Sosial-iqtisadi uğurlarla zəngin mərhələ

2012-ci ildə ölkə iqtisadiyyatının bütün sahələrində ciddi nailiyyətlər əldə olunmuşdur

Modernləşmə istiqamətində davamlı tədbirlər həyata keçirən Azərbaycanın bütövlükdə regionun ən aparıcı dövlətlərindən birinə çevrilməsi ilk növbədə elmi əsaslar üzərində gerçəkləşdirilən milli iqtisadi inkişaf modelinə əsaslanır. Beynəlxalq maliyyə qurumlarında da maraqla qarşılanaraq ciddi elmi müzakirələrə səbəb olan bu model özünəməxsus cəhətləri ilə əlverişli coğrafi və geoiqtisadi məkanda yerləşən respublikamızı yeni iqtisadi fenomenə çevirmiş, sabit inkişaf yoluna çıxarmışdır.

2003-cü ildən ölkəyə inamla rəhbərik edən dövlət başçısı İlham Əliyevin elmi təmələ əsaslanan iqtisadi siyasəti respublikanın inkişafı prosesində dinamizmi və məqsədyönlülüyü təmin etmiş, qarşıda duran vəzifələrin həllinə real imkanlar açmış, cəmiyyətin ümumi potensialının milli məqsədlər naminə səfərbər olunmasına etibarlı zəmin formalaşdırmışdır. Azərbaycan Prezidentinin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin 2012-ci ilin yekunlarına və 2013-cü ildə qarşıda duran vəzifələrin müzakirəsinə həsr olunmuş iclası Avratlantik məkana inteqrasiya kursunu uğurla davam etdirən, transmilli enerji və kommunikasiya layihələrinin lokomotivinə çevrilən, demokratikləşmə yolunda atdığı ardıcıl addımlarla Cənubi Qafqazın ən nüfuzlu ölkəsi kimi tanınan respublikamızın bütün sahələrdə dinamik inkişaf etdiyini təsdiqləmişdir. Bir sıra dünya ölkələrinin qlobal maliyyə böhranı ilə üzləşməsinə rəğmən, Azərbaycanın 2012-ci ildə də mühüm nailiyyətlərə imza atması - makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanılması, qeyri-neft sektorunun nəzərəçarpacaq dərəcədə artması, inflyasiyanın optimal həddə saxlanılması hökumətin həyata keçirdiyi inkişaf kursunun səmərəliliyinin əyani göstəricisidir.

Beynəlxalq reytinq agentlikləri inkişafı təsdiqləyir

Nazirlər Kabinetinin son iclasında da qeyd olunduğu kimi, 2012-ci il ölkə iqtisadiyyatının bir sıra mühüm sahələrində nəzərəçarpacaq irəliləyişlərin əldə olunması, biznes mühitinin liberallaşdırılması tədbirləri ilə yanaşı, həm də respublikanın investisiya reytinqinin yüksəlməsi ilə əlamətdar olmuşdur. Cənubi Qafqaz geoiqtisadi məkanında cərəyan edən prosesləri diqqət mərkəzində saxlayan dünyanın aparıcı maliyyə-iqtisadi qurumları, o cümlədən nüfuzlu reytinq agentlikləri öz hesabatlarında Azərbaycanı regionda yüksək investisiya cəlbediciliyinə və makroiqtisadi sabitliyə malik ölkə kimi səciyyələndirmişlər.

Müasir dövrdə bu pozitiv dəyərləndirmələrin Azərbaycan üçün təkcə təbliğati-siyasi deyil, həm də iqtisadi nüfuz baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini xüsusi vurğulamağa ehtiyac yoxdur. Nüfuzlu reytinq agentliklərinin və maliyyə qurumlarının bu cür hesabatları müasir dövrdə hər bir ölkənin iqtisadiyyatına investisiya və kapital qoyuluşlarının strukturuna təsir göstərən, xarici iqtisadi əlaqələri, müştərək biznes layihələrini stimullaşdıran başlıca amillərdən sayılır. Təkcə xarici investisiyalı deyil, həm də yerli şirkətlər fəaliyyət prioritetlərini müəyyənləşdirərkən ölkənin investisiya reytinqinin beynəlxalq səviyyədə necə dəyərləndirildiyini ciddiliklə nəzərə alırlar.

