gürcüstan patriarxlığının nümayəndələri, parlamentin azərbaycanlı və gürcü deputatları, gürcü nazirlər, Azərbaycanın Gürcüstandakı səfiri Azər Hüseynov, Azərbaycanın və gürcü ictimaiyyətinin nümayəndələri, din xadimləri - Gürcüstandakı məscidlərin imam və axundları iştirak edirdilər.
Müqəddəs Qurandan ayələr oxunmaqla başlayan bu mərasimdə iki xalq arasında səmimi münasibət, qarşılıqlı hörmət və etiramın bir daha canlı şahidi oldum. Hacı Allahşükür Paşazadə çıxışında Kərbala şəhidlərinin, Qarabağ və Abxaziyada gedən döyüşlər zamanı həlak olan qəhrəmanların vətən və torpaq üçün dünyadan getdiklərini bildirdi və hamıya dərin hüznlə başsağlığı verdi:
- Biz 21 ildən çoxdur ki, Allahsız bir dövlətdən, sovet rejimindən ayrılıb müstəqil dövlətlər olduq. Bu müstəqillik həm Gürcüstana, həm də Azərbaycana xoşbəxt anlar gətirib. Bunu istəməyənlər Qarabağda, həmçinin Gürcüstan torpaqlarında problemlər yaratdılar. İnanırıq ki, Kərbəla şəhidləri kimi torpaq uğrunda tökülən qan yerdə qalmayacaq!.. Uzaq keçmişin mənəvi nümunələri bugünün müşküllərinin həlli üçün açardır. Azərbaycan kimi Gürcüstan da separatçılıq, terror və doğma torpaqlarının işğalı ilə üzləşib, qanlı müharibə minlərlə oğul və qızlarımızın həyatına son qoyub. Xalqlarımızın oxşar problemləri bizi mənən daha da yaxın edir və belə olduğu halda keçmişin rəşadət nümunələrindən gənclərin tərbiyəsində istifadə etmək olduqca vacibdir.
Şeyxülislam gürcü və Azərbaycan xalqlarının arasında tarixi bir bağlılığın olduğunu və bunun bu gün də davam etdiyini qeyd edərək dedi:
- Bu ölkələri həm də mənəvi bağlılıq birləşdirib. Gürcüstanda azərbaycanlılar və Azərbaycanda gürcülər yaşayırlar. Biz iki dini lider olaraq istəyirik ki, onlar özlərini yaşadıqları ölkənin tamhüquqlu vətəndaşları hiss etsinlər, hər iki ölkənin çiçəklənməsinə çalışsınlar... Baş nazirlə görüş məndə yaxşı təsir və gələcəyə böyük inam yaradıb. İnanıram ki, Gürcüstanla Azərbaycan arasında bütün sahələrdə əlaqələr genişlənəcək. Biz II İlya ilə birlikdə Allahımız bir olduğu üçün hər iki xalqın rəhbərliyi üçün dualar edirik. Biz torpaqlarımızı bütöv görmək istəyirik.
Şeyxülislam Azərbaycandakı mövcud vəziyyətdən, dövlət-din münasibətlərindən, bütün dinlərin təmsilçilərinin bir ailə kimi yaşadıqlarından söz açdı, bütün dinlərə hörmət və ehtiramla yanaşıldığını vurğulayaraq bildirdı:
- Bildiyiniz kimi, biz Tbilisiyə böyük qardaşımın, nüfuzlu din xadimi, Zati-müqəddəsləri Katolikos-Patriarx İkinci İlyanın yubiley təntənəsində iştirak etmək üçün gəlmişik. Bu gün mənim Patriarx həzrətləriylə görüşüm olub. Söhbətimiz həmişə olduğu kimi, yenə də Qarabağ, Abxaziya, Cənubi Osetiya problemləri məcrasına yönəldi və mən həm öz adımdan, həm də hörmətli Patriarxın adından tam əminliklə deyə bilərəm ki, istər Gürcüstanın, istərsə də Azərbaycanın əzəli torpaqlarının qaytarılması vaxtı çox uzaqda deyil. Allah bu işdə bizə kömək olsun!
