Prezident İlham Əliyev tərəfindən aparılan uğurlu siyasət 2014-cü ildə sosial təminat sisteminin daha geniş əhali kateqoriyalarına yönəldilməsi ilə müşayiət olunub

Müsahibimiz Azərbaycan Respublikasının əmək və

əhalinin sosial müdafiəsi naziri Səlim Müslümovdur

- Səlim müəllim, Azərbaycanda dinamik iqtisadi inkişaf prosesləri fonunda əhalinin rifah halının yüksəldilməsinə, insan inkişafına yönələn dövlət siyasətini necə xarakterizə edərdiniz?

- Azərbaycan gənc müstəqil respublika olmasına baxmayaraq, ötən 23 ildə ictimai-siyasi sabitliyin ilbəil möhkəmlənməsi zəminində dövlət müstəqilliyinin və ölkənin dünya birliyində mövqeyinin güclənməsinə xidmət edən mühüm tarixi nailiyyətlər qazanmış, ölkəmizin gələcək inkişaf perspektivləri üçün etibarlı əsas rolunu oynayan dolğun iqtisadi potensialın formalaşdırılması və onun dinamik artımı təmin edilmişdir.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin müəllifi olduğu müstəqil Azərbaycanın hərtərəfli inkişaf strategiyasının 2003-cü ildən etibarən Prezident cənab İlham Əliyev tərəfindən qlobal proseslərə və müasir çağırışlara adekvat şəkildə, praqmatik yanaşmalar əsasında daha da təkmilləşdirilməsi, respublikanın ümumi inkişafında milli resurslardan istifadə imkanlarının daha səmərəli və elmi əsaslar üzərində səfərbər edilməsi, siyasi və iqtisadi idarəetmə metodlarının müasirləşdirilməsi ölkəmizi dünyada maraqla qarşılanan və bir çox ölkələr üçün örnəyə çevrilən milli inkişaf modelinə sahib etmişdir. Əldə olunan möhtəşəm uğurlar cənab Prezidentin ilk növbədə ölkədə sosial ədalət prinsiplərinin yüksək səviyyədə təminatına yönələn siyasi kursunun, müasir yanaşmalara əsaslanan mükəmməl islahatlar konsepsiyasının Cənubi Qafqaz məkanında iqtisadi qüdrətinə görə öndə olan Azərbaycanın perspektiv strateji hədəflərinə nail olması və inkişaf etmiş güclü dövlətlər sırasında yer alması üçün də alternativsiz olduğunu təsdiq edir.

Son on ildə milli iqtisadiyyat 3,4 dəfə, əhalinin gəlirləri 6,5 dəfə artmış, cari ilin yanvar-oktyabr aylarında bu artımlar müvafiq olaraq 2,8 və 5,4 faiz təşkil etmişdir. Ümumi daxili məhsulun adambaşına düşən həcmi bu dövrdə 8,4 dəfə artaraq 7500 ABŞ dollarına yüksəlmiş və gələn il bu məbləğin 8 min ABŞ dollarına, "Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasına əsasən isə 2020-ci ilədək iki dəfə artaraq 13000 ABŞ dollarına çatacağı gözlənilir. Dünya Bankının adambaşına düşən ümumi milli gəlir təsnifatına görə, Azərbaycan artıq "yuxarı orta gəlirli" ölkələr kateqoriyasına yüksəlib. Bu gün 53 milyard ABŞ dollarından çox valyuta ehtiyatlarına malik Azərbaycanda iqtisadiyyata yatırılan investisiyalar son on ildə 150 milyard ABŞ dolları olmuş, bu ilin 9 ayında isə investisiyaların məbləği 19 milyard ABŞ dollarına çatmışdır və növbəti 4 ildə ölkə iqtisadiyyatına daha 100 milyard ABŞ dollarından çox investisiya yatırılacağı gözlənilir. Dünyanın mötəbər "Fitch", "Moody's", "Standard & Poor's" kimi reytinq agentlikləri ölkəmizin kredit reytinqini daim artırırlar. Dünya İqtisadi Forumunun son hesabatına əsasən isə, qlobal rəqabətqabiliyyətlik reytinqinə görə 144 ölkə arasında Azərbaycan 38-ci pilləyə yüksəlmiş, bununla da ən yüksək rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyata malik 40 ölkə sırasındadır.

Bu müsbət proseslər uzunmüddətli inkişaf üçün vacib amil olan iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, yeni neft strategiyası dividendlərinin qeyri-neft sektorunun və regional inkişafın təmin olunmasına səfərbər olunması ilə tamamlanır. Son on ildə bu sektorda 2,6 dəfə, cari ilin 10 ayında isə 6,4 faiz artım olmuşdur və Azərbaycan iqtisadiyyatında qeyri-neft bölməsinin payı 60 faizə yaxınlaşmışdır. Bu müsbət tendensiya ixrac prosesində də özünü göstərir və cari ilin yanvar-oktyabr aylarında ixrac edilmiş qeyri-neft məhsulları ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 0,7% artmışdır. Əsas hədəf, dövlət başçısının bu günlərdə "Rossiya-24" telekanalına müsahibəsində qeyd etdiyi kimi, neft gəlirlərinin ümumi daxili məhsulda payının təqribən 1/3-ə endirilməsi, bununla da iqtisadiyyatda şaxələndirmə siyasətinin tam reallaşmasıdır.