Ötən il həmin reytinq qurumlarının açıqladığı hesabat və proqnozlar respublikamızın iqtisadi böhranın ən son fazasını da başa vuraraq yeni keyfiyyət göstəricilərinə nail olduğunu göstərir. 2012-ci ilin yanvar ayında "Standard & Poor's" beynəlxalq reytinq agentliyi Azərbaycanın uzunmüddətli yerli və xarici valyutada reytinqini "BBB-" investisiya səviyyəsinə qaldırmış, reytinq üzrə proqnozunu "sabit" səviyyəsində saxlamışdır. "Moody's Investors Servises" beynəlxalq reytinq agentliyi isə aprel ayında yaydığı məlumatda Azərbaycanın suveren kredit reytinqini bir pillə - "Ba1"-dən "Baa3"-ə kimi qaldırmışdır. Beləliklə, daha bir reytinq agentliyi respublikanın uzunmüddətli yerli və xarici valyutada reytinqi investisiya səviyyəsinə yüksəltmişdir. 2012-ci ilin mayında "Fitch" reytinq agentliyi də respublikamızın uzunmüddətli yerli və xarici valyutada reytinqini "BBB-" investisiya səviyyəsində təsdiqləmişdir. Agentlik qərarında göstərirdi ki, Azərbaycanın reytinqinin investisiya səviyyəsində saxlanması aparılan davamlı islahatlar sayəsində ölkənin iqtisadi qüdrətinin əhəmiyyətli dərəcədə güclənməsini, dinamik sosial-iqtisadi inkişafı, insanların rifah halının yaxşılaşmasını özündə əks etdirir.

2012-ci ildə Azərbaycanın sürətli inkişaf yolunda olduğu, respublikada biznes mühitinin əvvəlki illərlə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə liberallaşdırıldığı Dünya Bankı və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının birgə hazırladığı "Qlobal Rəqabət Qabiliyyəti İndeksi"ndə bir daha təsdiqini tapmışdır. Hesabata əsasən, Azərbaycan dünyanın 140 ölkəsi arasında 46-cı yerdə qərarlaşmış və ötənilki mövqeyini (55-ci yer) yaxşılaşdıraraq 9 pillə irəliləmişdir. Dünya İqtisadi Forumu milli rəqabət qabiliyyətliliyi ölkənin və onun institutlarının ortamüddətli perspektivdə iqtisadi artım templərini təmin etmək qabiliyyəti kimi xarakterizə edir. Respublikamızın son bir ildə bu göstərici üzrə 9 pillə irəliləməsi ölkədəki əlverişli investisiya mühitinin göstəricisi kimi dəyərləndirilir.

Hökumətin son iclasında Prezident İlham Əliyev ölkə iqtisadiyyatındakı müsbət meyillərin gücləndiyini, ümumilikdə ölkənin kredit reytinqinin beynəlxalq maliyyə qurumları tərəfindən müsbət qiymətləndirildiyini xüsusi vurğulamışdır: "Ümumdünya Davos İqtisadi Forumunun hesablamalarına görə, Azərbaycan iqtisadiyyatı rəqabətqabiliyyətliliyinə görə 46-cı yerdədir, MDB məkanında 1-ci yerdədir. Bax budur görülmüş işlərin nəticəsi və əlbəttə, biz bu müsbət dinamikanı gündəlik həyatda da görürük. Bizim maliyyə imkanlarımız artır. Bu ilin büdcəsi də rekord səviyyədədir, 20 milyard manata yaxın olan vəsait xərclənəcəkdir".

Azərbaycanın investisiya cəlbediciliyi artır

Dünya ölkələrində iqtisadi böhranın hələ də səngimədiyi bir dövrdə Azərbaycanın rəqabət qabiliyyətinin artması və investisiya reytinqinin yüksəlməsi biznes mühitinin sağlamlaşdırılması sahəsində həyata keçirilən ardıcıl tədbirlərin nəticəsi kimi dəyərləndirilə bilər. Son illər kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərinə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin həcminin ildən-ilə artırılması, iş adamlarının fəaliyyətinə süni müdaxilələrin aradan qaldırılması, sahibkarlıq subyektlərinin qeydiyyatı sisteminin sadələşdirilərək "vahid pəncərə" prinsipi əsasında aparılması, gömrük orqanlarında da bu sistemin təşkili, texnoparkların yaradılması, korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirlərinin gücləndirilməsi və digər addımlar bu baxımdan xüsusi vurğulanmalıdır. 2012-ci ildən ölkə iqtisadiyyatına yatırılan sərmayələrin həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət baxımından artımı Azərbaycanda yerli və xarici sərmayələri stimullaşdıran normal makroiqtisadi mühitin mövcudluğunu bir daha təsdiqləyir.

