Dağlar diyarı bizi gözləyir

Kəlbəcər Azərbaycanın ayrılmaz bir parçasıdır, bir hissəsidir. Heç şübhəsiz o gün gələcək ki, Kəlbəcər rayonu Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğalından azad olacaq və Kəlbəcərin vətəndaşları, sakinləri, bizim soydaşlarımız öz yerlərinə, yurdlarına qayıdacaqlar.

Heydər ƏLİYEV

İşğal zamanı Kəlbəcərdə əhalinin sayı 58 min nəfər idi, indi 72 minə çatır. Həyatın təzadına baxın. Kəlbəcəri görməyən oğul və qızların kəlbəcərlilər nəsli yetişir. Bu yerlərdən perikib gələn məcburi köçkünlər 56 rayonunun 700 yaşayış məntəqəsində məskunlaşıb. Ölkəmizin hər guşəsindən məcburi köçkünlərin səsi, sorağı gəlir. Kəlbəcər bütövlükdə Azərbaycanlaşdı, Azərbaycanın özü boyda Kəlbəcər dərdi yarandı, hamının qulağı səsdə, gözü yolda, qəlbi intizardadır.

Bu yaxınlarda Gəncənin səfalı guşəsində 1500 nəfər məcburi köçkün ailəsi üçün tikilmiş yaşayış məntəqəsinin açılışı zamanı dövlət başçısı İlham Əliyev qətiyyətlə dedi ki, tarixi ədalət tam şəkildə bərpa ediləcəkdir, məcburi köçkünlər hökmən öz dədə-baba yurdlarına qayıdacaqlar. Yeni salınan qəsəbəyə baxdıqca Qarabağ müharibəsinin birinci qrup əlili Telman Məmmədovla çox şeyləri xatırladıq. T.Məmmədov dövlətin tükənməz qayğısı və köməyi ilə məcburi köçkünlər üçün yaradılan hər cür şərait barədə minnətdarlıqla danışmaqla yanaşı, ötən qanlı-qadalı günləri, dağlar diyarına çəkilmiş yaraları, dağları bir daha yada saldı.

...Kəlbəcər Qarabağın qala qapısı sayılır. Bu dağlıq bölgəni Azərbaycanla birləşdirən yeganə yol Ağdərədən keçir. Ağdamın, Füzulinin, Qubadlının, Cəbrayılın taleyi bir növ bu dağlar diyarından asılı idi. Kəlbəcər böyük əhəmiyyəti olan strateji məkandır. Coğrafi mövqeyi çox mürəkkəb idi. İki azğın erməni yuvasının arasında yerləşirdi. Ermənistanla 136 kilometr, Dağlıq Qarabağla 96 kilometr sərhədi var idi. Deməli, bu yerlərə xüsusi diqqətin verilməsi vacib idi.

Əgər o zaman Kəlbəcər və Laçın rayonları qədərincə müdafiə edilsəydi, Dağlıq Qarabağ problemi öz-özünə həll olunardı. Təəssüf ki, əhəmiyyət verən olmadı. Ölkənin o vaxtkı rəhbərlərinin başı vəzifə, hakimiyyət davasına qarışmışdı. Hər kəs öz hayında idi. Buna görə də cənnətməkan Kəlbəcər sahibsiz qaldı.

Qarabağ münaqişəsinin başlandığı ilk günlərdən Ağdaban kəndinin məğrur əhalisi ətraf kəndləri qonşu Ağdarə rayonunda yerləşən erməni silahlılarından müdafiə edirdi. Lakin 1992-ci ilin əvvəllərində Ağdaban kəndini Ağdərə və Çapar ilə birləşdirən yollar minalardan təmizləndi. Çapar kəndinə döyüş texnikası və canlı qüvvə daşınmağa başlandı. Kənd camaatı nə qədər buna qarşı çıxsa da, əhəmiyyət verən olmadı. O zamankı respublika rəhbərliyi bu həyəcan siqnallarına məhəl qoymur, kəndin müdafiəsinə heç bir kömək göstərmirdi.

Ağdaban kəndi iki dəfə müxtəlif istiqamətlərdən mərmi atəşinə tutuldu. 130 evdən ibarət Ağdaban və Çayqovuşan kəndləri amansızlıqla yandırıldı. 779 nəfər dinc əhaliyə divan tutuldu. 32 nəfər mülki və hərbi şəxs vəhşicəsinə qətlə yetirildi. Qətlə yetirilənlərin 8-i azyaşlı uşaq, 7-si qadın idi. Kənddən 5 nəfər girov götürüldü, 12 nəfərə ağır bədən xəsarəti yetirildi. 7 nəfər qoca və qadın diri-diri yandırıldı. Erməni qəsbkarları Ağdabana hücum zamanı 8 yaşlı Ülviyyənin atasını gözləri qarşısında güllələyib özünü kartof quyusuna atdılar.

