Torpaqdan güc alan adam

- Mais, bəsdir, özünü əldən saldın. Uşaqları böyüdüb yerbəyer etmişik: Allaha şükür, hərəsinin öz ailəsi, uşağı, evi-eşiyi. Hər birinin ali təhsili var. Nə lazımdırsa, onlar üçün valideynlik borcumuzu vermişik. Bundan sonra da nə imkanımız olsa, köməyimizi əsirgəməyəcəyik. Aldığımız təqaüd babat yaşamağımıza, bəs edər. Bundan sonra milyonçu olan deyilik. Odur ki, daşı tök ətəyindən, sat o yaratdığın təsərrüfatı. Yaşının bu ahıl çağında gəl otur ev-eşiyində. Hər dəfə təsərrüfatdan gələndə səni tanıya bilmirəm. İndi sənin istirahət etməli vaxtındır. Axı, sən neçə illər müəllimlik etmisən, vəzifələrdə işləmisən.

Mais müəllim ömür-gün yoldaşının zəifləmiş vücuduna, çuxura düşmüş gözlərinə nəzər saldı. Bir neçə gün bundan öncə endokrinoloq həkimin dediyi sözlər yadına düşdü: "Şəkərli diabet xəstələrinə xüsusi qayğı lazımdır. Onlar dərmanları vaxtlı-vaxtında atmasalar, pəhriz gözləməsələr, xəstəlik tədricən bədənin ayrı-ayrı üzvlərini vurub sıradan çıxarır".

Həkimin ömür-gün yoldaşı üçün dediyi sözlərdən Mais müəllim bərk məyus oldu. Gözü önünə gənclik, tələbəlik illəri gəldi. Mais müəllim əslən Neftçala rayonunun Cəngan kəndindəndir. Bu yaşayış məntəqəsini Salyan şəhərindən Kür çayı ayırır. Qıvrıla-qıvrıla axıb keçən çayın Muğan tayında Salyan şəhəri, Şirvan tayında isə Cəngan yerləşir. İndinin özündə də bu kəndin əhalisinin bazarlığı, alış-verişi əsasən Salyan şəhəri ilə bağlıdır. Mais müəllim də bu kənddə doğulub boya-başa çatıb. Bütün kənd uşaqları kimi o da dərslərindn sonra qoyun-quzu otarıb, həyətlərindəki tənəklərin, ağacların dibini belləyib, sulayıb, Kürün boz bulanıq sularında çimib, tilov atıb, balıq tutub. Yay tətillərində anası Məşədi Səkinə arvada kolxoz tarlasında kömək edib - kətmən vurub, pambıq yığıb. Bütün bunlar onun yaddaşında silinməz izlər buraxıb. 1955-ci ildə Salyan şəhər 2 saylı orta məktəbi bitirib, H.Zərdabi adına Gəncə Pedaqoji İnstituta qəbul olub. Tələbəlik illərinin acısını, şirinliyini dadıb...

Mais sarışın, şümal oğlan idi. İnstitutda Həqiqət adlı tələbə qızla tanış olanda başa düşür ki, artıq ömür-gün yoldaşını seçib. Həqiqət Gəncənin məşhur Xasməmmədovlar nəslindəndir. Qaməti, gözəlliyi, mehribanlığı və ağlı salyanlı tələbə oğlanı məftun etmişdi. Maisin də çevikliyi, hazırcavablığı, gülər üzü, hər şeydən baş çıxarmağa can atması və yaxşı oxuması qızın ürəyincə idi. Mais onların həyətindəki mənzillərdən birində kirayədə qalırdı. Necə deyərlər, hər ikisi sanki bir-birinin ovcunun içindəydi. İki gəncin mənəvi və ruhi bağlılığı illər ötdükcə pərvazlandı və hər ikisi anladı ki, onlar üçün bir evdə, bir damın altında yaşamaqdan böyük səadət yoxdur. Ali məktəbi bitirdikdən sonra el adətincə toyları oldu. Salyan rayonunun Çuxanlı kəndində müəllim kimi əmək fəaliyyətinə başladılar. Hər gün evdən məktəbə, günortadan sonra isə birlikdə evə tələsirdilər. Payızda, qışda, küləkli-çovğunlu günlərdə də, yayın istisində də palçıqlı, toz-torpaqlı kənd yollarını qoşa addımladılar. Halal zəhmətləri ilə qaranquş kimi özlərinə yuva qurdular, ev tikdilər. Qızları Təranə, Kübra, oğlanları Miryahya dünyaya gəldi. Balalarının savadlı və ləyaqətli böyüməsi üçün bilik və bacarıqlarını əsirgəmirdilər.