Onu da qeyd edim ki, parlamentdə gələn ilin dövlət büdcəsi ilə bağlı müzakirələrdə də səsləndiyi kimi, 2015-ci ildə dövlət büdcəsinin qeyri-neft sektoru üzrə gəlirlərinin 2003, 2004, 2005-ci illərin cəmi büdcəsindən 1,4 dəfə, qeyri-neft sektorundan isə 4 dəfə çox olacağı proqnozlaşdırılır. Qeyri-neft sektorunun inkişafı sosial rifahın yüksəlməsi, yoxsulluğun azaldılması üçün vacib olan yeni iş yerlərinin açılmasında, məşğulluq imkanlarının artmasında da xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Cari ilin 1 noyabr vəziyyətinə muzdla işləyən 1507,5 min nəfərin 93,3 faizi məhz bu sektorda çalışır. 2004-cü ildən bəri ardıcıl dövlət dəstəyi nəticəsində qeyri-neft sektorunun canlanması hesabına respublikada əksəriyyəti daimi və regionlarda olmaqla yeni yaradılan iş yerlərinin sayı 1 milyon 300 mini ötüb. Dünyada, hətta inkişaf etmiş ölkələrdə işsizlik problemi kəskinləşməkdə olduğu dövrdə Azərbaycanda işsizlik səviyyəsi sürətlə azalaraq 5%-ə enib. Çoxsaylı iş yerlərinin 80 faizinin regionları əhatə etməsi də respublikanın bölgələri üzrə əmək bazarları arasında qeyri-bərabər vəziyyətin və məşğulluq üzrə təmərküzləşmə meyillərinin aradan qaldırılmasına imkan verib. Məsələn, Beynəlxalq Əmək Təşkilatının məlumat bazasındakı (ILOSTAT) göstəricilərə əsasən, hələ 2010-cu ildə ölkəmizdə şəhər və kənd yerləri üzrə işsizlik səviyyələri müvafiq olaraq 5,8 və 5,4 faiz olub. Müqayisə olunan digər ölkələrdə, məsələn, Rusiyada bu, 17,6 və 3,7 faiz, Türkiyədə 14,2 və 7,3 faiz, Fransada 9,8 və 7,2 faiz, Bolqarıstanda 8,6 və 12,3 faiz, Latviyada 20,3 və 17 faiz təşkil edib. Regional inkişaf siyasəti sonrakı illərdə ölkəmizdə bu sahədə vəziyyətin daha da yaxşılaşacağını deməyə əsas verir.

Azərbaycan Prezidentinin qlobal iqtisadi böhranın doğurduğu ən çətin sınaqlardan uğurla çıxan sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasının prioritet istiqamətlərindən biri vətəndaş firavanlığı amilinin və sosial dövlət prinsiplərinin ön planda saxlanılması, sosial siyasət kursunun ilbəil güclənməsi, ölkədə yoxsulluğun aradan qaldırılmasıdır. Cənab İlham Əliyev hələ 2003-cü ilin oktyabrında respublikamıza rəhbərliyə başlayarkən ölkədə yoxsulluğun aradan qaldırılacağını əsas məqsədlərindən biri kimi bəyan etmişdir və ötən dövrdə bu sahədə əldə olunan nailiyyətlər hazırda mötəbər beynəlxalq iqtisadi institutlar tərəfindən yüksək dəyərləndirilir.

Azərbaycan 2000-ci ildə BMT-nin Minilliyin İnkişaf Məqsədlərinə qoşulmuş 147 ölkədən biridir. Bu sənəddən irəli gələn öhdəliklərdən biri də 2015-ci ilə qədər yoxsulluğun yarıyadək azaldılmasıdır. Ötən müddətdə ölkəmizdə iqtisadi inkişaf və yoxsulluğun azaldılması üzrə gerçəkləşdirilən dövlət proqramları, konkret sahələr, eləcə də regional inkişaf proqramları yoxsulluğun səviyyəsinin 2003-cü ildəki 49 faizdən 5 faizə, yəni qlobal yoxsulluq səviyyəsindən 3 dəfə aşağı enməsi ilə nəticələnmişdir.

Hazırda dünyada yoxsulluq səviyyəsi Dünya Bankının təklif etdiyi metodologiya üzrə ölçülür və gündəlik gəliri 2 dollardan aşağı olanlar yoxsul, həmçinin 1 dollardan aşağı gəliri olanlar ifrat yoxsul hesab edilirlər. Əgər 2003-cü ildə dünyada gündəlik gəliri 2 dollardan aşağı olan 2,6 milyard əhalinin müəyyən hissəsi ölkəmizdə idisə, bu gün dünyada gündəlik gəliri 2 dollardan az olan 2,5 milyard nəfər arasında Azərbaycan əhalisi artıq yoxdur. Çünki ölkəmizdə adambaşına ehtiyac meyarının məbləği (hazırda 100 manat) ayda 128 ABŞ dolları səviyyəsindədir və bundan aşağı gəlirlərlə həmin səviyyə arasında yaranan fərq yardım şəklində dövlət hesabına ödənilir.

Sosial rifah halının yüksəlməsi sahəsində əldə etdiyi nailiyyətlərə görə Azərbaycan, BMT-nin son hesabatına əsasən, insan inkişafı indeksinə görə 187 ölkə sırasında 76-cı yerdə qərarlaşıb və yüksək inkişaf səviyyəsinə malik ölkələr qrupuna daxil olub. Bu uğurların əldə olunmasında əhalinin gəlir imkanlarının artırılması üçün çoxsaylı və keyfiyyətli iş yerlərinin açılması, sahibkarlığın dəstəklənməsinə və iqtisadiyyatın müasirləşdirilməsinə yönələn fəal siyasətin aparılması, əməkhaqlarının, pensiya və digər sosial ödənişlərin mütəmadi artırılması əsas rol oynayır. Məsələn, minimum əməkhaqqının məbləği son 10 ildə 11,6 dəfə, bir nəfərə düşən orta aylıq əməkhaqqı 5,5 dəfə, əmək pensiyalarının orta aylıq məbləği 9,4 dəfə, 2006-cı ildən müəyyən edilən ehtiyac meyarının məbləği isə ötən dövrdə 3,3 dəfədən çox artmışdır. Pensiyaların orta aylıq məbləği 2003-cü ildə yoxsulluq həddindən 2 dəfə aşağı olduğu halda, ötən dövrdə 9,4 dəfə artaraq 18,4 manatdan 173 manata çatmış və bu həddi 1,7 dəfə üstələmişdir. Hazırda minimum pensiya məbləği minimum əməkhaqqı məbləğinə nisbətdə 95,2 faiz təşkil edir ki, bu da MDB-də ən yüksək göstəricidir. Bununla yanaşı, hazırda ehtiyac meyarı məbləğinin (100 manat) yaşayış minimumu məbləğinə (125 manat) nisbəti göstəricisi də 80 faiz olmaqla, bir sıra inkişaf etmiş ölkələrin müvafiq göstəriciləri ilə eyni səviyyədədir. Ümumilikdə əhalinin gəlirləri 2003-cü ildəki 5,7 mlrd. manatdan 2014-cü ilin əvvəlinə 37,6 mlrd. manata çatmışdır. Əhalinin gəlirlərinin artımı müqabilində inflyasiya səviyyəsinin ilbəil birrəqəmli saxlanılması bu gəlirlərin rifah halının yüksəlməsinə təsirini stimullaşdırır.

