Çexiyalı səfir Radek MATULA: «Erməni

cəlladları alman faşistlərindən betər imiş»

Xocalının mərkəzi hesab edilən Goranboy rayonunun Aşağı Ağcakənd qəsəbəsində bir abidənin önündə dayanmışıq. Abidə Çexiya Respublikası Lidice qəsəbəsi şəhidlərinin xatirəsinə ucaldılıb. 1942- ci il iyun ayının 10-da faşist Almaniyasının qoşunları Lidicedə misli görünməmiş faciə törədiblər. 50 ildən sonra belə bir bəşəri cinayət erməni cəlladları tərəfindən Azərbaycanın Xocalı şəhərində təkrar olunub.

Dərdli dərdlini tez anlayır. Üç il bundan əvvəl həm Aşağı Ağcakənd qəsəbəsində, həm də Lidicedə soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə abidələr ucaldıldı. Aşağı Ağcakəndin küçələrindən birinə Lidice, Lidicedə isə Xocalı adı verildi. Beləliklə, qarşılıqlı əlaqələrin təməli qoyuldu. Vaxtaşırı xocalılılar Lidiceyə gedir, çexiyalılar isə xocalılıların xatirəsinə ucaldılan abidəni ziyarət edirlər.

Açılış zamanı Çexiya Respublikasının Azərbaycandakı səfiri Radek Matula və digər qonaqlar Aşağı Ağcakəndə gəldilər. Sonra YAP Xocalı rayon təşkilatının sədri Vahid Əliyevin başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti Lidiceyə getdi. Ümumi dərd əlindən yaranan əlaqələr səmimi dostluğa, qarşılıqlı ünsiyyətə çevrildi. Abidənin açılışı zamanı çıxış edən Radek Matula dedi ki, bizim qəsəbədə də alman faşistləri 400-dən çox adamı öldürdülər. Qəsəbəni yerlə-yeksan etdilər. Amma sizdə törədilmiş faciə daha dəhşətlidir. Bu, əsl soyqırımı, bəşəri cinayətdir. Rəzalətə bir baxın: həm torpaqlar işğal olunur, həm də milli zəmində kütləvi şəkildə insanlar qırılır. Erməni cəlladları dinc əhalinin başına min oyun açıblar: uşaqları süngüyə keçiriblər, qadınları, qocaları diri-diri yandırıblar. Meyitlərin gözləri çıxarılmış, baş dərisi soyulmuş, əl-ayağı kəsilmiş, hamilə qadınların başına min bir oyun açılmışdır. Belə görünür ki, erməni cəlladları alman faşistlərindən də betər imiş.

Faktlar göstərir ki, həqiqətən də bu, belədir. 1992-ci il fevral ayının 25-dən 26-na keçən gecə ermənilər yer üzündə görünməmiş soyqırımı törədib. O faciəli gecədə dinc əhalidən 613 nəfər, o cümlədən 63 uşaq, 106 qadın, 70 qoca xüsusi amansızlıq və işgəncə verilməklə öldürülmüş, 76-sı uşaq olmaqla 487 nəfərə ağır bədən xəsarəti yetirilmiş, 1275 sakin - uşaqlar, qadınlar və qocalar girov götürülərək ağlasığmaz zülmə, təhqirlərə və həqarətə məruz qalmış, 150 nəfər itkin düşmüşdür. Sonradan onlardan - əsir götürülənlərdən yalnız 1165 nəfərini geri almaq mümkün olub. Bu qətliam zamanı 25 uşaq hər iki valideyndən, 224 uşaq bir valideyndən məhrum olub. Bundan başqa, 230 ailə öz başçısını itirib. 200 nəfərin ayaqları soyuqdan don vurdu. Girov götürülənlərdən 150 nəfərin, o cümlədən 68 qadının və 26 uşağın taleyi hələ də məlum deyil.

O müdhiş gecədə səkkiz ailə tamamilə məhv edilib. 1992-ci il fevralın 26-da rus operatoru tərəfindən yeni Xocalının çay məhəlləsində bir lent çəkilib. Sağ tərəfdə görünən hasara alınmış ev Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı mərhum Tofiq Hüseynovun ata mənzilidir. Sol tərəfdəki beton dirəyinin yanında görünən bina isə uzun müddət Xocalıda kənd soveti sədri işləmiş Əliş Şükürovun evidir. Hasarın dibində, işıq dirəyinin altında qalaqlanmış meyitlərə baxmaq olmur. Hamısı Tofiq Hüseynovun ailə üzvləri və yaxın qohumlarıdır. Faciə gecəsi mərmilərdən qorunmaq üçün yaxın qohumu Qəyyum Aslanovun zirzəmisinə sığınıblarmış. Səhəri günü öz evlərinə qayıdarkən yolda ermənilər tərəfindən vəhşicəsinə güllələniblər. Kimdi bu bədbəxtlər? Tofiq Hüseynovun atası Mirsiyab Nəzrətdil oğlu, anası Minəş Cümşüd qızı, həyat yoldaşı Məxmər, baldızı Məhbubə, Məhbubənin övladları - qızı Gülnarə, oğlu Gündüz.

