Qeyri-neft sənayesinin
inkişaf strategiyası
“Azərbaycan 2020: gələcəyə
baxış” İnkişaf Konsepsiyası fəaliyyətdədir
Elmi tədqiqatlara və işləmələrə
çəkilən xərclərin ümumi həcmi son on ildə
7 dəfə artsa da, hələ ki, xərclər dövlət
büdcəsi hesabına həyata keçirilir. Ölkədə bu
yönümlü xərclər ÜDM-in 0,2
faizi səviyyəsindədir. Qeyri-neft sənayesində
belə xərclərin həcmi kəskin şəkildə
aşağı səviyyəsi ilə fərqlənir.
Azərbaycan
Respublikasında qeyri-neft sənayesinin inkişafına təsir
edən problemlər aşağıdakı şəkildə
xarakterizə edilir:
- qeyri-neft sənayesində həyata keçirilən
tədbirlərin icrasında olan
ləngimələr;
- iqtisadiyyatda uzun müddət yanacaq-energetika
sektorunun əsas aparıcı qüvvə kimi
çıxış etməsi;
- perspektivli və potensial inkişafa malik sahələrə,
müəssisələrə investisiya qoyuluşlarında səmərəli
və güzəştli yanaşma probleminin qalması;
- qeyri-neft sənayesində olan texniki və
texnolojı bazanın mütərəqqi inkişafdan geriliyi;
- ölkədə müasir elmi və intellektual
potensialın dağınıqlığı;
- bu sahədə yüksək ixtisaslı,
peşəkar mütəxəssislərin, intellektual qabiliyyətli
insanların hazırlanma səviyyəsinin qeyri-mükəmməlliyi;
- innovasiya fəaliyyətinin inkişafını
təmin edəcək tənzimləmə mexanizminin və
infrastrukturun kifayət qədər inkişaf etməməsi;
- qeyri-neft sənaye müəssisələrinin rəqabətqabiliyyətli,
innovasiya yönümlü məhsul istehsalına meyilli
olmaması;
- müasir keyfiyyət standartlarının tətbiqinin
kifayət qədər formalaşmaması;
- regional inkişafda hələ ki, fərqlərin
mövcudluğu və qeyri-neft sənaye müəssisələrinin
inkişafının mərkəzə meyilliyi;
- qeyri-neft sənaye sahələrinin elmi və
innovasiya tədqiqatları aparma imkanlarının zəifliyi;
- qeyri-neft sənaye sahələrinin, müəssisələrinin
ixrac potensialının xüsusi çəkisinin tədiyyə
balansında, xarici ticarətdə aşağı göstəriciyə
malik olması;
- istehsal fondlarının, texnoloji
avadanlığın amortizasiyasının yüksəkliyi,
yeni və müasir avadanlıqların tətbiq əmsalının
aşağı olması;
- məhsul istehsalında material və enerji
tutumluğunun səviyyəsinin yüksəkliyi;
- idarəetmə sisteminin və menecmentin peşəkarlıq
səviyyəsinin müasir tələblərə cavab verməməsi.
Azərbaycanda münbit investisiya mühitinin
formalaşması, investisiyaların dövlət tərəfindən
qorunması daxili bazarı genişləndirir, istehsal edilən
məhsulların ölkə daxilində istehlak və xaricə
ixrac imkanlarını yüksəldir.
Sumqayıt Kimya Sənaye Parkının yaradılması
ölkədə sənaye mərkəzlərinin,
parklarının yaradılması istiqamətində atılan
mühüm addımlardandır. Sənaye
zonasının 43 alt sənaye ərazisində orta hesabla 35-40
müəssisənin yerləşdirilməsi nəzərdə
tutulur. Sənaye zonası polimerlər,
inşaat kimyası, avtomobil sənayesi kimyası, kənd təsərrüfatı
kimyası, məişət kimyası və tibbi kimya alt sahələrinə
bölünəcək. Belə
parkların artıq Gəncə və digər regionlarda təşkili
qeyri-neft sənaye sahələrinin potensial inkişafına
yönəlmiş bir siyasətdir.