Gürcüstanın reinteqrasiya məsələləri üzrə dövlət naziri Paata Zakareişvili Katolikos-Patriarx II İlyanın 80 illik yubiley mərasimində QMİ-nin sədrinin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin iştirakından şərəf duyduğunu, Gürcüstanda xristian və müsəlman dinlərinin qədim köklərə malik olduğunu bildirdi. Dövlət naziri birgə dəyərlərə hörmət zəminində ölkələrimizin daha böyük uğurlar qazanacağına əminliyini ifadə etdi.
QMİ Gürcüstan nümayəndəliyinin rəhbəri Hacı Əli Əliyev də Hacı Allahşükür Paşazadə və II İlyanın arasındakı dostluq münasibətlərindən söz açdı. O, QMİ-nin Qafqazda 200 illik tarixə malik olduğunu, bu idarənin Gürcüstandakı nümayəndəliyinin 50 ildir ki, fəaliyyət göstərdiyini bildirdi.
"Qeyrət" xalq hərəkatının
sədri Əlibala Əsgərov çıxışında
yeni hakimiyyət nümayəndələrindən xahiş etdi
ki, keçmiş hakimiyyətin Gürcüstanda yeni dini qurum
yaratmaq haqqında olan səhvini düzəltsin.
Ziyarət
Səfərin növbəti günündə - yanvarın 4-də nümayəndə heyətimizin üzvləri ümummilli lider Heydər Əliyevin Tbilisinin mərkəzində - Cümə məscidinin yaxınlığında ucaldılmış abidəsini ziyarət etdi. Şeyx həzrətləri ilə birlikdə abidənin önünə əklil və tər güllər qoyduq.
Kür sahilində salınmış Heydər Əliyev parkı yerli sakinlərin sevimli istirahət və görüş yeridir. Əcnəbi turistlər də buranı tez-tez ziyarət edir, abidənin önündə xatirə şəkilləri çəkdirirlər. Tbilisinin "Meydan" adlanan bu məhəlləsində bir çox tarixi abidələr diqqəti cəlb edir. "Narin qala", "Şah Abbas hamamı", Tiflisin əsasını qoyan Vaxtanq Qorqasalinin heykəli, XIII əsrə aid Metexi kilsəsi...Vaxtilə "Şeytanbazarı" adlanan bu ərazidə yaşayanların böyük əksəriyyəti Azərbaycan türkləri olub. Şəhərin yuxarısında isə müsəlman qəbiristanlığı yerləşir. Botanika bağı adlanan kiçik xiyabanda M.F.Axundzadə, M.Ş.Vazeh, mollanəsrəddinçi şair Əliqulu Qəmküsar, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucuları Fətəli xan Xoyski, Həsənbəy Ağayev dəfn ediliblər...
1996-cı ilin martın 9-da ulu öndər Heydər Əliyevin burada Fətəli xan Xoyskinin abidəsinin açılışı mərasimindəki nitqini xatırlayıram: "Azərbaycanın dəyərli oğulları Mirzə Fətəli Axundzadə, Mirzə Şəfi Vazeh, Fətəli xan Xoyski dünyalarını dəyişəndən sonra da məhz Tbilisidə - Gürcüstan torpağında əbədiyyətə qovuşmuşlar. Fətəli xan Xoyski burada - Tbilisidə ilk Azərbaycan Demokratik Respublikasının baş naziri vəzifəsinə seçilmiş və 1920-ci ildə erməni terrorçularının gülləsindən Tbilisi torpağında həlak olaraq burada dəfn edilmişdir. Azərbaycan xalqı gürcü xalqına daim minnətdardır və daim minnətdar olacaq, bir də ona görə ki, Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri Mirzə Fətəli Axundzadə, Mirzə Şəfi Vazeh və Fətəli xan Xoyskinin məzarlarını on illərlə, yüz illərlə burada qoruyub saxlayıb. Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri bu müqəddəs torpaqda əbədiyyətə qovuşublar və beləliklə, bu müqəddəs torpaq, Gürcüstanın bu gözəl guşəsi - indi bizim olduğumuz bu guşə Azərbaycanın da bir hissəsini təşkil edir".
