Müslüm planeti

Ötən əsrin 60-cı illərindən başlayaraq Yer kürəsinin geniş bir coğrafiyasında möhtəşəm, cazibəli ulduz kimi parlayan müğənni, bəstəkar, pianoçu, rəssam, aktyor Müslüm Maqomayevin adı gələndə, nədənsə ən yüksək əyar düşüncəsi bir anda insan ruhuna hakim kəsilir...

O, həqiqətən də böyük bir istedadla, Allah vergisi ilə işıqlı dünyaya gəlmiş, mükəmməl təhsilli, ən əsası sənətə ciddi münasibəti və arasıkəsilməyən zəhməti ilə ustad sənətkar zirvəsinə yüksəlmişdir.

Çoxu deyir ki, şöhrət, milyonların sevimlisi olmaq qismətdir. Belə dəyərləndirmə ən azı insafsızlıqdır. Çünki onun həyatda əldə etdiyi yekunlarda iynənin ucu boyda təsadüf yoxdur. O, ustalıq mərtəbəsinə tükənməz yaradıcı əməyin, şüurla idarə olunan enerjinin sayəsində qovuşub.

Azərbaycan mədəniyyət və musiqi tarixində eyni adı və soyadı daşıyan iki parlaq istedad bəllidir. Baba Müslüm Maqomayev.

Abdulmüslüm Maqomayev 1885-ci ildə Qroznıda doğulub. Məşhur Qori müəllimlər seminariyasında təhsil alıb. İlk gənclik illərindən fikir və düşüncələrini məhz incəsənətin sehrkar dili ilə ifadə etmək istəyi sonralar onun Azərbaycan klassik musiqisi sahəsində tanınmışlar sırasına çıxarıb. Skripkada, qaboyda ifa etməyi bacaran baba Müslüm 18 yaşında artıq məşhur incəsənət adamı idi. O, gimnaziyanın orkestrinə dirijorluq edirdi. Baba Müslüm 1911-ci ildə Tiflis Müəllimlər İnstitutunu bitirərək, ailəsi ilə birlikdə Bakıya köçdü. Diqqət çəkən faktlardan biri, bəlkə də ən mühüm olanı budur ki, Azərbaycan operasına "Şah İsmayıl" və "Nərgiz" adlı iki gözəl əsər bəxş edən Müslüm Maqomayev Qori müəllimlər seminariyasında Üzeyir Hacıbəyli ilə birgə təhsil alırdı və təbii ki, onun Bakıya üz tutmasında, ümumən kamil bir şəxsiyyət kimi yetişməsində Azərbaycanın, Şərqin, bu günün gözü ilə baxanda dünyanın dahi bəstəkarı olan Üzeyir bəyin təsirini etiraf etmək gərəkdir. Tatar qızı Bağdagül xanımdan Abdulmüslüm Maqomayevin iki oğlu doğuldu - Camal, Maqomed. Məşhur bəstəkar Baba Müslüm 1937-ci ilin 28 iyulunda 51 yaşında vəfat etdi. Məzarı Nalçik şəhərindədir.

Müslümün atası Maqomed teatr rəssamı oldu. Bakıda VI Maykopda tamaşalara quruluş verdiyi bəllidir. Maqomed Maykopda türk qızı teatr aktrisası Ayşətlə tanış olub (Ayşətin atası türk, anası yarı adıgey, yarı rusdur) evləndilər və Bakıya gəldilər.

İkinci dünya savaşı başladı. Maqomed 1942-ci il avqustun 17-də oğlunun doğulma xəbərini ehtimal ki, döyüş səngərlərindən birində aldı. Çünki əsl kişi xarakterli Maqomed müharibənin əvvəlində cəbhəyə yollanmış, döyüşmüş, qanlı hərbin bitməsinə, yəni alman faşizmi üzərində 9 May qələbə gününə 9 gün qalanda həlak olmuşdu.