"Azərbaycan
Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə
sosial-iqtisadi
inkişafı Dövlət Proqramı" çərçivəsində
nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrası bölgələrdə
iqtisadi fəallığın
artmasına təkan verməklə burada qeyri-sənaye
sahələrinin potensial inkişaf imkanlarını
artırır. Həmçinin bu sahəyə
daxil olan müəssisələrin regionlarda təşkili və
inkişafı üçün zəruri olan resurs və xammal
ehtiyatlarını, infrastruktur sistemini formalaşdırır.
Azərbaycanda sənayeləşmə siyasətinin
davamlı şəkildə həyata keçirilməsi
ölkə iqtisadiyyatını yüksəltməklə zəngin
valyuta ehtiyatlarının yığımına təsir edir. Mövcud
resursların digər istiqamətlər kimi qeyri-neft sənayesinin
inkişafına da yönəlmə imkanları artır.
Ölkədə güclü sənaye
potensialının inkişafı üçün zəngin
xammal və resurs potensialının mövcudluğu, sənaye
sahələrinin imkanlarının səfərbər edilməsi
bu sahələrin keyfiyyət və kəmiyyət
baxımından davamlı inkişafına əsaslı şəkildə
təsir göstərir.
Azərbaycanda sənayenin inkişafına neft sektoru
impuls versə də, maşınqayırma, metallurgiya, emal
müəssisələri, kimya kompleksi, mədənçıxarma
müəssisələri qeyri-neft sənayesinin əhəmiyyətli
dərəcədə inkişafına öz təsirini
göstərir. Azərbaycanın qızıl istehsal edən dövlətə
çevrilməsini də ölkənin iqtisadi həyatı
üçün əlamətdar hadisə kimi dəyərləndirmək
olar. Ölkənin mədənçıxarma sənayesində
qızıl, gümüş, əlvan metal, bentonit, duz və əhəng
daşı istehsalı artmaqdadır. Artıq
bu sahədə hazır və yarımfabrikat məhsul
istehsalının təşkili üçün imkanlar
genişlənir.
Azərbaycan Respublikasında qeyri-neft sənayesinin potensial
inkişaf imkanlarının genişlənməsini bu sahədə
artmaqda olan məhsul istehsalı və əsas kapitala yönəldilən
investisiya qoyuluşları aydın göstərir. Ümumilikdə emal sahələrində
sənaye məhsulunun həcmi 2005-ci illə müqayisədə
2012-ci ildə 2,3 dəfə artmaqla 7032 milyon manat, əsas
kapitala investisiya qoyuluşlarının həcmi isə 7,4 dəfə
artmaqla 861,2 milyon manat təşkil etmişdir. Ölkədə
müvafiq dövr ərzində potensial inkişaf imkanları
olan qeyri-neft sənaye sahələrində bu artım
tendensiyası belə getmişdir: qida sənayesində istehsal
həcmi 2,4 dəfə, əsas kapitala investisiya qoyuluşu 2,7
dəfə, geyim-toxuculuq, gön-dəri və ayaqqabı
istehsalı həcmi 3,2 dəfə, əsas kapitala investisiya
qoyuluşu 14 dəfə, ağac, ağac məmulatı və
kağız, karton məhsul istehsalı həcmi 2,3 dəfə,
əsas kapitala investisiya qoyuluşu 34,5 dəfə, rezin və
plastmas məhsul istehsalı həcmi 3,2 dəfə, əsas
kapitala investisiya qoyuluşu 19,6 dəfə, tikinti
materialları istesalı həcmi 2,4 dəfə, əsas
kapitala investisiya qoyuluşu 2,7dəfə, metallurgiya sənaye
məhsul istehsalı həcmi 1,3 dəfə, əsas kapitala
investisiya qoyuluşu 11 dəfə, hazır metal məmulatları
istehsalı həcmi 3 dəfə, əsas kapitala investisiya
qoyuluşu 86,7 dəfə, elektrik avadanlıqları
istehsalı həcmi 9,8 dəfə, əsas kapitala investisiya
qoyuluşu 2 dəfə, mebel istehsalı həcmi 2 dəfə,
əsas kapitala investisiya qoyuluşu 2,3 dəfə. Bu sahələrlə yanaşı, kimya, əczaçılıq
məhsulları, kompyuter və digər elektron
avadanlıqları istehsalında artım meyli olsa da, əsas
kapitala investisiya qoyuluşlarının azlığı
onların potensial və perspektiv inkişaf imkanlarını məhdudlaşdıra
bilər. Qeyri-neft sənaye sahələrinin
inkişaf potensialının mövcudluğu onların
müasir tələblər baxımından təşkilinə,
daxili və region bazarlarına çıxışına yeni
imkanlar açır. İdxalda bu sahələrə aid məhsulların
xüsusi çəkisinin yüksəkliyi,
onların daxili bazardakı mövqeyinin gücləndirilməsi
üçün əlverişli imkanlar yaradır.