Bu, yeganə ailədirmi? Təəssüf ki, yox! O müdhiş gecədə Vaqif Məmmədov, həyat yoldaşı Afilə, üç övladları - Azər, Ceyhun və Niyaməddinlə birqə qətlə yetiriliblər. Başqa bir ailə. Hüseyn İsmayıl oğlu, həyat yoldaşı Əzizə xanım, iki oğlu və bir qızı vəhşicəsinə öldürülüb. Firdovsi İsa oğlunun yoldaşı Heyran və iki oğlu - Elçin və Elgün valideynlərinin gözü qarşısında qətlə yetirilib. Kütləvi şəkildə qırılan ailələrdən birinin qohumu Gəncədə yaşayır.

Rauf Qənbərov yeddi nəfər əzizini itirib. Deyir ki, bir gecədə ürəyimə yeddi yara dəydi.

Onlar Xankəndidə yaşayırdılar. 1988-ci ilin sentyabr ayında yurd-yuvalarından didərgin salındılar. Belə köçkünlərdən biri Qarsalan Qənbərovun ailəsi idi. Qarsalan kişi Xocalı şəhərinə pənah gətirir. Bu yerlərə köçəndə ailə səkkiz nəfərdən ibarət idi. Xocalı qırğını zamanı ailənin yeddi nəfəri məhv edildi.

Qarsalan kişi el arasında sayılıb-seçilirdi. Vətənpərvər, torpağa bağlı insan idi. Düşmən gülləsinə tuş gəldi. Həyat yoldaşı Validə də erməni terrorunun qurbanı oldu.

Qarsalanın üç oğlu var idi: Səfər, Nadir və Rauf. Xocalını qara buludlar alanda Səfər döyüşən batalyonun üzvü idi. Qardaşı Raufla birlikdə ermənilərin Meşəlidən çıxarılmasında və digər əməliyyatlarda iştirak etmişdi. Xocalı faciəsi zamanı son gülləsinə qədər vuruşmuş və qəhrəmancasına həlak olmuşdur. Səfərin həyat yoldaşı Mətanət də ürək nahiyəsindən yaralanaraq vəfat etmişdir.

Səfərin uşaqları körpə idi, oğlu Elmin və qızı Esmira. Onların hər ikisi nənələri ilə birlikdə qətlə yetirilib.

Qarsalanın oğlu Nadir də Qarabağ uğrunda gedən döyüşlərin bir çoxunda iştirak etmişdi. Xocalı faciəsi zamanı son nəfəsinə qədər vuruşmuş və itkin düşmüşdür.

Qənbərovlar ailəsinin sağ qalan yeganə üzvü Raufdur. 1992-ci ilin fevral ayından Gəncə şəhərində bir saylı liseyin yataqxanasında yaşayır.

O ağır günlər haqqında Raufla danışmaq da çətindir.

- Atam, anam, qardaşlarım, gəlinimiz, körpə balalar getdi. Deyir, onlardan sonra özümü tənha və kimsəsiz sayıram. Ata yurdunda yaxşı ev-eşiyimiz var idi. Bir gecənin içində hamımız pərən-pərən düşdük.

Güc-bəla ilə gəlib Ağdama çıxdıq. Sonra da Gəncə həyatı. Neçə vaxtdır bir ürəkdə yeddi yara yaşadıram. O dəhşətli günlər bir an da olsun məni rahat buraxmır. Lakin ümidsiz deyilik. Qəlbən inanıram ki, xalqımız hökmən düşməndən qisas alacaq, torpaqlarımız azad olunacaq.

İkinci qrup Qarabağ əlili Yaşar Əlimərdanovun hekayəti də ürəkləri göynədir:

- Beş qardaş, iki bacı idik - deyir. - Qardaşım Faiq ali məktəbdə oxuyurdu. O biri qardaşım Namiq isə Xankəndidə sürücü işləyirdi. Xocalı faciəsi zamanı postda idim. Ermənilər hər yanı oda qalamışdılar. Doğma yurdu tərk etməkdən başqa yolumuz yox idi. Kəmalə bacımın həyat yoldaşı ilk həmlədə şəhid oldu. Hamı Kətik meşəsi ilə Ağdama keçmək istəyirdi. Üç nəfərə bircə avtomatımız var idi. Patron da ki, az... Arvad-uşağın ah-naləsi ərşə qalxırdı. Kətikdə erməni postuna rast gəldik. Bizi gülləyə tutdular. Ölən öldü, sağ qalanlar müxtəlif istiqamətlərə qaçdılar. Qatmaqarışıqda ailə üzvlərimizdən ayrı düşdüm. Onları tapmaq ümidi ilə geriyə qayıtdım. İnsan axınının qar üstündəki izlərini tutaraq meşənin içi ilə 5-6 saat sürünə-sürünə getdim. Qucağında iki yaşlı körpə olan Nadirlə rastlaşdım. Dedi ki, sizinkilər meşə ilə gediblər.

