Regionların inkişafına əsaslanan strategiya davam edir

Regionların sosial-iqtisadi inkişafı III Dövlət Proqramı

2014-cü ilin birinci yarısı ölkə həyatında baş verən digər əhəmiyyətli hadisələrlə yanaşı, Azərbaycan Prezidentinin 27 fevral 2014-cü il tarixli fərmanı ilə Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramının təsdiqlənməsi ilə də əlamətdar oldu. 2004 və 2009-cu illərdə imzalanmış iki müvafiq proqramın icrasından sonra bu, eyni məqsədi əsas tutan üçüncü sənəddir.

Regionların inkişaf səviyyəsi arasında tarazlığın təmin olunması, ümumi inkişaf dinamikasının mərkəzi bölgələrlə yanaşı, əyalətləri də əhatə etməsi üçün lazımi tədbirlərin həyata keçirilməsi son onilliklərdə dünyanın bütün qabaqcıl ölkələrinin iqtisadi inkişaf strategiyasında nəzərə çarpan aparıcı istiqamətlərdəndir.

Bu məsələ dövlət müstəqilliyinin bərpasından sonrakı ilk illərdə əksər postsovet ölkələri kimi, ağır sosial-iqtisadi təlatümlərlə üzləşən və yalnız 90-cı illərin ortalarından başlayaraq xalqımızın ümummilli lideri, ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə azad bazar iqtisadiyyatı yolunda ilk uğurlarını qazanmağa başlayan Azərbaycan dövləti üçün də mühüm prioritetlərdən idi.

1994-cü ildə imzalanaraq Azərbaycan Respublikasının tarixində yeni mərhələnin əsasını qoyan “Əsrin müqaviləsi”nin icrasına başlanılması xarici investisiyaların ölkəyə cəlb olunmasına güclü təkan verdi. Uğurlu neft strategiyasının həyata keçirilməsi sayəsində ilbəil artan neft və qaz gəlirlərini qeyri-neft sektoruna yönəltməklə iqtisadiyyatın tarazlı inkişafına nail olmaq hələ ötən əsrin 90-cı illərinin ortalarından Azərbaycan dövlətinin qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən birinə çevrildi. Elə ölkəmizdə MDB məkanında ilk dəfə olaraq qısa müddətdə torpaq islahatlarının həyata keçirilməsi, dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi proqramlarının icrası, müvafiq qanunvericilik bazasının formalaşdırılması, əyalətlərdə fəaliyyət göstərən iqtisadi subyektlər üçün müəyyən güzəştlərin tətbiqi də regionların inkişafının sürətləndirilməsi, dövlətin iqtisadi siyasətinin başlıca hədəflərindən biri kimi bu istiqamətdə müvafiq nəticələrin əldə olunması məqsədinə yönəldi.

Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti və gərgin fəaliyyəti sayəsində ağır şərtlərə baxmayaraq, ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafı və dünya təsərrüfatı sisteminə inteqrasiyası sahəsində çox böyük nailiyyətlər əldə olundu. Ən əsası isə bu dövrdə ölkəmizdə aparılan müstəqil dövlət quruculuğu prosesində iqtisadi islahatların və inkişafın mahiyyət etibarilə yeni bir modeli - Azərbaycan modeli yaradıldı.

Ulu öndər Heydər Əliyevin strateji inkişaf kursunu uğurla davam etdirən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin ölkəyə rəhbərliyinin ilk illərindən bu hədəfə doğru növbəti tarixi addımlar atıldı. Elmi əsaslara söykənən iqtisadi siyasət respublikanın sosial-iqtisadi inkişafı prosesində dinamizmi və məqsədyönlüyü təmin etdi. Qarşıda duran vəzifələrin həllinə real imkanlar açdı, cəmiyyətin ümumi potensialının milli məqsədlər naminə səfərbər olunmasına etibarlı zəmin formalaşdırdı.