Azərbaycan
Respublikasında qeyri-neft sənaye
sahələrinin 2014-2020-ci illər üçün prioritet
inkişaf istiqamətlərinin müəyyən edilməsində
əsas məqsəd respublikada elmtutumlu və yüksək
texnologiyalı, rəqabətədavamlı və
ixracyönumlu, dünya standartlarına cavab verən sənaye
məhsullarının istehsal edilməsi, dövlət dəstəyi
tədbirlərinin genişləndirilməsi, sənaye
kompleksində dövlət tənzimlənməsi sisteminin təkmilləşdirilməsi,
investisiya mənbələrinin və resurslarının müəyyənləşdirilməsi
və artırılması, təbii sərvətlərin və
əmək resurslarının səfərbər edilməsi tədbirlərini
həyata kecirməklə bu sektorun dayanıqlı və
davamlı inkişafına nail olmaqdır.
Sənaye siyasətinin vacib hissəsi olan xüsusi
iqtisadi zonaların yaradılması məqsədilə zəruri
olan bütün tədbirlərin görülməsi nəzərdə
tutulur. Standartlaşdırma siyasəti çərçivəsində
sənaye sahələrində fəaliyyət göstərən
müəssisələrdə beynəlxalq standartların tətbiqinin
təmin edilməsinə xüsusi önəm verilir.
Ölkənin müxtəlif ərazilərində xüsusi
iqtisadi zonaların yaradılması ilə bağlı ilk mərhələdə
Heydər Əliyev adına Beynəlxalq
Hava Limanı ərazisində formalaşdırılacaq bu zona
növbəti mərhələlərdə regionlara doğru
genişlənəcəkdir.
Ölkədə yeni qeyri-sənaye müəssisələrinin
yaradılmasına diqqət artırılmaqdadır və bu
prosesin sürətləndirilməsi əsas prioritetlərdəndir. Yalnız son illərdə Gəncə
Alüminium Zavodu, Sumqayıtda dəqiq mexanika, texniki qazlar
zavodları, Naxçıvan və Qaradağda sement
zavodları, bərk məişət tullantılarının
çeşidlənməsi və yandırılması
zavodları da daxil olmaqla 60-dan çox sənaye müəssisəsi
istifadəyə verilmiş, 100-dən artıq sənaye müəssisəsinin
inşası isə davam etdirilir.
Azərbaycan innovativ və yüksək texnologiyalar əsasında
rəqabət qabiliyyətli sənaye istehsalına
hazırlaşır. Bakı, Sumqayıt və Gəncə şəhərlərində
sənaye texnoparklarının yaradılması prosesinə
artıq başlanmış, Mingəçevirdə müasir
sənaye kompleksinin təşkili, sənaye mərkəzlərində
rəqabətqabiliyyətli, ixracyönümlü məhsulların
istehsalının olması zəruri
sayılmışdır. Bundan başqa, Mingəçevirin
sənaye potensialı və investisiya qoyuluşu imkanları
araşdırılır.