Tbilisidə gördüklərim məni xəyalən
17 il əvvələ aparıb
çıxarmışdı... Doğrudan da, indi bura - ulu öndərin abidəsi olan park Azərbaycanın bir guşəsidir.
Nümayəndə heyətimiz ümummilli lider Heydər Əliyevin
abidəsini ziyarət edəndən sonra Mirzə Fətəli
Axundzadənin Tbilisidəki ev-muzeyinə baş çəkdi
və Azərbaycan Respublikasının Gürcüstandakı
səfirliyinin paytaxtda inşa olunan binasında aparılan
işlərlə tanış oldu.
Hacı
Allahşükür Paşazadənin Qafqaz Müsəlmanları
İdarəsinin Gürcüstan nümayəndəliyinin
Tbilisidəki ofisində azərbaycanlı icmasının
nümayəndələri ilə görüşündə
Şeyxülislam Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
İlham Əliyevin xaricdə yaşayan soydaşlara, o cümlədən
Gürcüstan azərbaycanlılarına daim qayğı və
diqqətindən söz açdı, ulu öndər Heydər
Əliyevin siyasi kursunun varisliyə sədaqət ruhunda
uğurla davam etdirdiyini bildirdi. QMİ sədri qeyd etdi ki, Azərbaycan-Gürcüstan
münasibətlərinin yaxşılaşdırılması
dost ölkədə yaşayan soydaşlarımızın
durumuna müsbət təsir göstərəcəkdir. Görüşdə Gürcüstandakı məscidlərin
imam və axundları da çıxış edib dinlərarası
münasibətlərdən söhbət açdılar.
Marneuli rayonundakı Daştəpə kəndindən
Seyid Eldəniz, rayonun Sadaxlı-Xuldərə kəndlərinin
imamı Etibar Eminov və başqaları Gürcüstan azərbaycanlılarına
yüksək qayğı və diqqətə görə Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyevə minnətdarlıqlarını
bildirdilər.
Allahşükür
Paşazadə söhbət zamanı dedi:
- Qafqazın ağsaqqalı, dostum,
qardaşım, Ümumgürcüstan Katolikos-Patriarxı II
İlya ilə bu illər ərzində münasibətlərimiz
daha da dərinləşmiş, biz bir-birimizə qardaş,
dost, arxa olmuşuq. Mən II İlyanın Azərbaycan
xalqına, ulu öndər Heydər Əliyevə, Prezident
İlham Əliyevə xoş münasibət bəslədiyini
bilirəm. O, ulu öndər Heydər Əliyev və
Prezident İlham Əliyev ilə görüşlərinin
xoş təəssüratları barədə mənə dəfələrlə
danışmışdır... II İlyanın
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə
bağlı həmişə Azərbaycanın haqq işini dəstəklədiyinin,
konfranslarda, müxtəlif tədbirlərdə onun daim bizim
mövqeyimizə tərəfdar olduğunun şahidiyəm.
Şeyx həzrətləri
onu da bildirdı ki, Gürcüstanın Baş naziri və
parlamentin sədri ilə görüşlərdə də II
İlya diqqəti Cənubi Qafqazdakı münaqişələrə
cəlb etmiş, Azərbaycanda və Gürcüstanda
mövcud münaqişələrin hər iki ölkənin ərazi
bütövlüyü çərçivəsində həllinə
tərəfdar olduğunu bir daha diqqətə
çatdırmışdır. O,
çıxışında Gürcüstanda çoxsaylı
azərbaycanlıların yaşadığını, ölkələrimiz
arasında iqtisadi, siyasi münasibətlərin yaxşı
inkişaf etdiyini vurğuladı və mənəvi münasibətlərin
də yeni səviyyəyə qaldırılmasını
arzuladı.
Gürcü
xalq məsəllərinin birində deyilir: "Odu elə
söndür ki, tüstüsü çıxmasın".