Ağır illərdə Stalin təqaüdçüsü, aktrisa Ayşət teatr karyerasını seçərək Vişnıy Voloçyoka köçdü. Ərə getdi. Müslümün qardaşı Yuri, bacısı Tanya doğuldu. Müğənni bütün bunlar barədə çox sonralar xəbər tutdu. 1973-cü ildə o, "Rossiya" hotelində yaşayanda bir qadının gəldiyini və onu soruşduğunu dedilər. Bu, artıq dünya şöhrətli müğənni kimi tanınan Müslüm Maqomayevin anası Ayşət Əhmədova idi. Onlar uzun müddət söhbətləşdilər. Çünki inciklik yarası çox dərin idi.

...Körpə Müslüm əmisi Camalın himayəsində qaldı. Bu, Ayşətin qərarı idi. O, düşünürdü ki, uşağı qayını daha yaxşı böyüdər, nəinki əyalət teatrının aktrisası.

Uşaqlığı müharibəyə və müharibədən sonrakı illərə düşən bütün insanlar kimi balaca Müslümün: "Atam hanı? O, niyə mənim yanıma gəlmir?" suallarına cavab olaraq deyirdilər ki, atan cəbhəyə gedib, hələlik qayıtmaq imkanı yoxdur. Əmisi Camalın, Mura bibinin söhbətlərindən Müslümün nəzərində qəhrəman obrazı yaranmışdı. Hər halda atasız və anasız qalmaq yaradılmış ən rahat şəraitdə belə on yaşlı uşaq üçün məşəqqətdir.

Yəqin ki, burada hələlik əmi ocağında bəy olan Müslüm Maqomayevin şəcərə tanıtımına nöqtə qoymaq lazım gəlir. Çünki daha dolğun məlumatlar kiminsə yazdığı başqa bir yazının mövzusudur. Qeyd olunmalıdır ki, Müslüm özü də irəliki nəsli haqqında elə bu qədər bilirdi. Onun daha öncəki nənə-babalarının milli mənsubiyyəti haqqında yoxlanılmış, bəlkə də üzə çıxarılmış məlumatlar azdır.

Bu ehtimalları dahi müğənni lakonik şəkildə belə qanuniləşdirirdi: "Mən azərbaycanlıyam. Azərbaycan atam, Rusiya anamdır". İki böyük xalqın övladı, 70 il eyni siyasi, iqtisadi, mədəni platformada yer alan eyni adlı iki dövlətin vətəndaşı olan Müslüm Maqomayev öz dövrünün, mürəkkəb bir zamanın kamil yetirməsi idi. Onun həyat və yaradıcılıq yolu hər kəsdə yalnız qürur və məhəbbət doğurur.

1956-ci ildə Konservatoriyada təşkil edilən bir konsertdə 14 yaşlı Müslümün qeyri-adi səsindən xəbər tutdular. Konservatoriyanın nəzdindəki musiqi məktəbində vokal sinfi yox idi. Müslüm fitri istedadı, öz cəhdləri ilə ariya və romansları ifa edir, eşidənləri heyrətə salırdı. Müğənninin ilk çıxışı Pyotr İliç Çaykovskinin "Morepa" operasından bir parçanın ifası olmuşdu. Vokal sənətinin sirlərinə yiyələnmək üçün istedadlı yeniyetmə Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbində təhsil aldı. Onun müəllimi Aleksandr Akimoviç Milovanov, konsertmeyster Tamara İsidorovna Kretinqen idi. "Sevilya bərbəri"ndə Fiqaronun ariyası məhz o illərdə müğənninin repertuarında yer almışdı.

1963-1968-ci illər... Beş illik Konservatoriya təhsilindən dərhal sonra (o, Şövkət Məmmədovanın sinfini bitirdi) Müslüm Maqomayev Milana, "La Skala" teatrındakı kursa yollandı. Buna qədər o, kurs yoldaşı Ofeliya ilə evlənmişdi. Ofeliyadan qızı Marina doğuldu. Marina pianoda ifa etməyi öyrənsə də, babasının məsləhəti ilə universitetin geodeziya-xəritəçəkmə ixtisasını seçdi, ailə qurandan sonra yaşamaq üçün ABŞ-a köçdü.

1960-ci illər Müslüm Maqomayev adının geniş coğrafiyalara yayılan bir dövrüdür.