Hər tərəfdən yolumuzu kəsmişdilər. Düz üç gün ac-susuz meşədə qaldıq. Artıq əl-ayağım keyləşmişdi. Qəfildən həyat yoldaşımla rastlaşdım. Ayaqyalın idi. Şərfi ayaqlarına doladım. Həmin gecəni də meşədə qaldıq. Sonra bizi girov götürüb ermənilər yaşayan Pircamal kəndinə gətirdilər. Xocalılıların böyük bir hissəsini fermaya doldurmuşdular. Bizi də onlara qatdılar. Orada məhsəti türkü olan iki ekiz qardaşı güllələdilər. Bizə olmazın əzab və işgəncələr verirdilər. Başımızı mal peyininə soxub deyirdilər ki, yeyin, bu da sizin torpağınız...

Sanki insanlara zülm etməkdə yarış gedirdi. Qansızlıqda, qəddarlıqda daha çox fərqlənənlər xüsusi mükafatlara layiq görülürdü. A.Cidçiyan adlı birisi 14 nəfərlik Babayevlər ailəsinin güllələnməsi ilə "fərqlənmişdi". Buna görə ona Fransa erməni diasporu tərəfindən 150 min dollar və "kilsə mükafatı" verilir. Bundan əlavə, A.Citçiyana Fransaya köçüb yaşaması üçün hər cür şərait yaradılmışdı.

"ASALA" terror təşkilatının başçısı İllarion Allahverdiyan döyüşlərdəki "şücaətinə görə" 24 nəfərə təntənəli surətdə pul mükafatı vermişdi. Rus zabiti Yevgeni Qolubyevə üstündə "ASALA" sözü yazılmış 25 qıramlıq qızıl orden və 5 min ABŞ dolları məbləğində pul mükafatı, terrorçu Anastas İvanova 10 min dollar, "Hunday" markalı avtomobilin açarları təqdim olunmuşdu. 1992-ci ildə Paris yaxınlığında məxfi təlim keçmiş 26 nəfər terrorçu ilə birlikdə Xankəndinə gələn polkovnik Yevgeni Zadviqarova "ilk tanışlıq üçün" 36 min ABŞ dolları, sonra general rütbəsi verilmişdir.

Xocalı dəhşətlərini öz gözləri ilə görüb həqiqəti söyləyənlərdən biri də Vladimir Savelyevdir. O, Rusiya Federasiyası baş hərbi kəşfiyyat idarəsinin polkovniki idi. O zaman Dağlıq Qarabağda hərbi hissənin əks-kəşfiyyat şöbəsinin rəisi olub. Qanlı qırğının canlı şahidi olmuş polkovnik, yuxarı təşkilatlara çatdırılması üçün əsl həqiqəti açıb göstərən "məxfi arayış" tərtib edir. "Mən bütün bunları yazmaya bilmərəm, - deyir. - Hər şey gözlərimin önündə baş verib. İnsanların deşik-deşik olmuş bədənlərini unutmaq olmur. Qoy azərbaycanlılar məni bağışlasınlar ki, bütün bu qanlı və amansız sonluğu olan hadisələrin qarşısının alınması üçün əlimdən heç nə gəlmədi. Yalnız insanlara əsl həqiqəti söyləyə bilərəm. Şahidi olduğum həqiqətləri yazmışam. On doqquz səhifəlik məxfi arayışı həm BMT-yə, Avropa Şurasına, həm də Kremlə, Müdafiə Nazirliyinə, Baş Kəşfiyyat İdarəsinin generallarına göndərdim. Oxuyun dedim. Biz rusların zabit şərəfi görün necə ləkələndi... Bu oyunlara rusları qoşmaqla onları alçaltdılar və zabit şərəfimizə lənət damğası vurdular. Mən on addımlıqda güllə yarasından can verən 8-9 yaşlı qızcığaza heç cür kömək əlimi uzada bilmədim, sözün tam mənasında, sarsılmışdım..."

V.Savelyev sonra yazır: "Onları yarım metr qazılmış çalalara atıb üstünü torpaqlayırdılar. Axşamlar çalaların ətrafında itlərin və çaqqalların səs-küyündən, dartışmalarından qulaq tutulur, adam vahimələnirdi. Hər yerdən laxtalanmış qan və cəsəd iyi gəlirdi".

Bütün bunları xatırladıqca çexiyalı səfir Radek Matulanın sözləri bir daha yada düşür: "Erməni cəlladları alman faşistlərindən betər imiş".

Əhməd İSAYEV,

Azərbaycan.-2014.- 26 fevral.- S.11.