Qısa müddət ərzində işlədikləri müəllim kollektivi və kənd camaatı arasında hörmət qazandılar. Lakin Mais müəllimin ürəyində heç özü də bilmədən bir hiss, arzu pöhrələnirdi. Özünün dediyi kimi, bəlkə də bu onun kənd mühitində doğulmasından, ağlı kəsəndən torpaqla bağlı olmasından, atası Miryahya kişinin kəndlərində kolxoz sədri işləməsindən və bu keyfiyyətlərin qanla ona keçməsindən irəli gəlirdi. İstəyi onu ikinci ali təhsil almağa, kənd təsərrüfatı mütəxəssisi olmağa sövq edirdi.

1961-ci ildə sənədlərini indiki Gəncə Kənd Təsərrüfatı Akademiyasına verir və qiyabi olaraq orada təhsil almaq hüququ qazanır. Lakin uşaqlarının dünyaya gəlməsi, iş və ailə qayğıları ona bir müddət təhsilini davam etdirməyə imkan vermir. Uşaqları pərvazlanandan sonra təhsilinin arxasınca düşür. Ali məktəbdə ona bildirirlər ki, müvafiq təlimata görə 3 il təhsildən ayrılan adamlar mexaniki surətdə oradan kənarlaşdırılırlar. Gənc oğlan çox mütəəssir olur. Nə edəcəyi barədə düşünür. Dediyinə görə, o vaxtkı SSRİ ali və orta ixtisas təhsili nazirinə açıq məktub yazır ki, mən kənddə doğulmuşam, canımla-qanımla torpağa bağlıyam. Atam kənd təsərrüfatı işçisi olub, anam da kolxozda kətmən vurub, pambıq becərib. Bunları nəzərə alaraq təhsilimi davam etdirmək üçün mənə kömək göstərilməsini xahiş edirəm.

On beş gün keçəndən sonra Mais müəllim cavab alır. İstisna hal kimi ali təhsilini davam etdirmək üçün ona icazə verilir. Beləliklə, Mais qiyabi təhsil almaqla bərabər, müəllimlik fəaliyyətini davam etdirir. İnsan cani-dildən seçdiyi sənətə, peşəyə bağı olanda hörmət də, şöhrət də özü gəlib onu tapır. O zaman Salyan Rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi vəzifəsində işləyən Nadir Abbasov kadrların seçilib yerləşdirilməsi, gənclərin irəli çəkilməsi məsələsinə xüsusi diqqət yetirirdi. Rayon partiya komitəsinin birinci katibi idarə, müəssisə və kollektivlərdə olarkən perspektivli kadrları gördükdə onların qayğısına qalır, inkişaf etmələri üçün əlindən gələni edirdi. Rayon təhsil işçilərinin avqust ayında keçirilən müşavirəsində Həqiqət müəllimin çıxışını dinləyən raykom katibi bir neçə gündən sonra onu qəbuluna çağırtdırır. Çalışdığı məktəbdə tədrisin keyfiyyəti, uşaqların dərsə davamiyyəti ilə bağlı ona suallar verir, siyasi hazırlığını yoxlayır. Gənc müəllimə rayon mərkəzindəki internat məktəbində direktor işləmək təklifini eşidəndə tələsmir:

- Evdə yoldaşımla məsləhətləşib sizə deyərəm - cavabını verir.