1962-ci ildə musiqi məktəbinin piano sinfini bitirərək hərbi orkestrdə ilk ifalarına başlamışdı. Bu arada müğənni komsomol xətti ilə gənc ifaçıların Helsinkdə keçirilən VIII ümumdünya festivalına göndərildi. Onlar festivala Leninqraddan "Gürcüstan" gəmisi ilə üzdülər. Gənclərin böyük musiqi yarışmasından sonra "Oqonyok" jurnalı ( bu nəşr keçmiş SSRİ-nin və eləcə də bütün dünyanın ən çox tiraja malik, olduqca populyar jurnal idi) Müslüm Maqomayevin sonralar milyonların kumirinə çevrilərək yaraşıqlı simasına yer ayıraraq yazırdı ki, "Bakılı oğlan dünyanı mat qoyur".

Sonra Mərkəzi televiziyada konsert. Sonra Kremlin Qurultaylar sarayı - Şarl Qunun "Faust" operasından Mefistofelin kupletləri, Üzeyir Hacıbəylinin "Koroğlu" operasından Həsən xanın ariyası.

Tamaşaçı elə ilk illərdən duyurdu ki, Müslümün bariton səsi heyrətamiz dərəcədə elastikdir, böyük istedadın ən sirli istəklərini, insan qəlbinin fövqəladə təsirə malik çırpıntılarını ifadə etməyə qadirdir. Sanki asanlıqla, əslində peşəkarlıq sayəsində basa çevrilən bariton ahəngdarlığın minimal və maksimal miqyasını əhatə dairəsinə ala bilirdi. Müslüm Maqomayev haqqında yazılanlardan, dostların, doğmaların söylədiklərindən açıq-aydın görünür ki, o, son dərəcə xeyirxah, səxavətli, paxıllıq bilməyən, hüdudsuz şöhrətinə baxmayaraq təvazökar bir şəxsiyyətdir. Düzdür, onun sənət zirvəsinə yüksəlişində möhtəşəm sovet məkanı rol oynamışdı, o, sovet musiqi məktəbini keçmişdi. Buna baxmayaraq, bir çox bədxahlar, ən başlıcası isə rejimin özü Müslüm zirvəsini bəzən həzm edə bilmirdi.

Məsələn, 1966-cı ildə o, Parisin Olimpiya teatrına dəvət almışdı. Azərbaycanın o zamankı kommunist rəhbərliyi Müslüm Maqomayevin vətəndə az çıxış etdiyini bəhanə gətirərək səfərə qadağa qoydu. Müslüm onun taleyində böyük rol oynaya biləcək bir şansı əldən buraxmamaq üçün SSRİ-nin o zamankı mədəniyyət naziri Y.Furtsovanın yanına gedir. Sonralar müğənni etiraf edirdi ki, bir çox məqamlarda Furtsova olmasaydı, onu "yeyərdilər". Nazirin köməyindən sonra Müslüm konsert günü Parisə yetişir. Uğurlu çıxışdan sonra Paris ona illik çalışma müqaviləsi təklif edir. Bu dəfə Moskva qadağa qoyur. Ona deyirlər ki, sən bir il Parisdə çalışacaqsan, bəs buradakı dövlət tədbirlərində kim oxuyacaq? Bütün bunlara baxmayaraq "sevimli düşmən" 1968-1970-ci illərdə Sovet İttifaqının ən populyar müğənnisi idi. Onun qüdrətli səsi Sovet İttifaqının sərhədlərini aşmağa başlamışdı. O, iki dəfə Kan festivalında "Qızıl Val"la mükafatlandırılır, ifalarından ibarət albom 4 milyon tirajla yayılır. Bolqarıstanın Sopot şəhərində keçirilən (1969) IX Beynəlxalq estrada mahnı ifaçılarının müsabiqəsində Müslüm Maqomayev K.Sadovskinin "Günü bu gün" mahnısını ifa etdi. Elə həmin festivalın səhnəsində başqa bir nominasiyada səslənən "Qar üzərində ürək" möhtəşəm alqışlar qazandı. O, hər iki nominasiyada qalıb gəlir. Münsiflər heyəti müsabiqənin tarixində ilk dəfə əsasnaməni pozaraq eyni müsabiqədə iki birinci yeri Müslüm Maqomayevə verir.