Keçmişdən ta bugünəcən Qafqaz
xalqlarının qonşuluq və dostluq münasibətlərinə
kölgə salan araqızışdıranlar da az olmayıb. Bununla bağlı
Şeyxülislam narahatlığını dilə belə gətirdi:
- Azərbaycanlılar,
istər vətəndə olsun, istərsə də burada,
heç vaxt dini ayrı-seçkiliyə yol verməyiblər.
Tarixən Gürcüstanda sünnilərlə
şiələr qarşılıqlı hörmət və
mehriban şəraitdə yaşayıblar ki, bu da sizin və
bizim ən böyük sərvətimizdir. Lakin sirr deyil ki, iki məzhəb
ardıcılları arasında nifaq salmaq istəyənlər
hər zaman olub, bu gün də var və sizin din xadimləri
kimi ən ümdə vəzifəniz ümməti bu
uçuruma aparan yoldan uzaqlaşdırmaqdır. Sizin bu işdə Allah və ümmət
qarşısında olan məsuliyyətiniz olduqca
böyükdür. Sünnilərlə
şiələr arasında ayrılıq axtaranlar isə su
üzərində əbəs yerə xətt çəkənlərə
bənzəyirlər. Onlar nə qədər buna cəhd
göstərsələr də, həmin xəttin ömrü
bir an belə olmur. Odur ki,
bir-birinizdən möhkəm yapışın,
yaşadığınız dövlətin -
Gürcüstanın layiqli vətəndaşı olun. Biz isə öz növbəmizdə sizin burada rahat
yaşamağınız üçün əlimizdən gələni
əsirgəməyəcəyik.
QMİ sədri
bu günlərdə Gürcüstanın Baş nazirinin
Bakıya səfərinin, onun Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti ilə görüşünün nəticəsi
olaraq münasibətlərimizin yüksək səviyyəyə
qaldırılacağına əmin olduğunu dedi. Görüşdə Gürcüstan parlamenti sədrinin
də Azərbaycan ilə münasibətlərin daha yüksək
səviyyədə qurulmasına tərəfdar olduğunu qeyd
etdi. Bütün bunlar dost ölkələrimizin əlaqələrinin
gücləndirilməsinə müsbət təsir göstərəcəkdir.
Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə
Gürcüstan azərbaycanlılarının bu ölkənin
vətəndaşı kimi tam hüquqa malik olmalarını,
öz dövlətlərinin qanunlarına riayət etmələrini,
bununla yanaşı, azərbaycanlı olduqlarını da
unutmamalarını arzuladı.
Səfərin sonuncu
günün əsas tədbirinə qalan vaxtda Qafqaz Müsəlmanları
İdarəsinin sədri Şeyxülislam Allahşükür
Paşazadə ona ayrılmış iqamətgahda
Gürcüstanın reinteqrasiya naziri Paata Zakareişvilini qəbul
etdi. Söhbətdə Gürcüstanda
yaşayan azərbaycanlıların ölkənin siyasi və
ictimai həyatında daha yaxından iştirakı məsələsinə
toxunuldu. Daha sonra Şeyxülislam həzrətləri
Roma Katolik kilsəsinin Qafqazdakı Apostol administratoru Cuzeppo
Pazottonu, Gürcüstan Baptistlər İttifaqının sədri
Malxaz Sonqulaşvili və digər dini qurumların rəhbərləri
ilə görüşüb söhbət etdi. Erməni
Apostol Kilsəsinin Gürcüstan Yeparxiyasının rəhbəri
Yepiskop Vazqen Mirzaxanyan Katolikos İkinci Qareqinin
Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə ilə Azərbaycan-Ermənistan
sərhədində görüşmək arzusunu Şeyx həzrətlərinə
çatdırdı.