Davamlı iqtisadi inkişaf şəraitində minimum əməkhaqqının mütəmadi artımı onun yaxın illərdə orta əməkhaqqının 60 faizi səviyyəsinə çatacağını proqnozlaşdırmağa imkan verir. Bu da qeyd olunan göstəricinin "Dəyişdirilmiş Avropa Sosial Xartiyası"nda Avropa üzrə müəyyən olunmuş normativ səviyyəsinə çatması, minimum əməkhaqqı səviyyəsinin yaşayış minimumunu üstələməsi, beləliklə, Azərbaycanın bu göstərici üzrə artıq yüksək inkişaf etmiş ölkələr sırasına daxil olması, ölkədə mütləq yoxsulluğun tam aradan qaldırılmaqla, sosial müdafiə tədbirlərinin yalnız nisbi yoxsulluq səviyyəsində olanlara istiqamətlənməsi demək olacaqdır.

Cari ilin oktyabrında IV Beynəlxalq Humanitar Forumun açılışında BMT-nin Baş katibi Pan Gi Munu təmsil edən BMT İnkişaf Proqramının rəhbəri Helen Klark öz çıxışında Azərbaycanın yoxsulluğun azaldılmasında əldə edilmiş təcrübəsinin başqa ölkələr üçün də örnək ola biləcəyini qeyd etmiş, təbii ehtiyatın ölkə sərvətinə və daha geniş insan inkişafına çevrilməsi üçün düşünülmüş və uzaqgörən dövlət siyasəti tələb olunduğunu və Azərbaycanın bu sahədə əhəmiyyətli qərarlar qəbul etdiyini vurğulamışdır.

- Sosial siyasətin mütəmadi olaraq güclənməsi daha çox həssas əhali qruplarına yönələn dövlət qayğısının artmasında da özünü göstərməlidir. Bu baxımdan başa vurmaqda olduğumuz 2014-cü ili necə qiymətləndirmək olar?

- Möhtərəm Prezident İlham Əliyev tərəfindən ölkədə həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi istiqamətində aparılan uğurlu siyasət sosial cəhətdən həssas əhali qruplarına dövlət qayğısının mütəmadi şəkildə artırılması, sosial təminat sisteminin daha geniş əhali kateqoriyalarına yönəldilməsi ilə müşayiət olunub. Qeyd edim ki, son on ildə sosial müdafiə və sosial təminat xərcləri 8 dəfə artmışdır. Bu gün Azərbaycan kifayət qədər geniş əhali kateqoriyalarını əhatə edən sosial təminat sisteminə malik bir ölkə kimi seçilir və həssas əhali qruplarına münasibətdə Azərbaycan dövlətinin mövqeyi qlobal miqyasda ən humanist yanaşmalara əsaslanması ilə diqqəti cəlb edir.

Cari ilin ötən dövründə respublika əhalisinin 4,4 faizinə və ya 421245 nəfərə aylıq və birdəfəlik sosial müavinət təyin olunub ödənilmişdir. Sosial müavinət alanların 333750 nəfəri və ya 79,2 faizi aylıq, 87495 nəfəri və ya 20,8 faizi isə birdəfəlik sosial müavinət alanlardır. Bundan əlavə, 50896 nəfərə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müxtəlif fərman və sərəncamlarına əsasən Prezident təqaüdləri təyin olunaraq ödənilir. Bununla bərabər, 2014-cü ilin on bir ayı üzrə penitensiar müəssisələrdə cəza çəkməkdən azad edilmiş, tibbi və sosial yardıma ehtiyacı olan 3971 nəfərə birdəfəlik pul müavinəti təyin edilib ödənilmişdir.

Son bir ildə Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən yalnız sosial cəhətdən həssas qruplarla bağlı 10-dan artıq fərman və sərəncam imzalanıb ki, bu sənədlər sosial cəhətdən həssas qrupların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə və sosial təminat sisteminin əhatə dairəsinin daha da genişləndirilməsinə xidmət edib. Həmin sənədlərdən sosial ödənişlər sahəsinə dair 4 fərman və 1 sərəncama əsasən, orta aylıq Prezident təqaüdü müharibə əlilləri və onlara bərabər tutulan şəxslər üçün 50%-ə yaxın, Böyük Vətən müharibəsində iştirak etmiş bəzi kateqoriyalardan olan şəxslər üçün 81,8%, Qarabağ müharibəsi veteranlarına aylıq sosial müavinətin məbləği 21,6% artırılıb.