1972-ci il. Müslüm 30 yaşındadır. Polşada olarkən qardaşlıq qəbiristanlığında atasının məzarını tapır. 20 ildən sonra ağıla gəlməyən bir məkanda, sonsuz acı, qəhər və qürur verən bu görüş "Sonuncu akkord" əsərinin yaranmasına səbəb olur. Bu bir tale romanıdır, orada Müslümün ata nisgili ilə dolu ürəyi döyünürdü.

Vətənə sevgi, haqqı unutmamaq i

lk baxışda beynəlmiləl təəssüratı yaradan Maqomayevin ailəsinin təbiətində idi. Bu sevgi həqiqi, reklamdan uzaq bir sevgidir. Qismətə bax, bir dəfə Müslüm qostrol zamanı İsveçrədə əmisi oğlu Kamalla görüşdü. Əmisi Camal uzun illər xaricdə oğlunun yaşadığını gizlətmişdi ki, Müslümü SSRİ-dən çıxmağa qoymazlar. Kamal Müslümdən təkidlə qalmağını, yaradıcılığını sərbəst şəkildə inkişaf etdirmək üçün daha azad bir mühitə sahib olmağını xahiş etdi. O isə qalmadı, Azərbaycanı, əmisini düşünürdü.

O illərdə Müslüm Maqomayevin qalmaqallı həyatı haqqında bütün Sovet İttifaqı danışırdı.

Məsələ belə olmuşdu: Rostov-Donda 40 min nəfərlik stadionda verdiyi konsertə görə müğənni 200 əvəzinə 600 rubl qonorar almışdı. Hüquq mühafizə orqanları müğənniyə dinclik vermirdi. Müslüm Bakıya sığınmış, onun adını ümumittifaq konsert proqramlarından silmişdilər.

Bu arada SSRİ DTK-sının sədri Y.Andropov Furtsovaya zəng edərək Maqomayevin ifasını dinləmək istədiyini bildirir. Cavab bu olur ki, Müslümün Moskvaya gəlməsi mümkünsüzdür. Məsələni öyrənən Andropov qərarını bildirir: Bizim ona heç bir iradımız yoxdur, qoyun gəlib oxusun. SSRİ-nin dövlət rəhbərləri Xuruşşov, Brejnev, Andropov onun ifasını sevirdilər. Müslüm Maqomayevin yaradıcılıq fəaliyyətinin müdafiə olunmasında Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin rolu misilsizdir. Müslümün üzərindən bütün qadağaların götürülməsində Heydər Əliyevin Andropovdan xahişi öz işini gördü. Müslüm onu özünə mənəvi ata sayırdı.

Yeri gəlmişkən, bir dəfə Müslüm Heydər Əliyevdən onu partiya sıralarına götürməyi xahiş edir.

Heydər Əliyev soruşur:

- Ay Müslüm, axı bu sənin nəyinə lazımdır?

Məsələ bununla da bitir və Müslüm bir daha bu barədə Heydər Əliyevə ağız açmır...

XX əsrin yetirməsi olan böyük müğənninin, bəstəkarın, pianoçunun və bunlarla bərabər kamil bir şəxsiyyətin portretini canlandırmaq üçün cild-cild kitablar yazılsa belə, yetərli olmaz.

O, gözü-könlü tox adam idi, hələ fikir verin həyatının 50 ilini şöhrət zirvəsində yaşayan dünya şöhrətli müğənni uzun illər şəxsi evə sahib olmamış, "Rossiya" mehmanxanasının ən uzunömürlü kirayəçisinə çevrilmişdir. Onun bank hesabı, maşını yox idi.

Həyat prinsipi "Gözləmə, qorxma, heç kəsə əl açma" idi.

Məxsus olduğu zaman musiqinin axarı, məkanı məşq zalı, konsert səhnələri, restoranlar, hotel odası, tənhalıq, siqaretlər...