Nazirlər Kabinetinin 2012-ci ilin sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və 2013-cü ildə qarşıda duran vəzifələrin müzakirəsinə həsr olunmuş iclasında vurğulandığı kimi, ötən il respublika iqtisadiyyatına investisiya qoyuluşları rekord səviyyədə artaraq 22 milyard dolları ötmüşdür. Bunun 13 milyard dollarını daxili, 9 milyard dollarını xarici sərmayələr təşkil etmişdir. Müqayisə üçün bildirək ki, 2010-cu ildə ölkə iqtisadiyyatına 15,5 milyard, 2011-ci ildə 20 milyard dollar investisiya qoyulmuşdur. Son illər ümumi investisiya portfelində daxili sərmayələr prioritetliyini qorumaqla, təxminən 65-70 faiz təşkil etmişdir. İnvestisiyaların yüksək artım tempi 2012-ci ildə qeyri-neft sektorunun 9,7, ümumi daxili məhsulun isə 2,2 faiz artımını təmin etmişdir. Hesabat dövründə qeyri-neft sektorunun ÜDM-dəki payı 52,7 faizə çatmışdır.

Dünya Bankının bir neçə gün əvvəl açıqladığı "Qlobal iqtisadi perspektivlər" ("Global Economic Prospects") məruzəsinə əsasən, 2013-cü ildə Azərbaycanda ÜDM-in artımının 4,2 faiz səviyyəsində olacağı proqnozlaşdırır. Qurum 2014-cü ildə Azərbaycanda ümumi istehsalın artımını 3,7, 2015-ci ildə isə 3,6 faiz səviyyəsində proqnozlaşdırır. Bu müsbət proqnozlar hökumətin investisiyaların şaxələndirilməsi sahəsində yürütdüyü siyasətin səmərəliyinə dəlalət edir. Bir sıra dövlətlərin təcrübəsində uğurla sınaqdan çıxmış, özünü doğrultmuş bu siyasət neftdən əldə olunan gəlirlərin qeyri-neft sektoruna, istehsal sahibkarlığının inkişafına yönəldilməsini, özəl sektorun ümumi daxili məhsulda xüsusi çəkisinin artırılmasını təmin edir.

Hesabat dövründə respublikanın iqtisadi resurslarının düzgün və məqsədyönlü realizə edilməsi, antiböhran tədbirlərinin gücləndirilməsi, real sektorun dəstəklənməsi, sənayeləşmənin stimullaşdırılması, maliyyə-bank sektorunun fəaliyyəti üçün daha əlverişli şəraitin yaradılması, vergi mühitinin liberallaşdırılması tədbirləri də ölkənin investisiya cəlbediciliyinin artmasına öz təsirini göstərmişdir. Əgər əvvəllər ölkə iqtisadiyyatında investisiyalar əsasən neft-qaz sektoruna yatırılırdısa, indi əcnəbi iş adamları daha çox qeyri-neft sektorunun sənaye, İKT, turizm və digər sahələrinə maraq göstərirlər.