Regionlarda mövcud olan əmək ehtiyatlarından, təbii və iqtisadi potensialdan səmərəli istifadə etmək, iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun inkişafını sürətləndirmək və aqrar sektorda islahatları dərinləşdirmək, əhalinin məşğulluğunu artırmaq, yoxsulluğun səviyyəsini azaltmaq, infrastrukturu yeniləşdirmək, əlverişli investisiya şəraiti, müasir tipli müəssisələr, yeni iş yerləri yaratmaq istiqamətində sistemli tədbirlərin həyata keçirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 11 fevral tarixli fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər)” təsdiq edildi. Bu proqram Azərbaycan dövləti üçün misilsiz nəticələrlə müşayiət olundu.

Regionların inkişafına dair I Dövlət Proqramının uğurla həyata keçirilməsinin ardınca 2009-cu il aprelin 14-də ikinci konsepsiya - “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı” təsdiqləndi. Həmin proqramda qarşıya qoyulan vəzifələr də uğurla yerinə yetirildi.

Ötən onilliklərdə neftdən əldə edilən gəlirlərdən regionlarda həyata keçirilən layihələrə hər il milyardlarla manat vəsait ayrıldı. Bu investisiyalar bölgələrdə sosial-iqtisadi inkişaf üçün ən vacib şərti - infrastrukturun yenidən qurulmasını və inkişafını təmin etdi.

“Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 27 fevral 2014-cü il tarixli fərmanında da qeyd edildiyi kimi, regionların inkişafı sahəsində qəbul edilmiş və uğurla həyata keçirilmiş dövlət proqramlarında, habelə regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair əlavə tədbirlərlə bağlı sərəncamlarda nəzərdə tutulmuş vəzifələrin icrası ölkədə qeyri-neft sektorunun davamlı inkişafına, regionlarda kommunal xidmətlərin və sosial infrastruktur təminatının keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, sahibkarlıq mühitinin daha da yaxşılaşdırılmasına, investisiya qoyuluşunun yüksəlməsinə, yeni müəssisələrin və iş yerlərinin açılmasına, nəticədə əhalinin məşğulluğunun artırılmasına və yoxsulluq səviyyəsinin azaldılmasına təkan vermişdir.

Təkcə bir məqamı xatırlatmaq kifayətdir ki, əvvəlki iki dövlət proqramının icra olunduğu 10 il ərzində Azərbaycanda ümumi daxili məhsul 3,2, o cümlədən qeyri-neft sektoru 2,6, sənaye 2,7, kənd təsərrüfatı 1,5, investisiyalar 6,5, əhalinin gəlirləri 6,5, orta aylıq əməkhaqqı 5,5 dəfə artmışdır. Bu müddətdə həyata keçirilmiş məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində ölkədə 900 mini daimi olmaqla, 1,2 milyondan çox yeni iş yeri, 55,6 min müəssisə yaradılmış, işsizlik 5, yoxsulluq səviyyəsi isə 5,3 faizə enmişdir. Dövlət proqramları çərçivəsində görülmüş genişmiqyaslı işlər regionların qarşıdakı illərdə də inkişafı üçün möhkəm zəmin yaratmışdır.

Azərbaycanın əldə etdiyi sosial-iqtisadi uğurlar beynəlxalq təşkilatların, reytinq agentliklərinin hesabatlarında da öz əksini tapmış, “Qlobal Rəqabət Qabiliyyəti İndeksi” hesabatına əsasən dünya ölkələrinin rəqabətqabiliyyətliyi reytinqində Azərbaycan 39-cu yeri tutmuşdur. Qeyd edək ki, Azərbaycan bu hesabatda ardıcıl olaraq 5-ci ildir ki, MDB məkanında öz liderlik mövqeyini qoruyub saxlayır.