Uşaqlıq dostu Yuri Qriqoriyev, gənclik dostu Vladimir Atlantov, mühitini zənginləşdirən dost insanlar Heydər Əliyev və onun ailəsi, Robert Rojdestvenski, Aleksandra Paxmutova, Oskar Felsman, Leonid Roşol, Qalina Vişnevskaya, Mstslav Rastropoviç, Rəsul Həmzətov...

O, mənalı məclisləri sevirdi, yeyib-içən idi, heç zaman sərxoş olmurdu, hesabı həmişə özü verirdi. İstedadlı insanları maqnit kimi özünə çəksə də, lider olmaq istəmirdi.

Müslüm haqqında ən dolğun mənzərəni sənətkarın fərdi yaradıcılığı əks etdirir. Bununla bərabər onun haqqında elə sənədli lentlər qalmaqdadır ki, ("Yeni görüşlər"dən - 1964, "Moskva notlarda" - 1969, "Oxuyur Müslüm Maqomayev" - 1974) sənətkarın canlı simasının daha dolğun təsəvvür edilməsinə, ona bağlı yaddaşın işıqlanmasına yardım göstərir.

Müslüm Maqomayevin yaradıcı insan həyatına zənginlik gətirən, ehtiramla çəkilməyə layiq bir ad da var: Tamara Sinyavskaya. O, nəinki rus xalqının, eləcə də keçmişdə mövcud olmuş sovetlər ittifaqında eyni dam altında yaşayan bütün xalqların ürəkdən sevərək yüksək dəyər verdiyi qüdrətli bir sənətkardır. Dünya opera ifaçılığının inkişafında Tamara Sinyavskayanın müstəsna xidmətləri vardır. Onun bənzərsiz səsi və gözəl siması oynadığı saysız-hesabsız tamaşalara unudulmaz təravət bəxş etmişdir. Azərbaycanlılar üçün əlamətdar bir cəhət isə Tamara Sinyavskayanın Müslüm Maqomayevin ömür-gün yoldaşı olması ilə bağlıdır. Nikolay Nadejdin "Müslüm Maqomayev. Uğurun sirri" əsərində yazır ki, onları Robert Rojdestvenski tanış etmişdir. Əhvalat belə olub. Bakıda Rusiya mədəniyyət günləri keçirilən zaman Rusiyanın məşhur şairi Robert Rojdestvenski Tamara Sinyavskayanı təqdim edir. Maqomayev əlini uzadaraq adını söyləyir: "Müslüm."

Tamara Sinyavskaya: "Təqdimata ehtiyac yoxdur. Sizi bütün Sovet İttifaqı tanıyır" - deyir. Və 1974-cü il noyabr ayının 23-də iki böyük sənətkar evlənir. Toy "Bakı" restoranında baş tutur. SSRİ Xalq Rəssamı Tahir Salahov nigah məsələsinin bir gün ərzində həll olunmasına kömək göstərir. 34 il birgə yaşayırlar. Müslüm Maqomayev cismən həyatda yoxdur. Buna baxmayaraq Tamara Sinyavskaya böyük sevgisinə sadiqdir. Müslümü hər an onunladır...

Ona həyat, yaşamaq çox yaraşırdı. 63 yaşı vardı... Hər şeyin başlanğıcı olduğu kimi sonu da var deyə bir neçə il öncə səhnəylə vidalaşmışdı. Amma onun pərəstişkarları bunu böyük sənətkarın yaradıcılıq və həyatında yeni mərhələnin ərəfəsi kimi anlayırdılar. Çünki bütün varlığı sənət qüdrətindən yaranan bir insanın sənətdən getməyi ağılasığan deyildi. Ömrünün sonunda özündə güc tapıb "Əlvida Bakı"nı ifa etməsi bunu sübut etmirmi?

2008-ci il oktyabrın 28-də ilk dəfə solo konsert ilə çıxış etdiyi Çaykovski adına konsert salonunun səhnəsində Moskva və Rusiya, babasının adını daşıyan Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının səhnəsində Bakı və Azərbaycan Müslüm Maqomayevlə vidalaşdı.

Onu yaxından tanıyan insanların vida sözləri milyonların düşüncələrini ifadə edirdi.