Azərbaycanda daxili investisiyaların yüksək artım tempi ilk növbədə respublikanın sosialyönümlü siyasətinin mahiyyətindən irəli gələrək cəmiyyət həyatının bütün sahələrində modernləşməyə nail olmaq, iqtisadi potensialın səmərəli realizəsinə etibarlı zəmin formalaşdırmaq məqsədindən irəli gəlir. Başqa sözlə, cəmiyyətin gələcəkdə əldə edəcəyi faydalar nəzərə alınaraq müəyyən məqamlarda böyük maliyyə hesabına başa gələn infrastruktur layihələri də gerçəkləşdirilir. Əgər 2008-ci ilin dövlət büdcəsində əsaslı kapital qoyuluşuna cəmi 3,3 milyard manat ayrılmışdısa, 2012-ci ildə bu rəqəm 5,7 milyard manat təşkil etmişdir. 2013-cü ilin dövlət büdcəsi xərclərinin strukturunda da ilk yeri məhz dövlət əsaslı vəsait qoyuluşları tutur. Bu məqsədlə büdcədən 6 milyard 915,2 milyon manat və ya ümumi büdcə xərclərinin 34,9 faizi həcmində vəsait nəzərdə tutulmuşdur. Bu ilə dövlət əsaslı vəsait qoyuluşları üçün nəzərdə tutulmuş investisiya 2012-ci illə müqayisədə 1 milyard 14,1 milyon manat və ya 19,18 faiz, 2011-ci ilin faktiki icrasına nisbətən 1 milyard 63,6 milyon manat və ya 18,2 faiz çoxdur.

Bu təsnifat üzrə dövlət büdcəsindən ayırmaların yüksək templə artımı həm də obyektiv reallıqlarla şərtlənir. Köhnə infrastrukturla müasir Azərbaycanın artan ehtiyaclarını təmin etməyin, iqtisadi inkişafda davamlı və sabit inkişafa nail olmağın, sahibkarlığı inkişaf etdirməyin, əhalinin həyat səviyyəsini yüksəltməyin qeyri-mümkünlüyü yaxşı məlumdur. Dövlət vəsaitləri hesabına kommunal xidmətlərin səviyyəsinin yüksəldilməsi, əhalinin fasiləsiz olaraq elektrik enerjisi, təbii qaz, içməli su ilə təmin olunması, yolların bərpası və yenidən çəkilişi, zəruri abadlıq işlərinin aparılması və s. həyata keçirilir.

Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun sürətlə inkişafı, xüsusən də yeni enerjitutumlu istehsal müəssisələrinin fəaliyyətə başlaması elektrikə, mavi yanacağa, suya olan tələbatı da kəskin surətdə artırır. Bu mənada dövlət əsaslı kapital qoyuluşları həm də biznes mühitinin yaxşılaşdırılmasına xidmət edir. Digər tərəfdən, hökumətin regional inkişaf məqsədilə həyata keçirdiyi dövlət proqramlarında nəzərdə tutulmuş tədbirlər də kapital qoyuluşlarının artırılmasını zəruri tələb kimi önə çıxarır. Bu prosesə dövlətlə yanaşı, özəl sektor da aktiv dəstək verir və bunu 2012-ci ilin statistik göstəricilərindən də aydın görmək mümkündür. Ötən il iqtisadi və sosial sahələrin inkişafı üçün bütün maliyyə mənbələrindən əsas kapitala 14 milyard manat həcmində vəsait yönəldilmiş, 7,6 milyard manatlıq tikinti-quraşdırma işləri görülmüşdür.

Bundan başqa, ölkə iqtisadiyyatı əcnəbilər üçün də investisiya cəlbediciliyini qoruyub saxlamışdır. 2012-ci ildə əvvəlki ilin müvafiq dövrünə nisbətən xarici mənbələrdən əsas kapitala yönəldilən sərmayənin həcmi 30 faizədək artmışdır. Xarici ölkələrdən və beynəlxalq təşkilatlardan əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitin 90 faizdən çoxu Böyük Britaniya, ABŞ, Yaponiya, Norveç, Türkiyə, Çexiya və Fransa investorlarının olmuşdur.

Yerli və xarici sərmayələrə dövlət təminatının gücləndirilməsi, habelə biznes strukturlarının müştərək layihələrə marağının artırılması məqsədilə yaradılmış Azərbaycan İnvestisiya Şirkətinin (AİŞ) bu istiqamətdəki fəaliyyəti də praktik nəticələr verir. AİŞ ötən illərdə yerli və xarici investorlarla birgə bir neçə böyük layihə həyata keçirmiş, bu günə kimi ölkə iqtisadiyyatına 90 milyon manata yaxın investisiya yatırmışdır. Qurumun təşəbbüskarı olduğu layihələrə xarici və yerli investorlar 900 milyon manatdan çox investisiya yatırmışlar.