Bu nailiyyətlərin əldə edilməsində, xüsusilə də regionların inkişafının yeni keyfiyyət mərhələsinə yüksəlməsində regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı dövlət proqramlarının uğurlu icrası böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Məsələyə kompleks yanaşmanı və ünvanlılığı özündə əks etdirən 2004-2008-ci və 2009-2013-cü illəri əhatə edən dövlət proqramları bölgələrin mövcud potensialından səmərəli istifadə etməklə regionların davamlı sosial-iqtisadi inkişafına, müasir infrastruktur və sosial xidmətlərlə təminat səviyyəsinin yaxşılaşmasına, ən əsası isə əhalinin sosial rifahının daha da yüksəlməsinə səbəb olmuşdur. Dövlət proqramlarının icrası ölkə regionlarının sosial-iqtisadi mənzərəsini tamamilə dəyişmiş, əhalinin işgüzar fəallığı daha da artmış, sahibkarlığın sürətli inkişafı təmin edilmişdir. Son 10 il ərzində regionlarda 56 minə yaxın müəssisə fəaliyyətə başlamış, 900 mini daimi olmaqla 1,2 milyondan çox yeni iş yeri yaradılmışdır.

Prezidentin dövlət proqramlarının icrasını və regionların inkişafını diqqət mərkəzində saxlaması həlledici amil olmuşdur. Dövlət başçısı bölgələrə mütəmadi səfərlər etmiş, infrastruktur obyektlərinin və yeni müəssisələrin açılış və təməlqoyma mərasimlərinə qatılmış, müəssisələrin fəaliyyəti ilə yaxından tanış olmuş, tapşırıq və tövsiyələrini vermişdir. Bütün bunlar müvafiq dövlət proqramlarının icrası ilə məşğul olan qurumların işə məsuliyyətini daha da artırmış, qazanılan nailiyyətlərin sırasını genişləndirmişdir. Regionların inkişafı ilə bağlı dövlət proqramlarının icrası ilə əlaqədar ortaya çıxan müxtəlif məsələlərin həlliylə bağlı 240 sərəncam imzalanmış, ümumilikdə proqramların icrasına bütün mənbələr hesabına 50,7 milyard, o cümlədən birinci proqramın icrasına 16 milyard, ikinci proqramın icrasına isə 34,7 milyard manat vəsait yönəldilmişdir.

Görülən işlər nəticəsində son 10 ildə Azərbaycan Respublikasının regionlarında ümumi məhsul buraxılışı 3,2, sənaye məhsulu 3,1, rabitə xidmətləri 6,1 dəfə yüksəlmiş, bu dövrdə regionlardan cəlb olunan vergi ödənişləri 14,2 dəfə artmış, artıq 5 şəhər və rayonda xərclərin yerli gəlirlər hesabına maliyyələşdirilməsi təmin olunmuşdur.

Bölgələrin inkişafının ən mühüm şərtlərindən biri, heç şübhəsiz ki, zəruri infrastruktur təminatının olmasıdır. Bu amili nəzərə almadan regionların inkişafı istiqamətində mühüm nailiyyətlərdən söhbət gedə bilməz. Ona görə də regional dövlət proqramlarının icra olunduğu 10 il ərzində yerlərdə infrastruktur təminatının gücləndirilməsi mühüm istiqamət kimi daim diqqət mərkəzində saxlanılmış, əhalinin daha keyfiyyətli kommunal xidmətlərlə, o cümlədən elektrik enerjisi, qaz və su ilə təchizatı, yol-nəqliyyat infrastrukturunun yaxşılaşdırılması, səhiyyə və təhsil müəssisələrinin tikintisi istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirilmiş, bu sahəyə irihəcmli dövlət investisiyaları yönəldilmişdir.

Müvafiq dövlət qurumlarının təqdim etdiyi statistik məlumatlara əsasən, 2004-2013-cü illər ərzində 8332, o cümlədən 2622 kilometr respublika əhəmiyyətli, 5710 kilometr yerli əhəmiyyətli avtomobil yolları çəkilmiş və təmir olunmuşdur. Bu dövrdə 222 körpü və yol ötürücüsü tikilmiş, 85 körpü əsaslı təmir edilmişdir. Bundan başqa, 400 kilometrdən çox dəmir yolu yenidən qurulmuş, regionlarda 4 hava limanı tikilmiş, 2 liman tam yenidən qurularaq istismara verilmişdir.