Həmçinin bu fərman və sərəncamlar ölkədə bir sıra yeni təminat növlərinin formalaşmasına da səbəb olmuşdur. Belə ki, 23 dekabr 2013-cü il tarixli sərəncamla İkinci Dünya müharibəsində Leninqrad şəhərinin mühasirəsi zamanı şəhərin müəssisələrində işləmiş, müvafiq medal və döş nişanı ilə təltif edilmiş şəxslərə Prezident təqaüdlərinin ödənilməsinə başlanılıb. 27 dekabr 2013-cü il tarixli 72 nömrəli fərmanla ölkədə ilk dəfə olaraq bu ilin əvvəlindən beşdən çox uşağı olan qadınların uşaqlarının hər birinə görə ayda 30 manat müavinət, 2014-cü il 17 mart tarixli 128 nömrəli fərmanla I qrup əlilliyə görə sosial müavinət alan şəxslərə ayda 67 manat sosial müavinətdən əlavə olaraq 60 manat məbləğində Prezident təqaüdü təyin olunaraq ödənilir. Eyni zamanda, Azərbaycan Prezidentinin 18 mart 2014-cü il tarixli sərəncamı ilə müharibə əlilləri və şəhid ailələrinin ödənişli ali və orta ixtisas təhsil müəssisələrində təhsil alan övladlarının təhsil haqlarının 2014/2015-ci tədris ilindən etibarən dövlət büdcəsi hesabına ödənilməsinə başlanmışdır. 11 avqust 2014-cü il tarixli fərmana əsasən isə, gələn ilin əvvəlindən Əfqanıstanda sovet qoşunlarının tərkibində beynəlmiləl borcunu yerinə yetirərkən həlak olan, itkin düşmüş və məhkəmə qaydasında ölmüş elan edilən hərbi qulluqçuların ailələrinə ayda 200 manat məbləğində Prezident təqaüdləri təyin olunacaqdır.

2014-ci ilin on bir ayı ərzində aylıq və birdəfəlik sosial müavinət, təqaüd və kompensasiyaların ödənilməsi üçün 268 milyon manat vəsait xərclənmişdir. Bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 48,3 milyon manat və ya 22 faiz çoxdur.

Son on ildə sosial müavinətlərin orta aylıq məbləği 2,6 dəfə, o cümlədən əlilliyə görə sosial müavinətlərin orta aylıq məbləği 8,1 dəfə, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlara ödənilən sosial müavinətin aylıq məbləği 7,4 dəfə, Azərbaycan Prezidentinin fərdi təqaüdlərinin məbləği 5 dəfə, 2007-ci ildən şəhid ailələrinə verilən Prezident təqaüdlərinin məbləği ötən müddətdə 2 dəfə artırılıb. Müharibə əlillərinə 2008-ci ildən ödənilən Prezident təqaüdlərinin məbləğinin artımı ötən dövrdə I qrup əlillər üçün 66,6 faiz, II qrup əlillər üçün 85,7 faiz, III qrup əlillər üçün 100 faiz təşkil edib.

Ölkədə həyat səviyyəsinin mütəmadi yaxşılaşması və bu yardımların təyinatında ünvanlığın və şəffaflığın təminatı sahəsində son vaxtlarda görülən işlər ünvanlı yardım təyin olunan ailələrin sayının azalmasına səbəb olmuşdur. Cari ilin noyabr ayında respublika üzrə 96265 ailə (420663 nəfər ailə üzvü) ünvanlı dövlət sosial yardımı almışdır ki, bu da 2013-cü ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 47638 ailə (209632 nəfər və ya 33,3 %) azdır.

Yardım alan ailələrin sayının azalması digər tərəfdən aztəminatlı ailələrə ödənilən yardımların məbləğinin artması ilə müşahidə olunur. Belə ki, ünvanlı dövlət sosial yardımının bir ailəyə düşən orta aylıq məbləği 2013-cü ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 10.40 manat (7,5%) artaraq 148.97 manata, bir ailə üzvünə düşən orta aylıq məbləği isə 2.45 manat (7,7%) artaraq 34.09 manata çatmışdır. 2014-cü ilin 11 ayı ərzində ünvanlı dövlət sosial yardımı işlərinin maliyyələşməsinə ümumilikdə 184.3 milyon manat vəsait xərclənmişdir ki, bu da 2013-cü ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2.5 milyon manat (1,4%) artım deməkdir.

Bu ilin ötən dövründə ayrı-ayrı ildönümlərlə əlaqədar, həmçinin sosial-məişət problemlərinin həllinə kömək məqsədilə ümumilikdə 13173 nəfər əlilliyi olan şəxs və sağlamlıq imkanları məhdud 18 yaşadək uşaq birdəfəlik maddi yardımlarla təmin olunub.

Ümumilikdə bu təminat növləri və sosial xidmətlərlə, həmçinin pensiya ilə təmin edilənlər də nəzərə alınmaqla sosial təminat sistemi respublika əhalisinin 23 faizdən çoxunu əhatə edir. Bütün bunlar ölkəmizdə əhaliyə Prezident qayğısının əməli ifadəsi olmaqla, sosial təminat sisteminin getdikcə güclənməsinin və daha geniş əhali kateqoriyalarını əhatə etməsinin təzahürüdür.

- Son bir ildə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin fəaliyyəti bir sıra mühüm islahatlarla müşahidə olunub. Bu islahatların prioritet istiqamətlərini necə ümumiləşdirərdiniz?