Sənaye potensialının möhkəmləndirilməsinə töhfə

Ötən il ölkənin sənaye potensialının möhkəmləndirilməsi sahəsində də bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir. 2012-ci il dekabrın 21-də təsdiqlənmiş Vergi Məcəlləsinə əlavə və dəyişikliklər bu baxımdan mühüm əhəmiyyətə malikdir. Dəyişikliklərin bir istiqaməti də sənaye texnoparklarında güzəştli vergi rejiminin tətbiqi ilə bağlıdır. Həmin dəyişikliklə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və sərəncamları ilə yaradılmış sənaye və texnologiyalar parklarında sahibkarlıq fəaliyyəti göstərən fiziki şəxslərin gəlirləri 7 il müddətinə gəlir vergisindən azad olunmuşdır.

Azərbaycanın yaxın onillikdə qarşısında duran əsas məsələlərdən biri iqtisadiyyatda karbohidrogen ehtiyatlarının ixracından asılılığı aradan qaldırmaq və iqtisadi artımın lokomotivi kimi neftdənkənar sahələrin, xüsusilə də qeyri-neft sektorunun aparıcı bölməsi hesab olunan sənaye sektorunun inkişafını təmin etməkdir. Hökumət qeyri-neft sektorunun inkişaf bazalarından biri kimi sənaye sektoruna daha böyük üstünlük verir. Sənayenin innovasiyalar əsasında inkişafının təmin olunması, texnoparkların sənayeləşmədə əsas strateji layihələr kimi yer alması "Azərbaycan - 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasında da başlıca hədəflər sırasındadır. Konsepsiyada qeyd olunur ki, sənaye müəssisələrində innovasiyayönümlü texnologiyaların tətbiqi stimullaşdırılacaq, ixtisaslaşmış və ümumi təyinatlı sənaye şəhərcikləri yaradılacaqdır. İqtisadi rayonlar üzrə sənaye şəhərciyi infrastrukturunun formalaşdırılması qeyri-neft emal sənayesinin inkişaf etdirilməsi ilə bağlı dövlət investisiya siyasətində əsas istiqamət olacaqdır.

Hazırda Sumqayıtda neft-kimya məhsullarının emalı, Balaxanıda məişət tullantılarının emalı və Gəncədə metal (alüminium) məmulatlarının istehsalı üzrə sənaye şəhərcikləri və digər texnoparkların yaradılması sənaye texnoparkları layihələrinin genişləndirilməsi üçün başlıca zəmin hesab olunur. Bu baxımdan hər bir iqtisadi rayonun potensialı nəzərə alınmaqla, xüsusi iqtisadi zonaların yaradılması və sənaye şəhərciklərinin qurulması üçün müxtəlif iqtisadi təşviqedici və stimullaşdırıcı addımların atılması prioritet vəzifələrdəndir. Orta və uzunmüddətli perspektivdə sənayeləşmənin bir çox sahələrinin, o cümlədən texnoparkların yüksək inkişafına impuls vermək üçün vergi güzəştləri ilə yanaşı, digər həvəsləndirici addımların da atılması nəzərdə tutulur. Güclü texnopark kompleksləri şəbəkəsini genişləndirmək üçün investisiyaların artırılması, yeni sənaye mərkəzlərinə investorların cəlb olunması, daha əlverişli biznes mühitinin təmin edilməsi iqtisadi stimullaşdırma vasitələrinin əsas istiqamətlərini təşkil edir.

Vergi Məcəlləsinə texnoparklarla bağlı edilmiş əlavə və dəyişikliklər iqtisadiyyatın inkişafına töhfə verəcək, layihələrin miqyasının artmasına, bu sahəyə investorların cəlb olunmasına, yeni iş yerlərinin yaradılmasına və son nəticədə məşğul əhalinin sayının artımı fonunda insanların sosial rifahının yaxşılaşmasına zəmin yaradacaqdır. Yeni vergi rejimi, həmçinin texnoparklarda yüksək texnologiyalar əsasında rəqabətqabiliyyətli sənaye məhsullarının istehsalının və ixracının güclənməsinə də imkan verəcəkdir.