Sumqayıt Kimya Sənaye və Balaxanı Sənaye
parkları sürətlə innovativ iqtisadiyyatı
formalaşdıracaqdır. Sumqayıt Kimya Sənaye
Parkının ərazisində neft-kimya və digər prioritet
sənaye sahələri üzrə rəqabətqabiliyyətli
məhsulların (işlərin, xidmətlərin) istehsalı
və emalı müəssisələrinin yaradılması
önəmli xarakter daşayır. Sumqayıt
şəhərində yaradılacaq Yüksək Texnologiyalar
Parkı ölkədə İKT sahəsində ilk xüsusi
rejimli zona olmaqla elmi araşdırmaların, elmtutumlu texnoloji məhsulların
istehsalının əhəmiyyətli dərəcədə
artmasına təkan verəcək.
Qeyri-neft sənayesinin prioritet inkişafında
nanotexnologiyanın inkişafı da müasir baxımdan zərurət
təşkil edir və onun üstün istiqamətlərinə
xüsusi önəm verilməlidir. Azərbaycan Respublikasında
nanotexnologiya sahəsində yerinə yetiriləcək işlərin
təhlili yaxın gələcəkdə (5-10 il
ərzində) perspektiv olan bir çox istiqamətlərin
inkişaf mümkünlüyünü təsdiq edir:
- alternativ enerji mənbələrinin
alınmasında nanotexnologiyanın tətbiqi;
- aktiv xassələrə malik nanohissəcikləri
üzvi polimer matrisalara daxil etməklə polimerin və
nanohissəciklərin unikal xassələrini özündə
saxlayan polimer nanokompozisiyaların texnologiyasının işlənməsi;
- neft texnologiyasında istifadə etmək
üçün katalitik xassələrə malik metal nanohissəciklərin
alınmasının texnologiyasının işlənməsi;
- antiseptik xassələrə malik metal nanohissəciklərin
sintezi;
- nanogellərin alınması və nanosənayenin
müxtəlif sahələrində tətbiqi;
- nanomateriallar: nanoborular, füllerenlər və
nanotozların alınması və tədqiqi;
- maşınqayırma, tibb, inşaat, hərbi
sahələr və s.
üçün istifadə edilən qoruyucu və funksional
örtüklərin (laklar, rənglər, davamlı geyimlər
və s.) alınması və tədqiqi;
- nanodoldurucu kompozit materiallar: yüksək plastik
polimerlər; həddindən artıq
möhkəm keramikalar; dəqiq formalı polimerlər;
optik, maqnit, keçirici materialların alınması və tədqiqi;
- nanoquruluşlu materiallar, o cümlədən
qeyri-adi fiziki xassələrə (yüksək keçiriciliyə,
radiouduculuğa, radiasiyaya davamlı, optiki, maqnit,
yarımkeçirici və s.) malik materialların
alınması və tədqiqi;
- maye və qazları təmizləmək
üçün nanomembranlar, nanofüllerenlər,
katalizatorlar, nanoötürücü və nanosensorların
(bura bio və kimyəvi ötürücülər də
daxildir) alınması və tədqiqi;
- fotoelektrik çeviricilərində istifadə
olunan nanomaterialların alınması və tədqiqi;
- dərman nanopreparatlarının
alınması;
- qiymətli kağızları, şəxsiyyət
vəsiqələrini, qiymətli daşları və s. qorumaq
üçün istifadə edilən nanomaterialların
alınması və tədqiqi;
- hərbi texnika və qoruyucu geyim
üçün lazım olan nanomaterial və
nanoquruluşların alınması və tədqiqi.
Qeyri-neft sənayesinin tərkibində kimya sənayesi
yüksək rəqabətqabiliyyətli potensiala malikdir. Ölkə
iqtisadiyyatı üçün böyük əhəmiyyətə
malik olan kimya sənayesinin yenidən qurulması, məhsul
istehsalının və keyfiyyətinin, onların emal dərinliyinin
artırılması qarşıda duran vacib məsələlərdəndir.