- Bu gün ölkə rəhbərliyinin sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasının ən mühüm uğurları eyni zamanda əhalinin sosial müdafiəsinin mütəmadi olaraq güclənməsində, sosial cəhətdən həssas əhali qruplarına qayğının davamlı olaraq artırılmasında öz əməli təsdiqini tapır. Bir dövlət orqanı olaraq Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin qarşısında duran əsas vəzifə də Prezident qayğısının aztəminatlı insanlara daha şəffaf və ünvanlı şəkildə çatdırılması sistemini layiqli səviyyədə, ölkəmizdə gedən sürətli tərəqqi prosesinə, müasir dövlət quruculuğuna uyğun səviyyədə təşkil etməkdir. İqtisadi idarəetmə və xidmətin yeni texnologiyalar əsasında müasirləşdiyi bir zamanda əmək və sosial müdafiə sistemində neqativ hallara şərait yaradan iş üsullarının qalması mümkün deyil və nazirliyin fəaliyyətində yeni yanaşmaların tətbiqi artıq günün tələbi kimi ortaya çıxır. Bununla bağlı cənab Prezidentin verdiyi tapşırıqlar, imzaladığı fərman və sərəncamlar bizim islahatların prioritetlərini müəyyən edir. Bu prioritetlər əmək, məşğulluq və əhalinin sosial müdafiəsi sahəsində beynəlxalq normalara və milli reallıqlara əsaslanaraq qanunvericilik bazasının və praktik iş mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi, bu sahələrdə müəyyənləşdirilmiş strategiya və qəbul olunmuş dövlət proqramlarının icrasının səmərəliliyinin artırılması, nazirliyin institusional və idarəetmə potensialının müasir çağırışlara adekvat olaraq yüksəldilməsidir. Konkret fəaliyyət istiqamətləri əmək münasibətləri sahəsində elektron qeydiyyat mexanizminin qurulmasına, əlillik və sosial yardımların təyinatı prosedurlarının avtomatlaşdırılmasına, beləliklə, bu sahələrdə şəffaflığın təmin olunmasına, əhalinin həssas kateqoriyalarının sosial müdafiə sistemindən şəffaf müstəvidə və daha rahat yararlanmaq imkanlarına malik olmasına yönəlmişdir.

Ölkəmizdə məşğulluq imkanlarının getdikcə genişlənməsi, digər tərəfdən əmək bazarında formal əmək müqavilələrinin bağlanması hallarına tez-tez yol verilməsi və belə halların nəticədə həm işçi hüquqlarının təminatında, həm də vergi və sosial sığorta haqlarının ödənişində ciddi problemlərə yol açması bu sahəyə dövlət nəzarətinin yeni informasiya texnologiyalarının tətbiqi yolu ilə daha səmərəli təşkili məsələsini aktuallaşdırmışdı. Həmçinin əmək bazarı ilə bağlı real və etibarlı məlumatları əks etdirən informasiya bazasının olmaması bu sahə ilə bağlı düzgün və obyektiv təhlillərin aparılmasını xeyli çətinləşdirirdi. Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2014-cü il 3 fevral tarixli fərmanı bu aktual məsələnin həlli üçün mühüm islahatın aparılmasına əsas yaratdı. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən qısa müddətdə mükəmməl proqram təminatına malik əmək müqaviləsi bildirişi üzrə elektron informasiya sisteminin hazırlanaraq "Elektron hökumət" portalı üzərindən istifadəyə verilməsi Azərbaycanda əmək münasibətlərinin rəsmiləşdirilməsində keyfiyyətcə yeni bir mərhələ açdı.

Bununla da əmək hüquqlarının təminatına dövlət nəzarətinin səmərəli təşkili, əmək müqavilələrinin bağlanmasında formal yanaşmalardan irəli gələn, işçinin hazırkı əmək və gələcək sosial təminat hüquqlarını sual altında qoyan, qeyri-leqal məşğulluq hallarının aradan qalxmasına şərait yarandı. Sistemdən istifadə ilə bağlı işəgötürənlər arasında aparılan geniş məlumatlandırma tədbirlərinin, eləcə də bu prosesdə işəgötürənlərin məsuliyyətlə və işgüzarlıqla iştirak etməsinin müsbət nəticəsi olaraq, bağlanmış əmək müqavilələrinin 90 faizdən çoxu artıq sistemdə yerləşdirilib. Lakin etiraf edək ki, əmək müqavilələrini elektron qeydiyyatdan keçirməkdən yayınanlar da mövcuddur və dövlət nəzarəti zamanı aşkar olunan belə hallara qarşı ciddi inzibati tədbirlər həyata keçirilir.

Qeyd olunan islahat tədbiri Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin "Elektron hökumət" portalı üzərindən əhaliyə göstərilən elektron xidmətləri sırasına daha 3 yeni e-xidmət növünün ("Əmək müqaviləsi bildirişlərinin qeydiyyata alınması və bu barədə işəgötürənə məlumatın verilməsi", "Əmək müqaviləsi bildirişləri barədə məlumatların işçilər tərəfindən əldə edilməsi" və "İş yerinə dair arayış") əlavə olunmasına imkan vermişdir. Bununla da e-xidmətlər hazırda ən yüksək istifadəçi sayı ilə seçilir.

Əmək potensialının keyfiyyətcə yüksəldilməsi üçün Dünya Bankının "Sosial Müdafiənin İnkişafı Layihəsi" çərçivəsində beynəlxalq ekspertlərin və yerli mütəxəssislərin iştirakı ilə iqtisadiyyatın müxtəlif sahələri üzrə hazırlanmış 200 peşə standartı cari ilin əvvəllərində işəgötürənlərin istifadəsinə verilib. Bu il daha 70-ə yaxın yeni peşə standartının layihələri hazırlanıb. Kadr hazırlığının daim inkişaf edən əmək bazarının tələblərinə uyğun təşkilinə xidmət edən peşə standartlarının hazırlnması işləri davam edir və qarşıdakı dövrdə daha 5 minə qədər peşə standartının hazırlanması nəzərdə tutulur.