Bir neçə gündən sonra H.Xasməmmədova internat məktəbinə rəhbərlik etməyə başlayır. Bir neçə ay keçmişdi ki, Mais müəllim də rayon təhsil şöbəsində inspektor işinə keçirilir. Hər ikisi göstərilən etimadı doğrultmaq üçün yorulmaq bilmədən çalışırlar. Həqiqət müəllim sonrakı illərdə Salyan Rayon Partiya Komitəsində ideoloji məsələlər üzrə katib, rayon icraiyyə komitəsinin sədri, Mais Ağalarov isə respublika Təbiəti Mühafizə Komitəsinin Salyan Rayonlararası İdarəsinin rəisi, kolxoz sədri vəzifələrində işləyirlər.

Sovetlər birliyi dağıldıqdan sonra hər ikisi bir müddət işsiz qalır. Sonradan H.Xasməmmədovanı Salyan 76 saylı texniki peşə məktəbinə direktor təyin edirlər. Mais Ağalarov da bekar durmur. Rayonun Yenikənd kəndi ərazisində öncə torpaq sahəsi götürür. Orada kiçik ev, mal-qara saxlamağa tövlə tikir, torpağı əkib-becərməyə traktor, kotan, mala, presbağlayan alır. Şübhəsiz, bunların hamısı birdən-birə hasilə gəlmir. Yetişdirdiyi müxtəlif növ kənd təsərrüfatı məhsullarını sataraq özünə "Niva" markalı maşın alır, təsərrüfata lazım olan işləri görür. Zəhmətkeşliyi, təsərrüfatçılığı sayəsində hər şey qaydasında gedirdi. Lakin Həqiqət müəllimin xəstəliyi elə şiddətlənir ki, artıq işə də gedə bilmir. Yanında qalıb ona qulluq etmək, dava-dərmanını vermək lazım idi. Odur ki Mais müəllim təsərrüfatı satmaq qərarına gəlir. Qurulu təsərrüfatın müştərisi isə çox idi. Bir-iki yaxın adama fikrini bildirir. Bir həftədən sonra telefonuna zəng gəlir. Görüşüb söhbət etmək istədiklərini bildirirlər. Axşam saat 5-də rayon mərkəzində görüşməyi vədələşirlər. Dişi-dırnağı ilə yaratdığı təsərrüfatı satmaq Mais üçün çətin olsa da, ürəyində: "Eh! Malı-mülkü həmişə qazanmaq, əldə etmək olar, əziz sandığın, 40 il bir yastığa baş qoyduğun adamı isə təkrarən tapmaq olmaz" - deyir. Odur ki, qiymət üstündə çox da çək-çevir etmir:

- 6 aydan sonra amansız ölüm həyat yoldaşımı əlimdən aldı. Onu torpağa tapşıranda beynimdən, ürəyimdən qəribə hisslər keçdi. Müqəddəs kitabımızdakı "insan torpaqdan yaranır və sonra da torpağa qovuşur" kəlamı yadıma düşdü. Anladım ki, geci-tezi ona qayıtdığımız üçün torpaq sıravi fəhlədən tutmuş ən böyük simalaradək - hamımızın son mənzili, qəbir evidir. Torpaq bir ana kimi bizi yedizdirir, içizdirir, üstündə saxlayır və ana nəvazişi, bir ana kədəri ilə qollarını açıb əbədi ağuşuna alır. Torpaq heç kimdən imtina etmir və heç kimə də xəyanət etmir. Mais müəllim yaşa dolduqca kəlmələri də müdrikliyi ilə seçilir. Ümumiyyətlə, dünyaya, zamana Mais müəllimin öz baxışı var. Onun fəlsəfi fikirləri adamı özünə çəkir. Hərdən təbi gələndə şeir də yazır. Deyir ki, insan dünyaya bir seyrçi kimi baxmamalıdır. Çalışmalıdır ki, ondan elinə-obasına, heç olmasa övladlarına bir nişanə, yadigar qalsın. Onu da deyir ki, nə qədər gücü-qüvvəsi var, insan çalışmalıdır ki, heç kimə yük olmasın. Maşallah olsun, ömrünün 78-ci baharını yaşasa da, sapsağlamdır. İndiyə kimi bir dişi də düşməyib.