Kənd yollarının yenidən qurulması məsələsi bu istiqamətdə xüsusilə diqqəti çəkir. Ölkə rəhbəri kənd yollarının yenidən qurulmasını mühüm vəzifə kimi müəyyənləşdirmiş, onun daimi diqqəti, kənd yerlərində yaşayan insanlara yüksək qayğısı sayəsində təkcə son 5 ildə 1,1 milyon nəfər əhalisi olan 26 rayonun 702 yaşayış məntəqəsi müasir yol infrastrukturu ilə təmin edilmişdir.

Ölkə iqtisadiyyatının dinamik inkişafının, sənaye potensialının genişlənməsinin, yeni müəssisələrin açılmasının enerji tələbatını yüksəltməsi qaçılmaz zərurətdir. Regional dövlət proqramlarının icrası zamanı bu məqama xüsusi nəzər yetirilmiş, son 10 ildə Azərbaycanın müxtəlif regionlarında 17 yeni elektrik stansiyası istismara verilmiş, 10 min kilometrdən artıq elektrik verilişi xətləri, 1.500-dən çox yarımstansiya inşa edilmiş və yenidən qurulmuşdur. Prezident İlham Əliyev regionların sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramlarının icrası vəziyyətinə həsr olunmuş konfransdakı proqram xarakterli çıxışında enerji potensialının tələbatı daim qabaqlamasını, yeni elektrik stansiyalarının tikintisini, alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadənin genişləndirilməsini qarşıdakı illər üçün vəzifə kimi qarşıya qoymuşdur.

Regional inkişaf proqramları yaşayış məntəqələrinin qazlaşdırılmasını da əhatə etmişdir. Son 10 il ərzində ölkə üzrə ümumi uzunluğu 4,8 min kilometrdən artıq magistral qaz kəmərləri, 25 min kilometrdən çox müxtəlif diametrli daşıyıcı xətt çəkilmişdir. 8 min kilometrə yaxın boru xətti əsaslı təmir olunmuşdur. 50-yə yaxın qazpaylayıcı stansiya tikilmiş və ya yenidən qurulmuşdur. Bütün bu işlər sayəsində regionlarda qazlaşdırma səviyyəsi 83,4 faizə çatdırılmışdır.

Dövlət proqramlarına uyğun olaraq su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin yenidən qurulması sahəsində də əhəmiyyətli addımlar atılmış, 10 il ərzində regionlarda 3430 kilometr içməli su xətti, 1225 kilometr kanalizasiya kollektorları və şəbəkəsi, 96 su anbarı, 39 su və kanalizasiya-nasos stansiyaları tikilmişdir. Əgər dövlət proqramlarının icrasından əvvəl ölkə üzrə xidmət göstərilən əhalinin cəmi 26 faizi fasiləsiz içməli su ilə təmin olunurdusa, indi bu göstərici 55 faiz təşkil edir. Əhalinin ekoloji cəhətdən təmiz su ilə təminatının yaxşılaşdırılması məqsədilə 400 mindən çox əhalisi olan 222 yaşayış məntəqəsində modul tipli sutəmizləyici qurğular quraşdırılmışdır. Dövlət başçısının müvafiq sərəncamına uyğun olaraq 32 rayonun 223 yaşayış məntəqəsində 250 subartezian quyusunun qazılması nəzərdə tutulmuşdur.

Müasir dövrdə ölkələrin inkişaf səviyyəsini informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafından kənarda təsəvvür etmək mümkün deyil. Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı ardıcıl dövlət proqramlarının icrası bu sahədə də davamlı inkişaf proseslərinə təkan vermişdir. Rabitə xidmətlərinin keyfiyyətinin daha da yüksəldilməsi məqsədilə regionlarda 982 poçt şöbəsi, 1395 ATS tikilmiş və ya əsaslı təmir olunmuş, bütün rayon mərkəzlərinə fiber-optik kabel çəkilmişdir. Son statistik məlumatlara görə, hazırda Azərbaycanın regionlarında hər 100 nəfərdən 60-ı internet, 48-i genişzolaqlı internet istifadəçisidir. Prezident İlham Əliyevin müvafiq sərəncamı əsasında 2013-cü ilin ölkəmizdə “İnformasiya-kommunikasiya ili” elan edilməsi, Azərbaycanın ilk telekommunikasiya peykinin orbitə çıxarılması da bu sahənin inkişafına mühüm tarixi töhfələr olmuşdur.