Aparılan islahat tədbirlərindən biri də əlillik təyinatı prosesinin tam avtomatlaşdırılmasıdır. Bu məqsədlə yaradılan Tibbi-Sosial Ekspertiza və Əlillərin Reabilitasiyası İnformasiya Sistemi əlillik müayinələrinin aparılması üçün müvafiq qurumlar arasında elektron məlumat mübadiləsinə şərait yaradır. Artıq əlillik vəziyyətlərinin müəyyən olunması üçün bütün məlumatların səhiyyə müəssisələrindən tibbi-sosial ekspert komissiyalarına (TSEK) və sonrakı mərhələdə əlillik müayinəsinin nəticəsi barədə məlumatın aidiyyəti qurumlara ötürülməsi elektron şəkildə həyata keçiriləcək. Sistem vasitəsilə yaradılmış elektron məlumat bazasına isə əlillik qrupları almaq üçün müraciət edən vətəndaşların xəstəlik vəziyyətləri, müayinələrinin nəticələri, hər bir ilkin və təkrar əlillik təyinatı barədə məlumatlar daxil edilir. Artıq bu bazaya 137 minə yaxın şəxslə bağlı əlillik müayinəsinin nəticələrinə dair məlumat daxil edilmişdir və ilin sonuna kimi bu prosesin yekunlaşdırılması nəzərdə tutulur.

İnformasiya bazası aidiyyəti təşkilatların informasiya ehtiyatlarına inteqrasiya olunub və onlar vətəndaşlara əlilliyə görə pensiya və ya müavinət təyin olunması üçün müvafiq informasiyaları həmin bazadan götürəcəklər. Bu sistem əlillik təyinatları zamanı şəffaflığın təmin olunmasına, neqativ hallara şərait yaradan məmur-vətəndaş münasibətlərinin minimuma endirilməsinə yönəlib.

İslahatların digər istiqaməti ünvanlı sosial yardımların təyinatı ilə bağlıdır. Bildiyiniz kimi, ötən ilin sonlarından etibarən ünvanlı sosial yardım təyinatında şəffaflığın təmin olunması üçün bu yardımları alanların siyahıları həm nazirliyin saytında, həm də əhalinin sosial müdafiəsi mərkəzlərinin inzibati binalarındakı müvafiq lövhələrdə cəmiyyətə açıqlanır. Bu siyahılarda adları olan, lakin əslində ünvanlı yardım almaq hüququ olmayan ailələr barədə nazirliyə daxil olan hər bir müraciət ciddi araşdırılır və ünvanlılıq prinsipinə əməl olunmadan yardım təyinatı həyata keçirən əməkdaşlarla bağlı dərhal inzibati tədbirlər görülür.

Eyni zamanda, ünvanlı sosial yardım sisteminin tam avtomatlaşdırılması işləri artıq yekunlaşmaqdadır. Qabaqcıl dünya təcrübəsindən yararlanmaqla bu sahədə Azərbaycana məxsus yeni bir sistem yaradılıb və bu elektron sistem ünvanlı sosial yardım üçün müraciətlərin elektron qəbulunu və yardımların təyinatının avtomatik şəraitdə həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Digər tərəfdən, aztəminatlı ailələrin səmərəli əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmaqla reabilitasiya edilməsi imkanlarının yaradılması, həmçinin ailələrin sosial yardımlara ehtiyacının müəyyən edilməsi qaydalarının təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Bununla əlaqədar "Ünvanlı dövlət sosial yardımı haqqında" qanuna əlavə və dəyişikliklər edilməsi barədə qanun layihəsi hazırlanaraq hökumətə təqdim olunub.

- Bu il müharibə əlillərinin avtomobillə təminatı işi xeyli sürətləndi. Bununla yanaşı, əlil və şəhid ailələrinin mənzillə təminatı ilə bağlı da cənab Prezidentin sərəncamı oldu. Bu kateqoriyadan olan şəxslərin mənzillə təminatında hansı addımlar atılmaqdadır?

- Cənab Prezidentin müharibə əlillərinə və onlara bərabər tutulanlara diqqət və qayğısının daha bir təzahürü olaraq imzaladığı 23 dekabr 2013-cü il tarixli və 30 aprel 2014-cü il tarixli sərəncamlarla 2014-cü ilin əvvəlinədək növbədə olan 1453 nəfərin hamısı bir nəfər kimi avtomobillə təmin olundu. Ümumən indiyədək dövlət hesabına minik avtomobili ilə təmin edilən əlilliyi olan şəxslərin sayı 5259 nəfərdir ki, onlardan 3138-i, yəni təqribən 60 faizi məhz Qarabağ müharibəsi əlilləridir. Əlilliyi olan şəxslərin minik avtomobili ilə təminatı nazirliyin rəsmi internet saytının (www.mlspp.gov.az) ictimaiyyətə açıqlanan növbəlilik siyahıları əsasında, tam şəffaflıq və ictimai nəzarət şəraitində yerinə yetirilib. Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, saytda dövlət hesabına minik avtomobilləri ilə təmin olunmaq üçün tələb edilən sənədlərin siyahısı, həmçinin dövlət hesabına minik avtomobili ilə təmin olunmaq üçün hansı hallarda tibbi göstərişin verildiyi barədə məlumat da yerləşdirilib.

Bu ilin ötən dövründə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən 172 nəfər müharibə əlili və şəhid ailəsinə mənzil verilib. Dövlət başçısının 2014-cü il 20 iyun tarixli sərəncamına əsasən, bu sahədə yaxın bir neçə ildə ciddi irəliləyişlərə nail olunacaq. Belə ki, sərəncamla 2014-cü il yanvar ayının 1-dək mənzil növbəsinə dayanmış 5731 nəfər əlil və şəhid ailəsi də 2014-2018-ci illərdə mərhələlərlə mənzil və ya fərdi evlə təmin ediləcək. Hazırda bu təbəqələrdən olanlar üçün Tərtər, İmişli, Beyləqan rayonlarının hər birində 6 mərtəbəli 54 mənzilli, Şamaxı rayonunda 4 mərtəbəli 36 mənzilli, Bakı şəhərinin Nizami rayonunda 12 mərtəbəli 96 mənzilli yaşayış binaları inşa olunur. Eyni zamanda, əlil və şəhid ailələri üçün artıq bölgələrdə fərdi evlər tikilir, ilkin mərhələdə ümumilikdə 52 rayonda 353 ədəd fərdi ev inşa edilərək əlil və şəhid ailələrinə təqdim olunacaq. Bakı, Xırdalan, Sumqayıt, Mingəçevir, Gəncə şəhərlərində isə hazır mənzillərin bu kateqoriyadan olan şəxslərə alınıb verilməsi nəzərdə tutulur. Hər bir Azərbaycan ailəsində orta hesabla 5 nəfər ailə üzvünün olduğunu nəzərə alsaq, cənab Prezidentin qeyd olunan sərəncamı 5731 nəfər əlil və şəhid ailəsi üzrə 30 min nəfərə qədər insanın həyatına rahatlıq gətirəcək.