Ziyafət
Günün ikinci
yarısında nümayəndə heyətimiz Gürcü
Pravoslav Kilsəsi başçısının iqamətgahında
təşkil olunan qəbul mərasimində oldu. Baş nazirin xanımının, Müqəddəs
Sinodun üzvlərinin, bir sıra nazirlik və təşkilatların
rəhbərlərinin qatıldığı qəbulda Bidzina
İvanişvili və Şeyxülislam Allahşükür
Paşazadə çıxış etdilər. Baş
nazir çıxışında müsəlmanların
yaşayış tərzinin
yaxşılaşdırılması, rahat ibadət
üçün hər cür şəraitin
yaradılması məsələlərini xüsusi qeyd etdi:
- Azərbaycanlıların
ölkənin ictimai həyatında oynadıqları rolun əsaslı
şəkildə artmasından danışmamaq olmaz. Onlar səmimi və zəhmətkeş
insanlardır, vətənləri Gürcüstana sadiqdirlər.
Seçkiqabağı kampaniya vaxtı mənim
azərbaycanlılarla çoxsaylı görüşlərim
olub və onların qabarlı, zəhmətə
alışmış əllərinin hərarətini hələ
də hiss edirəm. Mən özüm də
kəndli ailəsində boya-başa çatmışam və
yaxşı bilirəm ki, yer şumlayan, əkib-becərən
əllər məhz belə olmalıdır. Bizim azərbaycanlılar həmin əllərlə
Gürcüstan adlanan vətənlərinə şöhrət
gətirirlər.
Sonra bütün
Gürcüstanın Katolikos-Patriarxı II İliyanın
adından Şeyxülislam həzrətlərinin şərəfinə
verilən ziyafətdə iştirak edən ölkənin
Baş naziri Bidzina İvanişvili, parlamentin spikeri David
Usupaşvili, ölkədə akkreditə olunan bir sıra
xarici dövlətlərin səfirləri,
Gürcüstanın görkəmli ictimai, elm və mədəniyyət
xadimləri çıxış etdilər. SSRİ
və Gürcüstanın xalq artistləri Nani Breqvadze və
Tamara Qvardcitelinin, Patriarxiya ruhani seminariyasının xorunun
gözəl ifaları ziyafət
işirakçılarının zövqlərini
oxşadı.
II İlya nüfuzlu ruhani kimi öz
yurdunu, dinini, dilini mənsib olduğu xalqa sevdirə bilib! 80
illik ömrünün 35 ilini ölkəsində ən ali dini vəzifənin - Ümumgürcüstan
Katolikos-Patriarxı rütbəsinin icrasına həsr edib. Məhz 80 illik yubiley təntənəsinin miqyası
onun - II İlyanın xalqına, vətəninə, dininə
məhəbbətindən rişələnərək,
qol-budaq açıb şaxələnmişdi. Onun xidməti dövründə Gürcü kilsəsinin
yeparxiya və monastırlarının sayı 48-dən 1000-dək
artıb, ölkədəki məscidlərin sayı isə
200-ə çatıb... 2012-ci ildə o, İlin adamı elan
olunub.
II
İlya - dünyəvi adı İrakli Qeorqiyeviç
Qudaşauri-Şiolaşvili - Moskva Ruhani Seminariyası və
Akademiyasında təhsil aldıqdan sonra, 1977-ci ilin dekabrın
23-də bütün Gürcüstanın Katolikos-Patriarxı
seçilib, iki gün sonra - dekabrın 25-də isə onun ali
dini taxt-taca çıxması mərasimi keçirilib.
Ziyafət başa
çatdı. Bidzina İvanişvili II
İlya ilə xudafisləşəndə dərin ehtiramla
dizini yerə qoydu və din xadiminin kaftanının ətəyini,
sonra əlini öpdü. Məncə, bu
xristian ənənəsi olsa da, Gürcüstan
qarşısında təzim idi, gürcü xalqının və
onun milli-mənəvi dəyərlərin qarşısında
təzim idi.
Maraqlı ştrixlərlə yaddaqalan Tbilisi səfərimizin
ən unudulmaz səhnəsinə dəqiqələr
qalırdı.