Regionların inkişafı istiqamətində atılan addımlar Azərbaycanda turizmin inkişafı istiqamətində də zəngin potensial yaratmışdır. Dövlət proqramları çərçivəsində Naxçıvanda, Qəbələdə, Qubada, Qusarda, Mingəçevirdə, Şəkidə, Tovuzda, Salyanda, Lerikdə, Şəmkirdə, Göygöldə və digər regionlarda turizm komplekslərinin, hotellərin, istirahət mərkəzlərinin istifadəyə verilməsi turizmin inkişafı üçün böyük imkanlar yaratmışdır. Regionlarda müasir tələblərə cavab verən 14 hotelin tikintisi, ölkədəki beşulduzlu hotellərin sayının 35-ə çatdırılması da son illər bu istiqamətdə əldə olunan ciddi uğurlardandır.

Dövlət proqramlarının icrası müddətində əhəmiyyətli ekoloji tədbirlər də həyata keçirilmiş, mühafizə olunan təbiət ərazilərinin sahəsi 2 dəfə artırılaraq 900 min hektara çatdırılmış, 9 milli park yaradılmış, 20 milyon ağac və kol əkilmişdir.

Görülən bütün bu işlərin son məqsədi, şübhəsiz ki, Azərbaycan vətəndaşlarının sosial durumu, onların maddi rifah halının daha da yaxşılaşdırılması, sosial müdafiəsinin gücləndirilməsidir. Həyata keçirilən dövlət proqramları Prezident İlham Əliyevin “İnsan amili bizim siyasətimizin prioritetidir. Bütün bizim siyasətimizin mərkəzində Azərbaycan vətəndaşı dayanır” strateji xəttinə əsaslanır. Bu xəttə uyğun olaraq, regionların sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramları çərçivəsində əhalinin sosial müdafiəsi, bölgələrdə sosial layihələrin reallaşdırılması, yeni sosial obyektlərin tikintisi geniş vüsət almışdır.

Təhsil müəssisələrinin inşası, əsaslı təmiri və maddi-texniki bazasının müasir tələblərə uyğun qurulması dövlət proqramlarının prioritet istiqamətlərindən olmuş, son 10 il ərzində 2708 məktəb tikilmiş, yaxud əsaslı təmir edilmişdir. Bütün bunlar isə ölkəmizdə gələcək nəslin hərtərəfli inkişafına göstərilən yüksək diqqətin bariz nümunəsidir.

Əhaliyə göstərilən tibbi xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi məqsədilə regionlarda 38 mərkəzi xəstəxana olmaqla 500-dən çox səhiyyə obyekti tikilmiş, yaxud əsaslı təmir edilmiş, müasir avadanlıqlarla təmin olunmuş, əhalinin istifadəsinə verilmişdir. İndi Azərbaycanın ən ucqar regionlarında belə yetərincə mürəkkəb tibbi əməliyyatların aparılması üçün hər cür şəraitə malik səhiyyə müəssisələri fəaliyyət göstərir. Dövlət proqramları çərçivəsində həmçinin 700-ə yaxın mədəniyyət, 250-dən çox idman və gənclər obyekti tikilmiş və ya yenidən qurulmuşdur.

Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, UNESCO və ISESCO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın irəli sürdüyü təşəbbüslər üzrə həyata keçirilən sosial-humanitar layihələr də regionların inkişafına əhəmiyyətli töhfələr vermişdir. Bu layihələrin icrası nəticəsində minlərlə insanın sosial şəraiti yaxşılaşmışdır.

Son illər regionlarımızın inkişafına verilən əhəmiyyətli töhfələrdən biri də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin tabeliyində yaradılmış “ASAN xidmət” mərkəzlərinin fəaliyyətə başlamasından ibarət oldu. Bu xidmətin yaradılması vətəndaşlara göstərilən xidmətlərin keyfiyyətini, şəffaflığını və operativliyini daha da artırmışdır.