Nazirlər Kabinetinin son iclasında səslənən rəqəmlər ötən ilin sahibkarlığın inkişafı baxımından da uğurlu il olduğunu göstərir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına görə, özəl bölmənin inkişafı üçün yaradılmış azad rəqabət və əlverişli investisiya mühiti 2012-ci ildə ölkədə 5417 hüquqi şəxsin qeydiyyatdan keçməsi ilə nəticələnmişdir. Onlardan 154-ü dövlət mülkiyyətinə, 4653-ü xüsusi mülkiyyətə, 483-ü tam xarici investisiyalı müəssisələrə, 124-ü birgə müəssisələrə, 3-ü isə bələdiyyə mülkiyyətinə aiddir. 2012-ci ildə 66957 fiziki şəxs sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün qeydiyyatdan keçmişdir. Artıq yeni müəssisə yaratmaq istəyən sahibkarlar qeydiyyat prosesinə 3 gün deyil, elektron formada cəmi bir neçə dəqiqə vaxt sərf edirlər.

Ölkədə istehsal müəssisələrinin sayının artımına müsbət təsir göstərən amillərdən biri də güzəştli kreditlərin həcminin artırılmasıdır. Ötən il Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vəsaitləri hesabına 2400 sahibkara 218 milyon manat güzəştli kredit verilmişdir. Bunun da 128 milyon manatı və ya təqribən 60 faizi qaytarılan vəsaitlər hesabınadır. Kreditlərin 68 faizi aqrar sektorun, 32 faizi isə sənaye və turizmin inkişafına yönəldilmişdir. Bu kreditlər hesabına 9 mindən çox yeni iş yerinin yaradılması nəzərdə tutulur.

İşsizliyin səviyyəsi azalır

Qlobal iqtisadi böhranın mənfi təsirləri geridə qalmış 2012-ci ildə bir çox ölkələr üçün ciddi problemlər yaratmış, dövlət strukturlarının saxlanma xərclərinin azaldılması, biznes qurumlarının iflic vəziyyətinə düşməsi işsizliyin səviyyəsinin yüksəlməsinə gətirib çıxarmışdır. İlin yekunları xüsusən də Avropa İttifaqı ölkələri üçün ürəkaçan olmamışdır: bu geoiqtisadi məkanda işsizlik 2011-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 1,2 faiz artaraq 11,8 faizə çatmışdır. Avropa ölkələrindən fərqli olaraq 2012-ci ili Azərbaycanda işsizlik probleminin ləğvi baxımından uğurlu mərhələ kimi dəyərləndirmək olar. Ötən ilin yanvarında 5,6 faiz təşkil edən işsizik səviyyəsi ilin yekunlarına görə 5,2 faizə enmişdir.

Bu göstəricilər bir daha təsdiqləyir ki, ölkədə əhalinin həyat səviyyəsi və onun keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün mövcud insan resurslarından, ilk növbədə əmək qabiliyyətli əhalinin potensialından səmərəli istifadə edilir. 2004-cü ildən regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı qəbul edilmiş proqramların həyata keçirilməsi nəticəsində respublikada məşğulluq probleminin həllində əsaslı dönüş yaranmışdır. Əgər 2000-ci ildə məşğul əhalinin 33,2 faizi dövlət sektorunda çalışırdısa, 2012-ci ildə bu rəqəm 26,1 faizə enmişdir. Bu da ilk növbədə özəl sektorun inkişafı ilə əlaqədar qeyri-dövlət sektorunda məşğulluğun səviyyəsinin yüksəlməsinin göstəricisi sayıla bilər. Həyata keçirilən tədbirlər sayəsində işsizliyin səviyyəsi 2003-cü ildəki 28 faizdən 2012-ci ilin yekunlarına görə 5,2 faizə enmişdir. Başqa sözlə, Azərbaycanda əhalinin məşğulluq səviyyəsi 94,8 faiz olmuş, iqtisadi fəallıq səviyyəsi isə 74,2 faiz təşkil etmişdir.

Bununla yanaşı, müəyyən yaş qrupları üzrə, xüsusən də ali təhsilli gənc mütəxəssislərin, o cümlədən yaşı 50-ni keçmiş insanların məşğulluğunun təmin edilməsində problemlər mövcuddur. Bu cür çətinliklərin mövcudluğu isə bəzi hallarda insanları qeyri-leqal məşğulluğa, əmək müqaviləsi olmadan işləməyə sövq edir. Əksər hallarda işçilərlə əmək müqavilələrinin deyil, mülki-hüquqi müqavilənin imzalanması da özünü ciddi problemlərdən biri kimi göstərir. Qanunvericiliyə görə, işçi ilə mülki-hüquqi müqavilə müəyyən müddət üçün imzalana bilər. Lakin bəzən işəgötürənlər işçiləri uzun illər ərzində mülki-hüquqi müqavilə əsasında işlədirlər. Nəticədə işçilər əmək müqaviləsinin yaratdığı bir sıra hüquqlardan məhrum olurlar.