Kimya sənayesinin perspektiv inkişafının təmin edilməsində
xeyli tədbirlərin həyata keçirilməsi əsas
götürüləcəkdir:
* kimya sənayesinin sahə və ərazi
strukturunun təkmilləşdirilməsi;
* daxili və xarici bazar üçün məhsul
istehsalı həcminin artırılması, iqtisadiyyat sahələrinin
yeni növ kimyəvi məhsullar və materiallarla təmin
edilməsi məqsədilə fəaliyyətdə olan müəssisələrin
yenidən qurulması, genişləndirilməsi və texniki cəhətdən
silahlandırılması;
* maye piroliz məhsullarının və
propanpropilen fraksiyasının kompleks emalı EP-300 kompleksinin gücündən
tam şəkildə istifadə edilməsi və bu zaman nisbətən
az enerji və su tutumlu polimer materialları
istehsalatlarının inkişafına və bu bazarda yeni
istehlak malları istehsal edən sexlərin təşkil edilməsinə
üstünlük verilməsi;
* kimyəvi məhsulların emalının son məhsulun
optimal alınma səviyyəsinə qədər dərinləşdirilməsi;
* kimyəvi xammal, material və hazır məhsulun
idxalından asılılığın azaldılması və
paralel olaraq MDB ölkələrinin kimya kompleksləri ilə əlaqələrin
bərpası və inkişaf etdirilməsi;
* kimya sənayesi müəssisələrində
enerji istehlakının azaldılması;
* ətraf mühitin qorunması və ekoloji vəziyyətin
köklü şəkildə
yaxşılaşdırılmasını təmin edən tədbirlərin
həyata kecirilməsi, fiziki və mənəvi cəhətdən
köhnəlmiş avadanlıqların istismardan
çıxarılması.
Kimya sənayesində istehsal səviyyəsinin, keyfiyyətin,
kimya məhsullarının çeşidinin
artırılması kimi qlobal dəyişikliklərə
ehtiyac vardır. İlk növbədə, təkcə bu
gün üçün deyil, eləcə də uzun müddət
üçün xammal bazasını müəyyənləşdirmək
və bundan cıxış edərək, kimya məhsullarının
buraxılış proqramını işləyib hazırlamaq
zəruridir. Kimya sektorunda fəaliyyət
göstərən müəssisələrin kompleks
inkişafının təmin olunması və iri
qurğuların modernləşmə problemlərinə və
həmin qurğuların gücündən maksimum istifadəyə
dair xüsusi tədbirlərin həyata keçirilməsi
vacibdir. Bu işin təşkilinə
hökumət strukturlarının iştirakı ilə iri
neft və neft-kimya kompleksləri, firmaları cəlb
olunmalıdır.
Azərbaycanda
neft-kimya və kimya sənayesinin yeni inkişaf mərhələsi
neft və qaz amili ilə yanaşı, son kimya məhsullarına
tələbatın artmasına, dünyada müasir
texnologiyaların mövcudluğuna, respublikada əmək
ehtiyatlarının olmasına və digər əlavə amillərə
əsaslanır və "Azərikimya" Dövlət
Şirkətində bu istiqamətdə tədbirlərin həyata
keçirilmə səviyyəsi artırılmalıdır.
Qeyd edilənlərlə yanaşı, beynəlxalq
standartların tələblərinə uyğun, ekoloji cəhətdən
təmiz və enerjiqənaətli texnologiyalar əsasında
yeni kimya və neft-kimya kompleksinin yaradılması;
iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin (maşınqayırma
və cihazqayırma, metallurgiya sənayesi, tikinti, nəqliyyat
və rabitə, səhiyyə, neft-qaz sənayesi və s.)
lazımi həcmdə və çeşiddə, keyfiyyətli
kimya məhsulları ilə təmin olunması; kənd təsərrüfatının
kimya məhsullarına, o cümlədən azot gübrələrinə
olan tələbatının təmin edilməsi;
çoxişlənən məişət kimyası məhsullarının
çeşidinin və istehsal həcminin
artırılması; ölkənin kimya məhsullarının
idxalından asılılığının
azaldılması və ixrac qabiliyyətinin
artırılması üzrə əlavə tədbirlərin
görülməsi də bu sahənin prioritet inkişafının əsas istiqamətlərinə
aid edilir.