Svyatoslav Beleza: "Kədərimi və məhəbbətimi ifadə etmək üçün söz tapa bilmirəm. 45 il əvvəl Maqomayev Çaykovski adına salonun səhnəsində ilk solo konserti ilə çıxış etmişdi. İndi Rusiya onu son mənzilə bu salondan yola salır. Bütöv bir dövr getdi, onun misilsiz bariton səsi neçə-neçə nəsilləri valeh etmişdir. Özünə qarşı tələbkar olan Müslüm səhnədən çox tez ayrıldı. İndi mən kədərlə deməyə məhkumam; Yeseninin sözlərinə yazdığı "Əlvida, Bakı, mən səni bir daha görməyəcəyəm" mahnısındakı sözlərin əksinə olaraq, o, Bakını görəcək".

Aleksandr Andreyev: "Rusiyalıların kədərini ifadə etmək üçün söz tapmaq çətindir. Onun istedadı təkcə konsert salonlarını və stadionları doldurmurdu, milyonlarla tamaşaçı onun istedadına heyran idi. Biz onun pərəstişkarı idik. O, Azərbaycanın bizə bəxş etdiyi Bakı bülbülü, həm də Rusiyanın sərvəti idi..."

Müslüm Maqomayev elə bir sənət möcüzəsi yaratmışdır ki, onun tamaşaçıları, dinləyicilərinin hər biri öz zövqünə, estetik duyumuna görə fərqli qənaətlər ortaya qoya bilər. Bununla bərabər prinsipial yanaşmada üst-üstə düşən fikirlər kifayət qədərdir.

Hamı Müslüm Maqomayevin qeyri-adi səs qüdrətinə malik olduğunu etiraf edir. Adi tamaşaçılar buna Allah vergisi deyirlər.

Müslüm Maqomayev səbirli bir zəhmət sərf edərək Allahın verdiyi qeyri-adi səsi cilalamağı, ən munis insan duyğularını ahəngdar səslə, başqa sözlə musiqi dili ilə ifadə etməyi bacaran ustaddır. Onun yaradıcı fəaliyyəti geniş diapazona malikdir və hər bir yaradıcılıq sahəsi digər estetik ifadə imkanını gücləndirir, müxtəlif tərzlər bütövləşərək Müslüm Maqomayev bədii varlığının dolğun mənzərəsini meydana çıxarır. O, oxuyur, bəstələyir, çalır, rəsmlər çəkir, səhnədə və ekranda obrazlar canlandırır. Bütün hallarda insanlar Müslümün fitri istedadı və kamil şəxsiyyətinə valeh olurlar.

Monumentallıq Müslüm Maqomayev sənətinin bel sütunu, genişlik nəfəs dolusu ciyəri, həzinlik çırpınan qəlbidir. Müslümün qəlbinin dərinliklərindən çağlayan melodiyalar həmişə ifa olunan əsərin xarakterinə uyğun bir şəkildə təcəssüm edir. Bəzən bu əsərlərdə milli çalarlar axtarmağa ehtiyac qalmır. O, oxuduğu mahnının sahibinə, həm də o mahnını yaradan xalqın bir parçasına çevrilir. Bunu fenomenal bəşəri tədqiqat da adlandırmaq olar. Bütün hallarda səsdə, ahəngdə Azərbaycan fakturasını hiss etmək qaçılmazdır.

Müslüm Maqomayevin sənəti təbii olduğu qədər estetik, estetik olduğu qədər təbiidir. Onun yaradıcılığında siqləti, ağır çəkisi olmayan yarımca not belə tapa bilməzsiniz.

Azərbaycanlı dinləyicilərin hər birinin gözünün qarşısında məhz Müslüm Maqomayevin ölçülü-biçili, hər cizgisi yerində olan xoş simasını canlandıraraq zümzümə etdiyi, bəzən zil, bəzən pəs səslə oxuduğu mahnılar var: "Azərbaycan", "Sənsiz". "Sevgili canan", "Elegiya", "Arzu", "Üzüyümün qaşı firuzədəndir", "Zibeydə" əsərlərini bu sıraya aid etmək olar. Bu yüksək bədii-estetik məziyyətlərə malik əsərlərin hər birində Müslüm Maqomayev ifaçılığının elə möhürü var ki, sonra oxuyanlar üçün yeni bir keyfiyyətə nail olmaq çətindir. Burası da var ki, həmin əsərlər, başqa sözlə Müslümün ifaları ayrılıqda professional bir məktəb, ifa sistemi olaraq yeni nəsil musiqiçilərinin yetişməsinə bir konservatoriya qədər təsir göstərir.