Ömür-gün yoldaşını itirəndən sonra Mais müəllim yaşıdlarına qoşulub istirahət etdi, xeyirdən-şərdən qalmadı. Hər dəfə evə gələndə də onu sıxan tənhalıqdan, üstünə gələn divarlardan canını qurtara bilmədi. Yenidən torpaqla ülfət bağlamaq qərarını verdi. Qonşu Neftçala rayonunun Qaçaqkənd kəndindəki bir mülkiyyətçidən 24 hektar torpaq sahəsi aldı. Burada da yenidən ev, tövlə tikdi, az sayda mal-qara aldı. Mais müəllim kənddə doğulub, boya-başa çatdığından aqrar sahənin çətinliklərini də, uğurlarını da yaxşı bilir. Təcrübəsindən görüb ki, bir-iki il çətinliyə dözsən, qarşıdakı illərdə bəhrəsini görəcəksən. 10 baş qoyunun artıb sürü, 5 baş inəyin 20-25 baş olacaq. Səpdiyin 4 ton taxıla qarşı 50 ton məhsul götürəcəksən.

Mais müəllimlə yaratdığı fermer təsərrüfatında görüşdük. Yaz gəldiyindən əkdiyi müxtəlif növ meyvə ağacları ağ, narıncı, çəhrayı dona bürünmüşdü. Yamyaşıl taxıl, yonca sahələri adamın ruhuna, gözlərinə dinclik gətirir. Yenicə aldığı ağ rəngli "Niva" minik maşını, traktor və digər texnika, fermaya işıq çəkdirməsi sanballı təsərrüfat yaratmaq cəhdindən xəbər verir. Mal-qarası uzaqda - otlaqda idi. Özü isə sahənin kənarındakı tirənin üstündə iş görürdü. Bizi görüb ayağa qalxdı:

- Həmişə siz gələsiniz, - dedi. Nə iş gördüyü ilə maraqlandıq. Bildirdi ki, bir azdan bu boş qalan yerə qarpız, boranı əkəcək. Boranı bitkisinin əhəmiyyətindən xeyli danışdı. Evə dəvət etdi. Söylədik ki, belə yaz havasını qoyub qapalı otağa girmək düz deyil. Mais müəllim fikrimizlə razılaşdı:

- Mənim kimi siz də deyəsən, təbiət vurğunusunuz - dedi, - onda gəlin bura. - Həyətdəki taxtadan düzəldilmiş oturacaqda əyləşdik. Xeyli söhbət etdik. Öyrəndik ki, nə keçmiş, nə də indiki təsərrüfatını yaradanda dövlətdən bir manat da olsun, kredit götürməyib. Beş-altı adam üçün iş yeri açıb. Hərdən xəyalı keçmişə də pərvaz edir, ötən günləri yada salır, olanları-keçənləri yad edir:

- Hərənin bir taleyi var. Hər kəs də Allah verdiyi bu ömür payını, qismətini bir cür yaşayır. Bir yerdə oxumuşam ki, M.V.Lomonosov yaxın bir dostuna yazdığı məktubda belə deyib: "Mən ölümümdən qorxmuram. Ondan qorxuram ki, xalqım, vətənim üçün görə biləcəklərimi edə bilməyim". Xoşbəxt o kəsdir ki, həyatda özündən sonra bir izi, əməli qalır, arzularını həyata keçirir. Yaxşı zəmanədir. O kəslər həyatdan narazı olurlar ki, zəhməti sevmirlər, düşünüb-daşınmırlar, asan yolla pul qazanmağa, varlanmağa, yüngül həyat tərzi keçirməyə can atırlar. Şükürlər olsun, Vətənimiz, onun bir parçası olan Salyanımız gündən-günə inkişaf edir, abadlaşır. Prezident cənab İlham Əliyev bütün sahələr kimi kənd təsərrüfatının inkişafı, ərzaq təhlükəsizliyi ilə bağlı çox işlər görür. Bu, hər birimizi ruhlandırır. Ukraynada baş verən hadisələri televizorda görəndə ürəyim ağrıyır. O cür dövlət məkrli siyasət nəticəsində dağılıb gedir. Allah belə bəlalardan qorusun Azərbaycanımızı. Gün o gün olsun ki, Qarabağ torpağı düşmən tapdağından azad olsun - dedi.

Seyran CAVADOV,

Azərbaycan.-2014.- 6 aprel.- S.6.