Həyata keçirilən regional dövlət proqramlarının uğurları əhalinin sosial müdafiəyə daha çox ehtiyacı olan təbəqəsinin, o cümlədən əlillərin, müharibə veteranlarının, aztəminatlı vətəndaşların, qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial müdafiəsinin daha yüksək səviyyədə təşkilinə imkan yaratmışdır. Məcburi köçkünlərin mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması məqsədilə son 10 il ərzində 12 çadır şəhərciyi ləğv olunaraq 77 qəsəbə salınmış, onlarda 37 min ailə yerləşdirilmişdir. Eyni zamanda, əlil və şəhid ailələri üçün 2788, o cümlədən regionlarda 2041 mənzilli yaşayış binaları və 450-dən çox fərdi ev tikilmişdir.

Dövlət proqramlarının icrası istiqamətində görülmüş işlər Azərbaycan Respublikası regionlarında sənayenin inkişafı baxımından da əhəmiyyətli nəticələrlə yaddaqalan olmuşdur. 2004-cü ildən başlayaraq ölkəmizin müxtəlif regionlarında 500-dən çox sənaye müəssisəsi fəaliyyətə başlamış, Azərbaycanda biznes və investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması məqsədilə davamlı işlər görülmüş, eyni zamanda dövlətin bu sahəyə maliyyə dəstəyi də ardıcıl xarakter daşımışdır. Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyinin açıqladığı rəqəmlərə görə, təkcə güzəştli kreditlər hesabına bu dövrdə ümumi dəyəri 730 milyon manat olan 104 sənaye layihəsi maliyyələşdirilmiş, bu layihələr üzrə 80 müəssisə istifadəyə verilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq sərəncamı ilə 2014-cü ilin məhz “Sənaye ili” elan olunması bu istiqamətdə aparılan işlərin daha da genişləndirilməsinə, ölkəmizdə sənayeləşmənin sürətləndirilməsinə təkan verir.

Dövlət proqramlarının uğurlu icrası regionlarda, bütünlükdə ölkədə özəl bölmənin inkişafına şərait yaratmışdır. Biznes və investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması, sahibkarlıq fəaliyyətinin genişləndirilməsi sahəsində ardıcıl tədbirlərin həyata keçirilməsi, qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi, korrupsiyaya qarşı mübarizənin gücləndirilməsi, sahibkarlığa dövlət dəstəyinin genişləndirilməsi, vergi yükünün azaldılması, sağlam rəqabətin təmin edilməsi, 400-dən çox xidmətin elektron qaydada göstərilməsi, “bir pəncərə” prinsipinin tətbiqi və s. Azərbaycanda sahibkarlıq fəaliyyətinin daha da genişlənməsinə səbəb olmuşdur. Bu da Prezident İlham Əliyevin “Sahibkarlığın inkişafı dövlət siyasətidir və dövlət siyasəti kimi qalacaqdır” strateji xəttinin təntənəsidir.

Bütün bunlar Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı məqsədilə 2004 və 2009-cu illərdə imzalanmış iki dövlət proqramının icrası istiqamətində görülmüş işlərin müxtəlif dövlət qurumlarının hesabatlarında da öz əksini tapan nəticələrinin yalnız kiçik hissəsidir.

Ölkə Prezidentinin 27 fevral 2014-cü il tarixli fərmanı ilə təsdiqlənmiş “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı” da əvvəlki proqramların məntiqi davamı olaraq ölkəmizdə qeyri-neft sektorunun sürətli inkişafını, ixracyönümlü və rəqabətədavamlı məhsul istehsalının artmasını, regionlarda, xüsusilə kəndlərdə infrastruktur və kommunal xidmətlərlə təminat səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılmasını, sahibkarlığın inkişafını, əhalinin məşğulluq səviyyəsinin yüksəlməsini nəzərdə tutur.