Axşamüstü hotelin qarşısında
nümayəndə heyətimiz üçün ayrılan
maşınlar səfər proqramında nəzərdə
tutulduğu kimi, Baş nazir və onun komandasının, həm
də Gürcüstan patriarxının maşın
karvanına qoşulub Dövlət Filarmoniyasına doğru
üz tutdu. Biz filarmoniyanin zalına daxil
olanda gurultulu alqış sədaları qopdu. Zalda iynə atsan yerə düşməzdi. Harda oturmasından asılı olmayaraq bütün
baxışlar II İlyaya dikilmişdi. Patriarx
filarmoniyaya Baş nazir və parlamentin spikeri ilə birlikdə
gəlmişdi. Hamı, hətta
balaça uşaqlarla gələnlər onların üzərində
xaç çevirirdilər. Konsert
çox maraqlı keçdi. "İavnana"
Fondunun təşkilatçılığı ilə
keçirilən konsertdə Gürcüstanın görkəmli
artistləri milli simfonik orkestr və xor kapellasının
müşayiəti ilə müxtəlif sənət incilərindən
parçalar ifa etdilər. Moskvanın
Böyük Teatrının solistləri, İtaliyanın Milan
şəhərindəki məşhur "La Skala"
teatrından sorağı gələn müğənnilər
rəngarəng çıxışları ilə
Gürcüstan Patriarxını təbrik etdilər. Tədbirdə
iştirak etmək üçün Tbilisiyə gələn
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
xoşməramlı səfiri Paata Burçuladze və SSRİ
xalq artisti Zurab Sotkilavanın çıxışları nə
qədər maraqlı olsa da, II İlyanın bəslədiyi
"Məryəm ana" əsəri hamını daha
çox riqqətə gətirdi. Məşhur
incəsənət ulduzlarının
çıxışları səhnədə
quraşdırılmış nəhəng monitorda əks
olunan birbaşa bağlantılarla əvəz olunurdu.
Ən maraqlısı
II İlyanın doğulduğu kəndlə canlı
bağlantı idi. Onun 80 yaşını
uşaqlıq və gənclik dostları, həmkəndliləri
təbik etdilər və ona fəaliyyətində uğurlar
arzuladılar.
Sonra monitorda Tbilisinin mərkəzində ən
böyük kilsə və məbədlərin
qarşısında böyük izdiham göründu. Əllərində
tutduqları şamlarla isinən insanlar soyuq yanvar gecəsi
öz dini rəhbərinə - xalqa və Yaradana xidmətdə
olan adama ən səmimi ürək sözlərini deyir,
hörmət və ehtiramlarını bildirirdilər. Böyük bayram izdihamında 17 min körpə
uşağın olduğu bildirildi. Bu
uşaqların xaç atası II İlya
sayılırdı. Xristian qanunlarına
görə o, evlənməmişdi, lakin xaç suyuna
saldığı uşaqlar ona övlad məhəbbəti bəsləyir,
şükranlıq edirdilər. Sən demə, iqtisadi vəziyyətin
ağrlığından Gürcüstanda bir neçə il əvvəl təbii artım
aşağı düşəndə, Patriarx gürcü
analara müraciət edərək belə deyib: "Əgər
hansı gürcü qadın 3-cü uşaq dünyaya gətirsə,
mən özüm həmin uşaqları xaç suyuna
salacağam."
Budur, indi Patriarxın çağırışından
sonra dünyaya göz açan 17 min uşaq onun 80 illik
yubileyini bayram sevinciylə qarşılayırdı. Əlbəttə,
bu, gürcü xalqına olan sonsuz qayğının və
sevginuin qarşılıqlı təzahürü idi.
Təntənəli yubiley mərasiminin ən unudulmaz məqamı
möhtərəm Şeyximizin və hörmətli səfirimizin
səhnəyə dəvət olunması idi. Səfir Azər
Hüseynov dövlət başçı cənab İlham Əliyevin
Patriarxa təbrik məktubunu oxudu. Şeyxülislam
Allahşükür Paşazadənin
çıxışı dəfələrlə gurultulu
alqışlarla qarşılandı.