Vəhşiləşmiş daşnaklar Saşa Hüseynovun dərisini soya-soya qətlə yetirdilər. Musa Məmmədovu, Həyat Həsən qızını, Fatma Hümbətovanı, Fatma Qaraca qızını, Bakir Qocayevi, Zeynəb Məmməd qızını və Qulu Qurbanovu diri-diri basdırdılar. Erməni cəlladları Qorxmaz Hümbətovun ürəyini çıxartdılar, Ziyəddin Məmmədovu və İsfəndiyar Lətif oğlunu tikə-tikə doğradılar, Qəmər İsa qızının sinəsinə güllələrlə xaç şəkli çəkdilər. Rayət Qasımovun üzərindən isə BTR markalı ağır döyüş maşını keçirməklə onu tanınmaz hala salıb torpağa qarışdırdılar. Yığcam bir yaşayış məntəqəsi başdan-başa al qana boyandı.

Mühasirə halqası günü-gündən daralırdı. Bakı isə susur, Kəlbəcər sözün tam mənasında yiyəsiz qalmışdı. Silah yox, sahib yox, müdafiə edən, yol göstərən yox. Respublika hökumətinin köməyindən əli üzülən əhali martın 31-də pay-piyada rayonu tərk etməyə məcbur oldu. Aprel ayının 2-də dağlar diyarı Kəlbəcər erməni quldurları tərəfindən işğal edildi.

Bu qeyri-bərabər döyüşdə yüzlərlə şəhid verildi, 231 nəfər itkin düşdü, 130 yaşayış məntəqəsi, dünya şöhrətli "İstisu" sanatoriyası, beş yüzdən artıq sənaye, tikinti, məişət, ticarət obyekti darmadağın edildi, 100 min baş mal-qara, 500 min baş qoyun-quzu, yüzlərlə maşın, texnika, avadanlıq talan olundu. Rayona 30 milyarddan çox ziyan vuruldu.

Kəlbəcərin işğalı təkcə bu dağlar diyarına yox, bütövlükdə Azərbaycana böyük fəlakətlər gətirdi. Strateji mövqelər, hərbi üstünlüklər ermənilərin tərəfinə keçdi. Bununla da Ağdamın, Zəngilanın, Füzulinin, Qubadlının, Cəbrayılın işğalına yol açıldı. Bu, artıq Qarabağın iflası demək idi.

Fürsətdən istifadə edən erməni silahlı birləşmələri 1993-cü ilin fevralından Ağdərə rayonunun azad edilmiş kəndlərini bir-bir yenidən tutmaqla Kəlbəcərin mühasirə halqasını getdikcə daraldırdı. Vəziyyəti belə görən respublika Müdafiə Nazirliyi nəhayət, martın 15-də Kəlbəcərin ətrafında aparılan əməliyyatların qarşısını almaq və müdafiəni möhkəmlətmək barədə başdansovdu bir əmr verdi. Ən acınacaqlısı isə budur ki, o zamankı hakimiyyətin bütün qərar və göstərişləri kimi, bu əmr də icrasız qaldı. Qartallar məskəni Kəlbəcər dövrün siyasi cəhətcə korafəhim rəhbərlərinin naşılığı, laqeydliyi üzündən işğal edildi.

Tez-tez soruşurlar Kəlbəcəri qorumaq olardımı? Əlbəttə, olardı. Bu amansız işğalın əsl məğzini, mahiyyətini və ümumən Azərbaycan məkanında Kəlbəcərin yerini, rolunu ən böyük dəqiqliklə ümummilli lider Heydər Əliyev göstərmişdi. 1996-cı il aprelin 1-də Kəlbəcər rayonu ictimaiyyətinin nümayəndələri ilə görüşdə ulu öndər demişdir: "Kəlbəcər coğrafi mövqeyinə görə elə bir yerdir ki, oranı işğal etmək mümkün deyildir. Təsadüfi deyil ki, Ermənistanın işğalçı dəstələri Azərbaycana 1988-ci ildən hücum etmiş, Kəlbəcər isə 1993-cü il mart ayının sonunda işğal olunubdur. O vaxt Azərbaycanın bir çox bölgələri, o cümlədən bütünlükdə Dağlıq Qarabağ, Kəlbəcərlə qonşu olan Laçın rayonu işğal edilmişdi. Amma Kəlbəcər bir ada kimi qalmışdı. Bir tərəfdən coğrafi mövqeyinə görə, digər tərəfdən isə kəlbəcərlilərin özlərinin qəhrəmanlığına görə. Demək, onu saxlamaq, qorumaq mümkün idi. Ermənistanın işğalçı qüvvələri Azərbaycanın zəbt olunmuş torpaqlarından, o cumlədən Dağlıq Qarabağdan, Laçından, başqa yerlərdən çıxarmaq üçün, şübhəsiz ki, Kəlbəcəri strateji nöqteyi-nəzərdən qoruyub saxlamaq lazım idi. Bu bir nömrəli vəzifə idi. Ancaq təəssüf ki, o vaxt bunu etməyiblər".