Nazirlər Kabinetinin 2012-ci ilin birinci yarısının sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş iclasında ölkə rəhbəri İlham Əliyev ölkədə qeyri-leqal məşğulluğun aradan qaldırılmasını, iş yerlərinin rəsmiləşdirilməsini, işəgötürənlərlə işçilər arasında əmək müqavilələrinin imzalanmasını aidiyyəti dövlət strukturlarının qarşısında ciddi vəzifələr kimi qoymuşdur: "Azərbaycan nadir inkişaf templərini nümayiş etdirir... Bu tədbirlər daha da səmərəli olmalıdır ki, biz ilk növbədə Azərbaycan vətəndaşlarının əmək bazarında işlə təmin edilməsi məsələlərinə baxaq, onları tamamilə həll edək... Çünki heç kəs üçün sirr deyil ki, qeydiyyata düşməyən, amma müəyyən işlərdə, tikintidə işləyənlər, maaş alanlar vardır. Ancaq heç yerdə bunun qeydiyyatı aparılmır. Yəni belə hallar var və müvafiq göstərişlər verilibdir ki, bu sahədə də şəffaflıq tam şəkildə təmin edilsin və beləliklə, ölkə büdcəsinə daha da böyük vəsait daxil ediləcəkdir, o cümlədən pensiya fonduna. Beləliklə, bu sahədə də qayda-qanun yaradılmalıdır, birdəfəlik və tam şəkildə".

Əlbəttə, obyektiv səbəblərlə bağlı bu gün aidiyyəti dövlət qurumlarının bütövlükdə əmək bazarını tam nəzarətdə saxlaması, işəgötürənlərlə işçilər arasında münasibətlərin əmək müqaviləsi əsasında rəsmiləşdirilməsinə nail olması mümkün deyil. Çünki Azərbaycanda çoxlu sayda hüquqi və fiziki şəxslərlə yanaşı, qeyri-leqal şəkildə sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olanlar, gəlir əldə etmək məqsədi güdməyən işəgötürənlər var. Bununla belə, aidiyyəti dövlət qurumları bu sahədə səmərəli nəticələrə nail olmaq üçün 2012-ci ildə bir sıra ciddi tədbirlər həyata keçirmişlər. Nəticədə Vergilər Nazirliyi 180 minə, Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidməti isə 47 minə yaxın əmək müqaviləsinin bağlanmasına nail olmuşdur.

Sosial müdafiə tədbirləri diqqət mərkəzindədir

Bir sıra Avropa ölkələrində qlobal böhranla bağlı büdcə xərclərinin azaldıldığı və ciddi sosial gərginliyin müşahidə edildiyi halda ötən il Azərbaycanda sosialyönümlü layihələrin reallaşdırılmasında hansısa ləngiməyə, yaxud çətinliyə rast gəlinməmişdir. Bu gün ölkədə bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinin cəmiyyətdə möhkəm dayaqlar tapması, iqtisadiyyatın liberallaşdırılması sosial himayəyə ehtiyacı olan vətəndaşların maraqları ilə qətiyyən ziddiyyətə girmir. Əksinə, əldə edilən dividendlər insanların sosial problemlərinin həllinə, vətəndaşların həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilir. Dünya Bankının hesabatına əsasən, milli gəlirin ədalətli bölgüsünə görə Azərbaycan 110 inkişaf edən ölkəni geridə qoyur və bu da iqtisadi inkişafın səmərəliliyini göstərir. Bankın hesabatına görə, Azərbaycan dünyanın 153 ölkəsi arasında ən aşağı yoxsulluğa malik 20 ölkədən biridir.