Azərbaycanın milli sənayesinin iftixarı olan
maşınqayırma sənayesinin inkişafının
sürətləndirilməsi, istehsal olunan məhsulların
xarici bazarlara cıxarılmasının və rəqabətədavamlılığının
təmin edilməsi cox vacibdir. Maşınqayırma sənayesinin
prioritet inkişaf istiqamətlərinin təmin edilməsi
üçün bir çox kompleks tədbirlər həyata
kecirilməlidir:
* maşınqayırma müəssisələrində
yeni texnoloji bazaya keçilməsi;
* maşınqayırma müəssisələrində
muasir sertifikatlaşdırma və standartlaşdırma
qaydalarının tətbiq edilməsi;
* müəssisələrdə marketinq xidmətinin
inkişaf etdirilməsi;
* istehsalın diversifikasiyasının təşkilinin
genişləndirilməsi;
* maşınqayırma muəssisələrinin
özəlləşdirilməsinin başa catdırılması;
* daxili bazarın xarici inhisarın
ekspansiyasından qorunması və maşınqayırma məhsullarının
ixracının dəstəklənməsi;
* xarici texnologiyaların transferində yerli
istehsalçıların maraqlarının təmin edilməsi;
* təcrübi-konstruktor işləmələrinin
birbaşa maliyyələşdirilməsi və onlardan istifadə
hüququnun istehsalçıya verilməsi;
* müasir texnoloji durumun tələbləri səviyyəsində
elmi, mühəndis-texniki və ixtisaslı fəhlə
kadrları hazırlığının həyata kecirilməsi;
* elmi-texniki potensialdan istifadə əmsalının
yüksəldilməsi.
Müasir inkişaf meyilləri nəzərə
alınmaqla maşınqayırma sənayesinin inkişaf
strategiyasının hazırlanması və onun
maşınqayırma sənayesi məhsullarının
dünya bazarlarında rəqabətqabiliyyətinin
artırılmasına yönəldilməsi təxirə
salınmaz məsələlərdəndir. Maşınqayırma
sənayesinin prioritet inkişafının sürətləndirilməsi
üçün müəssisələrin mövcud texniki
potensialının yeniləşdirilməsi, mütərəqqi
texnologiyaların tətbiq edilməsi, beynəlxalq standartlara
keçilməsi, bu sahədə elmi-texniki potensialdan istifadənin
səmərəliliyinin artırılması vacibdir. Maşınqayırmanın yeni texnologiya əsasında
inkişafının təmin edilməsi bütövlükdə
ölkədə sənayenin inkişafına müsbət təsir
göstərəcəkdir.
Zəngin ehtiyatlara malik qara və əlvan
metallurgiyanın inkişaf etdirilməsi Azərbaycan
üçün xüsusi prioritet sahələrdəndir. Ölkədə metallurgiya
sənayesinin üstün inkişafının təmin edilməsi
məqsədilə bəzi tədbirlərin həyata kecirilməsi
zəruridir:
l qara
metallurgiyanın müasir standartlara və bazar tələblərinə
uyğun son məhsullarının istehsalının təşkili
məqsədilə kompleks tədbirlərin həyata
keçirilməsi;
l
respublikada alüminiumdan, digər əlvan metallardan və
onların qırıntılarından istifadə edərək
son məhsul istehsalının genişləndirilməsi;
l
respublikada qiymətli metalların (qızıl,
gümüş, platin və s.) istehsalı və istifadəsinin
təkmilləşdirilməsi;
l yeni
yataqların öyrənilməsi, tədqiqi, kəşfiyyatı
və işlənməsi.
Azərbaycanda polad istehsalı kompleksinin
yaradılması yeni sənaye müəssisələrinin, o
cümlədən gəmiqayırma zavodunun istifadəyə
verilməsi metallurgiya və maşınqayırma sənayesinin
qarşılıqlı inkişafına əsaslı təkan
verəcəkdir.