- Ölkədə işsizliyin kəskin şəkildə azaldılması fonunda gənclərin məşğulluğu aktual olaraq qalırmı? Bu sahədə hansı aktiv tədbirlər həyata keçirilir? Cari ildə ölkəmizdə ilk dəfə iş axtaran ali təhsilli gənclərin subsidiyalı əsaslarla işlə təminatı sahəsində layihə icra olundu. Belə layihələrin davam etdirilməsi nəzərdə tutulurmu?

- İlk növbədə bildirim ki, Azərbaycanda işsizlik səviyyəsi 5 faiz olduğu halda, MDB məkanında, hətta bir çox Avropa Birliyi ölkələrində bu göstərici xeyli yüksəkdir. Hələ 2010-cu ildə Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (BƏT) məlumat bazasında əksini tapan təhlillərin nəticələrinə əsasən, həmin dövrdə işsizlik səviyyəsi Azərbaycanda 5,6 faiz idisə, deyək ki, Fransada 9,7, Latviyada 19,5, Bolqarıstanda 10,3 faiz olmuşdu. Əgər sonrakı illərdə iqtisadi böhranın nəticələrinin MDB və Avropa Birliyi ölkələrində işsizlik səviyyəsinin ciddi şəkildə yüksəlməsinə səbəb olduğunu, Azərbaycanda isə sosial-iqtisadi inkişaf tempinin davam etməsi şəraitində məşğulluğun artmaqda davam etdiyini nəzərə alsaq, bu fərqin daha da çoxaldığı aydın olar.

İşsizliyin azaldılması istiqamətində ƏƏSMN yanında Dövlət Məşğulluq Xidməti orqanları tərəfindən də müvafiq işlər görülür. Bu ilin ötən dövründə bu orqanlara iş üçün müraciət edənlərin təxminən 62 faizi, yəni 27727 nəfər münasib işlə təmin edilmişdir ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 1,7 faiz çoxdur. Həmçinin 3573 nəfər müasir əmək bazarının tələblərinə uyğun peşələr üzrə peşə hazırlığına cəlb olunmuşdur. Haqqı ödənilən ictimai işlərə cəlb edilənlərin sayı 1587 nəfər, əmək birjaları tərəfindən müvəqqəti xarakterli işlərlə təmin edilənlərin sayı isə 3939 nəfər təşkil etmişdir. Bu aktiv məşğulluq tədbirlərinin əhatə etdiyi vətəndaşların, demək olar ki, böyük bir qismi məhz gənclərdən ibarətdir. İl ərzində gənclərin əmək bazarına inteqrasiyası məqsədilə ölkənin 10 ali təhsil müəssisəsində "Karyerada ilk addım" devizi altında aktiv məşğulluq tədbirləri keçirilib. 185 nəfərin işlə təmin olunduğu bu tədbirlərin əsas əhəmiyyəti ondadır ki, burada sabah əmək bazarına daxil olacaq ixtisaslı işçi qüvvəsi indidən əmək bazarı, onun yiyələndiyi ixtisasa, iş keyfiyyətlərinə əmək bazarında mövcud olan tələbat barədə məlumat əldə edir, işəgötürənlərlə ünsiyyət imkanı qazanır.

Gənclərin məşğulluğuna yeni dəstək növü kimi BƏT-lə birgə icra olunan pilot layihə çərçivəsində bu ilin ortalarında ilk dəfə iş axtaran 15 nəfər gəncin subsidiyalı əsaslarla məşğulluğu təmin olunub. Bu istiqamətdə işlər qarşıdakı dövrdə daha da genişləndiriləcək. Digər tərəfdən, orta ümumtəhsil məktəblərinin yuxarı siniflərində təhsil alan 100 minə yaxın gəncə gələcək peşə-ixtisas seçimində kömək edilməsi üçün onlara peşəyönümü məsləhətləri verilmişdir. ƏƏSMN və Dünya Bankının birgə icra etdiyi "Sosial Müdafiənin İnkişafı Layihəsi"nin alt-layihələrindən biri kimi "Virtual müəssisələrin (təcrübə firmalarının) yaradılması və fəaliyyətə başlaması" layihəsi üzrə bir sıra ali təhsil müəssisələrində virtual təcrübə müəssisələri yaradılıb. Burada məqsəd interaktiv tədrisin yaxşılaşdırılması, tələbə və məzunların öz ixtisasları ilə bağlı əmək bazarında, xüsusən sahibkarlıq sahəsində işgüzar bacarıqlar qazanması və onları inkişaf etdirməsinin, bununla da bu şəxslərin gələcəkdə əmək bazarına daxil olmasının xeyli asanlaşdırılmasıdır.

Ümumiyyətlə, bu gün Azərbaycanda ümumi iqtisadi inkişaf prosesi, çoxsaylı yeni iş yerlərinin açılması, eləcə də gənclərlə bağlı aparılan davamlı və fəal dövlət siyasəti bu təbəqədən olan insanların səmərəli məşğulluğunda ciddi irəliləyişlər yaradıb. Hazırda Azərbaycan gənclər arasında ən aşağı işsizlik həddi olan ölkələrdən biridir. Belə ki, ölkəmizdə ümumi işsizlik səviyyəsi 5 faiz olduğu halda, 15-29 yaşlı gənclər arasında işsizlik səviyyəsi 9,9 faiz, 15-24 yaş arasında olanlar üzrə isə 13,5 faiz olmaqla dünyanın digər ölkələrindəki göstəricilərdən aşağıdır.

Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan dünya miqyasında gənclərin məşğulluğu üzrə BMT-nin elan etdiyi on lider ölkə sırasına, habelə cari ildə Beynəlxalq Əmək Təşkilatının rəsmi saytında gənclərin səmərəli məşğulluğunun təmin olunması sahəsində dolğun hüquqi bazası, praktik iş təcrübəsi olan 41 ölkə sırasına daxil edilib.

- Səlim müəllim, nazirliyin digər fəaliyyət sahələri ilə bağlı hansı yeni layihələr var? Qarşıdakı dövrdə nə kimi yeniliklər gözlənilir?

- Ölkəmizdə sosial-iqtisadi tərəqqi prosesləri demoqrafiya və əhali sakinliyinin inkişafına da öz müsbət təsirini göstərir. Son 20 ildə Azərbaycan əhalisinin sayı 26% artaraq 9,6 milyon nəfərə çatıb. Hazırda ölkə əhalisinin illik artım tempi 1,3% təşkil edir. Körpə və uşaq ölümü halları müvafiq olaraq 2,3 dəfə və 3,5 dəfə azalıb, doğulanda gözlənilən ömür uzunluğu isə 4,6 il artaraq 74,2 yaşa çatıb. Bu müsbət demoqrafik tendensiya nəzərə alınmaqla nazirlik tərəfindən 2014-2025-ci illəri əhatə edən növbəti "Azərbaycan Respublikasının demoqrafiya və əhali sakinliyinin inkişafı sahəsində Dövlət Proqramı"nın layihəsi hazırlanıb və yaxın vaxtlarda hökumətə təqdim ediləcək. Bu proqram ölkədə demoqrafiya və əhali sakinliyinin inkişafını 2025-ci ilədək dövr üçün stimullaşdıracaq.

Eyni zamanda "Ahıl vətəndaşların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə dair Dövlət Proqramı"nın layihəsi hazırlanır. Layihənin hazırlanmasında ahılların layiqli həyat sürmələri ilə bağlı mütərəqqi beynəlxalq yanaşmalar əsas götürülür. "Azərbaycan Respublikasında əməyin təhlükəsizliyi və sağlamlaşdırılması üzrə Milli Strategiya" layihəsi də bu ilin oktyabrında artıq hökumətə təqdim edilib. Layihədə Əməyin Mühafizəsi üzrə Milli İnformasiya Mərkəzinin, Dövlət Əməyin Mühafizəsi Fondunun, əməyin mühafizəsi vasitələrini istehsal edən müəssisələrin yaradılması, əməyin mühafizəsi üzrə mütəxəssislərin hazırlanması üçün təhsil müəssisələrinə dövlət sifarişlərinin verilməsi və s. kimi mühüm yeniliklər nəzərdə tutulur. Strategiya qəbul edildikdən sonra onun icrası üçün dövlət proqramı hazırlanacaq. Sosial tərəfdaşların qarşılıqlı fəaliyyətinin sistemli şəkildə qurulması üçün yaradılacaq Sosial və İqtisadi Məsələlər üzrə Üçtərəfli Komissiyanın Əsasnaməsinin layihəsi isə daha təkmil variantda hökumətə təqdim olunub. "İstehsalatda baş verən bədbəxt hadisələrin təhqiqi və uçota alınması Qaydaları"nın təkmilləşdirilməsi üçün də müvafiq işlər aparılır. Digər tərəfdən, "Dəyişdirilmiş Avropa Sosial Xartiyası"nın qadın və kişilərə bərabər imkanlar prinsipinə uyğun olaraq, qadınların işləməsi qadağan edilən iş yerlərinin siyahısının ləğv olunması, yalnız hamilə və yaş yarımadək uşağı olan qadınların işləməsi qadağan edilən iş yerlərinin müəyyən olunması üçün əmək qanunvericiliyində dəyişiklik edilməsi gözlənilir.

Nazirliyin sifarişi ilə icra olunan layihələr çərçivəsində müxtəlif bölgələr üzrə 1500 nəfərdən çox uşaq sosial xidmətlərlə əhatə olunub. Bu xidmətlərin monitorinqi və qiymətləndirilməsi mexanizminin təkmilləşdirilməsi üçün qabaqcıl dünya təcrübəsi əsasında, beynəlxalq ekspertlərlə birgə sosial xidmətlərə dair minimum standartların hazırlanmasına başlanılıb. Qarşıdakı dövrdə yeni layihələrdən biri kimi Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi və Avropa İttifaqı ilə "Sosial xidmət sahəsinin inkişafı" üzrə Tvinninq layihəsinin reallaşdırılması da nəzərdə tutulur. Layihə üzrə keçirilən müsabiqə zamanı Avstriya təcrübəsinin daha mütərəqqi olması səbəbindən bu ölkə ilə sosial xidmətlər sahəsində əməkdaşlıq edilməsi qərara alınmışdır.

Son olaraq bildirim ki, yola salmağa hazırlaşdığımız 2014-cü il də möhtərəm Prezident İlham Əliyevin uğurlu sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasının Azərbaycana bəxş etdiyi yeni mühüm nailiyyətlərlə zəngin bir il kimi tarixə yazılacaq. Biz növbəti 2015-ci ilə vətənimizin, dövlətimizin əldə etdiyi bu möhtəşəm uğurlarla gedirik və bu, gələcəyə daim nikbin duyğularla, inamla baxmağa əsas verir.

yap.org.az

Azərbaycan.-2014.- 24 dekabr.- S.5.