Çıxışının sonunda o, Qafqaz regionunda, MDB məkanında
və dünya miqyasında mədəni əlaqələrin,
dinlərin və millətlərarası dialoqun inkişaf
etdirilməsində böyük şəxsi töhfəsinə,
Gürcüstan Pravoslav kilsəsi və Qafqaz Müsəlmanları
İdarəsi, gürcü və Azərbaycan xalqları
arasında dostluq əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi
sahəsindəki görkəmli xidmətlərinə görə
II İlyanı "Şeyxülislam" ordeni ilə təltif
edəndə bütün zal ayağa qalxdı.
Bundan bir neçə dəqiqə sonra təntənəli
mərasım başa çatdı. Qəlbimdə
gürcü xalqına əhsən deyə-deyə filarmoniya
binasını tərk etdim. O gecə nümayəndə
heyətimiz ayrı-ayrı maşınlarda filarmoniyadan
birbaşa hava limanına yola düşdü. Təqribən
yarımsaatlıq yolboyu Tbilisinin gecələrinə baxa-baxa
düşüncələrə dalmışdım. Və bu düşüncələrimdə Azərbaycan
və gürcü xalqını, Şeyxülislamla
gürcü Patriarxını, Bakıyla Tbilisini müqayisə
edirdim. Düşünürdüm ki,
Qafqazda həmişə ağsaqqala hörmət olubdur. Bizim həm oxşar, həm də fərqli cəhətlərimiz
çoxdur.
Etiraf edim ki, uşaqlı-böyüklü gürcü
xalqının öz dini liderinə necə rəğbət bəslədiyini
görəndə təəssüf hissi də keçirirdim. Çünki
bizim dini liderimiz Şeyx həzrətlərinin ünvanına
bəzən milli mətbuatımızın səhifələrində
hədyan yazıları, atmacaları, böhtanları yada
salanda içim doğranırdı. İslami
dəyərlərə, o cümlədən, bütün
Qafqazın Şeyxi Hacı Allahşükür Paşazadəyə
qarşı aparılan çirkin kampaniya dəfələrlə
ölkə ziyalıları və din adamları tərəfindən
haqlı narazılıqla qarşılanıb.
Sözsüz ki, heç bir ölkə cəmiyyətin
taleyinə biganə insanlardan sığortalanmayıb. Belələri
özlərini kənardan müşahidə etmək qabiliyyətindən
məhrumdurlar. Əgər bir insan mənsub
olduğu dinə və onun liderinə hörmətsiz yanaşırsa,
onda onun öz xalqına hansı sevgisindən,
böyük-kiçiyə hansı sayğısından
danışmaq olar?!
Gürcülərin bir-birini sevdiyini çox
eşitmişdim. Bu, doğrudan da belə idi və mən
bunun canlı şahidi oldum. İnsan mənsub
olduğu xalqı sevməyi bacarmırsa, başqa xalqı necə
sevə bilər? Bu sevgi evin kandarından,
etiqad etdiyin dindən başlayır. Yəni
biz öncə islamı sevməliyik, sonra başqa dinlərə
ehtiramla yanaşmalıyıq.
Artıq təyyarədəyik, Bakıya qayıdırıq. Gözüm Şeyx həzrətlərinə sataşdı. Görəsən, Tbilisi səfəri barədə o, indi nə düşünürdü? Şübhəsiz, II İlyanın möhtəşəm yubiley təntənəsi hamımız kimi, onun da yaddaşında silinməz izlər buraxmışdı.
Şeyxülislamı çox həyəcanlı, həm də narahat gördüm. Sual dolu baxışlarını bizə dikərək dərin düşüncələrə dalmışdı...
- Hər şey yaxşı oldu. Gözəl alındı - dedik.
Şeyx
həzrətləri qonşu olkədə dini-ictimai xadim kimi
Azərbaycan dövlətini, xalqımızı və islam
dinini ləyaqətlə təmsil etmək üçün
iki gün idi ki, böyük əmək sərf edirdi. Ümumiyyətlə,
bütün səfərlərində olduğu kimi, Tbilisi
görüşlərində də çox ağır,
çox məsuliyyətli bir işin öhdəsindən
şərəflə gəldi...
Hüseynbala MİRƏLƏMOV,
Milli Məclisin deputatı,
yazıçı – dramaturq
Azərbaycan.-2013.- 26 yanvar.- S.5.