Hər gecəm oldu kədər, qüssə, fəlakət sənsiz,

Hər nəfəs çəkdim, hədər getdi o saət sənsiz...

Müslüm böyük Nizaminin bu gözəl qəzəlini, (bu əsərin Azərbaycancaya tərcüməsi də uğurludur) Üzeyir Hacıbəylinin dahiyanə bəstəsini oxuyur, yaşayır. Təkcə özü yox, nəğmənin kupletləri axıb getdikcə tamaşaçı, dinləyici də sənsizliyin ağuşunda yer alaraq, sənsizliyi darıxmağa qoymur, tənhalığın fəlsəfəsi hicran, həsrət, ayrılıq ilmələri kimi dənə-dənə çözülür.

Müslüm beytin birinci misrasındakı "hər gecəm" sözlərini elə miqyasda uzadaraq səsləndirir ki, sənsizlik gecəsinin sanki heç zaman bitməmək təhlükəsi haqqında xəbərdarlıq ötürülür...

Müslüm beytin ikinci misrasındakı "hər nəfəs çəkdim" sözlərini elə səsləndirir ki, sanki o, bu sözləri söyləməklə kifayətlənmir və ruhunda dərin bir hicr, qəhər olan nəfəsi, həqiqətən o nəfəsdə taqətdən düşən ürəyin azalan döyüntüsünü, candan ayrılan sonuncu ahı göstərir.

Sənin ol cəlb eləyən vəslinə and içdim inan,

Hicrinə yandı canım, yox daha taqət sənsiz.

...Sən mənim qəlbimə hakim,

sənə qul odu könül,

Sən əzizsən, mən ucuz,

bir heçəm, afət sənsiz.

Fövqəladə mifik lirizmlə yanaşı monumental tamlıq, həqiqilik "Sənsiz" ifasının canıdır. Əslində sənsizlik haqqında bu əsər Müslümün ifasında varlıqdan bəhs edən bir örnək təsirini oyadır.

"Sənsiz" kədərli ruhuna baxmayaraq möhtəşəm, gözəl həyatdan bəhs edən bir dastandır.

Müslüm Maqomayevin ifası bənzərsiz olduğuna görə o, ən sadə və ən mürəkkəb notları, mahnı mətnlərini yenidən mənalandırır, yeni fəlsəfəni ortaya qoyur.

Müğənni Müslümün şöhrəti, adının işığı o qədər gurdur ki, bəstəkar Müslümdən az danışırlar. Halbuki o, saysız-hesabsız və hər biri də dəyərli ariyalar, romanslar, estrada mahnıları ifa etməklə yanaşı, müxtəlif janrlarda musiqi əsərləri bəstələmişdir. "Gümüşgölün əfsanəsi", "Təxribat", "İstanbul reysi" filmlərinin musiqilərini yazmışdır.

Müslüm Maqomayev... Boylu-buxunlu, qədd-qamətli, əbədiyaşar sənət yolu olan bu sənətkar işıqlı dünyaya bənzərsiz səs şəklində gəldi, əslində o qüdrətli səsi təbiətdən alsa da, o səsin harmoniyasını insanlardan, insanlara məxsus həyatdan pıçıltı-pıçıltı, haray-haray, nəfəs-nəfəs toplamışdı.

Bir gün o, canında nə qədər səs varsa sonuncu nəfəsə qədər insanlara bəxş edərək susdu. Susan səs bu dəfə adamların qəlbində çağladı. Müslüm canda gəzdirdiyi ən qiymətli səsi yenidən insanlara qaytarmağı bacardı...

Vaqif BƏHMƏNLİ

Azərbaycan. - 2014.- 19 avqust.- S. 5.