Prezident İlham Əliyev bu proqram barədə demişdir: “İlin birinci rübündə regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair III Dövlət Proqramı qəbul edildi. Biz ikinci proqramın yekunlarını fevral ayında müzakirə etmişik. Üçüncü proqramın qəbul edilməsi, əminəm ki, qalan sosial və iqtisadi məsələlərin növbəti beş il ərzində həlli üçün bizə böyük dəstək olacaqdır. Bu da əvvəlki proqramlar kimi çox müfəssəl bir sənəddir. Proqramda bütün məsələlər öz əksini tapıbdır. Hər bir rayon üzrə konkret vəzifələr, tapşırıqlar vardır. Təbii ki, icra mexanizmləri, maliyyə resursları da bu proqramı dəstəkləyir. Əminəm ki, 2018-ci ilə qədər bu proqramın icrası nəticəsində bölgələrdə əsas sosial infrastruktur, iqtisadi məsələlər öz həllini tapacaqdır”.

Dövlət proqramında qarşıdakı növbəti 5 ildə də ölkəmizdə makroiqtisadi sabitliyin qorunması dövlətin əsas prioritetlərindən biri kimi göstərilmişdir. Makroiqtisadi sabitliyi nəzərə alaraq ölkənin büdcə siyasətində iqtisadiyyatın üstün sahələrinin modernləşdirilməsinə, onun səmərəliyinin, uzunmüddətli dayanıqlığının təmin edilməsi üçün şəraitin yaradılmasına, investisiya mühitinin daha da yaxşılaşdırılmasına xüsusi diqqət yönəlmişdir.

İqtisadi artımın, məşğulluğun, davamlı tərəqqinin əsas amili kimi qeyri-neft sektorunun inkişafının davam etdirilməsi nəzərə alınmışdır. Makroiqtisadi siyasətin digər başlıca istiqamətləri orta illik inflyasiya tempinin və milli valyutanın məzənnəsinin məqbul səviyyədə saxlanılması, vergi və gömrük dərəcələrinin optimal həddə müəyyənləşdirilməsi və ümumi daxili məhsulda qeyri-neft sektoru üzrə büdcə gəlirlərinin xüsusi çəkisinin yüksəldilməsinə diqqət yetirilmişdir.

Yeni proqramın əsas hədəfi regionlardakı iqtisadi gücü tam səfərbər etməklə istifadə olunmamış iqtisadi resursları, xammal ehtiyatlarını istehsal prosesinə cəlb etməkdən ibarətdir. Aqrar sektorun inkişafının təmin olunması burada xüsusilə böyük rol oynayır. Xatırladaq ki, regional inkişafla bağlı əvvəlki iki dövlət proqramı çərçivəsində aqrar sektora dövlət dəstəyi tədbirləri, o cümlədən vergi güzəştləri, lizinq xidmətləri, güzəştli kreditlərin və subsidiyaların verilməsi müntəzəm olaraq davam etdirilmişdir. Regionlarda müasir texnologiyalara əsaslanan kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və emalı genişləndirilmiş, müasir quşçuluq, heyvandarlıq kompleksləri yaradılmış, aqrar sektorun infrastruktur təminatı əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşmışdır. İntensiv metodlara əsaslanan aqrar sektorun yaradılmasına yönəlmiş siyasət, həyata keçirilən dövlət dəstəyi tədbirləri nəticəsində kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və ixracı artmış, özünütəminat səviyyəsi yüksəlmişdir.

Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu tərəfindən verilən güzəştli kreditlərin 64 faizi məhz kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və emalı layihələrinə yönəldilmişdir. Son 10 ildə ölkə regionlarında güzəştli kreditlər hesabına ət və süd, meyvə-tərəvəz istehsalı və emalı, sənaye, quşçuluq və s. sahələrdə yeni müəssisələr istifadəyə verilmiş, intensiv bağçılıq və üzümçülük təsərrüfatları, müasir istixana və taxıl anbarı kompleksləri, kənd təsərrüfatı məhsullarının tədarükü, saxlanması və satışı üzrə logistik mərkəzlər yaradılmış, 94 minə yaxın yeni iş yeri açılmışdır. III Dövlət Proqramı çərçivəsində isə bölgələrdə istifadə olunmamış iqtisadi təbii ehtiyatların hərəkətə gətirilməsi üçün kənd təsərrüfatının, aqrar-sənaye, emal komplekslərinin müasir istehsal prosesinin tələblərinə uyğun yenidən qurulması işləri həyata keçiriləcək.