Qara
metallurgiyanın uzunmüddətli xammal təminatına nail
olmağın strateji yolu Daşkəsən dəmir-filiz
yatağının (ehtiyat 230 milyon ton təşkil edir)
müasir texnologiya əsasında istismarının təşkil
edilməsindən ibarətdir. Bununla bağlı qara
metallurgiyanın əsas müəssisələrindən olan
"Daşkəsən Filizsaflaşdırma" ASC-nin
işinin yenidən qurulması və tərkibində 68 faiz dəmir
olan konsentrat istehsalının bərpa edilməsi, bu dəmir
konsentratından domna prosesinə ehtiyac olmadan ildə bir milyon
ton istehsal gücünə malik müasir poladəritmə
kompleksinin (dənəvərləşdirmə, ardıcıl
reduksiya, əritmə proseslərini özündə birləşdirir)
tikinti layihəsi metallurgiyanın inkişafının
mühüm strateji istiqaməti hesab edilir. Bu kompleks tam işə
düşdükdən sonra ilk dəfə olaraq ölkədə
dəmir filizindən yüksək keyfiyyətli davamlı polad
istehsalı mümkünləşəcək, eyni zamanda,
ölkədə inşaat armaturları və müxtəlif
metal konstruksiyalar istehsal edən müəssisələrin
xammala tələbatı tam ödəniləcəkdir.
Əlvan metallurgiya sahəsi üzrə vaxtilə Azərbaycan
mühüm istehsal potensialına malik olmuşdur. Hazırda ölkədə əlvan
metallurgiya sənayesinin ən böyük müəssisəsi
"Azərbaycan Alüminiumu" Səhmdar Cəmiyyətidir
və özündə "Gəncə gil-torpaq",
"Sumqayıt Alüminium" və "Daşkəsən
Alunit" istehsal müəssisələrini birləşdirir.
Gəncə şəhərində istehsal
gücü 100 min ton olan müasir alüminium istehsalı
zavodunun işə salınması əlvan metallurgiyanın
prioritet inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərəcək.
Bu müəssisə əsaslı şəkildə fəaliyyətə
başladıqdan sonra respublikada alüminiumun illik istehsal həcmi
2,5 dəfədən çox artacaq, bu isə
"Gəncə gil-torpaq" müəssisəsinin tam
gücü ilə işləməsinə şərait
yaradacaq. Respublikada istehsal olunan alüminiumdan, habelə digər
əlvan metalların qırıntı və
tullantılarından son məhsul buraxan onlarca özəl
müəssisələr fəaliyyət göstərir, onlar tərəfindən
müxtəlif çeşidli alüminium profillər,
konstruksiyalar, korroziyadan elektrokimyəvi mühafizə
üçün alüminium protektorlar və s. məhsullar
istehsal edilir. Əlvan metallurgiyanın
inkişafı bu sektordakı özəl müəssisələrin
inkişafına təkan verəcəkdir.
Alüminium sənayesinin davamlı inkişafını təmin etmək üçün həlli tələb olunan əsas məsələ xammal bazasının yaradılmasıdır. Hazırda əsas xammal kimi işlədilən boksit filizinin Hindistandan və Qvineyadan idxalı xərclər baxımından əlverişli deyildir. Daşkəsən rayonunda böyük ehtiyatlara malik olan alunitdən alüminium istehsalında xammal kimi istifadə edilməsi üzrə ekoloji fəsadları təcrid edən müasir texnologiyanın işlənib tətbiq edilməsi alüminium sənayesi üçün xammal bazasının yaradılmasına əsaslı təsir göstərəcəkdir.
Azərbaycanda yeni texnologiyalar əsasında yaradılan və ənənəvi metallurgiya məhsullarını əvəz edən məhsullar istehsal edən (polietilen tozu, şüşə lifləri və s. xammallar əsasında) digər müvafiq profilli müasir müəssisələr fəaliyyətə başlamışdır ki, bu sahənin inkişafı da perioritlik baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
(ardı var)
İsa ALIYEV,
iqtisad elmləri
doktoru, professor
Azərbaycan.-2014.- 11 aprel.- S.4.