2012-ci ildə sosial məsələlərin xüsusi diqqət mərkəzində olması respublikamızın sosialyönümlü iqtisadi siyasətinin mahiyyətindən irəli gəlir. Ötən ilin ən mühüm sosial hadisələrindən biri də iyun ayından vətəndaşların SSRİ dövründən əmanət bankında qalmış əmanətlərinin qaytarılmasına başlanılması olmuşdur. İyunun 1-dən dekabrın 31-dək "KapitalBank" tərəfindən 1 milyon 448 min 941 əmanət hesabı üzrə ümumilikdə 554 milyon 711 min 653 manatlıq ödəniş aparılmışdır.

Ölkə başçısı əvvəlki illərdə olduğu kimi, 2012-ci ildə də milli ənənələri qorumaqla Avropa təhsil məkanına inteqrasiya prosesinin sürətləndirilməsi, inkişaf etmiş dövlətlərin bu sahədəki qabaqcıl təcrübəsinin mənimsənilərək yayılması, ümumtəhsil məktəblərində, ali təhsil müəssisələrində kompyuter və informasiya texnologiyalarının geniş tətbiqi və digər istiqamətlərdə kompleks tədbirlər həyata keçirmişdir.

2012-ci il həm də təhsil sistemində keyfiyyətin forma və məzmunca daha da yüksəldilməsinə, bu sahədə özünü göstərən problemlərin həllinə xidmət edən prinsipial tədbirlərlə yaddaqalan olmuşdur. Bu baxımdan ölkə Prezidentinin 19 aprel 2012-ci il tarixli fərmanı ilə ümumtəhsil sistemində təhsilalanların biliyinin yekun qiymətləndirilməsi (attestasiyası), yəni orta məktəblərdə buraxılış imtahanlarının həyata keçirilməsi Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasına (TQDK) həvalə olunmuşdur. Eyni tarixli digər bir fərmanla ümumtəhsil müəssisələrində ümumtəhsil fənləri üzrə istifadə edilən dərsliklərin, dərs vəsaitlərinin və digər tədris vasitələrinin elmi-metodiki monitorinqinin həyata keçirilməsi TQDK-nın səlahiyyətlərinə verilmişdir. Bu yeniliklər təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə xidmət etməklə, məntiqi baxımdan da reallığa tam cavab verir. Yekun qiymətləndirmənin test imtahanlarının təşkili sahəsində daha böyük potensiala, təcrübəyə, texnoloji imkanlara malik, həm də əhalinin etimadını qazanmış bir qurum tərəfindən aparılması isə daha məntiqəuyğundur. Bunun müsbət nəticələri 2012-ci ildə TQDK-nın keçirdiyi ilk buraxılış imtahanında özünü göstərməklə, həm də təhsilalanların mənafeyinə cavab vermişdir. Belə bir obyektivlik, şəffaflıq ölkə ictimaiyyətinin dövlətə inam və etimadını daha da artırmışdır.

Nəhayət, Vergi Məcəlləsinə edilmiş dəyişikliklər nəticəsində ali təhsil müəssisələrinin əlavə dəyər vergisindən azad olunması ölkə təhsilinə və elminə böyük töhfələrdən biridir. Bu dəyişiklik nəticəsində dövlət ali təhsilin inkişafına dolayısı ilə böyük həcmdə maliyyə yardımı göstərmişdir.

Prezident İlham Əliyevin neftdən əldə olunan vəsaitlərin böyük qisminin insan kapitalına yönəldilməsini təmin etmək istiqamətində yeritdiyi məqsədyönlü strategiya inkişaf etmiş bir sıra dövlətlərin təcrübəsində özünü tam doğrultmuşdur. İntellektual potensial əhəmiyyətinə və gətirdiyi dividendlərə görə bu gün hətta zəngin təbii sərvətləri belə üstələyir. Azərbaycanda inamla həyata keçirilən tədbirlər deməyə əsas verir ki, respublikamız yaxın gələcəkdə dayanıqlı iqtisadi inkişaf tempini heç də neft gəlirləri hesabına deyil, məhz bilik, müasir informasiya texnologiyaları, elmtutumlu sahələrin dinamik inkişafı, güclü insan kapitalının formalaşması sayəsində təmin edəcəkdir.

Müşfiq ATAKİŞİYEV,

iqtisad elmləri doktoru,

professor

Azərbaycan.-2013.- 30 yanvar.- S.4.