Yeni dövlət proqramında kənd təsərrüfatının inkişafında yeni texnologiyaların tətbiqi bu baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Sənəddə nəzərdə tutulduğu kimi, fermerlərin birləşməsi və kooperativlərin yaradılması aqrar sektorda gəlirlərin və kənd təsərrüfatı məhsullarının rəqabətqabiliyyətliyinin daha da artırılmasına və beynəlxalq standartlara uyğunlaşmasına təkan verəcək. Ənənəvi kənd təsərrüfatı sahələrinin inkişafının, rəqabətqabiliyyətli və ixracyönümlü məhsul istehsalının stimullaşdırılması, əsas ərzaq məhsulları ilə özünütəminetmə ilə bağlı tədbirlərin davam etdirilməsi, aqrar bölməyə maliyyə dəstəyinin artırılması, regionlarda kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, tədarükü, saxlanması və satışı məqsədilə istixana, soyuducu və taxıl anbarı komplekslərinin yaradılmasının davam etdirilməsi, ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsulları bazarının formalaşması bu sahədə daha böyük nəticələrin əldə olunması üçün əlverişli imkanları təmin edəcək.

Qeyri-neft məhsullarının ixracının genişləndirilməsi və regionların inkişafında böyük rolu olan kənd təsərrüfatı və emalı məhsullarının bazarlara çıxış imkanlarının artırılması, milli istehsalçıların xarici bazarlarda mövqelərinin möhkəmləndirilməsi də üçüncü dövlət proqramında irəli sürülən hədəflərdəndir.

Yeni sənəddə sənaye parklarının yaradılması da nəzərdə tutulmuşdur. Bu da bölgələrdə məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsinə xidmət göstərəcək. 2014-2018-ci illər üçün dövlətin investisiya siyasətinin əsas istiqamətləri investisiyaların qeyri-neft sektorunun və regionların inkişafına yönəldilməsi, regional investisiya siyasətinin müasir inkişaf tendensiyalarına uyğun olaraq prioritetləşdirilməsi, investisiya fəaliyyətinin sosial istiqamətinin daha da gücləndirilməsi, insan kapitalına, infrastruktura qoyulan investisiyaların üstünlüyünün təmin edilməsindən ibarət olacaq. Eyni zamanda, bölgələrə sərmayə qoyuluşlarına xarici investorların cəlb edilməsi, o cümlədən ixracyönümlü və əlavə dəyərin xüsusi çəkisi yüksək olan sahələrə yerli və xarici investisiyaların cəlb edilməsi məqsədilə stimullaşdırıcı tədbirlərin sürətləndirilməsi, sənaye parklarına yerli və əcnəbi sərmayəçilərin cəlb edilməsi ilə bağlı stimullaşdırıcı tədbirlər həyata keçiriləcək.

Sənayeləşdirmə siyasəti çərçivəsində ölkədə innovativ və yüksək texnologiyalar əsasında rəqabətqabiliyyətli və ixracyönümlü sənaye məhsulları istehsalı sahələrinin yaradılmasının təşviqi, qeyri-neft sənayesinin ənənəvi istehsal sahələrinin, informasiya-kommunikasiya texnologiyaları infrastrukturunun inkişafı ilə əlaqədar layihələr reallaşdırılacaq. Regional siyasətin digər bir istiqaməti kimi turizmin inkişafı da prioritet olaraq qalacaq.

Bütün bunlar deməyə əsas verir ki, əvvəlki regional inkişaf proqramları kimi, “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın icrası da mühüm nəticələrlə Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafına yeni töhfələr verəcək.

Müşfiq ATAKİŞİYEV,

iqtisad elmləri dok toru,

professor

Azərbaycan.-2014.- 1 iyul.- S.8.