Beləcə, gözəlliklər diyarı Kəlbəcər müvəqqəti əldən getdi. Lakin ölkənin hər yerinə səpələnmiş məcburi köçkünlərə qayğı və diqqətin göstərilməsi, onlara minimum həyat şəraitinin yaradılması vacib idi. Bu sahədə ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə genişmiqyaslı işlər görülməyə başlandı. Məcburi köçkünlər hər sahədə dövlət qayğısı ilə əhatə olundular.

Ulu öndərin yolunu uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyevin 2004-cü il 1 iyul tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı"nın icrası ilə əlaqədar Kəlbəcər rayonundan olan məcburi köçkünlər üçün ölkənin bir sıra yerlərində qəsəbələr salındı. Qəbələ rayonunun Zarağan kəndində 133, Yevlax şəhərində 218 ailə üçün çoxmərtəbəli yaşayış evləri tikildi, müxtəlif yerlərdə yüzlərlə köçkün yeni mənzillərlə təmin olundu. Goranboy rayonun Veyisli kəndində hər şəraiti olan yeni qəsəbə salındı, 596 ailə hər bir şəraiti olan mənzillərdə yerləşdirildi. Naftalan şəhərindəki sanatoriyalarda və digər ictimai binalarda sığınmış 200 ailə üçün Goranboy şəhərində çoxmərtəbəli yaşayış evləri tikildi. Şəki rayonunda Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə təzə qəsəbənin açılışı oldu. Burada da onlarca kəlbəcərli ailəsi evlə təmin edildi. Bir sözlə, son illərdə rayon əhalisindən böyük əksəriyyəti yeni mənzillər aldı. Onların ixtiyarına 31 məktəb binası, onlarca xidmət obyekti verildi.

Ulu öndər Heydər Əliyevin yolunu uğurla davam etdirən dövlət başçısı İlham Əliyevin çoxcəhətli fəaliyyətinin də məğzi, məqsədi məhz elə budur. Məcburi köçkünlərə lazimi qayğı göstərilsin, torpaqlarımız işğaldan azad olunsun. Cənab İlham Əliyev xalqımızın arzu və istəyini ifadə edərək demişdir: "Dağlıq Qarabağ əzəli Azərbaycan torpağıdır. Ermənilər oraya XIX əsrin əvvəllərindən köçürülmüşlər. Bir dəfə Azərbaycanda, türk torpağında erməni dövləti yaradılıb, burada ikinci erməni dövlətinin yaradılmasına biz heç vaxt imkan vermərik. Hüquqi cəhətdən haqq-ədalət bizim tərəfimizdədir, çünki Azərbaycanın ərazi bütövlüyü dünya tərəfindən tanınır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Təhlükəsizlik Şurasının dörd qətnaməsi qəbul edilib və orada göstərilir ki, Ermənistanın işğalçı qüvvələri Azərbaycanın zəbt olunmuş torpaqlarından qeyd-şərtsiz çıxmalıdır. Ermənistan buna əməl etmir. Yəni, hüquqi əsaslar tam imkan verir ki, Azərbaycan öz dövlət suverenliyini, ərazi bütövlüyünü bərpa etsin".

Həmsöhbətim Telman Məmmədov deyir ki, bizim yalnız bir qayğımız, bir istəyimiz var. O da vətən həsrətidir. Qarabağın digər bölgələri, həmçinin Kəlbəcər işğaldan azad olunsun, ürəyi nisgilli kəlbəcərlilər tezliklə ata-baba yurdlarına qayıtsınlar. Dağlar diyarı gözləyir bizi.

Əhməd İSAYEV,

Azərbaycan.-2014.- 2 aprel.- S.6.